Η περί προσώπου αντίληψη και τα σύγχρονα θεολογικά ρεύματα

 

Η περί προσώπου αντίληψη και τα σύγχρονα θεολογικά ρεύματα

Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης

Η περί προσώπου αντίληψη του Γέροντος Σωφρονίου σε σχέση με τα σύγχρονα θεολογικά ρεύματα| Ιωάννης Ζηζιούλας, Μητροπολίτης Περγάμου

Εισήγηση του Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου Ζηζιούλα από το Διορθόδοξο Επιστημονικό Συνέδριο «Γέροντας Σωφρόνιος - Ο θεολόγος του ακτίστου Φωτός», που διοργάνωσε η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου και το Ινστιτούτο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός και έγινε στην Αθήνα 19-21 Οκτωβρίου 2007

Ολόκληρο το Συνέδριο θα μπορέσετε να το παρακολουθήσετε στο διαδικτυακό τηλεοπτικό κανάλι της Πεμπτουσίας

Follow Saint Maxim the Greek Institute: https://geni.us/SaintMaximtheGreek #SaintSophrony #AgiosSophronios #GerondasSophronios #MitropolitisIoannisZizioulas #SaintMaximTheGreekInstitute

Απομαγνητοφώνηση μικρού αποσπάσματος

15:20 μια προσπάθεια απαγκιστρώσεως της εννοίας του προσώπου από τον ατομισμό, παρατηρείται σε στοχαστές όπως ο Berdjajev (B.), με τον οποίο ο γέρων Σωφρόνιος σε κάποια φάση της ζωής του είχε ιδιαίτερο δεσμό. Ο Β. διακρίνει το άτομο από το πρόσωπο, τονίζοντας ότι το άτομο είναι έννοια ποιοτική, που υπόκειται σε προσθήκη, συνδυασμό, για χρησιμοποίηση για υψηλότερους σκοπούς. Ενώ το πρόσωπο είναι έννοια ποιοτική, και δεν μπορεί να αποτελέσει μέσο κανενός σκοπού. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση ενός ορθοδόξου περσοναλισμού. Επιπλέον ο Β., μαζί με άλλους φιλοσόφους του 20ου αιώνα, όπως ο Martin Buber, Σκωτσέζος John McMari;, τονίζει ότι το πρόσωπο δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο σε σχέση με άλλα πρόσωπα. Το ανθρώπινο πρόσωπο, γράφει ο Β., μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο σε κοινωνία με άλλα πρόσωπα. Είναι το πρώτο βήμα του περσοναλισμού προς την κατεύθυνση της αγάπης. Παρά ταύτα, επηρεασμένος από τον γερμανικό ιδεαλισμό, δεν απελευθερώνει το πρόσωπο από τη νοησιαρχία. …την αντίληψη αυτή, ότι το πρόσωπο είναι νοητό μόνο σε σχέση με άλλα πρόσωπα, μες στα πλαίσια της αγάπης συμμερίζονται και άλλοι Ρώσοι στοχαστές, όπως ο Bulgakov και ο Florenski, ο οποίος μάλιστα θεωρεί απαραίτητη τη συνύπαρξη του προσώπου, όχι μόνο με ένα πρόσωπο, αλλά με δυο άλλα πρόσωπα, χρησιμοποιώντας τη λογική των μαθηματικών, για να καταδείξει ότι η Αγία Τριάς είναι η τέλεια μορφή προσωπικής υπάρξεως. Ενώ λοιπόν ο δυτικός περσοναλισμός κινείται προς την κατεύθυνση του ατομισμού και της γνωσιαρχίας, αναπτύσσεται σιγά σιγά, μεταξύ στοχαστών, προερχομένων κυρίως από τη νεότερη ρωσική θεολογία, ένας περσοναλισμός που τοποθετείται στα πλαίσια της αγάπης και της κοινωνίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εμφανίζεται και η περί προσώπου διδασκαλία του γέροντος Σωφρονίου. Αλλά ενώ μπορεί να αναφέρει κανείς πολλά κοινά σημεία μεταξύ του πατρός Σωφρονίου και άλλων Ρώσων θεολόγων, υπάρχει μια ιδιαίτερη συμβολή του μακαριστού γέροντος, η οποία όχι μόνο εμπλουτίζει, αλλά και αποκαθαίρει την περί προσώπου έννοια των άλλων θεολόγων. Η συμβολή αυτή συνίσταται στην τοποθέτηση της έννοιας του προσώπου στο φως της ασκητικής θεολογίας.

