Συνέχεια από: Παρασκευή 8 Οκτωβρίου 2024
Η Φαινομενολογία του Husserl και η Φιλοσοφία του αγ. Θωμά Ακινάτη γΠροσπάθεια μια αντιπαραβολής
Της Edith Stein
Της Edith Stein
3 Κριτική και δογματική φιλοσοφία
Είναι σαφές, πως η θεμελιώδης στάση ενός φιλοσόφου, που έχει ένα τέτοιο σημείο εκκίνησης, πρέπει να είναι εντελώς διαφορετική από αυτήν ενός σύγχρονου φιλοσόφου, που κλείνει τον διακόπτη στην πίστη, και θέλει να τα καταφέρει μόνο με την φυσική γνώση. Ο φιλόσοφος που στέκεται πάνω στο έδαφος της πίστεως, έχει εξ αρχής την απόλυτη βεβαιότητα, την οποία χρειάζεται κανείς, για να στήσει ένα σταθερό κτίριο. Οι άλλοι πρέπει πρώτα να βρουν ένα τέτοιο σημείο εκκίνησης, και είναι επομένως εντελώς αυτονόητο, πως στην μοντέρνα φιλοσοφία, η κριτική της γνώσεως έπρεπε να καταστεί η θεμελιώδης δραστηριότητα, και πως οι κύριες προσπάθειες των μεγάλων φιλοσόφων έπρεπε να υπηρετούν αυτήν. Έτσι έγινε και με τον Husserl. Ξεκινώντας από εξειδικευμένα ερωτήματα, αναγκάστηκε βήμα προς βήμα να πάει πίσω, και να κοπιάσει για την εξασφάλιση μιας απολύτως αξιόπιστης μεθόδου. Η μέθοδος αυτή επιδίωκε να τα σβήσει όλα, όσα θα μπορούσαν να είναι πηγή σφάλματος: τα λάθη ελαττωματικών τρόπων εξαγωγής συμπεράσματος, με το να παραιτηθεί από κάθε αποτέλεσμα διαμεσολαβούμενης σκέψης, και χρησιμοποιώντας μόνο άμεσα προφανή δεδομένα.[ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΑΣΧΕΙΝ ΤΗΝ ΑΦΑΙΡΕΣΗ. ΝΗΣΤΕΥΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ] Από την απάτη των αισθήσεων (παραιτήθηκε), με το να περιορίσει την φυσική εμπειρία, και να εγκατασταθεί ως μέθοδος καθαρής διερεύνησης της ουσίας. Εξελίσσοντας μες στην σκέψη την μεθοδική αμφιβολία του Descartes, καθαρίζοντας την κριτική του λόγου του Kant από τα μη κριτικά συστατικά της, ο Husserl έφτασε στο σημείο να ορίσει την σφαίρα της υπερβατικά καθαρισμένης συνειδήσεως ως την περιοχή έρευνας της «prima philosophia». Ούτε εκεί όμως μπορούσε να μείνει στάσιμος. Αναδείχθηκαν υπερβατικότητες ακόμα και μέσα σε αυτή την σφαίρα, και οι προσπάθειες των τελευταίων χρόνων αποσκοπούσαν στο να ξεχωρίσουν εντός της περιοχής αυτής, ένα τόπο πραγματικής εμμένειας (Immanenz), μια γνώση δηλαδή, που είναι απολύτως ένα με το αντικείμενο της, και για τον λόγο αυτό βέβαιη πέρα από κάθε αμφιβολία. Είναι λοιπόν σαφές, πως από την οπτική γωνία του αγ. Θωμά, ο στόχος αυτός δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτεύξιμος. Η ιδανική γνώση, όπως έχει μόλις επισημανθεί, πραγματοποιείται στην γνώση του Θεού: για τον Θεό το Είναι (Sein) και η γνώση (Erkennen) είναι ένα, αλλά για μας είναι ξεχωριστά.
