Ἡ μαρτυρία τοῦ Πατρός ὅτι ὁ βαπτιζόμενος δέν εἶναι ἕνας κοινός ἄνθρωπος, ἀλλά ὁ Υἱός Του ὁ ἀγαπητός δείχνει τήν θεότητα τοῦ Λόγου, τό ὁμοούσιό Του μέ τόν Πατέρα.
Μαρτυρούμενος ὁ Υἱός ἀπό τόν Πατέρα, φανερώνεται ὅτι εἶναι «ἀπαύγασμα τῆς δόξης τοῦ Πατρός», ἀφοῦ κοινή εἶναι ἡ οὐσία καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Στήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή του ὁ Ἀπόστολος Παῦλος χρησιμοποιεῖ αὐτήν τήν φράση γιά νά δείξη τήν θεότητα τοῦ Λόγου: «ὅς ὤν ἀπαύγασμα τῆς δόξης καί χαρακτήρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ» (Ἑβρ. α΄, 3).
Ἡ λέξη ἀπαύγασμα δηλώνει τήν λάμψη, τήν ἀκτινοβολία πού προέρχεται ἀπό ἕνα φωτεινό σῶμα. Ὅταν τό σῶμα εἶναι κτιστό, καί τό ἀπαύγασμα εἶναι κτιστό, ὅταν πρόκειται γιά ἄκτιστη δόξα, καί τό ἀπαύγασμά της εἶναι ἄκτιστο. Βέβαια, ὅταν λέγεται ὅτι ὁ Υἱός εἶναι ἀπαύγασμα (δόξα) τοῦ Πατρός δέν ἐννοεῖται ὅτι εἶναι ἐνέργειά Του, ἀφοῦ ὁ Λόγος εἶναι ἕνα ἰδιαίτερο Πρόσωπο, ἀλλά τό Πρόσωπο αὐτό εἶναι Θεός, ὅμοιος μέ τόν Πατέρα, καί γι' αὐτό ἔχουν τήν ἴδια δόξα, ἐνέργεια, ὅπως τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τό Ἅγιον Πνεῦμα. Στήν Ἁγία Τριάδα ὑπάρχει οὐσία, ἐνέργεια καί Πρόσωπα. Τρία εἶναι τά Πρόσωπα, τά ὁποῖα ἔχουν κοινή φύση, οὐσία, ἐνέργεια, δόξα.
Χρησιμοποιεῖται ἡ λέξη ἀπαύγασμα γιά νά δηλωθοῦν μερικές θεολογικές ἀλήθειες, ὅπως τίς ἐκφράζει ὁ ἱερός Θεοφύλακτος. Πρῶτον, γιά νά φανῆ ὅτι, ὅπως τό ἀπαύγασμα γεννᾶται ἀπό τόν ἥλιο, ἔτσι καί ὁ Υἱός γεννᾶται ἀπό τόν Πατέρα. Δεύτερον, γιά νά ἀποδειχθῆ ὅτι γεννᾶται ὁ Υἱός ἀπαθῶς ἀπό τόν Πατέρα, ὅπως ἡ δόξα τοῦ ἡλίου. Τρίτον, ὅπως ὁ ἥλιος μέ τήν λάμψη του δέν ἐλαττώνεται, ἔτσι καί ὁ Πατήρ δέν ἐλαττώθηκε, γεννώντας τόν Υἱό.
Τέταρτον, ὅπως ἡ δόξα, τό ἀπαύγασμα τοῦ ἡλίου, εἶναι ἀχώριστο ἀπό αὐτόν, ἔτσι καί ὁ Υἱός ἐλλάμπει ἀϊδίως καί ἀνάρχως ἀπό τόν Πατέρα.
(Ναυπάκτου Ἱεροθέου: Δεσποτικές Ἑορτές)
© 2015 Ἱερὰ Μητρόπολις Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου.
parembasis.
ΣΧΟΛΙΟ: Εδώ κάτι δέν ταιριάζει. Εχουμε βιασμό τών κειμένων ο οποίος έχει λάβει ήδη τήν μορφή παραδόσεως, θεωρείται αυτονόητος. Ας δούμε τήν επιστολή.
1 Πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως πάλαι ὁ Θεὸς λαλήσας τοῖς πατράσιν ἐν τοῖς προφήταις, ἐπ' ἐσχάτου τῶν ἡμερῶν τούτων ἐλάλησεν ἡμῖν ἐν υἱῷ,
2 ὃν ἔθηκε κληρονόμον πάντων, δι' οὗ καὶ τοὺς αἰῶνας ἐποίησεν·
3 ὃς ὢν ἀπαύγασμα τῆς δόξης καὶ χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ, φέρων τε τὰ πάντα τῷ ρήματι τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, δι' ἑαυτοῦ καθαρισμὸν ποιησάμενος τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν ἐκάθισεν ἐν δεξιᾷ τῆς μεγαλωσύνης ἐν ὑψηλοῖς,
4 τοσούτῳ κρείττων γενόμενος τῶν ἀγγέλων, ὅσῳ διαφορώτερον παρ' αὐτοὺς κεκληρονόμηκεν ὄνομα.
Η Παράδοση στήν οποία αναφερόμαστε όπου συναντά τόν όρο Θεός τόν ερμηνεύει αυτομάτως Πατήρ. Τό σύμβολο τής Πίστεως λέει, Πιστεύω εις έναν Θεό, Πατέρα ,Υιό καί Αγιο Πνεύμα αλλά η παραλλαγή του εννοεί, Πιστεύω εις έναν Θεό Πατέρα, καί εις έναν Υιό καί εις ένα Αγιο Πνεύμα.
Ας δούμε λοιπόν τήν προειδοποίηση τού Αγίου Γρηγορίου τού Θεολόγου.
«Λίαν αισχρόν, και ουκ αισχρόν μόνον, αλλά και μάταιον επιεικώς, εκ των κάτω των άνω την εικασίαν λαμβάνειν, και των ακινήτων εκ της ρευστής φύσεως.»
Και συνεχίζει: «Διότι δεν πρέπει, επειδή κατά τινα σχέσιν υψηλοτέραν Υιός ο Υιός, και επειδή δεν ημπορέσαμε δι’ άλλου τρόπου παρά έτσι να δείξουμε το εκ του Θεού και ομοούσιον, να νομίζωμεν ότι πρέπει να μεταφέρουμε στον Θεό και όλες τις ανθρώπινες και της δικής μας συγγενείας ονομασίες. Καθώς η διαφορά εις την αποκάλυψιν και όχι της προς άλληλα σχέσεως διάφορον, έκαμε διαφορετικήν και την ονομασία: Πατήρ – Υιός – Άγιον Πνεύμα.»
Καί τόν Λόγο τού Αγίου Ιωάννου τού Δαμασκηνού.
Αδύνατον γάρ τόν θεόν ειπείν έρημον τής φυσικής γονιμότητος, η δέ γονιμότης τό εξ' αυτού ήγουν εκ τής ιδίας ουσίας όμοιον κατά φύσιν γεννάν.
Πιστεύομεν τοιγαρούν εις ένα Θεόν, μίαν αρχήν άναρχον, άκτιστον, αγέννητον,ανόλεθρόν τε καί αθάνατον.......μίαν βασιλείαν, εν τρισί τελείαις υποστάσεσι γνωριζομένην τε καί προσκυνουμένην....
Καί τόν Λόγο τού Αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά,Περί ενώσεως καί διακρίσεως.
Ολαι αι διαιρέσεις είναι αντίστοιχοι μέ τάς ενώσεις...Ο Θεός είναι μή εν καί καθ' υπεροχήν, ώς υπέρ τό έν όν καί αυτό τό έν ορίζον. Εστι δέ καί ώς διαιρούμενον, διαιρείται γάρ εις τρείς υποστάσεις τελείας. Εστι δέ καί αύθις πρός τούτω διακεκριμένονη καθ' ημάς Ιησού παντελής καί αναλλοίωτος ύπαρξις. Ο είς Θεός, ο εν τρισίν υποστάσεσιν καί μιά ουσία προσκυνούμενος αμερώς καί αμερίστως διαιρείται καί εις διαφόρους ενεργείας....Αλλά καί φυσικά ιδιώματα λένε οι Πατέρες τίς ενέργειες. Ο Χριστός έχει κατάλληλα εις τάς δύο φύσεις ιδιώματα.Δύο φυσικές θελήσεις, ενέργειες δύο αυτεξούσια καί σοφίαν καί γνώσιν. Δέν λέγονται φύσεις τά φυσικά ιδιώματα, ούτε τά υποστατικά τά οποία είναι επίσης πολλά περί εκάστην υπόστασιν. Εκ τής ουσίας η ενέργεια. Η μία αιτία, η άλλη αιτιατή, η μία αυθυπόστατατος, η δέ άλλη καθ' εαυτήν ανυπόστατατος. Περί γάρ τήν υπερουσιότητα εκείνην πάσαι αι ενέργειαι... Οι ενέργειες είναι περί τόν Θεόν φύσει αιδίως....Καί έργα τού Θεού άναρχα είναι ταύτα, υφιστάμεναπερί τόν Θεόν ουσιωδώς(οι ενέργειες), Αγιος Μάξιμος....Τό αγαθόν καί τό υπερούσιον, τό άναρχον καί τό άπειρον κτλ. είναι περί τόν Θεόν εξ αιδίου....Ως ενεργείας τού Θεού πρό τών αιώνων εννοούμε τήν ζωή, τήν αθανασία,τήν απλότητα, τήν απειρία, όλα τά φύσει περί τόν Θεόν...
σ. 163(Μερετάκης). Αλλο είναι ουσία καί ενέργεια καί έτερον ουσία καί φύσις. Αλλο είναι η ενέργεια καί άλλο τό ενεργητικόν. Ενέργεια είναι η δραστική καί ουσιώδης κίνησις τής φύσεως, ενεργητικόν δέ η φύσις από τήν οποίανπροέρχεται η ενέργεια. ..Η ενέργεια τού Θεού δέν είναι ούτε φύσις ούτε ουσία, αλλά φυσικόν καί ουσιώδες;... Μία τρισυπόστατος φύσις. Φυσικές διαφορές καί ουσιώδεις δέν υφίστανται. Ενέργειες όμως φυσικές καί ουσιώδεις υφίστανται.Ού γάρ συστατικαί αλλά χαρακτηριστικαί, δηλ. δεικτικαί....Η δηλωτική εκάστης ουσίας δύναμις καί κίνησξς είναι φυσική ενέργεια τής οποίας στερείται μόνον τό μή-όν. Οσα έχουν τήν ιδίαν ουσίαν έχουν καί τήν ιδίαν ενέργειαν.... Εάν πούμε ότι τό άκτιστον είναι έν, δηλ. μόνον η Θεία Ουσία, καί ότι πάν ό,τι δέν είναι ουσία αλλά περί τήν ουσίαν είναι κτιστόν τ΄τε καί τά υποστατικά, όπως τό αγέννητον, τό γεννητόν, τό εκπορευτόν, ώς άκτιστα είναι ουσία τού Θεού, όπως πίστευε ο Ευνόμιος.
Εδώ είμαστε λοιπόν. Υποβαθμίζεται έως καταργήσεως η Υπόστασις τού Σωτήρος Ιησού Χριστού χάριν τών ακτίστων ενεργειών, σέ πλήρη αντίθεση μέ τήν Χάρη τού Κυρίου τήν οποία γεύονται οι Αγιοι καί οι ασκητές καί η οποία τούς οδηγεί στήν ακολουθία τού Κυρίου. Καί ταυτίζεται η οικονομία μέ τήν αίδιο Τριάδα, ακολουθώντας τήν ανθρωπολογική στροφή τής Δύσεως, καρπό τής Β' Βατικάνειας συνόδου.
Ας δούμε λοιπόν τήν προειδοποίηση τού Αγίου Γρηγορίου τού Θεολόγου.
«Λίαν αισχρόν, και ουκ αισχρόν μόνον, αλλά και μάταιον επιεικώς, εκ των κάτω των άνω την εικασίαν λαμβάνειν, και των ακινήτων εκ της ρευστής φύσεως.»
Και συνεχίζει: «Διότι δεν πρέπει, επειδή κατά τινα σχέσιν υψηλοτέραν Υιός ο Υιός, και επειδή δεν ημπορέσαμε δι’ άλλου τρόπου παρά έτσι να δείξουμε το εκ του Θεού και ομοούσιον, να νομίζωμεν ότι πρέπει να μεταφέρουμε στον Θεό και όλες τις ανθρώπινες και της δικής μας συγγενείας ονομασίες. Καθώς η διαφορά εις την αποκάλυψιν και όχι της προς άλληλα σχέσεως διάφορον, έκαμε διαφορετικήν και την ονομασία: Πατήρ – Υιός – Άγιον Πνεύμα.»
Καί τόν Λόγο τού Αγίου Ιωάννου τού Δαμασκηνού.
Αδύνατον γάρ τόν θεόν ειπείν έρημον τής φυσικής γονιμότητος, η δέ γονιμότης τό εξ' αυτού ήγουν εκ τής ιδίας ουσίας όμοιον κατά φύσιν γεννάν.
Πιστεύομεν τοιγαρούν εις ένα Θεόν, μίαν αρχήν άναρχον, άκτιστον, αγέννητον,ανόλεθρόν τε καί αθάνατον.......μίαν βασιλείαν, εν τρισί τελείαις υποστάσεσι γνωριζομένην τε καί προσκυνουμένην....
Καί τόν Λόγο τού Αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά,Περί ενώσεως καί διακρίσεως.
Ολαι αι διαιρέσεις είναι αντίστοιχοι μέ τάς ενώσεις...Ο Θεός είναι μή εν καί καθ' υπεροχήν, ώς υπέρ τό έν όν καί αυτό τό έν ορίζον. Εστι δέ καί ώς διαιρούμενον, διαιρείται γάρ εις τρείς υποστάσεις τελείας. Εστι δέ καί αύθις πρός τούτω διακεκριμένονη καθ' ημάς Ιησού παντελής καί αναλλοίωτος ύπαρξις. Ο είς Θεός, ο εν τρισίν υποστάσεσιν καί μιά ουσία προσκυνούμενος αμερώς καί αμερίστως διαιρείται καί εις διαφόρους ενεργείας....Αλλά καί φυσικά ιδιώματα λένε οι Πατέρες τίς ενέργειες. Ο Χριστός έχει κατάλληλα εις τάς δύο φύσεις ιδιώματα.Δύο φυσικές θελήσεις, ενέργειες δύο αυτεξούσια καί σοφίαν καί γνώσιν. Δέν λέγονται φύσεις τά φυσικά ιδιώματα, ούτε τά υποστατικά τά οποία είναι επίσης πολλά περί εκάστην υπόστασιν. Εκ τής ουσίας η ενέργεια. Η μία αιτία, η άλλη αιτιατή, η μία αυθυπόστατατος, η δέ άλλη καθ' εαυτήν ανυπόστατατος. Περί γάρ τήν υπερουσιότητα εκείνην πάσαι αι ενέργειαι... Οι ενέργειες είναι περί τόν Θεόν φύσει αιδίως....Καί έργα τού Θεού άναρχα είναι ταύτα, υφιστάμεναπερί τόν Θεόν ουσιωδώς(οι ενέργειες), Αγιος Μάξιμος....Τό αγαθόν καί τό υπερούσιον, τό άναρχον καί τό άπειρον κτλ. είναι περί τόν Θεόν εξ αιδίου....Ως ενεργείας τού Θεού πρό τών αιώνων εννοούμε τήν ζωή, τήν αθανασία,τήν απλότητα, τήν απειρία, όλα τά φύσει περί τόν Θεόν...
σ. 163(Μερετάκης). Αλλο είναι ουσία καί ενέργεια καί έτερον ουσία καί φύσις. Αλλο είναι η ενέργεια καί άλλο τό ενεργητικόν. Ενέργεια είναι η δραστική καί ουσιώδης κίνησις τής φύσεως, ενεργητικόν δέ η φύσις από τήν οποίανπροέρχεται η ενέργεια. ..Η ενέργεια τού Θεού δέν είναι ούτε φύσις ούτε ουσία, αλλά φυσικόν καί ουσιώδες;... Μία τρισυπόστατος φύσις. Φυσικές διαφορές καί ουσιώδεις δέν υφίστανται. Ενέργειες όμως φυσικές καί ουσιώδεις υφίστανται.Ού γάρ συστατικαί αλλά χαρακτηριστικαί, δηλ. δεικτικαί....Η δηλωτική εκάστης ουσίας δύναμις καί κίνησξς είναι φυσική ενέργεια τής οποίας στερείται μόνον τό μή-όν. Οσα έχουν τήν ιδίαν ουσίαν έχουν καί τήν ιδίαν ενέργειαν.... Εάν πούμε ότι τό άκτιστον είναι έν, δηλ. μόνον η Θεία Ουσία, καί ότι πάν ό,τι δέν είναι ουσία αλλά περί τήν ουσίαν είναι κτιστόν τ΄τε καί τά υποστατικά, όπως τό αγέννητον, τό γεννητόν, τό εκπορευτόν, ώς άκτιστα είναι ουσία τού Θεού, όπως πίστευε ο Ευνόμιος.
Εδώ είμαστε λοιπόν. Υποβαθμίζεται έως καταργήσεως η Υπόστασις τού Σωτήρος Ιησού Χριστού χάριν τών ακτίστων ενεργειών, σέ πλήρη αντίθεση μέ τήν Χάρη τού Κυρίου τήν οποία γεύονται οι Αγιοι καί οι ασκητές καί η οποία τούς οδηγεί στήν ακολουθία τού Κυρίου. Καί ταυτίζεται η οικονομία μέ τήν αίδιο Τριάδα, ακολουθώντας τήν ανθρωπολογική στροφή τής Δύσεως, καρπό τής Β' Βατικάνειας συνόδου.
«Θεολογία» και «οικονομία»
Η Δύση δεν δέχτηκε ποτέ της την διάκριση «θεολογίας» και «οικονομίας». Εξάντλησε το Μυστήριο της Αγίας Τριάδος αποκλειστικά και μόνο στην «οικονομία». Αντιθέτως η παράδοση των Ελλήνων Πατέρων αρνήθηκε να θεωρήσει αναλογικά τον τρόπο υπάρξεως και την τάξη των υποστάσεων στη «θεολογία» σύμφωνα με τον τρόπο της οικονομικής τους φανέρωσης! Ο Θεός είναι ελεύθερος στη φύση του απ’ ό,τι ελεύθερα ανέλαβε με την «οικονομία». Ελεύθερα ο Θεός εισήλθε στην Ιστορία και στα πεπερασμένα όρια της πραγματικότητας του κτιστού αναλαμβάνοντας την σωτηρία του!
Επειδή μετέχουμε εν Χριστώ στη ζωή των θείων προσώπων, γι’ αυτό και ομολογούμε πίστη στον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα! Ο τρόπος όμως της μετοχής μας αυτής στην προσωπική ζωή του Θεού δεν είναι ταυτόσημος με τον τρόπο κατά τον οποίο υπάρχουν και κοινωνούν τα ίδια τα θεία πρόσωπα στην κοινή τριαδική ζωή!
Η σύγχυση ανάμεσα στη «θεολογία» και την «οικονομία» έφερε στην Ιστορία την πλάνη του Filioque. Και σήμερα φέρνει μια καινούρια χειρότερη πλάνη, τον τρόπο υπάρξεως του ανθρώπου σύμφωνα με τον τρόπο υπάρξεως των προσώπων της Αγίας Τριάδος, με Σχέσεις αγάπης, δημιουργώντας μια Εκκλησιολογία ανεξάρτητη από την Εν Χριστώ ζωή! Πριν ακόμη κατορθώσουμε να συνειδητοποιήσουμε τις καταστροφές που έφερε στην ανθρωπότητα η analogia entis, χανόμαστε στην ακόμη χειρότερη analogia Trinitatis.
Παρουσιάζουμε λοιπόν τρία παραδείγματα Τριαδολογίας. Το ένα ανήκει στην νέα πλάνη που μαστίζει τον κόσμο μας και παρουσιάζεται από τον κ. Γιανναρά. Η «οικονομική» Τριάδα και Γνώση παρουσιάζεται από τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά και τέλος η «θεολογία» και θεογνωσία από τον Άγιο Συμεών τον Ν. Θεολόγο, ο οποίος διέθετε το πυρ της αφθαρσίας που είναι απαραίτητο προς τούτο!
1) Χρήστος Γιανναράς:
«H αποκάλυψη είναι τρεις λέξεις με τις οποίες η γλώσσα μας κατορθώνει να «πει» την υπαρκτική ελευθερία (προσωπική ετερότητα) της Αιτιώδους Αρχής του υπαρκτού. Τρεις λέξεις: «Πατήρ», «Υιός», «Πνεύμα».
Κάθε μια από τις τρεις λέξεις σημαίνει προσωπική μοναδικότητα που δεν ταυτίζεται με ατομικότητα αυτοτελή, με μονάδα υπαρκτικής αυτονομίας. Κάθε λέξη σημαίνει τρόπο (και γεγονός) σχέσης - αυθυπέρβασης - αγάπης. Δηλώνει το όνομα «Πατήρ» ότι η συγκεκριμένη ύπαρξη ούτε γνωρίζεται ούτε υπάρχει καθ’ εαυτήν και δι’ εαυτήν, αλλά μόνο ως ο «γεννήτωρ» του Υιού και ο «εκπορεύων» το Πνεύμα. Aυτό που είναι ο Πατήρ δηλώνεται όχι με τη θεότητά του, αλλά με την πατρότητα: Tην απεριόριστη και απροκαθόριστη ελευθερία του να υπάρχει επειδή αγαπάει, ελευθερία που βεβαιώνεται με τη «γέννηση» του Yιού και την «εκπόρευση» του Πνεύματος.
Tην ίδια απόλυτη υπαρκτική ελευθερία δηλώνει και το όνομα «Yιός»: Yπάρχει ο Yιός χωρίς η ύπαρξή του να «προηγείται» της υιότητας, να δεσμεύεται υπαρκτικά σε προκαθορισμούς ατομικής (φυσικής) αυτοτέλειας. Aυτό που είναι, σημαίνεται με την εκούσια υιότητα, όχι με την ουσιαστική (ουσίας, δηλαδή αναγκαστική) θεότητα. Eίναι Θεός, επειδή υπάρχει ως Yιός του Πατρός, επειδή η ύπαρξή του ανταποκρίνεται και παραπέμπει στην ελευθερία της αγάπης του Πατρός.
Tο ίδιο και με τη λέξη «Πνεύμα»: Σημαίνεται η ενεργός υπαρκτική ετερότητα που παραπέμπει «έργω» στο είναι της αγάπης του Πατρός, στην ελευθερία της αγάπης ως οντοποιό και ζωοποιό αλήθεια. Tο Πνεύμα «εκπορεύεται» από τον Πατέρα (την αιτιώδη αρχή της υπαρκτικής ελευθερίας), δηλώνοντας με την ύπαρξή του το «ίδιον» του Θεού, το γεγονός ότι «ο Θεός αγάπη εστί»: είναι (όχι απλώς έχει) αγάπη, δηλαδή υπάρχει ως ελευθερία.
Aν στον σταύλο της Bηθλεέμ το βρέφος είναι ο Θεός που έγινε άνθρωπος, τότε το αίνιγμα της ύπαρξης και ο παραλογισμός του θανάτου ίσως έχουν απάντηση. Aπό την οδό της αγαπητικής σχέσης, όχι από την οδό ατομοκεντρικής αυτάρκειας της σκέψης...»
2) Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά (Φιλοκαλία τ.4ος μτφ. Γαλίτη).
Κεφ. 35: «Η πανάγαθη αυτή και υπεράγαθη Αγαθότητα είναι και πηγή αγαθότητας. Γιατί και τούτο είναι αγαθό, και μάλιστα το ακρότατο αγαθό, και δεν ήταν δυνατό να λείπει από την παντέλεια Αγαθότητα. Επειδή τώρα η παντέλεια και υπερτέλεια αυτή Αγαθότητα είναι Νους, τίποτε άλλο δεν μπορεί να πηγάζει από Αυτή σαν από πηγή, παρά λόγος. Λόγος βέβαια όχι σαν τον δικό μας προφορικό λόγο, γιατί τούτος δεν είναι του νου, αλλά του σώματος που κινείται από νου. Ούτε πάλι σαν το δικό μας ενδιάθετο λόγο, γιατί τούτος γίνεται μέσα μας έχοντας σαν τύπους τους φθόγγους. Ούτε τέλος σαν τον δικό μας λόγο της διάνοιας, κι ας είναι αυτός χωρίς φθόγγους, πραγματοποιούμενος με κινήσεις τελείως ασώματες. Γιατί και ο λόγος αυτός της διάνοιας είναι μετά από μας, και έχει ανάγκη από διαλείμματα και μεγάλα χρονικά διαστήματα, και προχωρεί διεξοδικά, πηγαίνοντας από την ατελή αρχή προς το τελικό συμπέρασμα. Αλλά ο Λόγος που πηγάζει από τη θεία Αγαθότητα είναι αντίστοιχος με τον έμφυτο σε μας λόγο που εναπόκειται στο νου μας αφότου ο Δημιουργός μας έκανε κατ’ εικόνα Του. Ο λόγος αυτός είναι η γνώση που συνυπάρχει πάντοτε με τον νου. Η Γνώση-Λόγος, λοιπόν, η οποία συνυπάρχει πάντοτε με τον υπέρτατο Νου της παντέλειας και υπερτέλειας Αγαθότητας, που δεν έχει τίποτε το ατελές, πλην του εξ' αυτής είναι, είναι απαράλλακτα όσα είναι Εκείνη. Γι’ αυτό και ο υπέρτατος Λόγος είναι και λέγεται από μας Υιός, για να γνωρίσομε με βεβαιότητα ότι είναι τέλειος, με τέλεια δική Του υπόσταση, γιατί έχει την ύπαρξη από τον Πατέρα και δεν υστερεί καθόλου από τον Πατέρα κατά την ουσία, αλλά είναι απαράλλακτος μ’ Εκείνον, αν και όχι κατά την υπόσταση. Αυτή διακρίνεται από το ότι ο Λόγος προήλθε με θεοπρεπή γέννηση από τον Πατέρα».
Κεφ. 36: «Επειδή η Αγαθότητα που σαν από πηγή προήλθε με γέννηση από την Αγαθότητα-Νου , είναι Λόγος, και λόγο χωρίς πνεύμα (πνοή), κανένας που έχει νου δεν μπορεί να εννοήσει, γι’ αυτό ο εκ Θεού Θεός Λόγος έχει το Άγιο Πνεύμα, το οποίο προέρχεται κι αυτό από τον Πατέρα. Το Πνεύμα αυτό δεν είναι όπως εκείνο που συνυπάρχει με τον προφορικό μας λόγο. Ούτε πάλι είναι όπως εκείνο που συνυπάρχει, αν και ασωμάτως, με τον ενδιάθετο και τον κατά διάνοια λόγο μας. Γιατί και τούτο είναι μια ορμή του νου που συνεκτείνεται χρονικά με το λόγο μας κι έχει ανάγκη από τα ίδια διαστήματα κι από το ατελές προχωρεί στο ολοκληρωμένο. Ενώ Εκείνο, το Πνεύμα του υπέρτατου Λόγου, είναι κατά κάποιο τρόπο ένας έρωτας ανέκφραστος του Πατέρα προς τον Λόγο που γεννήθηκε με τρόπο απόρρητο. Το ίδιο Πνεύμα-Έρωτα έχει και ο αγαπημένος Λόγος και Υιός προς τον Πατέρα. Το έχει όμως ως συμπροερχόμενο με Αυτόν από τον Πατέρα και αναπαυόμενο σ’ Αυτόν λόγω της κοινής Τους φύσεως. Από τον Λόγο, που σαρκώθηκε και μας συνααναστράφηκε, μάθαμε το όνομα της διαφορετικής προελεύσεως του Πνεύματος από τον Πατέρα, και ότι αυτό δεν είναι μόνο του Πατέρα αλλά και του Υιού. Μας είπε δηλαδή: «Το Πνεύμα της αλήθειας, το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέρα» (Ιω. 15, 26). Από αυτό μαθαίνομε ότι δεν είναι μόνο ο Λόγος, αλλά και το Πνεύμα που προέρχεται από τον Πατέρα, όχι όμως με γέννηση αλλά με εκπόρευση. Επίσης, ότι είναι και του Υιού που το έχει από τον Πατέρα, αφού είναι Πνεύμα αλήθειας και σοφίας και λόγου. Γιατί η αλήθεια και η σοφία είναι Λόγος κατάλληλος για τον γεννήτορα. Αυτός ο Λόγος συγχαίρει με τον Πατέρα που χαίρεται γι’ Αυτόν, σύμφωνα μ’ εκείνο που Αυτός είπε με τον Σολομώντα : «Εγώ ήμουν που χαιρόμουν μαζί Του» (Παροιμ. 8, 30.). Δεν είπε χαιρόμουν, αλλά χαιρόμουν μαζί Του. Αυτή η προαιώνια χαρά του Πατέρα και του Υιού είναι το Άγιο Πνεύμα, επειδή είναι και των δύο κατά τη χρήση (γι’ αυτό και στέλνεται και από τους δύο σ’ όσους είναι άξιοι), αλλά μόνο του Πατέρα κατά την ύπαρξη (γι’ αυτό και μόνο απ’ αυτόν εκπορεύεται ως ύπαρξη)».
3) Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος και Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος
Θα αρχίσουμε με τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, τον διδάσκαλο της διακρίσεως, ο οποίος στον Λόγο ΚΖ΄, Περί ησυχίας, Β΄, 13 γράφει: Ενώ κάποτε ασκούσα την συνεχή προσευχή, βρέθηκα ανάμεσα στους Αγγέλους και ένας εξ’ αυτών με διαφώτιζε σε ό,τι εδιψούσα να μάθω. Ζητούσα να μάθω πώς ήταν ο Άρχων (ο Χριστός) προ της ενανθρωπήσεώς Του, αλλά δεν του επιτρεπόταν να μου διδάξη. Τον ερωτούσα πώς και σε ποια μορφή ευρίσκεται τώρα. Μου απαντούσε: Με την ιδία μορφή (την θεανθρώπινη), αλλ’ όχι με την ιδία φθαρτή ανθρώπινη σάρκα. Συνέχιζα να ρωτώ: Τι σημαίνει η δεξιά του Αιτίου (του Πατρός), στάσις και καθέδρα του Χριστού; Αδύνατον να διδαχθή ακοή ανθρώπου αυτά τα μυστήρια, απαντούσε! Τότε του ζήτησα να με οδηγήση εκεί που με είλκυε ο πόθος μου! Δεν έφτασε ακόμη η ώρα, μου είπε, διότι στερείσαι το πυρ της αφθαρσίας (το οποίο θα αποκτήσης στην άλλη ζωή).
Να πώς ολοκληρώνει την εμπειρία αυτή ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος (Ηθικός Λόγος Η΄):
Ο καταξιωθείς τόν νοητόν μαργαρίτην εν εαυτώ της του Θεού αγάπης ευρείν και την προς Θεόν αγάπην άσυλόν τε και όλως αμείωτον διαφυλάξη, γίνεται θαύμα θαυμάτων εν αυτώ!
Και ορά και ιδού Φως, το δε φως άνωθεν έχειν δοκεί αυτώ την αρχήν. Και ιδού τρία εν αυτώ, το δι' ου και εν ω και εις ον. Και ταύτα ιδών, μαθείν ερωτά και ακούει τρανώς: “Ιδού εγώ το Πνεύμα δι' ου και εν ω ο Υιός” και “Ιδού εγώ ο Υιός εις ον ο Πατήρ”. “Ιδού”, πάλιν φησίν, “οράς” ο Πατήρ, “και εγώ”, φησίν ο Υιός, “εν τω Πατρί”! Και το Πνεύμα έλεγεν, “Όντως εγώ, δι' εμού γαρ τον Πατέρα και τον Υιόν ο βλέπων ορά και ορών των ορωμένων εξίσταται”!
Πού όντας (ο βλέπων); “Εν ω ουδείς οίδεν ουκ ανθρώπων, ουκ αγγέλων, πλην αυτής της μιας εμού και ενάδος και υπέρ ουσίαν ουσίας και φύσεως”. Εν εμοί δε, φησί, πώς; “Όλη καθόλου, αχώριστος γαρ ειμι πάντη καί άτμητος, το εν καν ταις υποστάσεσιν έχουσα. Αν λοιπόν μπορούσες να βρεθείς κάπως και κάπου μέσα μου θα έλεγες ότι δεν γνωρίζεις Κανέναν. Επειδή εσύ είσαι άνθρωπος περιγραπτός βρίσκομαι υπό τις συνθήκες της περιγραφής και του τόπου, διότι περιγραπτός έγινε και ο Ένας από εμάς που ενανθρώπισε. Κατά δε την ενούσαν μοι φύσιν πάμπαν αόρατος, απερίγραπτος, ασχημάτιστος, αναφής, αψηλάφητος, ακίνητος, αεικίνητος, πάντα πληρούσα και ουδαμού το σύνολον ούσα, ουκ εν σοι, ουκ εν άλλω τινί των πάλαι ή των νυν εγγιζόντων αγγέλων ή προφητών, οις ουδ' ωράθην όλως, ουδ' ορώμαι ποτε”!
Αμέθυστος
Επειδή μετέχουμε εν Χριστώ στη ζωή των θείων προσώπων, γι’ αυτό και ομολογούμε πίστη στον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα! Ο τρόπος όμως της μετοχής μας αυτής στην προσωπική ζωή του Θεού δεν είναι ταυτόσημος με τον τρόπο κατά τον οποίο υπάρχουν και κοινωνούν τα ίδια τα θεία πρόσωπα στην κοινή τριαδική ζωή!
Η σύγχυση ανάμεσα στη «θεολογία» και την «οικονομία» έφερε στην Ιστορία την πλάνη του Filioque. Και σήμερα φέρνει μια καινούρια χειρότερη πλάνη, τον τρόπο υπάρξεως του ανθρώπου σύμφωνα με τον τρόπο υπάρξεως των προσώπων της Αγίας Τριάδος, με Σχέσεις αγάπης, δημιουργώντας μια Εκκλησιολογία ανεξάρτητη από την Εν Χριστώ ζωή! Πριν ακόμη κατορθώσουμε να συνειδητοποιήσουμε τις καταστροφές που έφερε στην ανθρωπότητα η analogia entis, χανόμαστε στην ακόμη χειρότερη analogia Trinitatis.
Παρουσιάζουμε λοιπόν τρία παραδείγματα Τριαδολογίας. Το ένα ανήκει στην νέα πλάνη που μαστίζει τον κόσμο μας και παρουσιάζεται από τον κ. Γιανναρά. Η «οικονομική» Τριάδα και Γνώση παρουσιάζεται από τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά και τέλος η «θεολογία» και θεογνωσία από τον Άγιο Συμεών τον Ν. Θεολόγο, ο οποίος διέθετε το πυρ της αφθαρσίας που είναι απαραίτητο προς τούτο!
1) Χρήστος Γιανναράς:
«H αποκάλυψη είναι τρεις λέξεις με τις οποίες η γλώσσα μας κατορθώνει να «πει» την υπαρκτική ελευθερία (προσωπική ετερότητα) της Αιτιώδους Αρχής του υπαρκτού. Τρεις λέξεις: «Πατήρ», «Υιός», «Πνεύμα».
Κάθε μια από τις τρεις λέξεις σημαίνει προσωπική μοναδικότητα που δεν ταυτίζεται με ατομικότητα αυτοτελή, με μονάδα υπαρκτικής αυτονομίας. Κάθε λέξη σημαίνει τρόπο (και γεγονός) σχέσης - αυθυπέρβασης - αγάπης. Δηλώνει το όνομα «Πατήρ» ότι η συγκεκριμένη ύπαρξη ούτε γνωρίζεται ούτε υπάρχει καθ’ εαυτήν και δι’ εαυτήν, αλλά μόνο ως ο «γεννήτωρ» του Υιού και ο «εκπορεύων» το Πνεύμα. Aυτό που είναι ο Πατήρ δηλώνεται όχι με τη θεότητά του, αλλά με την πατρότητα: Tην απεριόριστη και απροκαθόριστη ελευθερία του να υπάρχει επειδή αγαπάει, ελευθερία που βεβαιώνεται με τη «γέννηση» του Yιού και την «εκπόρευση» του Πνεύματος.
Tην ίδια απόλυτη υπαρκτική ελευθερία δηλώνει και το όνομα «Yιός»: Yπάρχει ο Yιός χωρίς η ύπαρξή του να «προηγείται» της υιότητας, να δεσμεύεται υπαρκτικά σε προκαθορισμούς ατομικής (φυσικής) αυτοτέλειας. Aυτό που είναι, σημαίνεται με την εκούσια υιότητα, όχι με την ουσιαστική (ουσίας, δηλαδή αναγκαστική) θεότητα. Eίναι Θεός, επειδή υπάρχει ως Yιός του Πατρός, επειδή η ύπαρξή του ανταποκρίνεται και παραπέμπει στην ελευθερία της αγάπης του Πατρός.
Tο ίδιο και με τη λέξη «Πνεύμα»: Σημαίνεται η ενεργός υπαρκτική ετερότητα που παραπέμπει «έργω» στο είναι της αγάπης του Πατρός, στην ελευθερία της αγάπης ως οντοποιό και ζωοποιό αλήθεια. Tο Πνεύμα «εκπορεύεται» από τον Πατέρα (την αιτιώδη αρχή της υπαρκτικής ελευθερίας), δηλώνοντας με την ύπαρξή του το «ίδιον» του Θεού, το γεγονός ότι «ο Θεός αγάπη εστί»: είναι (όχι απλώς έχει) αγάπη, δηλαδή υπάρχει ως ελευθερία.
Aν στον σταύλο της Bηθλεέμ το βρέφος είναι ο Θεός που έγινε άνθρωπος, τότε το αίνιγμα της ύπαρξης και ο παραλογισμός του θανάτου ίσως έχουν απάντηση. Aπό την οδό της αγαπητικής σχέσης, όχι από την οδό ατομοκεντρικής αυτάρκειας της σκέψης...»
2) Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά (Φιλοκαλία τ.4ος μτφ. Γαλίτη).
Κεφ. 35: «Η πανάγαθη αυτή και υπεράγαθη Αγαθότητα είναι και πηγή αγαθότητας. Γιατί και τούτο είναι αγαθό, και μάλιστα το ακρότατο αγαθό, και δεν ήταν δυνατό να λείπει από την παντέλεια Αγαθότητα. Επειδή τώρα η παντέλεια και υπερτέλεια αυτή Αγαθότητα είναι Νους, τίποτε άλλο δεν μπορεί να πηγάζει από Αυτή σαν από πηγή, παρά λόγος. Λόγος βέβαια όχι σαν τον δικό μας προφορικό λόγο, γιατί τούτος δεν είναι του νου, αλλά του σώματος που κινείται από νου. Ούτε πάλι σαν το δικό μας ενδιάθετο λόγο, γιατί τούτος γίνεται μέσα μας έχοντας σαν τύπους τους φθόγγους. Ούτε τέλος σαν τον δικό μας λόγο της διάνοιας, κι ας είναι αυτός χωρίς φθόγγους, πραγματοποιούμενος με κινήσεις τελείως ασώματες. Γιατί και ο λόγος αυτός της διάνοιας είναι μετά από μας, και έχει ανάγκη από διαλείμματα και μεγάλα χρονικά διαστήματα, και προχωρεί διεξοδικά, πηγαίνοντας από την ατελή αρχή προς το τελικό συμπέρασμα. Αλλά ο Λόγος που πηγάζει από τη θεία Αγαθότητα είναι αντίστοιχος με τον έμφυτο σε μας λόγο που εναπόκειται στο νου μας αφότου ο Δημιουργός μας έκανε κατ’ εικόνα Του. Ο λόγος αυτός είναι η γνώση που συνυπάρχει πάντοτε με τον νου. Η Γνώση-Λόγος, λοιπόν, η οποία συνυπάρχει πάντοτε με τον υπέρτατο Νου της παντέλειας και υπερτέλειας Αγαθότητας, που δεν έχει τίποτε το ατελές, πλην του εξ' αυτής είναι, είναι απαράλλακτα όσα είναι Εκείνη. Γι’ αυτό και ο υπέρτατος Λόγος είναι και λέγεται από μας Υιός, για να γνωρίσομε με βεβαιότητα ότι είναι τέλειος, με τέλεια δική Του υπόσταση, γιατί έχει την ύπαρξη από τον Πατέρα και δεν υστερεί καθόλου από τον Πατέρα κατά την ουσία, αλλά είναι απαράλλακτος μ’ Εκείνον, αν και όχι κατά την υπόσταση. Αυτή διακρίνεται από το ότι ο Λόγος προήλθε με θεοπρεπή γέννηση από τον Πατέρα».
Κεφ. 36: «Επειδή η Αγαθότητα που σαν από πηγή προήλθε με γέννηση από την Αγαθότητα-Νου , είναι Λόγος, και λόγο χωρίς πνεύμα (πνοή), κανένας που έχει νου δεν μπορεί να εννοήσει, γι’ αυτό ο εκ Θεού Θεός Λόγος έχει το Άγιο Πνεύμα, το οποίο προέρχεται κι αυτό από τον Πατέρα. Το Πνεύμα αυτό δεν είναι όπως εκείνο που συνυπάρχει με τον προφορικό μας λόγο. Ούτε πάλι είναι όπως εκείνο που συνυπάρχει, αν και ασωμάτως, με τον ενδιάθετο και τον κατά διάνοια λόγο μας. Γιατί και τούτο είναι μια ορμή του νου που συνεκτείνεται χρονικά με το λόγο μας κι έχει ανάγκη από τα ίδια διαστήματα κι από το ατελές προχωρεί στο ολοκληρωμένο. Ενώ Εκείνο, το Πνεύμα του υπέρτατου Λόγου, είναι κατά κάποιο τρόπο ένας έρωτας ανέκφραστος του Πατέρα προς τον Λόγο που γεννήθηκε με τρόπο απόρρητο. Το ίδιο Πνεύμα-Έρωτα έχει και ο αγαπημένος Λόγος και Υιός προς τον Πατέρα. Το έχει όμως ως συμπροερχόμενο με Αυτόν από τον Πατέρα και αναπαυόμενο σ’ Αυτόν λόγω της κοινής Τους φύσεως. Από τον Λόγο, που σαρκώθηκε και μας συνααναστράφηκε, μάθαμε το όνομα της διαφορετικής προελεύσεως του Πνεύματος από τον Πατέρα, και ότι αυτό δεν είναι μόνο του Πατέρα αλλά και του Υιού. Μας είπε δηλαδή: «Το Πνεύμα της αλήθειας, το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέρα» (Ιω. 15, 26). Από αυτό μαθαίνομε ότι δεν είναι μόνο ο Λόγος, αλλά και το Πνεύμα που προέρχεται από τον Πατέρα, όχι όμως με γέννηση αλλά με εκπόρευση. Επίσης, ότι είναι και του Υιού που το έχει από τον Πατέρα, αφού είναι Πνεύμα αλήθειας και σοφίας και λόγου. Γιατί η αλήθεια και η σοφία είναι Λόγος κατάλληλος για τον γεννήτορα. Αυτός ο Λόγος συγχαίρει με τον Πατέρα που χαίρεται γι’ Αυτόν, σύμφωνα μ’ εκείνο που Αυτός είπε με τον Σολομώντα : «Εγώ ήμουν που χαιρόμουν μαζί Του» (Παροιμ. 8, 30.). Δεν είπε χαιρόμουν, αλλά χαιρόμουν μαζί Του. Αυτή η προαιώνια χαρά του Πατέρα και του Υιού είναι το Άγιο Πνεύμα, επειδή είναι και των δύο κατά τη χρήση (γι’ αυτό και στέλνεται και από τους δύο σ’ όσους είναι άξιοι), αλλά μόνο του Πατέρα κατά την ύπαρξη (γι’ αυτό και μόνο απ’ αυτόν εκπορεύεται ως ύπαρξη)».
3) Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος και Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος
Θα αρχίσουμε με τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, τον διδάσκαλο της διακρίσεως, ο οποίος στον Λόγο ΚΖ΄, Περί ησυχίας, Β΄, 13 γράφει: Ενώ κάποτε ασκούσα την συνεχή προσευχή, βρέθηκα ανάμεσα στους Αγγέλους και ένας εξ’ αυτών με διαφώτιζε σε ό,τι εδιψούσα να μάθω. Ζητούσα να μάθω πώς ήταν ο Άρχων (ο Χριστός) προ της ενανθρωπήσεώς Του, αλλά δεν του επιτρεπόταν να μου διδάξη. Τον ερωτούσα πώς και σε ποια μορφή ευρίσκεται τώρα. Μου απαντούσε: Με την ιδία μορφή (την θεανθρώπινη), αλλ’ όχι με την ιδία φθαρτή ανθρώπινη σάρκα. Συνέχιζα να ρωτώ: Τι σημαίνει η δεξιά του Αιτίου (του Πατρός), στάσις και καθέδρα του Χριστού; Αδύνατον να διδαχθή ακοή ανθρώπου αυτά τα μυστήρια, απαντούσε! Τότε του ζήτησα να με οδηγήση εκεί που με είλκυε ο πόθος μου! Δεν έφτασε ακόμη η ώρα, μου είπε, διότι στερείσαι το πυρ της αφθαρσίας (το οποίο θα αποκτήσης στην άλλη ζωή).
Να πώς ολοκληρώνει την εμπειρία αυτή ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος (Ηθικός Λόγος Η΄):
Ο καταξιωθείς τόν νοητόν μαργαρίτην εν εαυτώ της του Θεού αγάπης ευρείν και την προς Θεόν αγάπην άσυλόν τε και όλως αμείωτον διαφυλάξη, γίνεται θαύμα θαυμάτων εν αυτώ!
Και ορά και ιδού Φως, το δε φως άνωθεν έχειν δοκεί αυτώ την αρχήν. Και ιδού τρία εν αυτώ, το δι' ου και εν ω και εις ον. Και ταύτα ιδών, μαθείν ερωτά και ακούει τρανώς: “Ιδού εγώ το Πνεύμα δι' ου και εν ω ο Υιός” και “Ιδού εγώ ο Υιός εις ον ο Πατήρ”. “Ιδού”, πάλιν φησίν, “οράς” ο Πατήρ, “και εγώ”, φησίν ο Υιός, “εν τω Πατρί”! Και το Πνεύμα έλεγεν, “Όντως εγώ, δι' εμού γαρ τον Πατέρα και τον Υιόν ο βλέπων ορά και ορών των ορωμένων εξίσταται”!
Πού όντας (ο βλέπων); “Εν ω ουδείς οίδεν ουκ ανθρώπων, ουκ αγγέλων, πλην αυτής της μιας εμού και ενάδος και υπέρ ουσίαν ουσίας και φύσεως”. Εν εμοί δε, φησί, πώς; “Όλη καθόλου, αχώριστος γαρ ειμι πάντη καί άτμητος, το εν καν ταις υποστάσεσιν έχουσα. Αν λοιπόν μπορούσες να βρεθείς κάπως και κάπου μέσα μου θα έλεγες ότι δεν γνωρίζεις Κανέναν. Επειδή εσύ είσαι άνθρωπος περιγραπτός βρίσκομαι υπό τις συνθήκες της περιγραφής και του τόπου, διότι περιγραπτός έγινε και ο Ένας από εμάς που ενανθρώπισε. Κατά δε την ενούσαν μοι φύσιν πάμπαν αόρατος, απερίγραπτος, ασχημάτιστος, αναφής, αψηλάφητος, ακίνητος, αεικίνητος, πάντα πληρούσα και ουδαμού το σύνολον ούσα, ουκ εν σοι, ουκ εν άλλω τινί των πάλαι ή των νυν εγγιζόντων αγγέλων ή προφητών, οις ουδ' ωράθην όλως, ουδ' ορώμαι ποτε”!
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου