Πηγή : Αmen.gr
Την Πέμπτη 19η Μαΐου 2011, στην βιβλιοθήκη της κοινότητας των Ιησουιτών Πατέρων της Αθήνας, πραγματοποιήθηκε θεολογικό σεμινάριο με θέμα «Θωμισμός και Παλαμισμός στο Ύστερο Βυζάντιο». Το σεμινάριο που διοργάνωσαν από κοινού οι Δομινικανοί Πατέρες των Αθηνών εκπροσωπώντας το Οικουμενικό Κέντρο «P. Salvatore Manna» (Μπάρι-Αθήνα) και το Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών (Αθήνα), εντάσσεται σε μια σειρά συναντήσεων προβληματισμού και μελέτης που πλαισιώνουν την κριτική έκδοση των ελληνικών μεταφράσεων έργων του Αγίου Θωμά του Ακινάτη, οι οποίες εκπονήθηκαν από τον Δημήτριο Κυδώνη και άλλους βυζαντινούς λογίους τον 14ο αιώνα.
Οι συγκεκριμένες κριτικές εκδόσεις, που βρίσκονται ήδη εν εξελίξει, περιλαμβάνουν την Summa Theologiae, που εδώ και δεκαετίες δημοσιεύεται σε τεύχη στη σειρά Corpus Scriptorum Graecorum Recentiorum (υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ευαγγέλου Μουτσοπούλου) το έργο Summa contra Gentiles και άλλα γραπτά του Ακινάτη, αποτελούν δε μέρος ενός ευρύτερου ερευνητικού εκδοτικού προγράμματος υπό τον τίτλο “Thomas de Aquino Byzantinus” («Ο βυζαντινός Θωμάς Ακινάτης). Αυτό το πρόγραμμα το οποίο τελεί υπό την αιγίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (Αθήνα) φιλοδοξεί να εκδώσει σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή αφενός τα μεταφρασμένα στα ελληνικά έργα του Θωμά του Ακινάτη που πραγματοποίησαν φιλολατίνοι βυζαντινοί λόγιοι και αφετέρου τις πραγματείες που συντάχθηκαν με αφορμή τις προαναφερθείσες μεταφράσεις είτε για να υπερασπιστούν είτε για να ανασκευάσουν την σκέψη του μείζονος δυτικού σχολαστικού.
Αποδεικνύοντας έμπρακτα τον ζήλο τους για τέτοια εγχειρήματα οι Δομινικανοί πατέρες των Αθηνών, και συνεργαζόμενοι με το δραστήριο Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Σπουδών, διοργάνωσαν αυτό το σεμινάριο προκειμένου να προκαλέσουν το ερευνητικό ενδιαφέρον και τη δίψα για περαιτέρω σπουδή γύρω από τις επιμέρους ιστορικές και θεολογικές πτυχές που σχετίζονται με τα υπό έκδοσιν έργα. Ανάμεσα σ’ αυτές τις πτυχές, αξίζει να επισημανθούν οι θετικοί και αρνητικοί κραδασμοί που προκάλεσαν οι μεταφράσεις του Ακινάτη στο πνευματικό έδαφος του Ύστερου Βυζαντίου, το οποίο, ως γνωστόν, ήταν βαθιά σφραγισμένο από τη λεγόμενη «παλαμική διαμάχη», η οποία ξέσπασε ήδη πριν από τον θάνατο του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Γρηγορίου του Παλαμά (1359) για να συνεχιστεί και στα κατοπινά χρόνια.
Στην εισαγωγική του ομιλία, ο π. Rosario Scognamiglio, δομινικανός αδελφός και καθηγητής Πατερικής θεολογίας στο Ινστιτούτο Οικουμενικής Θεολογίας “San Nicola” του Μπάρι χάραξε αδρομερώς το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο καθώς και τα θεολογικά ζητήματα της εποχής, κατά την οποία είδαν το φως της δημοσιότητας οι ελληνικές μεταφράσεις των έργων του Θωμά του Ακινάτη, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τις ερμηνευτικές και πνευματικές παρατάξεις που μάχονταν μεταξύ τους στους κόλπους της Εκκλησίας του βυζαντινού 14ου αιώνα.
Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών και φιλόπονος συνεργάτης του προγράμματος “Thomas de Aquino Byzantinus” κ. Ιωάννης Δημητρακόπουλος επιχείρησε να δείξει πως ανάμεσα στους υποστηρικτές του Παλαμά δύσκολα εντοπίζει κανείς κάποιον που συμμεριζόταν στην ουσία τις θεολογικές θέσεις του λογίου αρχιεπισκόπου. Ο εισηγητής χώρισε τους οπαδούς του παλαμισμού σε δύο ομάδες. Στην πρώτη ενέταξε τον Δαβίδ Δισύπατο, τον Νείλο Καβάσιλα, τον Φιλόθεο Κόκκινο και τον Ιωσήφ Βρυέννιο, οι οποίοι καταφεύγουν συχνά στον όρο επίνοια (γνώση κατά τα ανθρώπινα μέτρα)· η δεύτερη ομάδα συγκροτείται από θεολόγους που ενώ υποστηρίζουν ανοιχτά τον παλαμισμό, στην πραγματικότητα δεν τον ακολουθούν (Ιωάννης Στ’ Καντακουζηνός, Θεοφάνης Νικαίας, Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος και Μάρκος Ευγενικός), εφόσον επικαλούνται τα μεταφρασμένα στα ελληνικά έργα του Ακινάτη προκειμένου να υπερασπιστούν τη διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών στον Θεό. Ο Παλαμάς θεωρούσε πραγματική και αντικειμενική αυτή τη διάκριση, ενώ οι προαναφερθέντες θεολόγοι την κατανοούσαν στο φως της θωμιστικής αντίληψης γύρω από την analogia entis. Κατά τη γνώμη τους, η αδυναμία του ανθρώπου να εννοήσει την απόλυτη απλότητα του Θεού, μας επιβάλλει να στοχαστούμε και να μιλήσουμε για τον Θεό υιοθετώντας αυτή τη διάκριση· επιπλέον, ανάμεσα στον Θεό και στην κτίση υπάρχει μια άπειρη απόσταση την οποία γεφυρώνει ένα διάμεσο μέγεθος. Με τον τρόπο αυτό αποδεικνύεται πώς αυτοί οι θεολόγοι, παρότι παρέμεναν ρητά οπαδοί του παλαμισμού, ενέτασσαν στα γραπτά τους αποσπάσματα και σκέψεις από τις βυζαντινές μεταφράσεις των έργων του Ακινάτη (le due Summae, il De potentia ). Η αδυναμία του ανθρώπου να κατανοήσει τον Θεό, γι’ αυτούς, συνάδει με τον αποφατισμό των Πατέρων. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι τόσο η σκέψη του Ακινάτη όσο και εκείνη των συγκεκριμένων βυζαντινών συγγραφέων βύθιζαν τις ρίζες τους στο κοινό θεολογικό υπέδαφος, που διαμόρφωναν, μεταξύ άλλων, τα αρεοπαγιτικά συγγράμματα και τα έργα του Ιωάννη του Δαμασκηνού. Ολοκληρώνοντας την ανακοίνωσή του, ο εισηγητής κατέδειξε πως στην πραγματικότητα και οι ορθόδοξοι νεοπαλαμιστές θεολόγοι του 20ου αιώνα, όπως ο ρώσσος Νικόλαος Λόσκυ, ξαναδιάβασαν τον Παλαμά κάτω από το ίδιο ερμηνευτικό πρίσμα, δίχως να γνωρίζουν, πιθανόν, ότι κάτι ανάλογο είχε ήδη συντελεστεί στο Βυζάντιο, υπό την επίδραση των έργου του Ακινάτη που είχαν μεταφραστεί στα ελληνικά. Πράγμα που επιβεβαιώνει τους ισχυρούς ιστορικούς δεσμούς που συνδέουν τον Θωμισμό και στον Παλαμισμό, παρά τις πρόδηλες ασυμφωνίες του περιεχομένου τους.
Οι παραπάνω εισηγήσεις προκάλεσαν ζωηρές συζητήσεις μεταξύ των παρισταμένων. Αξιομνημόνευτες είναι οι σημαντικές παρατηρήσεις του ομότιμου Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Στυλ. Παπαδόπουλου, ο οποίος είχε στο παρελθόν μελετήσει τις ελληνικές μεταφράσεις των έργων του Ακινάτη και το έργο των βυζαντινών θεολόγων της εποχής.
Το απόγευμα συνεχίστηκαν οι εργασίες του Σεμιναρίου με δύο ακόμη εισηγήσεις. Στην πρώτη, ο καθηγητής κ. Χρήστος Τριανταφυλλόπουλος (Ελληνικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Λονδίνου), ανέπτυξε το θέμα Η θωμική βάση του αντιπαλαμισμού του Πρόχορου Κυδώνη και ο συνοδικός τόμος του 1368. Ο Πρόχορος, αδελφός του Δημητρίου Κυδώνη, είχε ανοιχτά αντιπαρατεθεί στον Παλαμισμό με μια πραγματεία υπό τον τίτλο Περί ουσίας και ενεργείας του Θεού (De essentia et operatione Dei) θεμελιωμένη πάνω στη διδασκαλία του Ακινάτη. Η παλαμική παράταξη της βυζαντινής Εκκλησίας δεν άργησε να αντιδράσει κατά του θωμισμού του Πρόχορου, όπως αποδεικνύει το κείμενο της συνοδικής διακήρυξης του 1368 που τον αναθεματίζει με αφορμή τις απόψεις που είχε διατυπώσει στην προαναφερθείσα πραγματεία.
Ο εισηγητής ανέπτυξε το θέμα του, διαρθρώνοντάς το στα ακόλουθα ερευνητικά ζητούμενα: Η Σύνοδος γνώριζε το θωμικό υπόστρωμα του κειμένου του Πρόχορου; Και αν ναι, για ποιους λόγους δεν καταδίκασε άμεσα τον Ακινάτη; Η ανάλυση του ιστορικού και πολιτισμικού πλαισίου, εντός του οποίου συγκλήθηκε η συγκεκριμένη σύνοδος δείχνει πως τα μέλη της γνώριζαν σε βάθος τις θωμικές πηγές που ενέπνευσαν τον Πρόχορο, όμως απέφυγαν να καταδικάσουν ανοιχτά τη σκέψη του Ακινάτη. Πράγμα που θα πρέπει να αποδοθεί όχι μόνο στις σκοπιμότητες της εκκλησιαστικής διπλωματίας αλλά και στην ευρεία αποδοχή των ελληνικών μεταφράσεων του έργου του Ακινάτη εκ μέρους της βυζαντινής διανόησης. Στη συνέχεια, πήρε τον λόγο ο νέος ερευνητής κ. Θάνος Σαμαρτζής, υποψήφιος διδάκτορας στη Σορβόννη), ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Ο ιδιάζων παλαμισμός του Γεώργιου Σχολάριου – Γεννάδιου Β΄: μεταξύ Παλαμά, Θωμά Ακυινάτη και Duns Scotus». Ο βυζαντινός λόγιος θεωρούσε τη διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών στον Θεό πραγματική, και όχι απλώς σύμφωνα με την ανθρώπινη αντιληπτική ικανότητα, δηλαδή κατ’ επίνοιαν, αντιπαρατασσόμενος με τις θέσεις τους εναντίον των οπαδών του Βαρλαάμ και του Ακινδύνου. Μολονότι αποτελεί έναν από τους πιο αφοσιωμένους μαθητές του Ακινάτη, παρουσιάζεται αναγκασμένος να «διορθώσει» τη σκέψη του σχολαστικού επί του θέματος, ως ο καταλληλότερος να συμφιλιώσει τον θωμισμό και τον παλαμισμό. Συγκεκριμένα, ο νεαρός εισηγητής επιχείρησε να αποδείξει με ποιον τρόπο ο Σχολάριος υποστήριξε την πραγματική διάκριση μεταξύ των ενεργειών μεταξύ τους και προς την ουσία του Θεού. Εκκινώντας από την πολυσημία του όρου «ενέργειαι», ο βυζαντινός στοχαστής αξιοποιεί τη διδασκαλία του Duns Scoto σχετικά με τη distinctio formalis, προκειμένου να ισχυριστεί ότι η πραγματική πληθώρα των γνωρισμάτων της ουσίας του Θεού δεν μπορεί να αρνηθεί την εξίσου πραγματική απλότητά της. Ωστόσο, εντέλει, ακολουθώντας μια τέτοια θεολογική διαδρομή καταλήγει να απαντά σε ένα ζήτημα διαφορετικό από εκείνο που βρισκόταν στο επίκεντρο της πραγματικής διαμάχης μεταξύ των παλαμιστών και των αντιπάλων τους.
Το σεμινάριο διεξήχθη σε μια εγκάρδια ατμόσφαιρα, διανθισμένη με σημαντικές παρεμβάσεις και καίριες ερωτήσεις του ακροατηρίου. Καθολικοί και ορθόδοξοι συζήτησαν πάνω σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος, δίχως ομολογιακές προκαταλήψεις καθώς οι απόψεις τους ήταν θεμελιωμένες πάνω στις σχετικές πηγές. Με τον τρόπο αυτό αποκαλύφθηκε ότι κατά τη διάρκεια του Βυζαντίου υπήρχε μια όσμωση θεολογικών ρευμάτων και σχολών σκέψης, οι οποίες συχνά είναι δύσκολο να κατανοηθούν βάσει αντιθετικών σχημάτων ή πολεμικών στρατοπέδων. “Το να διαπιστώνω με ποιον τρόπο κάποιοι παλαμιστές θεολόγοι προσπάθησαν να υπερβούν τα αδιέξοδα της παλαμικής θεολογίας μέσω των κειμένων του Ακινάτη –τόνισε ο δομινικανός π. Fabio Gibino, ο πρώτος εισηγητής–, δεν αποτελεί μόνο μια θαυμαστή διανοητική περιπέτεια, αλλά και μια οδό στην οποία καλούμαι να διανύσω και εγώ ο ίδιος με μεγαλύτερη τόλμη μελετώντας τις πηγές του Τάγματός μου. Η διαπίστωση ότι με τον άγιο Θωμά αναπτύχθηκε και μπορεί να αναπτυχθεί οικουμενική σκέψη δεν μπορεί παρά να με ενθαρρύνει στην κριτική μελέτη των ίδιων των έργων του Ακινάτη”.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και το μήνυμα του αδελφού Lorenzo Lorusso, Διευθυντή του Ινστιτούτο Οικουμενικής Θεολογίας του Μπάρι, το οποίο διάβασε εξ ονόματός του ο π. Ροζάριο. Μεταξύ άλλων, ο π. Lorusso επεσήμανε: «Το σεμινάριο προτείνει μια διερεύνηση του παλαμισμού και του θωμισμού και της εξέλιξής τους κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο. Με τον τρόπο αυτό καταβάλλεται προσπάθεια να προσανατολιστεί το ενδιαφέρον των μελετητών προς μια συγκριτική σπουδή της σκέψης του Παλαμά και εκείνης του αγίου Θωμά, προκειμένου να εντοπιστούν ενδεχόμενα σημεία της μεταξύ τους σύγκλισης. Είναι πιθανή μια συμφιλίωση ανάμεσα στον θωμισμό και στον παλαμισμό; Η γνώση αυτών των δύο κολοσσών της χριστιανικής σκέψης θα υπηρετήσει αναμφισβήτητα τον οικουμενικό διάλογο. Είναι μάλλον ανάγκη να κλονίσουμε τις βεβαιότητές μας και να συνειδητοποιήσουμε ότι ο οικουμενισμός δεν είναι μια δραστηριότητα ανάμεσα στις άλλες, αλλά αφορά το ίδιο το είναι της Εκκλησίας. Η εξασθένηση της λαχτάρας για την ενότητα θα έχει πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα για όλους τους χριστιανούς».
Σε αυτό το πνεύμα, απ’ όλους εκφράστηκε η επιθυμία να εκδοθούν τα πρακτικά τέτοιων συναντήσεων και να επαναληφθούν ανάλογες προσπάθειες, προκειμένου να φωτιστούν ερμηνευτικά και άλλες πτυχές του διαλόγου ανάμεσα στη θεολογία της Δύσης και στη θεολογία της Ανατολής.
Σχόλιο: Λίγοι από εμάς θα γνωρίζουν ότι οι συμφοιτητές του Ακινάτη τον ονόμαζαν "Βόδι". Και πραγματικά ήταν κακάσχημος. Ίσως μόνο ο Ζηζιούλας να είναι πιο άσχημος. Το πιό ενδιαφέρον τμήμα της αναρτήσεως αυτής είναι η λογική του καθηγητού πανεπιστημίου κ.Δημητρακόπουλου. Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών και φιλόπονος συνεργάτης του προγράμματος “Thomas de Aquino Byzantinus” κ. Ιωάννης Δημητρακόπουλος επιχείρησε να δείξει πως ανάμεσα στους υποστηρικτές του Παλαμά δύσκολα εντοπίζει κανείς κάποιον που συμμεριζόταν στην ουσία τις θεολογικές θέσεις του λογίου αρχιεπισκόπου.
Αγαπητέ κύριε Δημητρακόπουλε, νομίζουμε ότι τσάμπα σας πληρώνουμε. Πώς είναι δυνατόν να συμμερίζεται κάποιος τον Λόγο ενός Αγίου ο οποίος μιλά βασιζόμενος στην εμπειρία του. Ούτε και εσείς τον κατανοείται. Όπως αποδείξατε και στο προχειρολόγημα σας "Αυγουστίνος και Γρηγόριος Παλαμάς" πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που διαβάζει που δέν ελέγχει την προαίρεση του να κατανοεί τα εμπειρικά Πατερικά κείμενα; Ούτε οι σύγχρονοι Πνευματικοί μας δέν τα καταλαβαίνουν. Και δέν μπορούν να τα διαβάσουν κάν.
Για όποιον ενδιαφέρεται έχουμε μεταφέρει στο blog μας σε νεοελληνική απόδοση, το κείμενο κάποιου που κατανοούσε πολύ καλά τον Γρηγόριο Παλαμά. Του Κάλλιστου Αγγελικούδη. Ο οποίος ξεβράκωσε τον θείο Ακινάτη και φιλοσοφικά καί θεολογικά. Για όποιον θέλει. Ο Δημητρακόπουλος, ο Σαμαρτζής, το Amen, οι μεταπτυχιακοί θεολόγοι και επίσκοποι της σχολής του Βατικανού, δέν θέλουν. Η βλακεία έχει επεκταθεί τόσο που φέρνει απελπισία μερικές φορές.
Αμέθυστος
Την Πέμπτη 19η Μαΐου 2011, στην βιβλιοθήκη της κοινότητας των Ιησουιτών Πατέρων της Αθήνας, πραγματοποιήθηκε θεολογικό σεμινάριο με θέμα «Θωμισμός και Παλαμισμός στο Ύστερο Βυζάντιο». Το σεμινάριο που διοργάνωσαν από κοινού οι Δομινικανοί Πατέρες των Αθηνών εκπροσωπώντας το Οικουμενικό Κέντρο «P. Salvatore Manna» (Μπάρι-Αθήνα) και το Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών (Αθήνα), εντάσσεται σε μια σειρά συναντήσεων προβληματισμού και μελέτης που πλαισιώνουν την κριτική έκδοση των ελληνικών μεταφράσεων έργων του Αγίου Θωμά του Ακινάτη, οι οποίες εκπονήθηκαν από τον Δημήτριο Κυδώνη και άλλους βυζαντινούς λογίους τον 14ο αιώνα. Οι συγκεκριμένες κριτικές εκδόσεις, που βρίσκονται ήδη εν εξελίξει, περιλαμβάνουν την Summa Theologiae, που εδώ και δεκαετίες δημοσιεύεται σε τεύχη στη σειρά Corpus Scriptorum Graecorum Recentiorum (υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ευαγγέλου Μουτσοπούλου) το έργο Summa contra Gentiles και άλλα γραπτά του Ακινάτη, αποτελούν δε μέρος ενός ευρύτερου ερευνητικού εκδοτικού προγράμματος υπό τον τίτλο “Thomas de Aquino Byzantinus” («Ο βυζαντινός Θωμάς Ακινάτης). Αυτό το πρόγραμμα το οποίο τελεί υπό την αιγίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (Αθήνα) φιλοδοξεί να εκδώσει σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή αφενός τα μεταφρασμένα στα ελληνικά έργα του Θωμά του Ακινάτη που πραγματοποίησαν φιλολατίνοι βυζαντινοί λόγιοι και αφετέρου τις πραγματείες που συντάχθηκαν με αφορμή τις προαναφερθείσες μεταφράσεις είτε για να υπερασπιστούν είτε για να ανασκευάσουν την σκέψη του μείζονος δυτικού σχολαστικού.
Αποδεικνύοντας έμπρακτα τον ζήλο τους για τέτοια εγχειρήματα οι Δομινικανοί πατέρες των Αθηνών, και συνεργαζόμενοι με το δραστήριο Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Σπουδών, διοργάνωσαν αυτό το σεμινάριο προκειμένου να προκαλέσουν το ερευνητικό ενδιαφέρον και τη δίψα για περαιτέρω σπουδή γύρω από τις επιμέρους ιστορικές και θεολογικές πτυχές που σχετίζονται με τα υπό έκδοσιν έργα. Ανάμεσα σ’ αυτές τις πτυχές, αξίζει να επισημανθούν οι θετικοί και αρνητικοί κραδασμοί που προκάλεσαν οι μεταφράσεις του Ακινάτη στο πνευματικό έδαφος του Ύστερου Βυζαντίου, το οποίο, ως γνωστόν, ήταν βαθιά σφραγισμένο από τη λεγόμενη «παλαμική διαμάχη», η οποία ξέσπασε ήδη πριν από τον θάνατο του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Γρηγορίου του Παλαμά (1359) για να συνεχιστεί και στα κατοπινά χρόνια. Στην εισαγωγική του ομιλία, ο π. Rosario Scognamiglio, δομινικανός αδελφός και καθηγητής Πατερικής θεολογίας στο Ινστιτούτο Οικουμενικής Θεολογίας “San Nicola” του Μπάρι χάραξε αδρομερώς το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο καθώς και τα θεολογικά ζητήματα της εποχής, κατά την οποία είδαν το φως της δημοσιότητας οι ελληνικές μεταφράσεις των έργων του Θωμά του Ακινάτη, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τις ερμηνευτικές και πνευματικές παρατάξεις που μάχονταν μεταξύ τους στους κόλπους της Εκκλησίας του βυζαντινού 14ου αιώνα.
Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών και φιλόπονος συνεργάτης του προγράμματος “Thomas de Aquino Byzantinus” κ. Ιωάννης Δημητρακόπουλος επιχείρησε να δείξει πως ανάμεσα στους υποστηρικτές του Παλαμά δύσκολα εντοπίζει κανείς κάποιον που συμμεριζόταν στην ουσία τις θεολογικές θέσεις του λογίου αρχιεπισκόπου. Ο εισηγητής χώρισε τους οπαδούς του παλαμισμού σε δύο ομάδες. Στην πρώτη ενέταξε τον Δαβίδ Δισύπατο, τον Νείλο Καβάσιλα, τον Φιλόθεο Κόκκινο και τον Ιωσήφ Βρυέννιο, οι οποίοι καταφεύγουν συχνά στον όρο επίνοια (γνώση κατά τα ανθρώπινα μέτρα)· η δεύτερη ομάδα συγκροτείται από θεολόγους που ενώ υποστηρίζουν ανοιχτά τον παλαμισμό, στην πραγματικότητα δεν τον ακολουθούν (Ιωάννης Στ’ Καντακουζηνός, Θεοφάνης Νικαίας, Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος και Μάρκος Ευγενικός), εφόσον επικαλούνται τα μεταφρασμένα στα ελληνικά έργα του Ακινάτη προκειμένου να υπερασπιστούν τη διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών στον Θεό. Ο Παλαμάς θεωρούσε πραγματική και αντικειμενική αυτή τη διάκριση, ενώ οι προαναφερθέντες θεολόγοι την κατανοούσαν στο φως της θωμιστικής αντίληψης γύρω από την analogia entis. Κατά τη γνώμη τους, η αδυναμία του ανθρώπου να εννοήσει την απόλυτη απλότητα του Θεού, μας επιβάλλει να στοχαστούμε και να μιλήσουμε για τον Θεό υιοθετώντας αυτή τη διάκριση· επιπλέον, ανάμεσα στον Θεό και στην κτίση υπάρχει μια άπειρη απόσταση την οποία γεφυρώνει ένα διάμεσο μέγεθος. Με τον τρόπο αυτό αποδεικνύεται πώς αυτοί οι θεολόγοι, παρότι παρέμεναν ρητά οπαδοί του παλαμισμού, ενέτασσαν στα γραπτά τους αποσπάσματα και σκέψεις από τις βυζαντινές μεταφράσεις των έργων του Ακινάτη (le due Summae, il De potentia ). Η αδυναμία του ανθρώπου να κατανοήσει τον Θεό, γι’ αυτούς, συνάδει με τον αποφατισμό των Πατέρων. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι τόσο η σκέψη του Ακινάτη όσο και εκείνη των συγκεκριμένων βυζαντινών συγγραφέων βύθιζαν τις ρίζες τους στο κοινό θεολογικό υπέδαφος, που διαμόρφωναν, μεταξύ άλλων, τα αρεοπαγιτικά συγγράμματα και τα έργα του Ιωάννη του Δαμασκηνού. Ολοκληρώνοντας την ανακοίνωσή του, ο εισηγητής κατέδειξε πως στην πραγματικότητα και οι ορθόδοξοι νεοπαλαμιστές θεολόγοι του 20ου αιώνα, όπως ο ρώσσος Νικόλαος Λόσκυ, ξαναδιάβασαν τον Παλαμά κάτω από το ίδιο ερμηνευτικό πρίσμα, δίχως να γνωρίζουν, πιθανόν, ότι κάτι ανάλογο είχε ήδη συντελεστεί στο Βυζάντιο, υπό την επίδραση των έργου του Ακινάτη που είχαν μεταφραστεί στα ελληνικά. Πράγμα που επιβεβαιώνει τους ισχυρούς ιστορικούς δεσμούς που συνδέουν τον Θωμισμό και στον Παλαμισμό, παρά τις πρόδηλες ασυμφωνίες του περιεχομένου τους. 
Οι παραπάνω εισηγήσεις προκάλεσαν ζωηρές συζητήσεις μεταξύ των παρισταμένων. Αξιομνημόνευτες είναι οι σημαντικές παρατηρήσεις του ομότιμου Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Στυλ. Παπαδόπουλου, ο οποίος είχε στο παρελθόν μελετήσει τις ελληνικές μεταφράσεις των έργων του Ακινάτη και το έργο των βυζαντινών θεολόγων της εποχής. Το απόγευμα συνεχίστηκαν οι εργασίες του Σεμιναρίου με δύο ακόμη εισηγήσεις. Στην πρώτη, ο καθηγητής κ. Χρήστος Τριανταφυλλόπουλος (Ελληνικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Λονδίνου), ανέπτυξε το θέμα Η θωμική βάση του αντιπαλαμισμού του Πρόχορου Κυδώνη και ο συνοδικός τόμος του 1368. Ο Πρόχορος, αδελφός του Δημητρίου Κυδώνη, είχε ανοιχτά αντιπαρατεθεί στον Παλαμισμό με μια πραγματεία υπό τον τίτλο Περί ουσίας και ενεργείας του Θεού (De essentia et operatione Dei) θεμελιωμένη πάνω στη διδασκαλία του Ακινάτη. Η παλαμική παράταξη της βυζαντινής Εκκλησίας δεν άργησε να αντιδράσει κατά του θωμισμού του Πρόχορου, όπως αποδεικνύει το κείμενο της συνοδικής διακήρυξης του 1368 που τον αναθεματίζει με αφορμή τις απόψεις που είχε διατυπώσει στην προαναφερθείσα πραγματεία.
Ο εισηγητής ανέπτυξε το θέμα του, διαρθρώνοντάς το στα ακόλουθα ερευνητικά ζητούμενα: Η Σύνοδος γνώριζε το θωμικό υπόστρωμα του κειμένου του Πρόχορου; Και αν ναι, για ποιους λόγους δεν καταδίκασε άμεσα τον Ακινάτη; Η ανάλυση του ιστορικού και πολιτισμικού πλαισίου, εντός του οποίου συγκλήθηκε η συγκεκριμένη σύνοδος δείχνει πως τα μέλη της γνώριζαν σε βάθος τις θωμικές πηγές που ενέπνευσαν τον Πρόχορο, όμως απέφυγαν να καταδικάσουν ανοιχτά τη σκέψη του Ακινάτη. Πράγμα που θα πρέπει να αποδοθεί όχι μόνο στις σκοπιμότητες της εκκλησιαστικής διπλωματίας αλλά και στην ευρεία αποδοχή των ελληνικών μεταφράσεων του έργου του Ακινάτη εκ μέρους της βυζαντινής διανόησης. Στη συνέχεια, πήρε τον λόγο ο νέος ερευνητής κ. Θάνος Σαμαρτζής, υποψήφιος διδάκτορας στη Σορβόννη), ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Ο ιδιάζων παλαμισμός του Γεώργιου Σχολάριου – Γεννάδιου Β΄: μεταξύ Παλαμά, Θωμά Ακυινάτη και Duns Scotus». Ο βυζαντινός λόγιος θεωρούσε τη διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργειών στον Θεό πραγματική, και όχι απλώς σύμφωνα με την ανθρώπινη αντιληπτική ικανότητα, δηλαδή κατ’ επίνοιαν, αντιπαρατασσόμενος με τις θέσεις τους εναντίον των οπαδών του Βαρλαάμ και του Ακινδύνου. Μολονότι αποτελεί έναν από τους πιο αφοσιωμένους μαθητές του Ακινάτη, παρουσιάζεται αναγκασμένος να «διορθώσει» τη σκέψη του σχολαστικού επί του θέματος, ως ο καταλληλότερος να συμφιλιώσει τον θωμισμό και τον παλαμισμό. Συγκεκριμένα, ο νεαρός εισηγητής επιχείρησε να αποδείξει με ποιον τρόπο ο Σχολάριος υποστήριξε την πραγματική διάκριση μεταξύ των ενεργειών μεταξύ τους και προς την ουσία του Θεού. Εκκινώντας από την πολυσημία του όρου «ενέργειαι», ο βυζαντινός στοχαστής αξιοποιεί τη διδασκαλία του Duns Scoto σχετικά με τη distinctio formalis, προκειμένου να ισχυριστεί ότι η πραγματική πληθώρα των γνωρισμάτων της ουσίας του Θεού δεν μπορεί να αρνηθεί την εξίσου πραγματική απλότητά της. Ωστόσο, εντέλει, ακολουθώντας μια τέτοια θεολογική διαδρομή καταλήγει να απαντά σε ένα ζήτημα διαφορετικό από εκείνο που βρισκόταν στο επίκεντρο της πραγματικής διαμάχης μεταξύ των παλαμιστών και των αντιπάλων τους.
Το σεμινάριο διεξήχθη σε μια εγκάρδια ατμόσφαιρα, διανθισμένη με σημαντικές παρεμβάσεις και καίριες ερωτήσεις του ακροατηρίου. Καθολικοί και ορθόδοξοι συζήτησαν πάνω σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος, δίχως ομολογιακές προκαταλήψεις καθώς οι απόψεις τους ήταν θεμελιωμένες πάνω στις σχετικές πηγές. Με τον τρόπο αυτό αποκαλύφθηκε ότι κατά τη διάρκεια του Βυζαντίου υπήρχε μια όσμωση θεολογικών ρευμάτων και σχολών σκέψης, οι οποίες συχνά είναι δύσκολο να κατανοηθούν βάσει αντιθετικών σχημάτων ή πολεμικών στρατοπέδων. “Το να διαπιστώνω με ποιον τρόπο κάποιοι παλαμιστές θεολόγοι προσπάθησαν να υπερβούν τα αδιέξοδα της παλαμικής θεολογίας μέσω των κειμένων του Ακινάτη –τόνισε ο δομινικανός π. Fabio Gibino, ο πρώτος εισηγητής–, δεν αποτελεί μόνο μια θαυμαστή διανοητική περιπέτεια, αλλά και μια οδό στην οποία καλούμαι να διανύσω και εγώ ο ίδιος με μεγαλύτερη τόλμη μελετώντας τις πηγές του Τάγματός μου. Η διαπίστωση ότι με τον άγιο Θωμά αναπτύχθηκε και μπορεί να αναπτυχθεί οικουμενική σκέψη δεν μπορεί παρά να με ενθαρρύνει στην κριτική μελέτη των ίδιων των έργων του Ακινάτη”. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και το μήνυμα του αδελφού Lorenzo Lorusso, Διευθυντή του Ινστιτούτο Οικουμενικής Θεολογίας του Μπάρι, το οποίο διάβασε εξ ονόματός του ο π. Ροζάριο. Μεταξύ άλλων, ο π. Lorusso επεσήμανε: «Το σεμινάριο προτείνει μια διερεύνηση του παλαμισμού και του θωμισμού και της εξέλιξής τους κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο. Με τον τρόπο αυτό καταβάλλεται προσπάθεια να προσανατολιστεί το ενδιαφέρον των μελετητών προς μια συγκριτική σπουδή της σκέψης του Παλαμά και εκείνης του αγίου Θωμά, προκειμένου να εντοπιστούν ενδεχόμενα σημεία της μεταξύ τους σύγκλισης. Είναι πιθανή μια συμφιλίωση ανάμεσα στον θωμισμό και στον παλαμισμό; Η γνώση αυτών των δύο κολοσσών της χριστιανικής σκέψης θα υπηρετήσει αναμφισβήτητα τον οικουμενικό διάλογο. Είναι μάλλον ανάγκη να κλονίσουμε τις βεβαιότητές μας και να συνειδητοποιήσουμε ότι ο οικουμενισμός δεν είναι μια δραστηριότητα ανάμεσα στις άλλες, αλλά αφορά το ίδιο το είναι της Εκκλησίας. Η εξασθένηση της λαχτάρας για την ενότητα θα έχει πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα για όλους τους χριστιανούς».
Σε αυτό το πνεύμα, απ’ όλους εκφράστηκε η επιθυμία να εκδοθούν τα πρακτικά τέτοιων συναντήσεων και να επαναληφθούν ανάλογες προσπάθειες, προκειμένου να φωτιστούν ερμηνευτικά και άλλες πτυχές του διαλόγου ανάμεσα στη θεολογία της Δύσης και στη θεολογία της Ανατολής.
Σχόλιο: Λίγοι από εμάς θα γνωρίζουν ότι οι συμφοιτητές του Ακινάτη τον ονόμαζαν "Βόδι". Και πραγματικά ήταν κακάσχημος. Ίσως μόνο ο Ζηζιούλας να είναι πιο άσχημος. Το πιό ενδιαφέρον τμήμα της αναρτήσεως αυτής είναι η λογική του καθηγητού πανεπιστημίου κ.Δημητρακόπουλου. Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών και φιλόπονος συνεργάτης του προγράμματος “Thomas de Aquino Byzantinus” κ. Ιωάννης Δημητρακόπουλος επιχείρησε να δείξει πως ανάμεσα στους υποστηρικτές του Παλαμά δύσκολα εντοπίζει κανείς κάποιον που συμμεριζόταν στην ουσία τις θεολογικές θέσεις του λογίου αρχιεπισκόπου.
Αγαπητέ κύριε Δημητρακόπουλε, νομίζουμε ότι τσάμπα σας πληρώνουμε. Πώς είναι δυνατόν να συμμερίζεται κάποιος τον Λόγο ενός Αγίου ο οποίος μιλά βασιζόμενος στην εμπειρία του. Ούτε και εσείς τον κατανοείται. Όπως αποδείξατε και στο προχειρολόγημα σας "Αυγουστίνος και Γρηγόριος Παλαμάς" πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που διαβάζει που δέν ελέγχει την προαίρεση του να κατανοεί τα εμπειρικά Πατερικά κείμενα; Ούτε οι σύγχρονοι Πνευματικοί μας δέν τα καταλαβαίνουν. Και δέν μπορούν να τα διαβάσουν κάν.
Για όποιον ενδιαφέρεται έχουμε μεταφέρει στο blog μας σε νεοελληνική απόδοση, το κείμενο κάποιου που κατανοούσε πολύ καλά τον Γρηγόριο Παλαμά. Του Κάλλιστου Αγγελικούδη. Ο οποίος ξεβράκωσε τον θείο Ακινάτη και φιλοσοφικά καί θεολογικά. Για όποιον θέλει. Ο Δημητρακόπουλος, ο Σαμαρτζής, το Amen, οι μεταπτυχιακοί θεολόγοι και επίσκοποι της σχολής του Βατικανού, δέν θέλουν. Η βλακεία έχει επεκταθεί τόσο που φέρνει απελπισία μερικές φορές.
Αμέθυστος
2 σχόλια:
αμεθυστε ξεπατωθηκα σημερα και ειπα να κοιμηθω λιγακι. Αλλα μετα λεω ας ριξω κανενα μισανοιχτο βλεφαρο στα περιξ του δικτυου, κι εσυ αθεοφοβε εχεις αυτην την αναρτηση και μαζι και τον τιτανα δημητρακοπουλο να προσπαθει να καταπιει οτι απομεινε απο τα παιδια της Ελλαδος παιδια. Τον αγυρτη τι ευκολα που τα λεει: τι Λωζανη τι Κοζανη. Και γενικα το κλιμα λεει ηταν πολυ καλο και μονο που δεν αλλαξαν βερες απο τα πολλα σιροπια. Και ετσι εγινε και ο Αγιος Γρηγοριος ο Παλαμας θεολογουμενος για τους ερευνητες που με πολυ ορεξη παρακολουθουσαν την ημεριδα ή την μεριδα ( οι οικουμενιστες αδερφια ειναι τα μεγιστα λιγουρια, ειναι ας το πουμε το <> αλλα με ορθοδοξη προβια , εδω κολλαει και ο Μακαριωτατος- στον υπνο του- Ιερωνυμος ). Να δεις που η μεγιστη υπερβαση θα ειναι: να προταθει ο μεταλλαγμενος Αγιος Γρηγοριος ο Παλαμας ( ο οντως ΓΙΓΑΝΤΑΣ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΤΗΣ ΧΑΡΙΤΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ) απο τον Περγαμου, να ενταχθει στο <<<<<>>>>> της Ρωμαιοκαθολικης ( η οπως αλλιως θελετε, φραγκογερμανοβουδιστοινδομουσουλανικοΜουν ) ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΜΑΦΙΑΣ, ο Αγιος ΜΑΣ ως ενδειξη προοδου των θεολογικων τ-συμποσιων. Μακαρι να γινει κι ετσι μπας και τα παρει στο κρανιο ( λεμε τωρα ) το Αγιο Πνευμα και ριξει μερικες ΣΦΑΛΙΑΡΕΣ.
το πρωτο <> ειχε ως περιεχομεο τα εξης: εδω πολυτεχνειο, ενω το δευτεροτη λεξη αγιολογιο. Δεν ηξερα τις δυνατοτητες απουλοποιησης του μηχανηματος. Ευλλογειτε.
Δημοσίευση σχολίου