Όμως, δεν χρειάζεται να θεωρήσουμε πως από απόψεως του Θωμά, η κριτική διαδικασία είναι χωρίς καμιά αξία. Με κανένα τρόπο. Από εκεί (την τοποθέτηση του Θωμά) μπορεί να αναγνωρισθεί, πως δια της διαδικασίας αυτής κατέστη δυνατός ένας διαχωρισμός και μια τάξη των μέσων γνώσης-και αν προχωρά κανείς στην εφαρμογή με τόσο ριζική αυστηρότητα, όπως ο Husserl- μια μεθοδική καθαρότητα, όπως δεν την γνώριζε ίσως μέχρι τώρα κανείς. Και στη φιλοσοφία του αγ. Θωμά θα υπήρχε χώρος για μια διδασκαλία περί γνώσης με την έννοια μιας τέτοιας τάξεως και θέασης των μέσων γνώσης. Γι’ αυτόν όμως ήταν cura posterior (ύστερο μέλημα), και της επιτρεπόταν να είναι τέτοια. Με την ήσυχη βεβαιότητα, πως έχουμε στη διάθεση μας μια σειρά νόμιμων μέσων γνώσης, είχε το δικαίωμα να τα χρησιμοποιήσει χωρίς επιφυλάξεις, ώστε να αποκτήσει ένα όσο το δυνατό μεγαλύτερο θησαυρό φιλοσοφικής γνώσης. Γι’ αυτόν ήταν σημαντικό το τι, και όχι το πως.[ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΜΕΘΟΔΟΣ.Ο ΣΚΟΠΟΣ ΑΓΙΑΖΕΙ ΤΑ ΜΕΣΑ. Η ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΓΙΑ ΣΑΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΤ ΠΑΘΑΙΝΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΛΥΤΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΕΟ ΝΑ ΚΡΙΝΟΥΜΕ.] Η φαινομενολογία το ονομάζει: «δογματική» διαδικασία. Κάθε δρόμος ήταν ευπρόσδεκτος σε αυτό το συνθετικό πνεύμα, αν οδηγούσε στην αλήθεια. Μπορούσε να αφήσει στην αντικειμενική τάξη των προβλημάτων να εκφέρουν στη γλώσσα τις περί γνώσεως ερωτήσεις που βρίσκονται στον τόπο τους. Αυτός έπρεπε να κάνει αυτό πού ήταν αναγκαίο για την εποχή του. Μια πληθώρα μέχρι τότε άγνωστων θησαυρών γνώσης είχε προσφερθεί την εποχή εκείνη. Οι ψυχές ήταν αναστατωμένες από το ερώτημα: μας επιτρέπεται να οικειοποιηθούμε κάτι από αυτά, και τι ακριβώς; Για να υπηρετήσει την αλήθεια και την ψυχική ειρήνη των ανθρώπων, υπήρχε μόνο ένας δρόμος: να μαζέψει και να δοκιμάσει ολόκληρο το απόθεμα γνώσης της εποχής. Στον Θωμά δεν επιτρεπόταν να κοντοσταθεί σε μια μη απαραίτητη για τον σκοπό του προεργασία, αλλιώς δε θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα. Συνέλεξε ότι ήταν διδασκαλία της Εκκλησίας, της Αγίας Γραφής και των πατέρων, αλλά και αυτά που δίδασκαν παλιότεροι και νεώτεροι φιλόσοφοι. Ταξινόμησε, συνέκρινε, έλεγξε. και για τον έλεγχο αυτό εφάρμοσε όλα τα μέσα που ήταν κατάλληλα για τον σκοπό αυτό: τις τυπικές, λογικές αρχές, την αντικειμενική διαπίστωση, την μέτρηση με μέτρο την αλήθεια της πίστεως. Με μια πρόχειρη ματιά στα γραπτά του, φαίνεται πως σημαντικό κριτήριο ήταν και η κρίση που εξέφραζαν και οι ανθρώπινες αυθεντίες. Αυτό απλώς φαίνεται πως είναι έτσι. Είχε οπωσδήποτε μεγάλο βάρος γι’ αυτόν, όταν ο Αριστοτέλης, ο φιλόσοφος, όπως τον αποκαλούσε, ή ο Αυγουστίνος, υποστήριζαν κάτι. Ήταν πάντοτε