Ο γέρων Σωφρόνιος, σε αντίθεση προς άλλους συγχρόνους ορθοδόξους θεολόγους, δε διστάζει να χρησιμοποιεί ευρύτατα στη διδασκαλία του, και να κάνει κεντρική της έννοια το πρόσωπο. Χρησιμοποιώντας συχνά τον λατινικό όρο persona, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ αυτού, και του ελληνικού όρου πρόσωπο, βρίσκει στην έννοια του προσώπου, το κλειδί όλης της θεολογίας του. Η εμμονή αυτή του αειμνήστου γέροντος στην έννοια του προσώπου ίσως να οφείλεται στην αντίδραση του προς τις ανατολικές θρησκείες, που είχαν αποτελέσει τον παλαιό του άνθρωπο, τον οποίο είχε αποκηρύξει. Στις θρησκείες αυτές απουσιάζει η έννοια του προσώπου, ενώ στον Χριστιανισμό, ήδη από την Παλαιά Διαθήκη, ο Θεός είναι προσωπικός. Ο γέρων Σωφρόνιος κατά κόρον χρησιμοποιεί το χωρίο της Π. Δ. «εγώ ειμί ο ον», για να δηλώσει ότι ο Θεός είναι πρόσωπο, όχι ουσία, όπως θα έλεγε ο Αυγουστίνος. Στη βάση αυτή επιμένει, ότι αν θέλουμε να μάθουμε τι είναι πρόσωπο, πρέπει να στραφούμε προς τον Τριαδικό Θεό, την όντως και τέλεια προσωπική ύπαρξη. Αλλά ο γέροντας δε σταματά εδώ. σε αντίθεση και πάλι με συγχρόνους ορθοδόξους θεολόγους, βλέπει μια απόλυτη σχέση μεταξύ του ανθρωπίνου προσώπου και του τριαδικού Θεού. Έτσι π.χ, ενώ για τον Λόσκι το ανθρώπινο πρόσωπο δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί ως απόλυτη κατηγορία, για τον γ. Σωφρόνιο, μεταξύ Θεού και ανθρώπου, εικόνος και πρωτοτύπου υπάρχει απόλυτη αντιστοιχία και συμμετρικότητα. Το ανθρώπινο πρόσωπο είναι και μπορεί να γίνει πρόσωπο, ακριβώς όπως συμβαίνει στον τριαδικό Θεό. και τούτο παρά τη διαφορά μεταξύ κτιστού και ακτίστου. Πως όμως επέρχεται αυτός ο ταυτισμός θείου και ανθρωπίνου προσώπου; Η απάντηση του γέρόντος βρίσκεται στη Χριστολογία, και μάλιστα σε μια συγκεκριμένη πλευρά της. Την κένωση. Δεν υπάρχει δε τρόπος αναβάσεως, που να μην προϋποθέτει την κατάβαση. Και μάλιστα μέχρις άδου, όπως συνέβη με το Χριστό. Η ρήση του Αγίου Σιλουανού, κράτα το νου σου στον άδη και μη απελπίζεσαι, χρωματίζει όλη την περί προσώπου διδασκαλία του γέροντος. Όπως και όλη την ασκητική εμπειρία του. Για να πραγματοποιηθεί το ανθρώπινο πρόσωπο, όπως ακριβώς συμβαίνει στην Αγία Τριάδα, δηλαδή ως απόλυτη κατηγορία, ο άνθρωπος πρέπει να κενώσει εαυτόν όπως ο Χριστός. Επηρεασμένος μάλλον από τον Bulgakov, ο αείμνηστος γέροντας μεταφέρει την κένωση μέσα στην ίδια τη ζωή της αϊδίου Τριάδος. Τα τρία πρόσωπα της Τριάδος αποκτούν την υπόσταση τους κενώνοντας το καθένα τον εαυτό του, για να δώσει χώρο στον άλλο. Η αλληλοπεριχώρηση των τριαδικών προσώπων είναι μια αέναη κένωση, ένας αιώνιος σταυρός. Και η υπακοή του μοναχού, δεν είναι σε τελική ανάλυση παρά μια μετοχή στο κενωτικό γεγονός της Αγίας Τριάδος. Και τούτο ακριβώς προσφέρει τον κρίκο και το έδαφος για να υπάρξει σχέση μεταξύ θείου και ανθρωπίνου προσώπου. Ανεξαρτήτως της ορθότητας ή μη αυτής της μεταφοράς της σταυρικής κενώσεως στην αιώνια ύπαρξη του Θεού, της Τριάδος, προσωπικά ομολογώ ότι έχω μεγάλες δυσκολίες με την άποψη αυτή του Bulgakov, που υιοθετεί ο γέρων Σωφρόνιος, η κενωτική Χριστολογία αποτελεί πράγματι θαυμάσιο κρίκο…

24:20…στην αγωνία της Γεθσημανή, με το πλήρες άδειασμα από το ίδιον θέλημα, γεννιέται για τον μακάριο γέροντα το ανθρώπινο πρόσωπο ως θείο πρόσωπο. Εκεί αναδύεται το πρόσωπο ως υπόστασις, εκεί η προσευχή γίνεται υποστατική. …και το πρόσωπο υποστασιάζει όλη την ανθρώπινη φύση, όπως κάθε θείο πρόσωπο εμπεριέχει τη θεία φύση. Αδειάζοντας τον εαυτό μας για να χωρέσουν οι άλλοι, πλατύνουμε την υπόσταση μας για να περιλάβει όλους. Αυτή είναι η υποστατική αρχή του μακαρίου γέροντος….

Ο γέροντας μας άφησε μια παρακαταθήκη…μπορούμε να γίνουμε πρόσωπα…να δούμε το Θεό καθώς εστί…Ο δρόμος είναι ένας, η αγάπη…προϋποθέτει το άδειασμα του εαυτού μας από τον ίδιο τον εαυτό μας, δηλαδή ένα θάνατο.