«Ο διαθρησκειακός διάλογος και η παγκόσμια Σωτηρία» - π. Εμμανουήλ Κλάψης

Περίληψη της εισήγησης στο Διεθνές Διαθρησκειακό Συμπόσιο με θέμα: Ορθόδοξη προσέγγιση για μια θεολογία των θρησκειών

Η κατηγορηματική και απόλυτη απόρριψη των άλλων θρησκειών σαν “ανθρώπινα κατασκευάσματα και έργα του διαβόλου” που οδηγούν τους ανθρώπους σε “απώλεια” δεν θα πρέπει να σκιάσει την καθολική συμφωνία όλων των Ορθοδόξων πως η σωτηρία σαν κοινωνία με το Θεό  προσφέρεται στο κόσμο κατά τρόπο οριστικό και αποκλειστικό μόνο στο πρόσωπο του Χριστού με την χάρη και ενέργεια του Αγίου Πνεύματος. Τόσο  στην Αγία Γραφή όσο και στην πρωτοχριστιανική Εκκλησία υπάρχουν στοιχεία που κατοχυρώνουν την αντίληψη των άλλων θρησκειών σαν ανθρώπινα κατασκευάσματα, αλλά και μαρτυρίες που ενώ αναγνωρίζουν το Χριστό σαν τον μοναδικό σωτήρα του κόσμου και την εκκλησία του σαν κιβωτό σωτηρίας, αναγνωρίζουν τη σωστική παρουσία του Θεού και πέραν από τα όρια της Εκκλησίας. Από συστηματικής απόψεως, χρειάζεται μία θεολογική σύνθεση των δύο αυτών θέσεων που αποτελούν εξ ίσου  ουσιαστικά στοιχεία της Χριστιανικής παράδοσης. Μια Ορθόδοξη θεολογία των θρησκειών θα πρέπει να βασίζεται στην καθολικότητα της χριστιανικής  παράδοσης και όχι σε επιλεκτικά στοιχεία που τις περισσότερες φορές αντανακλούν προσωπικές φοβίες και ιδεολογικές συντηρητικές ή φιλελεύθερες αντιλήψεις. Ο ομιλητής παρουσίασε μόνο τον προβληματισμό Ελλήνων καθηγητών δογματικής ή ιστορίας των δογμάτων που μίλησαν για την παγκοσμιότητα της σωτηρίας και  προσπάθησαν να διαμορφώσουν μια  Ορθόδοξη θεολογία των θρησκειών.

Στη μελέτη που ακολουθεί με τίτλο «Ο διαθρησκειακός διάλογος και η παγκόσμια Σωτηρία» ο π. Εμμανουήλ Κλάψης, αφού αναδείξει τη χρησιμότητα του διαλόγου για τις σύγχρονες κοινωνίες και τη συμμετοχή της Ορθοδοξίας σ’ αυτόν, επιχειρεί μια θεολογική προσέγγιση των θρησκειών σε μια σωτηριολογική προοπτική, επισημαίνοντας τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος στη μετάδοση της χάριτος στους μη χριστιανούς.

Πηγή: Περιοδικό Θεολογία, ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ και εδώ

Συνέχεια από εδώ

Το Άγιο Πνεύμα και η Σωτηρία του Κόσμου (2)

Οδηγούν οι «ατελείς δρόμοι» των άλλων θρησκειών στη σωτηρία και κοινωνία με τον Θεό κατά τρόπο ανάλογο με τη σωτηρία των χριστιανών μέσα στην Εκκλησία;

Το γεγονός πως είναι και αυτοί παιδιά του Θεού σημαίνει απερίφραστα πως και αυτοί έχουν τη δυνατότητα μέσα στην ιστορική τους πορεία και τις πολιτιστικές και θρησκευτικές τους παραδόσεις να λάβουν το δώρο της σωτηρίας από τον Θεό, αφού ο Θεός ποτέ δεν εγκαταλείπει τα παιδιά του και ούτε έπαψε ποτέ να φροντίζει για τη σωτηρία τους. Ποια είναι, όμως, η φύση αυτής της σωτηρίας; Αν η σωτηρία που προσφέρουν οι άλλες θρησκείες είναι ανεξάρτητη του Χριστού, τότε η απάντηση είναι χωρίς ενδοιασμούς αρνητική. Αν δεχθούμε κάτι τέτοιο σημαίνει πως εγκαταλείπουμε ολοκληρωτικά την ιδιαιτερότητα της χριστιανικής πίστης και τον ευαγγελισμό. Η Εκκλησία διακηρύττει: «Ουκ εστίν εν άλλω ούδενί ή σωτηρία. ουδέ γάρ όνομα εστίν έτε­ρον υπό τον ουρανόν το δεδομένον εν ανθρώποις, εν ω δει σωθήναι ημάς» (Πράξ. 4:12). Η χριστιανική πίστη πως ο Σωτήρας του κόσμου είναι μόνο ο Χριστός ξεχώρισε τους χριστιανούς από τους εβραίους και παραμένει η βασική διαφορά του χριστιανισμού από τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες. Αυτό εκφράζεται απερίφραστα στο Ευαγγέλιο τού Ιωάννη: «οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ' ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» (Ιω. 3:16). Η ιδέα αυτή της σωτηρίας ταυτίζεται με το μήνυμα του Χριστού για τον ερχομό της εσχατολογικής βασιλείας του Θεού, η οποία είναι συνδεδεμένη άρρηκτα κατά τρόπο οριστικό και αποκλειστικό από τον Χριστό στο πρόσωπό του και τη διακονία του: «πᾶς ὃς ἂν ὁμολογήσῃ ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὁμολογήσει ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τῶν ἀγγέλων τοῦ Θεοῦ· ὁ δὲ ἀρνησάμενός με ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων ἀπαρνηθήσεται ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων τοῦ Θεοῦ.» (Λκ. 12:8-9).

Η βασική χριστιανική ομολογία για την αναγκαιότητα της ομολογίας του Χριστού για σωτηρία έχει βέβαια πολλαπλές ερμηνείες. Μια ερμηνεία πού επικράτησε στη ζωή της Εκκλησίας είναι πως σωτηρία είναι εφικτή μόνο γι’ αυτούς πού πιστεύουν στο ευαγγέλιο της Εκκλησίας, βαπτίζονται και συμμετέχουν στην ευχαριστιακή σύναξη. Εδώ η Εκκλησία ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με τον Χριστό, αφού η ταυτότητα της Εκκλησίας απορρέει από τη σχέση της με τον Χριστό και το Άγιο Πνεύμα. Η Εκκλησία όμως είναι η εικόνα της βασιλείας του Θεού και όχι η βασιλεία του Θεού. Ο Ιησούς μας λέει πώς στην τελική παρουσία πολλοί θα συνέλθουν από όλες τις κατευθύνσεις για να συμμετάσχουν στο εσχατολογικό δείπνο με τον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ, ενώ πολλά μέλη της Εκκλησίας δεν θα εισέλθουν στη βασιλεία του Θεού: «πολλοὶ ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ δυσμῶν ἥξουσιν καὶ ἀνακλιθήσονται μετὰ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν οἱ δὲ υἱοὶ τῆς βασιλείας ἐκβληθήσονται εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον» (Μτ. 8:11-12, Λκ. 13:8). Το εδάφιο αυτό είναι σπουδαίο γιατί αποκαλύπτει πως πολλοί άνθρωποι ανήκουν στον Θεό και στη βασιλεία του, στην οποία θα εισέλθουν ίσως όχι από τον ιστορικό φορέα της σωτηρίας, την Εκκλησία. Πώς λοιπόν ανήκουν στον Θεό; Ο τρόπος της ζωής θα πρέπει να αντικατοπτρίζει τα κριτήρια της θεϊκής θέλησης για φιλανθρωπία, αγάπη και δικαιοσύνη. Η παραβολή της κρίσης εκφράζει αυτή την άποψη:

«όταν δε ελθη ο Υιός του ανθρώπου εν τη δόξη αυτού και πάντες οι άγιοι άγγελοιnαυτού, τότε καθίσει επί θρόνου δόξης αυτού, και συναχθήσεται έμπροσθεν αυτού πάντα τα έθνη, και αφοριεί αυτούς απ’ αλλήλων ώσπερ ο ποιμήν αφορίζει τα πρόβατα αυτού από των ερίφων, και στήσει τα μεν πρόβατα εκ δεξιών αυτού, τα δε   ερίφια εξ ευωνύμων. Τότε ερεί ο βασιλεύς τοις εκ δεξιών αυτού δεύτε οι ευλογημένοι του πατρός μου, κληρονομήσατε την ητοιμασμένην υμίν βασιλείαν από καταβολής κόσμου. επείνασα γαρ, και εδώκατέ μοι φαγείν, εδίψησα, και εποτίσατέ με, ξένος ήμην, και συνηγάγετέ με, γυμνός, και περιεβάλετέ με, ησθένησα, και επεσκέψασθέ με, εν φυλακή ήμην, και ήλθετε προς με. Τότε  αποκριθήσονται αυτώ οι δίκαιοι λέγοντες· κύριε, πότε σε είδομεν πεινώντα και εθρέψαμεν, ή διψώντα και εποτίσαμεν; πότε δε σε είδομεν ξένον και συνηγάγομεν,   ή γυμνόν και περιεβάλομεν; πότε δε σε είδομεν ασθενή ή εν φυλακή και ήλθομεν προς σε;

και αποκριθείς ο βασιλεύς ερεί αυτοίς· αμήν λέγω υμίν, εφ’ όσον εποιήσατε ενί τούτων των αδελφών μου των ελαχίστων, εμοί εποιήσατε» (Μτ. 25:31-40).

Το κριτήριο για τη τελική κρίση των εθνών και την είσοδό τους στη βασιλεία τού Θεού δεν είναι κατ’ ανάγκη η γνώση τους για τον Ιησού ή το να είναι μέλη της ορατής Εκκλησίας, αλλά η συμπεριφορά τους στους πεινασμένους, διψασμένους, ξένους, άστεγους, άρρωστους, φυλακισμένους. Μ’ άλλα λόγια η βασιλεία του Θεού ανήκει σ’ αυτούς που η ζωή τους αντανακλά τη φιλανθρωπία του, τις βασικές αρχές της βασιλείας του, όπως αποκαλύφθηκαν στη διδασκαλία και τη ζωή του Χριστού. Μ’ αυτό το τρόπο θα πρέπει να κατανοήσουμε την πίστη της Εκκλησίας πως μόνο διά του Ιησού η σωτηρία προσφέρεται στους ανθρώπους. Η πίστη αυτή είναι πρόσκληση για πίστη στον Χριστό και ομολογία της θεότητάς του, αλλά αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη τον αποκλεισμό από τη σωτηρία όλων αυτών που δεν βρίσκονται για ιστορικούς και περιστασιακούς λόγους σε κοινωνία με την Εκκλησία. Αυτοί που ζουν ανώνυμα τη χριστιανική ζωή δεν μπορεί να είναι μακρυά από τον Θεό. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος χαρακτηριστικά αναφέρει:

«Ώσπερ γάρ πολλοί των ημετέρων ού μεθ’ ημών είσιν, ους ο βίος αλλοτριοί του κοινού σώματος˙ ούτω πολλοί των έξωθεν προς ημών, όσοι τω τρόπω την πίστιν φθάνουσιν, και δέονται του ονόματος, το έργο έχοντες»[23].

Βασισμένοι στη διδασκαλία του Χριστού μπορούμε να υποστηρίξουμε πως η σωτηρία προσφέρεται αποκλειστικά σαν δώρο του Θεού και σ’ αυτούς που ζουν πέρα από τα κανονικά όρια της Εκκλησίας και ο τρόπος της ζωής τους αντανακλά τις αρχές και τις άξιες του ευαγγελίου. Στην Εκκλησία υπάρχει η βεβαιότητα της σωτηρίας και η καθολικότητα της αλήθειας που μεταμορφώνει τη ζωή των ανθρώπων σε εικόνα Θεού. Αυτή η βεβαιότητα της σωτηρίας και καθολικότητα της αλήθειας εκτός της ’Εκκλησίας είναι αβέβαιος και μερική. Οι χριστιανοί θα πρέπει να δεχθούν πως μερικοί που δεν είναι χριστιανοί, ασυνείδητα μπορεί να είναι περισσότερο ταυτισμένοι με τον Χριστό, και να μετέχουν της σωτηρίας, από μερικούς κατ’ όνομα χριστιανούς.

Ο θεολογικός μας λόγος μέσα στα πλαίσια της σύγχρονης φιλελεύθερης κοινωνίας και του διαθρησκειακού διαλόγου θα πρέπει να κατευθύνεται από την παρότρυνση τού 'Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη προς τον ιερέα Σωσίπατρο που τον συμβουλεύει να μη θριαμβολογεί και να αισθάνεται ευχαριστημένος όταν αντικρούει μία άλλη θρησκευτική παράδοση που δεν του φαίνεται σωστή, έστω ακόμη και αν την έχει μελετήσει σε βάθος. Υπάρχει κίνδυνος σ’ αυτή τη απόκρουση να διαφύγουν της προσοχής του κρυφές αλήθειες που εμφωλεύουν σ’ αυτές και δεν είναι άμεσα κατανοητές, γιατί καλύπτονται από το ψεύδος. Ο Άγιος Διονύσιος συμβουλεύει τον Σωσίπατρο πώς θα ήταν καλό να πάψει να καταγγέλλει τους άλλους και να μιλά για την αλήθεια κατά τρόπο αδιάσειστο: «αφέξη με τού καθ’ ετέρων λέγειν, υπέρ αληθείας δέ ούτως έρεις, ως παντί είναι ανεξέλεγκτα τα λεγόμενα»[24].

Σημειώσεις

23.ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Λόγος 18, Επιτάφιος εις τον πατέρα, παρόντος Βασιλείου, 6, PG 35, 992BC.

24. COLM LUIBHEID, Pseudo-Dionysius: The Complete Works (New York: Paulist press, 1987), σ. 266.

ΣΧΟΛΙΟ: Απίστευτο. Τί νά πρωτοκλάψουμε; Μειώσαμε καί υποβιβάσαμε τήν πίστη μας σέ τέτοιο βαθμό  ώστε νά τήν ταυτίζουμε μέ τήν βεβαιότητα, μέ τήν συνείδηση. Καί μέ μεγάλη ευκολία, συγκρητιστικά, νά ατενίζουμε τίς άλλες θρησκείες σάν τό ασυνείδητο τής ψυχολογίας καί τής θρησκειολογίας. Ετσι ώστε η ένωση τών εκκλησιών, τής βεβαιότητος, μέ τίς θρησκείες τού κόσμου νά αντιστοιχεί μέ τήν ένωση, μέ τήν σύνθεση συνειδητού καί ασυνειδήτου, τής ψυχολογίας καί τήν δημιουργία ενός ανώτερου από τό Εγώ κέντρου ταυτότητος, τό αληθινό Εγώ τού Γερμανικού Ιδεαλισμού ή τό Self τής ψυχολογίας, τό οποίο έγινε γνωστό στά Ελληνικά σάν Πρόσωπο. Καί στήν Πολιτική εμφανίζεται μέ τήν έννοια τής αυτοκρατορίας τήν οποία επεξεργάζεται ο Γιανναράς στηριζόμενος στήν Ρωμανία, τήν φιλοσοφία τής ιστορίας τού Ρωμανίδη.
Αφύσικες συνέπειες τής ταυτίσεως τής εκκλησίας μέ τήν διοίκησή της, μέ τήν θεσμική της οργάνωση.
Μάς έχει μωράνει ο Κύριος σέ τέτοιο βαθμό ώστε δέν καταλαβαίνουμε πλέον ότι λέγοντας τό Ευαγγέλιο πώς στην τελική παρουσία πολλοί θα συνέλθουν από όλες τις κατευθύνσεις για να συμμετάσχουν στο εσχατολογικό δείπνο με τον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ, ενώ πολλά μέλη της Εκκλησίας δεν θα εισέλθουν στη βασιλεία του Θεού: «πολλοὶ ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ δυσμῶν ἥξουσιν καὶ ἀνακλιθήσονται μετὰ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν οἱ δὲ υἱοὶ τῆς βασιλείας ἐκβληθήσονται εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον» (Μτ. 8:11-12, Λκ. 13:8). εννοεί τήν επιτυχημένη αποστολή τών αποστόλων εις πάντα τά έθνη, ότι απευθύνεται στούς Εβραίους καί ότι ο Ευαγγελισμός αυτός τής Οικουμένης διά τού βαπτίσματος, τού λόγου τών αποστόλων καί τήν καθοδήγηση τού Αγίου Πνεύματος, δέχθηκε μιά πισώπλατη προδοσία από τό σχίσμα τών Λατίνων.
Ορθοδοξία σημαίνει τόν Αγιασμό τών πιστών διά τής προσευχής καί τής ασκήσεως έξω από τά όρια τής θεσμικής εκκλησίας, ούτως ή άλλως. Είναι ο καρπός τών Μυστηρίων, τά οποία δέν ανήκουν στήν διοίκηση, στήν ιεραρχία καί δέν μπορεί νά τά διαχειριστεί κατά τό δοκούν. Τά Μυστήρια τού Κυρίου δέν έχουν χρείαν Μάνατζερ, ούτε θά έχουν εις τόν αιώνα.
 Η Εκκλησία δέν είναι εικόνα τής βασιλείας τού θεού, όπως τήν φαντασιώνεται ο Ζηζιούλας γιά νά τήν προσαρμόσει στήν εικονική πραγματικότητα πού είναι η ουσία τού σημερινού προτεσταντικού πολιτισμού. Η Εκκλησία είναι η σταυρική οδός διά τής μετανοίας πρός τήν αλήθεια καί τήν Ζωή, τήν οποία χάραξε ήδη ο Κύριος μέ τήν ενανθρώπισή Του.
Πού είναι ο παπάς παπατζή;
Μετά τήν κατάργηση τής εποχής τού Χριστού σάν αποτυχημένης, σειρά παίρνουν οι Απόστολοι σάν αποτυχημένοι καί περιμένουν ήδη στήν σειρά οι Αγιοι, διότι δέν είναι αλάθητοι. Τόν αλάθητο πάπα ποθούμε όλοι μας, η ευτυχία καί όχι η ελευθερία είναι ο πόθος μας. Καί πρός τούτο δέν μάς είναι απαραίτητος ο Κύριος. Μιά σχετική υποκειμενική καί προσωπική αλήθεια μάς ταιριάζει περισσότερο.
Μάς αποτύχησαν ήδη εδώ καί χρόνους. Ματαίως ελπίζουμε στήν αποτείχιση από τήν αποτύχηση.
 Πρέπει νά απαντήσουμε όλοι μας: Απέτυχε ο Κύριος ή ολοκλήρωσε μέ τό τετέλεσται τού σταυρού τήν αποστολή Του τήν οποία ανέλαβε τό Αγιο Πνεύμα νά συνεχίσει, έχοντας σάν τό δεξί Του χέρι τώρα πλέον τούς κληρικούς καί τούς αρχηγούς τής μάταιης ανθρώπινης ελπίδος;
Μήπως μάς διαφεύγει ακόμη ότι ο οικουμενισμός απευθύνεται στούς επικεφαλείς τής παντοκρατορίας; Σ' αυτούς πού απάντησαν καταφατικά καί στούς τρείς πειρασμούς τής ερήμου;

Αμέθυστος