πεπεισμένος, πως σε αυτά που λέγανε, έπρεπε να βρίσκεται ένας πυρήνας αληθείας. Και έτσι ήταν γι’ αυτόν ένα σημαντικό argumentum ad hominem απέναντι στους άλλους, το οποίο δεν υποτιμούσε: να τους αναφέρει ως μάρτυρες. Αλλά σε καμιά περίπτωση, αυτό που ήταν προσβάσιμο στην δική του αντίληψη, δεν το αποδεχόταν στηριζόμενος σε μια απλώς ανθρώπινη αυθεντία. Μέσα σέ μια τέτοια εργασία συλλογής, εξέτασης, ταξινόμησης, μεγάλωσε αυτό που ονομάζουμε το σύστημα του αγ. Θωμά. Το απόθεμα γνώσης της εποχής του οργανώθηκε μέσα στο πνεύμα του. Δεν έγραψε κάποιο «Σύστημα της Φιλοσοφίας», και το σύστημα που βρίσκεται πίσω από τα γραπτά του, δεν έχει γραφτεί μέχρι σήμερα. Όποιος όμως μελετά τα γραπτά του, βρίσκει μέσα μια σαφή και συγκεκριμένη απάντηση σε περισσότερες ερωτήσεις, από αυτές που ο ίδιος ίσως είναι ικανός να θέσει. Και αυτό που είναι ακόμα περισσότερο από αυτό: το Όργανο, το οποίο έφερε μέσα του, και του έδωσε τη δυνατότητα να ολοκληρώσει αμέτρητες ερωτήσεις με ένα σταθερό και ήρεμο respondeo dicendum, μπαίνει (το Όργανο) μέσα στον «μαθητή» αυτού του δασκάλου, και τον καθιστά ικανό να απαντήσει σε ερωτήσεις, με το πνεύμα του Θωμά, ερωτήσεις που ο Θωμάς δεν είχε θέσει, και που ίσως δεν μπορούσαν να τεθούν στην εποχή του. Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα καταπιάνονται οι άνθρωποι πάλι με τα γραπτά του. Είναι μια εποχή που δεν ικανοποιείται πια με μεθοδικούς στοχασμούς. Οι άνθρωποι είναι έρμαια και ζητούν ένα στήριγμα. Θέλουν χειροπιαστή, με περιεχόμενο αλήθεια, που έχει εφαρμογή στη ζωή, θέλουν μια «φιλοσοφία της ζωής». Αυτό το βρίσκουν στον Θωμά. Από αυτό που σήμερα φέρει αυτό το όνομα (φιλοσοφία της ζωής), η φιλοσοφία του είναι πολύ μακριά. Μάταια θα αναζητήσει κανείς σε αυτόν μια διθυραμβική ορμή. Εκεί δεν υπάρχει κάτι άλλο παρά νηφάλια και εννοιολογική-αφηρημένη έκθεση της αλήθειας. Με μια επιφανειακή παρατήρηση εμφανίζεται ως θεωρητικό «σχίσιμο της τρίχας», το οποίο είναι εντελώς άχρηστο σέ κάποιον που θέλει να το χρησιμοποιήσει. Ακόμα και με μια σοβαρή μελέτη, δεν είναι εύκολο να παρατηρήσει κανείς, ότι κέρδισε πρακτικά κάτι. Όποιος όμως ζει για περισσότερο καιρό με αυτό το καθαρό και οξύ, σιωπηλό και σκεπτικό πνεύμα, μέσα στον κόσμο του, αυτός θα δει συχνά, πως δύσκολες θεωρητικές ερωτήσεις ή πρακτικές συνθήκες, ενώπιον των οποίων στεκόταν παλιότερα αβοήθητος, τώρα βρίσκει την σωστή απόφαση με ευκολία και σιγουριά. Και όταν κατόπιν-με έκπληξη-αναρωτηθεί πως έγινε δυνατό κάτι τέτοιο, ανακαλύπτει πως ο Θωμάς, με το «σχίσιμο της τρίχας» δημιούργησε τη βάση γι’ αυτό. Ο ίδιος (ο Θωμάς) δεν υποπτευόταν, όταν επεξεργάζονταν την μια ή την άλλη ερώτηση, για ποιο πράγμα θα μπορούσε να «είναι καλό» αυτό που κάνει, και δεν τον ενδιέφερε. Ακολουθούσε πάντοτε τον νόμο της αλήθειας. Τους καρπούς της τους φέρει από μόνη της.
Τέλος κεφαλαίου. Συνεχίζεται με: Θεοκεντρική και εγωκεντρική φιλοσοφία
Είναι σαφές, πως η θεμελιώδης στάση ενός φιλοσόφου, που έχει ένα τέτοιο σημείο εκκίνησης, πρέπει να είναι εντελώς διαφορετική από αυτήν ενός σύγχρονου φιλοσόφου, που κλείνει τον διακόπτη στην πίστη, και θέλει να τα καταφέρει μόνο με την φυσική γνώση. Ο φιλόσοφος που στέκεται πάνω στο έδαφος της πίστεως, έχει εξ αρχής την απόλυτη βεβαιότητα, την οποία χρειάζεται κανείς, για να στήσει ένα σταθερό κτίριο. Οι άλλοι πρέπει πρώτα να βρουν ένα τέτοιο σημείο εκκίνησης, και είναι επομένως εντελώς αυτονόητο, πως στην μοντέρνα φιλοσοφία, η κριτική της γνώσεως έπρεπε να καταστεί η θεμελιώδης δραστηριότητα, και πως οι κύριες προσπάθειες των μεγάλων φιλοσόφων έπρεπε να υπηρετούν αυτήν. Έτσι έγινε και με τον Husserl. Ξεκινώντας από εξειδικευμένα ερωτήματα, αναγκάστηκε βήμα προς βήμα να πάει πίσω, και να κοπιάσει για την εξασφάλιση μιας απολύτως αξιόπιστης μεθόδου. Η μέθοδος αυτή επιδίωκε να τα σβήσει όλα, όσα θα μπορούσαν να είναι πηγή σφάλματος: τα λάθη ελαττωματικών τρόπων εξαγωγής συμπεράσματος, με το να παραιτηθεί από κάθε αποτέλεσμα διαμεσολαβούμενης σκέψης, και χρησιμοποιώντας μόνο άμεσα προφανή δεδομένα.[ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΑΣΧΕΙΝ ΤΗΝ ΑΦΑΙΡΕΣΗ. ΝΗΣΤΕΥΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ] Από την απάτη των αισθήσεων (παραιτήθηκε), με το να περιορίσει την φυσική εμπειρία, και να εγκατασταθεί ως μέθοδος καθαρής διερεύνησης της ουσίας. Εξελίσσοντας μες στην σκέψη την μεθοδική αμφιβολία του Descartes, καθαρίζοντας την κριτική του λόγου του Kant από τα μη κριτικά συστατικά της, ο Husserl έφτασε στο σημείο να ορίσει την σφαίρα της υπερβατικά καθαρισμένης συνειδήσεως ως την περιοχή έρευνας της «prima philosophia». Ούτε εκεί όμως μπορούσε να μείνει στάσιμος. Αναδείχθηκαν υπερβατικότητες ακόμα και μέσα σε αυτή την σφαίρα, και οι προσπάθειες των τελευταίων χρόνων αποσκοπούσαν στο να ξεχωρίσουν εντός της περιοχής αυτής, ένα τόπο πραγματικής εμμένειας (Immanenz), μια γνώση δηλαδή, που είναι απολύτως ένα με το αντικείμενο της, και για τον λόγο αυτό βέβαιη πέρα από κάθε αμφιβολία. Είναι λοιπόν σαφές, πως από την οπτική γωνία του αγ. Θωμά, ο στόχος αυτός δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτεύξιμος. Η ιδανική γνώση, όπως έχει μόλις επισημανθεί, πραγματοποιείται στην γνώση του Θεού: για τον Θεό το Είναι (Sein) και η γνώση (Erkennen) είναι ένα, αλλά για μας είναι ξεχωριστά.
Όμως, δεν χρειάζεται να θεωρήσουμε πως από απόψεως του Θωμά, η κριτική διαδικασία είναι χωρίς καμιά αξία. Με κανένα τρόπο. Από εκεί (την τοποθέτηση του Θωμά) μπορεί να αναγνωρισθεί, πως δια της διαδικασίας αυτής κατέστη δυνατός ένας διαχωρισμός και μια τάξη των μέσων γνώσης-και αν προχωρά κανείς στην εφαρμογή με τόσο ριζική αυστηρότητα, όπως ο Husserl- μια μεθοδική καθαρότητα, όπως δεν την γνώριζε ίσως μέχρι τώρα κανείς. Και στη φιλοσοφία του αγ. Θωμά θα υπήρχε χώρος για μια διδασκαλία περί γνώσης με την έννοια μιας τέτοιας τάξεως και θέασης των μέσων γνώσης. Γι’ αυτόν όμως ήταν cura posterior (ύστερο μέλημα), και της επιτρεπόταν να είναι τέτοια. Με την ήσυχη βεβαιότητα, πως έχουμε στη διάθεση μας μια σειρά νόμιμων μέσων γνώσης, είχε το δικαίωμα να τα χρησιμοποιήσει χωρίς επιφυλάξεις, ώστε να αποκτήσει ένα όσο το δυνατό μεγαλύτερο θησαυρό φιλοσοφικής γνώσης. Γι’ αυτόν ήταν σημαντικό το τι, και όχι το πως.[ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΜΕΘΟΔΟΣ.Ο ΣΚΟΠΟΣ ΑΓΙΑΖΕΙ ΤΑ ΜΕΣΑ. Η ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΓΙΑ ΣΑΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΤ ΠΑΘΑΙΝΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΛΥΤΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΕΟ ΝΑ ΚΡΙΝΟΥΜΕ.] Η φαινομενολογία το ονομάζει: «δογματική» διαδικασία. Κάθε δρόμος ήταν ευπρόσδεκτος σε αυτό το συνθετικό πνεύμα, αν οδηγούσε στην αλήθεια. Μπορούσε να αφήσει στην αντικειμενική τάξη των προβλημάτων να εκφέρουν στη γλώσσα τις περί γνώσεως ερωτήσεις που βρίσκονται στον τόπο τους. Αυτός έπρεπε να κάνει αυτό πού ήταν αναγκαίο για την εποχή του. Μια πληθώρα μέχρι τότε άγνωστων θησαυρών γνώσης είχε προσφερθεί την εποχή εκείνη. Οι ψυχές ήταν αναστατωμένες από το ερώτημα: μας επιτρέπεται να οικειοποιηθούμε κάτι από αυτά, και τι ακριβώς; Για να υπηρετήσει την αλήθεια και την ψυχική ειρήνη των ανθρώπων, υπήρχε μόνο ένας δρόμος: να μαζέψει και να δοκιμάσει ολόκληρο το απόθεμα γνώσης της εποχής. Στον Θωμά δεν επιτρεπόταν να κοντοσταθεί σε μια μη απαραίτητη για τον σκοπό του προεργασία, αλλιώς δε θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα. Συνέλεξε ότι ήταν διδασκαλία της Εκκλησίας, της Αγίας Γραφής και των πατέρων, αλλά και αυτά που δίδασκαν παλιότεροι και νεώτεροι φιλόσοφοι. Ταξινόμησε, συνέκρινε, έλεγξε. και για τον έλεγχο αυτό εφάρμοσε όλα τα μέσα που ήταν κατάλληλα για τον σκοπό αυτό: τις τυπικές, λογικές αρχές, την αντικειμενική διαπίστωση, την μέτρηση με μέτρο την αλήθεια της πίστεως. Με μια πρόχειρη ματιά στα γραπτά του, φαίνεται πως σημαντικό κριτήριο ήταν και η κρίση που εξέφραζαν και οι ανθρώπινες αυθεντίες. Αυτό απλώς φαίνεται πως είναι έτσι. Είχε οπωσδήποτε μεγάλο βάρος γι’ αυτόν, όταν ο Αριστοτέλης, ο φιλόσοφος, όπως τον αποκαλούσε, ή ο Αυγουστίνος, υποστήριζαν κάτι. Ήταν πάντοτε πεπεισμένος, πως σε αυτά που λέγανε, έπρεπε να βρίσκεται ένας πυρήνας αληθείας. Και έτσι ήταν γι’ αυτόν ένα σημαντικό argumentum ad hominem απέναντι στους άλλους, το οποίο δεν υποτιμούσε: να τους αναφέρει ως μάρτυρες. Αλλά σε καμιά περίπτωση, αυτό που ήταν προσβάσιμο στην δική του αντίληψη, δεν το αποδεχόταν στηριζόμενος σε μια απλώς ανθρώπινη αυθεντία. Μέσα σέ μια τέτοια εργασία συλλογής, εξέτασης, ταξινόμησης, μεγάλωσε αυτό που ονομάζουμε το σύστημα του αγ. Θωμά. Το απόθεμα γνώσης της εποχής του οργανώθηκε μέσα στο πνεύμα του. Δεν έγραψε κάποιο «Σύστημα της Φιλοσοφίας», και το σύστημα που βρίσκεται πίσω από τα γραπτά του, δεν έχει γραφτεί μέχρι σήμερα. Όποιος όμως μελετά τα γραπτά του, βρίσκει μέσα μια σαφή και συγκεκριμένη απάντηση σε περισσότερες ερωτήσεις, από αυτές που ο ίδιος ίσως είναι ικανός να θέσει. Και αυτό που είναι ακόμα περισσότερο από αυτό: το Όργανο, το οποίο έφερε μέσα του, και του έδωσε τη δυνατότητα να ολοκληρώσει αμέτρητες ερωτήσεις με ένα σταθερό και ήρεμο respondeo dicendum, μπαίνει (το Όργανο) μέσα στον «μαθητή» αυτού του δασκάλου, και τον καθιστά ικανό να απαντήσει σε ερωτήσεις, με το πνεύμα του Θωμά, ερωτήσεις που ο Θωμάς δεν είχε θέσει, και που ίσως δεν μπορούσαν να τεθούν στην εποχή του. Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα καταπιάνονται οι άνθρωποι πάλι με τα γραπτά του. Είναι μια εποχή που δεν ικανοποιείται πια με μεθοδικούς στοχασμούς. Οι άνθρωποι είναι έρμαια και ζητούν ένα στήριγμα. Θέλουν χειροπιαστή, με περιεχόμενο αλήθεια, που έχει εφαρμογή στη ζωή, θέλουν μια «φιλοσοφία της ζωής». Αυτό το βρίσκουν στον Θωμά. Από αυτό που σήμερα φέρει αυτό το όνομα (φιλοσοφία της ζωής), η φιλοσοφία του είναι πολύ μακριά. Μάταια θα αναζητήσει κανείς σε αυτόν μια διθυραμβική ορμή. Εκεί δεν υπάρχει κάτι άλλο παρά νηφάλια και εννοιολογική-αφηρημένη έκθεση της αλήθειας. Με μια επιφανειακή παρατήρηση εμφανίζεται ως θεωρητικό «σχίσιμο της τρίχας», το οποίο είναι εντελώς άχρηστο σέ κάποιον που θέλει να το χρησιμοποιήσει. Ακόμα και με μια σοβαρή μελέτη, δεν είναι εύκολο να παρατηρήσει κανείς, ότι κέρδισε πρακτικά κάτι. Όποιος όμως ζει για περισσότερο καιρό με αυτό το καθαρό και οξύ, σιωπηλό και σκεπτικό πνεύμα, μέσα στον κόσμο του, αυτός θα δει συχνά, πως δύσκολες θεωρητικές ερωτήσεις ή πρακτικές συνθήκες, ενώπιον των οποίων στεκόταν παλιότερα αβοήθητος, τώρα βρίσκει την σωστή απόφαση με ευκολία και σιγουριά. Και όταν κατόπιν-με έκπληξη-αναρωτηθεί πως έγινε δυνατό κάτι τέτοιο, ανακαλύπτει πως ο Θωμάς, με το «σχίσιμο της τρίχας» δημιούργησε τη βάση γι’ αυτό. Ο ίδιος (ο Θωμάς) δεν υποπτευόταν, όταν επεξεργάζονταν την μια ή την άλλη ερώτηση, για ποιο πράγμα θα μπορούσε να «είναι καλό» αυτό που κάνει, και δεν τον ενδιέφερε. Ακολουθούσε πάντοτε τον νόμο της αλήθειας. Τους καρπούς της τους φέρει από μόνη της.
Τέλος κεφαλαίου. Συνεχίζεται με: Θεοκεντρική και εγωκεντρική φιλοσοφία
ΠΟΛΥ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑ, ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ, ΟΙ ΜΕΣΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΧΕΓΚΕΛ, ΟΙ ΕΝΥΠΑΡΞΕΙΣ. ΤΑ ΜΕΣΑ ΥΠΕΡΒΑΙΝΟΥΝ ΤΟΝ ΣΚΟΠΟ. ΟΠΩΣ Η ΝΟΕΡΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΣΗΜΕΡΑ ΦΟΡΤΩΜΕΝΗ ΣΤΑ ΚΟΜΠΟΣΚΟΙΝΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ, ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΚΛΗΣΗ ΤΟΥ. ΣΑΝ ΑΝΤΙΔΟΤΟ ΣΤΟΝ ΜΗΔΕΝΙΣΜΟ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου