Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Ερμηνεία του Άσματος Ασμάτων - (Λόγος Θ')

    ΛΟΓΟΣ Θ'

(Ασμα Ασμ. 4,10 - 15)

Πόσο πιο ωραία έγιναν τα στήθη σου, αδελφή μου, νύμφη μου, 

πόσο πιο ωραία από το κρασί έγιναν;

Η ευωδία των μύρων σου πάνω από όλα τα αρώματα.

Κερήθρα είναι τα χείλη σου, νύμφη μου, και σταλάζουν,

μέλι και γάλα κάτω από τη γλώσσα σου·

και η ευωδιά των ρούχων σου σα μυρωδιά λιβανιού. 

Κήπος κλεισμένος είσαι, αδελφή μου, νύμφη μου,

κήπος κλεισμένος, πηγή σφραγισμένη.

Όσα μου στέλνεις είναι παράδεισος ροδιών και κάθε καρπού με κέλυφος (ακροδρύων), 

κύπροι μαζί με νάρδους,

νάρδος και κρόκος, μοσχοκάλαμο και κανέλα (κιννάμωμο),

με όλα μαζί τα ξύλα του λιβάνου (τα δενδρολίβανα),

σμύρνα κι αλόη με όλα τα πρώτα αρώματα.

Πηγή κήπων, πηγάδι του ζωντανού νερού, 

που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο».

Αν αναστηθήκατε μαζί με το Χριστό, να σκέφτεστε τα άνω (τα ουράνια), όχι τα επίγεια. Αυτά μας λέει εκείνος που μιλά με το στόμα του Παύλου. Γιατί λέει, «πεθάνατε και η ζωή σας κρύφτηκε μαζί με το Χριστό μέσα στο Θεό. Όταν ο Χριστός, η ζωή σας, φανερωθεί, τότε και εσείς θα φανερωθείτε μαζί του μέσα στη δόξα». Αν λοιπόν νεκρωθήκαμε ως προς την κάτω φύση μας, μεταθέτοντας την ελπίδα της ζωής από τη γη στον ουρανό, κι αν η ζωή της σαρκός έχει κρυφτεί από μας σύμφωνα με το λόγο των Παροιμιών «οι σοφοί κρύβουν την αίσθησή τους», κι αν περιμένουμε να μας φανερωθεί η αληθινή ζωή που είναι ο Χριστός, ώστε να φανερωθούμε κι εμείς μέσα στη δόξα αλλαγμένοι στο θειότερο, τότε ας ακούσουμε έτσι τα παρόντα, ως νεκροί στο σώμα, που τα λεγόμενα δεν μας παρασέρνουν σε καμιά σαρκική σκέψη. Ο νεκρός δηλαδή στα παθήματα (στα πάθη) και στις επιθυμίες, επειδή σκέφτεται τα ουράνια, μεταφέρει τις έννοιες των λόγων στο επίπεδο της καθαρότητας και της αφθαρσίας «όπου ο Χριστός κάθεται στα δεξιά του Πατέρα» και δεν υπάρχει πάθος εξαιτίας της λήθης των ταπεινών και χαμόσυρτων νοημάτων. Aς ακούσουμε λοιπόν τους θείους λόγους, με τους οποίους η Γραφή περιγράφει την ομορφιά της αγνής νύμφης, και ας τους ακούσουμε σα να είμαστε πια έξω από τη σάρκα και το αίμα και να έχουμε μεταστοιχειωθεί στην πνευματική φύση.

«Γιατί έγιναν πιο ωραία τα στήθη σου, αδελφή μου, νύμφη μου; Γιατί έγιναν πιο ωραία από το κρασί και η ευωδιά των μύρων σου ξεπερνά όλα τ' αρώματα;». 

Ότι καθένας που κάνει το θέλημα του Κυρίου είναι αδελφός του κι αδελφή του και μητέρα του κι ότι η αγνή παρθένος (κόρη) που έχει ενωθεί με τον Κύριο προς μετουσία της αμόλυντης κλίνης ονομάζεται ορθά νύμφη είναι φανερό στον καθένα που δεν αγνοεί τους θεόπνευστους λόγους. Εγώ όμως ερευνώντας το νόημα των θείων αυτών λόγων βλέπω ότι δεν προσφέρεται στη νύμφη από τον Λόγο ένας κενός έπαινος από την ονομασία αυτή, αλλά υποστηρίζω ότι ο νυμφίος εκθέτει τις αιτίες της τόσης ομορφιάς της. Γιατί δε θα γινόταν τόσο ωραία στις πηγές των αγαθών διδαγμάτων, που μεταφορικά τις ονομάζει μαστούς, αν δεν γινόταν πρώτα αδελφή του Κυρίου με τα αγαθά έργα της κι έπειτα ανακαινισμένη εις παρθενίαν δια της άνωθεν γεννήσεως (με την βάπτιση από τον ουρανό) μνηστή και νύμφη εκείνου που την ένωσε μαζί του.

Αυτός λοιπόν που την ονόμασε αδελφή του και νύμφη του αναφέρει την αιτία της μεταβολής των μαστών της προς το καλύτερο και τελειότερο, που δεν βγάζουν πια γάλα, την τροφή των νηπίων, αλλά πηγάζουν το αθάνατο κρασί προς ευφροσύνη των πιο τέλειων, που τη θεία του χάρη δεν τη νόθεψε το νερό των καπήλων. Μέσα στους λόγους σώζεται κατά κάποιο τρόπο, όπως στη χαρά του γάμου, η αγαπητική φιλοφροσύνη (καλοσύνη της αγάπης), που αμοιβαία και οι δύο προσφέρουν το ερωτικό συναίσθημα (την ερωτικήν διάθεσιν). Γιατί με τα όμοια λόγια αντιχαιρετίζει και ο νυμφίος την Εκκλησία, με τα οποία πρώτη εκείνη στο προοίμιο ύμνησε το κάλλος του. Ευθύς με τα πρώτα λόγια δηλαδή, όταν πόθησε να περάσει στο στόμα της ο λόγος από το θείο στόμα δηλώνοντάς το με το αίνιγμα του φιλήματος, δήλωσε ότι η αιτία της επιθυμίας αυτής είναι ότι οι μαστοί του είναι αγαθοί και νικούν με τον ανάβλυσμά τους τη φύση του κρασιού και ξεπερνούν την ευωδία όλων των μύρων και των αρωμάτων λέγοντας τα εξής· «γιατί είναι αγαθοί οι μαστοί σου πιο πολύ από το κρασί και η ευωδία των μύρων σου ξεπερνά όλα τα αρώματα».

Επειδή λοιπόν και σ' όλα τα άλλα διδασκόμαστε το δόγμα αυτό από τη θεία φιλοσοφία (διδασκαλία), ότι η θεότητα γίνεται πάντοτε σ' εμάς τέτοια, όπως θα παρουσιαστούμε εμείς στο Θεό με την προαίρεσή μας, γι' αυτό και τώρα η αντίδοση γίνεται από τη Γραφή κατάλληλη στη νύμφη (ο Δαβίδ δηλαδή στην προφητεία του μαρτυρεί ότι ο Θεός είναι αγαθός για τους αγαθούς, για όσους όμως έχουν αποθηριωθεί με τη ζωή που κάνουν, άλλος προφήτης τον ονομάζει αρκούδα και πάρδαλη, προεκθέτοντας την ευαγγελική διδασκαλία με αινίγματα και μ' αυτά ο χαρακτήρας των λόγων του βασιλιά φαίνεται αλλιώτικος στους από τη δεξιά πλευρά και διαφορετικός στους από τ' αριστερά, αγαθός και μαλακός στους πρώτους και στους δεύτερους φοβερός κι αμείλικτος, προσαρμόζοντας τον εαυτό του στην προαίρεση εκείνων που κρίνονται), γι' αυτό λοιπόν ο Κύριος της αντιπροσφέρει τον έπαινο όμοιο με όσα αυτή ύμνησε το κάλλος του Κυρίου. Αποδέχεται δηλαδή κι αυτός την αλλοίωση των μαστών της που με την ενέργειά της έγινε προς το καλύτερο, ότι έπαυσαν να βγάζουν γάλα και πηγάζουν άφθονο κρασί, που προκαλεί την ευχαρίστηση στις τελειότερες καρδιές που δεν ταλαντεύονται πιά από τη νηπιότητα, αλλά μπορούν να ρουφούν από τον κρατήρα της σοφίας με το στόμα τους τα αγαθά και να πίνουν.

Αφού λοιπόν επαίνεσε τους μαστούς για την προσφορά του κρασιού, προσθέτει και τον έπαινο της ευωδίας λέγοντας· «και η ευωδία των μύρων σου ξεπερνά όλα τα αρώματα». 

Πρέπει ν' αντιληφθούμε τον έπαινο αυτόν, αφού διδαχτούμε από την αγία Γραφή τη φύση των αρωμάτων που κατονομάζονται. Κάθε ευώδες άρωμα γίνεται ευχάριστο στην όσφρηση. Επομένως πρέπει να υποθέσουμε ότι αρώματα λέγονται εκείνα, όσα μας είπε η αγία Γραφή ότι ευωδιάζουν. Για παράδειγμα· προσφέρει ο Νώε τη θυσία στο Θεό, «και αισθάνθηκε ο Κύριος την ευωδία». Η θυσία λοιπόν γίνεται για τον Θεό άρωμα. Κι αργότερα προσφέρονται στον Θεό με τον ορισμό του νόμου πολλές εξιλαστήριες και ευχαριστήριες θυσίες, και για την σωτηρία και για την κάθαρση και για την αμαρτία. Όλα αυτά κατάταξέ τα στα αρώματα, επίσης τις ολοκαρπώσεις και τα ολοκαυτώματα και τις μερικές αφιερώσεις των εκλεκτών κομματιών που αφαιρούνται, το στήθος του ζώου το οποίο προσφέρεται θυσία, ο λοβός του ήπατος, το λίπος πάνω στο νεφρό, και επιπλέον το λιβάνι, το αλεύρι που είναι ποτισμένο με λάδι, το θυμίαμα του μίγματος, και όλα τα άλλα όσα εξαγιάζονται με τη φωτιά, ας τεθούν στον κατάλογο των αρωμάτων.

Οταν λοιπόν ακούσουμε ότι το μύρο της νύμφης κρίνεται άξιο να γίνει αποδεκτό περισσότερο από όλα τα αρώματα, με το λόγο αυτόν διδασκόμαστε τούτο· ότι το μυστήριο της αλήθειας, που επιτελείται με την ευαγγελική διδασκαλία, είναι το μόνο που ευωδιάζει για το Θεό, προτιμότερο από όλα τα αρώματα του νόμου, επειδή δεν καλύπτεται πια με κανένα τύπο και καμιά σκιά, αλλά μοσχοβολά από τη φανέρωση της αλήθειας. Γιατί κι αν ο Κύριος αισθάνθηκε κάποιο από τα προηγούμενα αρώματα να βγάζει οσμή ευωδίας, αξιώθηκε καθένα από αυτά να γίνει αποδεκτό σύμφωνα με το λόγο που εκδηλώνεται στα γινόμενα κι όχι κατά το σωματικό είδος των γινομένων (και όχι με την εξωτερική και υλική μορφή των τελετών). Κι αυτό γίνεται φανερό από τη δυνατή φωνή του προφήτη που λέει «δε θα δεχτώ από το σπίτι σου θυσίες μοσχαριών ούτε κατσίκια από τα κοπάδια σου»!· γιατί «δεν θα φάγω κρέας ταύρων ούτε θα πιώ αίμα τράγων». Μολονότι στο παρελθόν έγιναν συχνά θυσίες ζώων. Αλλά κι αν γίνουν αυτά, είναι διαφορετικό ό,τι νομοθετείται  συμβολικά για σένα με αυτά, ότι πρέπει να θανατώνονται (σφαγιάζονται) τα πάθη σου. Γιατί λέει· «θυσία στο Θεό είναι το συντετριμμένο φρόνημα· ο Θεός δεν θα περιφρονήσει μια καρδιά συντριμμένη και ταπεινωμένη». Από αυτό γίνεται η θυσία της αίνεσής μας που δοξολογεί αυτόν που οσφραίνεται αυτήν την ευωδιά. 

Επειδή λοιπόν ξεπέρασε όλα τα τυπικά αρώματα του νόμου η ψυχή που μοσχοβολά πνευματικά κατά τον Παύλο, που ήταν ευωδία Χριστού, έγινε και η ίδια με τη ζωή της το μύρο της ιερωσύνης και το μίγμα του θυμιάματος, μοσχοβολώντας με την ποικίλη συμβολή και ανάμιξη των αρετών. Και η ζωή της ψυχής αυτής φάνηκε στην όσφρηση του Νυμφίου ως οσμή ευωδίας. Γι' αυτό η θεία αίσθηση, όπως λέει ο Σολομών, προτάσσει από τα υλικά αρώματα του νόμου εκείνη την άυλη και καθαρή ευωδία, που παρασκευάζεται με τις αρετές, λέγοντας (ο Νυμφίος), «και η ευωδιά των μύρων σου ξεπερνά όλα τα αρώματα».

Ό,τι λέγεται παρακάτω ανεβάζει σε ψηλότερο επίπεδο τον έπαινο μαρτυρώντας ότι αυτή (η νύμφη) απόχτησε τον πλούτο των πνευματικών χαρισμάτων της από μελέτη και προσοχή. Επειδή δηλαδή οι Παροιμίες θέλουν ο μαθητής της σοφίας να γίνει μαθητής της μέλισσας (ξέρεις από όσα έχεις μάθει ποια είναι αυτή η δασκάλισσα), παρακινώντας τον εραστή της σοφίας «πήγαινε στη μέλισσα και μάθε πόσο είναι εργατική και πόσο σεμνά εκτελεί την εργασία της, που από τους κόπους της επωφελούνται βασιλιάδες και ιδιώτες τους καταβάλλουν για την υγεία τους (και λέει ακόμη ότι σε όλους είναι ποθητή και περίφημη, με ασήμαντη βέβαια δύναμη, αλλά ότι τιμά τη σοφία και γι' αυτό έφτασε στο βαθμό να γίνει υπόδειγμα ζωής για τους εναρέτους· γιατί λέει, «τη σοφία τίμησε και γι' αυτό υψώθηκε»). Συμβουλεύει λοιπόν με όσα ειπώθηκαν να μην αποφεύγει κανένα καλό μάθημα, αλλά να φτερουγίζει στο λιβάδι των θεόπνευστων λόγων κι ανθολογώντας από τον καθένα για ν' αποκτήσει τη σοφία να πλάσει για τον εαυτό του τη κερήθρα, αποθέτοντας τον καρπό της φιλοπονίας του όπως σε κυψέλες μέσα στην καρδιά του, έχοντας δημιουργήσει στη μνήμη του ασύγχυτες θήκες των διάφορων μαθημάτων όπως οι φάτνες της κερήθρας. Και έτσι με τη μίμηση της σοφής εκείνης μέλισσας, που η κερήθρα της είναι γλυκιά και δεν κεντά το κεντρί της, να εκτελεί πάντα αυτή τη σεμνή εργασία των αρετών. 

Κι εμπορεύεται αληθινά αυτός που ανταλλάσσει τους κόπους του εδώ στη γη με τα αιώνια αγαθά και προσφέρει τους κόπους του για ψυχική υγεία σε βασιλιάδες και ιδιώτες, ώστε η ψυχή αυτή να γίνει ποθητή στο νυμφίο και οι άγγελοι να την επιδοκιμάζουν, που, επειδή τιμά τη σοφία, τελειοποιεί τη δύναμη με την αδυναμία της.

Επειδή λοιπόν όσα διηγούνται για τη σοφή εκείνη μέλισσα είναι υποδείγματα παιδείας κι εργατικότητας (φιλοπονίας) κι όσοι κοπιάζουν αποχτούν τις διάφορες ομάδες των πνευματικών χαρισμάτων κατά την αναλογία της επιμέλειάς τους, γι' αυτό λέει προς τη νύφη ότι η καρδιά σου έχει γεμίσει από τις κερήθρες της κάθε λογής γνώσης, από όπου βγάζεις από τον αγαθό θησαυρό της καρδιάς σου τις γλυκιές σταγόνες των λόγων, ώστε ο λόγος σου να είναι μέλι αναμιγμένο με γάλα· γιατί λέει, «σαν κερήθρα σταλάζουν τα χείλη σου, νύφη μου, μέλι και γάλα κάτω από τη γλώσσα σου».

 Δεν έχει παρασκευαστεί ο λόγος σου για να παρέχει ενός είδους ωφέλεια σε όσους ακούν, αλλά προσαρμόζεται κατάλληλα στην ικανότητα εκείνων που τον δέχονται, ώστε να είναι οικείος και στους τέλειους και στους νηπιάζοντες, και να γίνεται για τους τέλειους μέλι και γάλα για όσους νηπιάζουν. Όπως ήταν ο Παύλος, που έτρεφε τους νεογέννητους με τους πιο μαλακούς λόγους και στους τέλειους αποκάλυπτε τη μυστική σοφία που ήταν κρυμμένη από τους αιώνες και δεν την εννοεί ο αιώνας αυτός, ούτε οι άρχοντες του αιώνα αυτού. 

Αυτό το μίγμα από μέλι και γάλα λέει ότι βρίσκεται κάτω από τη γλώσσα, δείχνοντας με τη φράση αυτή τη φυλαγμένη κι εύκαιρη χρήση των λόγων. Γιατί αυτός που γνωρίζει πως πρέπει ν' απαντά στον καθένα, έχοντας κάτω από τη γλώσσα του την ανάμικτη αυτή δύναμη του λόγου, προσφέρει στην ώρα του ό,τι χρειάζεται κατάλληλα σε καθένα που ακούει.

Κι αφού έτσι επαίνεσε το στόμα και τη γλώσσα της νύφης, μεταβαίνει πάλι στα υψηλότερα εγκώμια λέγοντας «η ευωδιά των ρούχων σου είναι σα μυρωδιά λιβανιού». Ο λόγος αυτός είναι μια φιλοσοφία που διδάσκει σε τι αποσκοπεί ο ενάρετος βίος των ανθρώπων. Τέλος δηλαδή της ενάρετης ζωής είναι η ομοίωση προς το θείο, και χάριν αυτού και η καθαρότητα της ψυχής και η απόρριψη κάθε εμπαθούς διάθεσης κατορθώνεται από τους ενάρετους με την επιμέλεια, ώστε ν' αποτυπωθεί σ' αυτούς με τη φρονιμότερη ζωή ένα αποτύπωμα από την ανώτερη φύση. 

Δεν είναι λοιπόν μονοδιάστατη ούτε μονότροπη η πολιτεία της αρετής, αλλά, όπως στην κατασκευή των υφασμάτων, η υφαντική υφαίνει το φόρεμα με πολλά νήματα άλλα τεντωμένα ίσια κι άλλα περασμένα από τα πλάγια, έτσι και στην ενάρετη ζωή πρέπει να συνδράμουν πολλά, με τα οποία υφαίνεται ο φρόνιμος βίος. Ο θείος Απόστολος αριθμεί τα νήματα αυτά, από τα οποία συντελείται το πανί των καθαρών έργων, αναφέρει την αγάπη, τη χαρά, την ειρήνη, τη μακροθυμία και την καλοσύνη (τη χρηστότητα) και όλα τα παρόμοια, που στολίζουν όποιον αλλάζει το φθαρτό και γήινο βίο και ντύνεται την ουράνια αφθαρσία. Γι' αυτό δέχεται ότι το φόρεμα που στολίζει τη νύφη μοιάζει στην ευωδιά με το λιβάνι. Αν και βέβαια πριν από αυτό είπε ότι η ευωδιά των μύρων της νύφης ξεπερνά όλα τα αρώματα, ώστε να μοιάζει το πράγμα με αναίρεση των εγκωμίων, αν αυτή που τοποθετήθηκε πάνω από κάθε άρωμα παρομοιάζεται τώρα και συγκρίνεται με ένα μόνο άρωμα, αφού ο λόγος είπε ότι η ευωδιά των ρούχων είναι όπως η μυρωδιά του λιβανιού. 

[Δεν γίνεται όμως καμιά αναίρεση των εγκωμίων]. Επειδή όμως ειδικά για κάποιο λόγο ήταν ορισμένο για την τιμή της θεότητας το θυμίαμα από λιβάνι, γι' αυτό εκείνη που θεωρήθηκε ανώτερη από όλα τα αρώματα κρίνεται άξια να παρομοιασθεί με το ένα άρωμα, που είναι προορισμένο για το Θεό, ώστε το νόημα του αινίγματος να είναι κάπως τέτοιο· η περιβολή (το φόρεμα) των αρετών σου, νύφη μου, μιμείται τη θεία μακαριότητα, μοιάζοντας με την καθαρότητα και την απάθεια στην απρόσιτη φύση. Τέτοια, λέει, είναι η ευωδιά των ρούχων σου, ώστε να είναι παρόμοια με το λιβάνι που είναι προορισμένο για να τιμάται η θεότητα.

Με τους επόμενους επαίνους μαθαίνουμε, πως θα μπορούσε να γίνει κάποια ψυχή αδελφή και σύζυγος του Κυρίου, με τους λόγους «είσαι κήπος κλεισμένος, αδελφή μου, νύφη μου». Επομένως αν μεν κάποια ψυχή μεταβάλλεται και γίνεται νύφη με την προσκόλλησή της στον Κύριο, ενώ γίνεται δε αδελφή του με το να πραγματοποιεί το θέλημά του, όπως λέει το Ευαγγέλιο, ας γίνει κήπος θαλερός που περιέχει όλα τα ωραία φυτά, τη συκιά με τα γλυκά σύκα, την κατάκαρπη ελιά, το φοίνικα με το φύλλωμα στην κορυφή, το φορτωμένο (εύκαρπο) αμπέλι, χωρίς όμως κάποιο θάμνο με αγκάθια και χωρίς βάτα, αλλά αντί αυτών το κυπαρίσσι και τη μυρσίνη (μυρτιά). Γιατί έτσι γνωρίζει να στολίζει τον κήπο αυτόν ο μέγας Δαβίδ και ο υψηλοστόχαστος Ησαίας· ο Δαβίδ λέγοντας «ο δίκαιος θ' ανθίσει όπως ο φοίνικας» και «εγώ σαν ελιά κατάκαρπη» και «η γυναίκα του σαν κλήμα πολύκαρπο», ενώ ο Ησαίας λέει ότι θ᾽ ανεβεί αντί θάμνος το κυπαρίσσι και αντί βάτων η μυρσίνη. Και από άλλο προφήτη μακαρίζεται αυτός που αναπαύεται κάτω από τη δική του συκιά.

Θα πήγαινε βέβαια σε μάκρος να εκθέσουμε λεπτομερώς τα αινίγματα για καθένα από τα δένδρα αυτά που μας έδειξαν οι προφήτες, αφού είναι φανερό σε όλους, ποιος είναι ο γλυκύς καρπός της συκιάς που ωριμάζει από ένα πολύ στυφό χυμό, που στην αρχή είναι πικρός κι ούτε τρώγεται, έπειτα όμως γίνεται καρπός ειρηνικός και καταγλυκαίνει τα αισθητήρια της ψυχής. Ξέρουμε επίσης τι μας χαρίζει η καρποφορία της ελιάς· ο πολύ δριμύς και ολόπικρος χυμός που περιέχει ο καρπός στην αρχή, έπειτα με την οικεία ωρίμανση και καλλιέργεια αλλάζει και γίνεται λάδι, ύλη του φωτός, ξεκούραση από κόπους, ανακούφιση από τους πόνους, του κεφαλιού φαιδρότητα, συνεργός σε όσους αγωνίζονται σύμφωνα με τον νόμο στα αθλήματα. Και τέλος πως ο φοίνικας κάνει τον καρπό του πολύ δύσκολο στις προσπάθειες των κλεφτών, καθώς συγκεντρώνει τους καρπούς του ψηλά και δεν τους αφήνει κοντά στη γη, και ποια είναι η χάρη που μας παρέχει το κλήμα και το ευωδιαστό κυπαρίσσι και η ηδύτητα της μυρσίνης. Είναι ολοφάνερα σε όλους όσοι γνωρίζουν καλά που αποβλέπουν όλα αυτά που με τον τρόπο του συμβολισμού τα εφαρμόσαμε στα σχετικά με την αρετή. 

Ο κήπος λοιπόν των δέντρων αυτών είναι θαλερός και κατάφυτος και είναι ασφαλισμένος από παντού με το φράχτη των εντολών, ώστε να μην παρέχει σε βάρος του καμιά είσοδο στον κλέφτη και στα θηρία (γιατί αυτόν που περιλαμβάνεται κυκλικά με το φράχτη των εντολών δεν τον πλησιάζει ο αγριόχοιρος και δεν τον καταστρέφει ο κάπρος του δάσους). Αν λοιπόν υπάρχει κάποιος κήπος και είναι ταυτόχρονα κι ασφαλισμένος, αυτός γίνεται αδελφή και νύφη εκείνου που είπε στην ψυχή αυτή· «είσαι κήπος κλεισμένος, αδελφή μου, νύφη μου».

Αλλ' ο κήπος αυτός έχει ανάγκη κι από πηγή, για να διατηρείται το άλσος θαλερό, καθώς θα το ποτίζει αδιάκοπα το νερό. Γι' αυτό συνδύασε στους επαίνους την πηγή με τον κήπο λέγοντας «κήπος κλεισμένος» και «πηγή σφραγισμένη». Το λόγο για την πηγή μας τον δίνουν αινιγματικά οι Παροιμίες λέγοντας «η πηγή του νερού ας είναι δική σου» και «ας είναι για σένα μόνο κι ας μην υδρεύεται εκτός από εσένα κανένας ξένος». Όπως εκεί εμποδίζει τους ξένους να ξοδεύουν για τις ανάγκες τους το νερό της πηγής, έτσι κι εδώ δηλώνει ότι η πηγή δεν σκορπίζει καθόλου σε ξένους τα νερά της, λέγοντας ότι είναι «σφραγισμένη», που είναι ίδιο σα να έλεγε φυλαγμένη. 

Αυτό που λέγεται σημαίνει το εξής· Πηγή λέγεται κατ' εξοχήν, κατά το λόγο το δικό μου, η διανοητική δύναμη της ψυχής μας, που αναβλύζει μέσα μας και πηγάζει κάθε λογής λογισμούς. Αλλά τότε γίνεται δική μας η κίνηση του νού μας, όταν κινείται για όσα συμφέρουν σ' εμάς, παρέχοντας σ' εμάς κάθε βοήθεια για την απόκτηση των αγαθών. Όταν όμως στρέψει κανένας την ενέργεια των λογισμών στην εξέταση της κακίας, τότε το ρυάκι ξοδεύεται στους ξένους, ώστε να τρέφεται καλά ο βίος με τ' αγκάθια αρδευόμενος από τη συμμαχία των λογισμών, ν' αποξηραίνεται όμως και να μαραίνεται η ανώτερη φύση, αφού καμιά ικμάδα από τους λογισμούς δεν τρέφει τη ρίζα της.

Επειδή λοιπόν η σφραγίδα χαρίζει το απαραβίαστο σ' αυτό που φυλάει φοβίζοντας με το αποτύπωμά της τον κλέφτη, και κάθε τι που δεν το κλέβουν μένει ακέραιο στον κύριό του, ο έπαινος φαίνεται ότι εδώ αποδίδει στη νύμφη την ακρότατη αρετή, ότι η διάνοιά της μένει ανέπαφη από τους εχθρούς, διότι φυλάγεται με την καθαρότητα και την απάθεια για τον ίδιο της τον Κύριο. Γιατί σφραγίζει την πηγή αυτή η καθαρότητα, χωρίς να θολώνει τη διαύγεια και το αιθέριο της καρδιάς με κανένα βούρκο νοημάτων. 

Και για να κάνει το πράγμα κανένας σαφέστερο, πρέπει να το σκεφτεί ως εξής. Επειδή όσα έχουμε άλλα είναι αληθινά δικά μας, όσα ανήκουν στην ψυχή, και άλλα τα προσοικειωνόμαστε ως δικά μας, εννοώ τα σχετικά με το σώμα και εξωτερικά, νομίζοντας με μια λανθασμένη εκτίμηση δικά μας τα ξένα (πράγματι τι κοινό έχει η άυλη ψυχή με την παχύτητα της ύλης;), γι' αυτό και οι Παροιμίες μας συμβουλευουν, να μην ξοδεύεται η πηγή της διάνοιάς μας στα ξένα προς εμάς, τα σχετικά με το σώμα δηλαδή και εξωτερικά, αλλά να κυκλοφορεί στο δικό της κήπο και να τρέφει τη θεία φυτεία. Και διδαχτήκαμε ότι η φυτεία του Θεού είναι οι αρετές, που αν ασχολείται με αυτές η διανοητική δύναμη της ψυχής μας και δεν σκορπίζεται σε κανένα από τα εξωτερικά τότε σφραγίζεται από τη σφραγίδα της αλήθειας, παίρνοντας μορφή από τη σχέση της με το αγαθό. 

Ας δούμε όμως το νόημα και των επόμενων επαίνων. «Όσα αποστέλλεις», λέει, «είναι παράδεισος ροδιών με τους ποικίλους καρπούς των ακροδρύων, κύπρος μαζί με νάρδο, νάρδος και κρόκος, μοσχοκάλαμο και κανέλα μαζί με όλα τα ξύλα του Λιβάνου, σμύρνα κι αλόη με όλα τα πρώτα μύρα, πηγή των κήπων, πηγάδι ζωντανού νερού που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο». Οτι μέσα σ' αυτά που ειπώθηκαν υπάρχει ένα σημαντικότατο και εξαίσιο νόημα, που αποπνέει θαυμασμό για το κάλλος εκείνης που υψώθηκε με τη δύναμη του Θεού και που επαινείται με εφευρετικές επαινετικές υπερβολές, είναι φανερό κι από την πρόχειρη ανάγνωση όσων ειπώθηκαν. Ποια όμως είναι η αληθινή σκέψη, που εκφράζουν οι λέξεις αυτές, ο μόνος που θα μπορούσε να ξέρει με σαφήνεια είναι εκείνος που γνωρίζει καλά να διηγείται τα θεία μυστήρια, όπως ο άγιος Παύλος, εμφορημένος από το Πνεύμα. Πως ό,τι στέλνει η νύμφη είναι παράδεισος ροδιών; Και πως από τις ροδιές προέρχεται ο καρπός των ακροδρύων; Και πως τα ακρόδρυα γίνονται κατάλογος μύρων και αρωμάτων; Γιατί στους καρπούς των ακροδρύων και τους όμοιούς τους συγκαταλέγονται ο κύπρος και η νάρδος και ο κρόκος, το μοσχοκάλαμο και η κανέλα, και κάθε δέντρο του Λιβάνου, σα να μην λείπει μέσα σε όσα αριθμήθηκαν κανένα διάφορο άρωμα από του λιβανιού. Σ' αυτά προσθέτει τη σμύρνα και την αλόη και όλα τα πρώτα μύρα. Κι αυτή που προηγουμένως ονομάστηκε από τον εγκωμιαστή της «νύμφη», τώρα λέγεται «πηγή των κήπων και πηγάδι ζωντανού νερού που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο». Αλλά, όπως προείπα, την αληθινή εξήγηση γι' αυτά μπορούν να την ξέρουν όσοι έχουν τη δύναμη να ερευνούν το βάθος του πλούτου και της σοφίας και της γνώσης του Θεού, ενώ εμείς, για να μην εγκαταλειφθούμε χωρίς να δοκιμάσουμε και ν' απολαύσουμε τ' αγαθά που μας προτείνονται στον τόπο αυτό, θα φέρουμε στο λόγο μας με σύντομη αναφορά τον ίδιο το Θεό Λόγο και θα τον καταστήσουμε οδηγό στη σπουδή μας.

Φαίνεται ότι όλος ο κατάλογος των επαίνων και αυτός που αναφέρθηκε πριν από αυτά και όσα μας παράθεσε ο Λόγος τώρα για αυτήν, δεν αποβλέπουν πρώτιστα σ' ένα ψιλό εγκώμιο, αλλά βάζουν μέσα μας με όσα λένε δύναμη για το ανέβασμα της καρδιάς στα μεγαλύτερα και υψηλότερα. Ονομάζεται για παράδειγμα αδελφή και νύφη του Λόγου, αλλά καθένα από αυτά τα δύο ονόματα συνδέει την ψυχή με το νυμφίο· η σημασία που δηλώνει η λέξη "νύφη" κάνει την ψυχή «σύσσωμη», όπως λέει ο Παύλος, «με τον αθάνατο νυμφίο», ενώ η προθυμία για τα θελήματα πλησιάζει, όπως λέει το Ευαγγέλιο, στην αδελφική σχέση (αγχιστεία). Επειτα επαινούνται οι μαστοί που χύνουν αντί γάλα κρασί και ο έπαινος είναι φανερό πως είναι γεγονός (γιατί δεν εγκωμιάζεται το ανύπαρκτο). Εκτός από αυτά το άρωμά της κρίνεται ανώτερο από όλα τα αρώματα, που δε θα κρινόταν πως είναι έτσι, αν αληθινά δεν είχε αυτή ανεβεί στο ύψος εκείνο με την προκοπή της στο καλό. Έπειτα από αυτό θαυμάζεται η κηρήθρα του στόματός της που σταλάζει το λόγο και το σύνθετο παρασκεύασμα της σοφίας που βρίσκεται κάτω από τη γλώσσα της, ανάμιξη μελιού με γάλα.

Αυτά είναι δύναμις όχι λέξεις. Γιατί με τη χειραγώγησή της από το Λόγο για το ανέβασμά της προς τα ψηλότερα αυξήθηκε τόσο πολύ, ώστε να κάνει το στόμα της πηγή μελιού και αποθήκη της σύμμικτης σοφίας τη γλώσσα, μέσα στην οποία θεωρείται η γη της επαγγελίας που ρέει μέλι και γάλα. Κι ενώ την έχει υψώσει με τις συνεχείς ανόδους ο Λόγος τόσο πολύ, την ανεβάζει ακόμη ψηλότερα λέγοντας ότι το φόρεμά της αναδίδει την ωραία ευωδιά του λιβανιού και γι' αυτό ο λόγος μαρτυρεί ότι αυτή έχει φορέσει το Χριστό. Γιατί κατάληξη κάθε ενάρετης ζωής γίνεται η μετουσία του Θεού (με το λιβάνι δηλώνεται η θεότητα). Και ούτε σ' αυτά δε στάθηκε η ψυχή που τη χειραγωγεί ο Λόγος όλο και προς τα ψηλότερα, αλλά μετά την ομοίωσή της με το λιβάνι στην ευωδιά γίνεται κήπος που μοιάζει με τον παράδεισο, κήπος όχι όπως ήταν στους πρώτους ανθρώπους ελεύθερος κι αφύλαχτος, αλλά περιφραγμένος ολόγυρα με τη μνήμη της εντολής.

Βλέπεις πόση δύναμη έλαβε για τα ψηλότερα. Πρόσεξε πάλι το ανέβασμα πάνω από το σημείο αυτό. Δεν έγινε μόνο κήπος που καρποφορεί την ίδια του τροφή, αλλά και μπορούν να την πιούν όσοι διψούν, αφού έγινε πηγή και μάλιστα σφραγισμένη. Και δε στάθηκε ούτε σ' αυτά, αλλ' έφτασε σε τέτοιο σημείο της αύξησής της προς τα ανώτερα, ώστε να βλαστάνει από το στόμα της παράδεισος (όποιος προσέξει καλύτερα τη σημασία της εβραϊκής λέξης αντί να πεί “όσα μου στέλνεις από το στόμα σου”, λέει «παράδεισος ροδιών» που σημαίνει τούτο· τα λόγια σου, που προέρχονται από το στόμα σου, είναι παράδεισος ροδιών. Οι ροδιές παράγουν όλα τα είδη των καρπών με κέλυφος. Και οι καρποί είναι κύπρος με νάρδο, νάρδος και κρόκος, μοσχοκάλαμο και κανέλα και κάθε είδος λιβανιού, σμύρνα, αλόη και όλα τα πρώτα μύρα). Επειδή λοιπόν σύμφωνα με το μακαρισμό των ψαλμών για τη βοήθεια που της δείχνει ο Θεός κατέταξε στην καρδιά της τις καλές αυτές αναβάσεις προχωρώντας ολοένα από δύναμη σε δύναμη, σωστά ονομάζεται στο επίπεδο αυτό της τελειότητας «παράδεισος ροδιών όσα στέλνει από το στόμα της». Και η λέξη «αποστέλλει» εφαρμόστηκε πρόσφορα στο νόημα αυτό. Γιατί αυτό που αποστέλλουμε πηγαίνει από αυτόν που το στέλνει σ' αυτόν που το δέχεται. Αυτό μπορούμε να το μάθουμε κι από την πολύ συνηθισμένη χρήση του ρήματος, όπως αναφέρει και το Ευαγγέλιο ότι τους μαθητές του που τους αποστέλλει στο κήρυγμα της αλήθειας τους ονόμασε αποστόλους.

Τι είναι λοιπόν αυτό που στέλνει το στόμα της νύμφης; Είναι φανερό, ο λόγος της πίστης, που όταν φτάσει στους αποδέκτες του γίνεται παράδεισος, που φυτεύεται στις καρδιές μέσω της ακοής. Το άλσος το κατάφυτο και σύσκιο από τα δέντρα συνηθίζουμε να το ονομάζομε παράδεισο. Κι ας μάθουμε και τα είδη των φυτών, που ο Λόγος καλλιεργεί στις ψυχές όσων πίστεψαν· ροδιές ονομάζει τα δέντρα που περιποιείται η ομιλία που βγαίνει από το στόμα της νύφης. Η ροδιά όμως δυσκολεύει τον κλέφτη, επειδή προβάλλει κλαδιά με αγκάθια και τον καρπό της τον περιβάλλει και τον τρέφει εκεί μέσα σ' ένα φλούδι τραχύ και πικρό που όταν έρθει ο καιρός του μετά το ωρίμασμά του σπάζει και το τσόφλι και παρουσιάζεται από μέσα ωραίος κι ευχάριστος στην όψη και στη γεύση μελίγλυκος κι ακίνδυνος, που καταγλυκαίνει τα αισθητήρια της γνώσης με τον κρασωπό χυμό του. Γι' αυτό νομίζω ο λόγος που βγαίνει από το στόμα της νύφης κατασκευάζει παράδεισο ροδιών μέσα στις ψυχές όσων ακούν· για να διδαχτούμε με τα λεγόμενα, να μην εξασθενούμε με κάποιες παραλυσίες και απολαύσεις κατά την παρούσα ζωή, αλλά να προτιμούμε το βίο που σκληραγωγεί η εγκράτεια. Ετσι θα μπορούσε να γίνει απρόσιτος για τους κλέφτες ο καρπός της αρετής περιφραγμένος με το στιφό φόρεμα της εγκράτειας και με τη σοβαρή και σκυθρωπή διάθεση σαν με αγκάθια κάνοντας αμυχές σ' όσους πλησιάζουν για κακό. Όταν όμως ο καιρός δώσει τη δυνατότητα της απόλαυσης των καρπών, η ροδιά γίνεται απόλαυση παγκαρπίας από κάθε είδος καρπών ακροδρύων, που δεν προέρχεται από αγριοδαμάσκηνα και βελανίδια ή άλλους παρόμοιους καρπούς, αλλά στους καρπούς αυτούς επισημαίνεται μια ποικιλία από κάθε είδους αρώματα. Η κύπρος με τη νάρδο αποτελούν τον επιτυχημένο συνδυασμό, γιατί το ένα είναι θερμό και το άλλο ευωδιάζει. Το θερμό δεν είναι αξιέπαινο από μόνο του, όπου η θερμότητα είναι μια πύρωση δυσώδης, αλλά η καθαρότητα πρέπει να μαρτυρείται από κοινού με τη θερμότητα και την ευωδία, για να γίνει φλογερός από το άγιο Πνεύμα όποιος έχει καθαρθεί από τη δυσώδη θερμότητα.

Σ' αυτούς τους καρπούς μπορεί να βρεθούν κι άλλα αρώματα· νάρδο, λέει, και κρόκο. Στα προηγούμενα ακούσαμε για την ευωδιά της νάρδου, απομένει να εξηγήσουμε τι συμβολίζει ο κρόκος. Λένε λοιπόν αυτοί που εννόησαν τη φύση του άνθους αυτού ότι είναι το ενδιάμεσο στην ψύξη και στη θερμότητα και με το να ξεφεύγει την υπερβολή στη μια και στην άλλη, έχει την ιδιότητα να καταπραΰνει τους πόνους, ώστε ίσως μ' αυτό εκθέτει συμβολικά το λόγο για την αρετή, γιατί κάθε αρετή είναι το μέσο δύο κακιών, της έλλειψης του καλού και της υπερβολής. Όπως η ανδρεία για παράδειγμα ή η ελευθερία· η μία λένε θεωρείται το μέσο της δειλίας και της θρασύτητας, ενώ η άλλη της μικρολογίας και της ασωτίας. Και τοποθετούν στην κακία τη δειλία και τη μικρολογία, επειδή λείπει από αυτές το πρέπον, ενώ την ασωτία και τη θρασύτητα, επειδή πλεονάζει και είναι υπερβολική. Το μέσο της μιάς και της άλλης αμετρίας το ονομάζουν αρετή.

Επομένως μπορεί να έχει κάτι ανάλογο με την αρετή ο λόγος για τον κρόκο, ερμηνεύοντας με τη μεσότητα της φύσης του τη δίχως έλλειψη και δίχως υπερβολή ενάρετη κατάσταση. Η δική μου γνώμη είναι, κι ας είναι γνώμη ενός ιδιώτη, ότι ίσως το αίνιγμα του κρόκου έχει μεγαλύτερη οικειότητα με το λόγο της πίστης. Γιατί ο κρόκος υποστηρίζεται από τριπλό κάλυμμα και ο ίδιος ο κάλυκας με το αέρινο χρώμα του είναι άνθος. Κι όταν βγεί το περίβλημα των καλύκων βρίσκονται τρία άνθη οπωσδήποτε που μοσχοβολούν και χρησιμεύουν για τις θεραπείες κρυμμένα μέσα στους κάλυκες, που είναι ίδια μεταξύ τους στο μέγεθος, στην ομορφιά, στην ευωδιά και στην ποιότητα της φύσης τους και με όλα φαίνονται τα τρία ως ένα και με το ωραίο χρώμα, όπως είπαμε, και με την ευωδιά και με το ποιό της φύσης τους. Μαζί μ' αυτά φυτρώνουν δίπλα τους άλλα τρία, ξανθά στην όψη, ουδέτερα όμως για κάθε χρησιμότητα στην υγεία. Σχετικά μ' αυτά ξεγελιούνται οι άπειροι και παρασυρμένοι από το χρώμα κόβουν το νόθο στη θέση του χρήσιμου. Το ίδιο κάνουν τώρα κι όσοι κάνουν λάθος στην πίστη, προτιμώντας τις απατηλές σοφιστείες αντί την υγιαίνουσα διδασκαλία. Από τα δύο ας διαλέξει ο ακροατής κατά την κρίση του όποιο θέλει, ή το ένα από αυτά ή και τα δύο. Κατά κάποιο τρόπο είναι και τα δύο ένα, η απόκτηση της τέλειας αρετής και της θεότητας· η αρετή δεν είναι έξω από τη θεότητα.

Εμείς θα περάσουμε στην εξέταση των άλλων αρωμάτων, που μνημόνευσε κατά σειρά ο λόγος μας. «Μοσχοκάλαμο», λέει, «και «κιννάμωμο» (κανέλα) είναι τα ακρόδρυα (καρποί με κέλυφος) που παράγονται από τις ροδιές του παραδείσου της νύμφης. Το μοσχοκάλαμο λένε ξεπερνά τα άλλα στη ευωδία, ώστε να το περιλαμβάνει ο νόμος ως θυμίαμα στον Ναό (Έξοδος 30, 23), ενώ το κιννάμωμο υπόσχεται με μια φυσική ιδιότητα μια πολύμορφη και ποικίλη ενέργεια· από αυτά που λέγονται τα περισσότερα θεωρούνται απίστευτα. Γιατί λένε, όταν βράζει μέσα στο καζάνι το νερό, και μόνο να το αγγίξει αυτό το άρωμα, αμέσως παγώνει το νερό· κι όταν το βάλουμε σε θερμό λουτρό μεταβάλλει τη ζεστή ατμόσφαιρα σε ψυχρή κι έχει επιπλέον την ιδιότητα να αφανίζει τους οργανισμούς που αναζωογονούνται από κάποια σήψη. Διηγούνται γι' αυτό κι άλλα παρόμοια, που είναι πάνω από ο,τι μπορούν να πιστέψουν οι ακροατές. Λένε δηλαδή, ότι, αν το βάλουν μέσα στο στόμα ενός κοιμισμένου, ο κοιμισμένος δεν εμποδίζεται ν' απαντά σ' αυτούς που τον ρωτούν, αλλά και τον ύπνο του συνεχίζει και απαντήσεις δίνει ανθρώπου νηφάλιου και λογικού.

Θα ήταν όμως θρασύτητα και αστοχασιά να διαβεβαιώσουμε ότι έτσι είναι το πράγμα αυτόν που δεν έμαθε με την πείρα του την αλήθεια για όσα ιστορούνται γι' αυτό. Επειδή όμως για κάποιο απόρρητο λόγο συναριθμήθηκε στον κατάλογο των ακροδρύων καρπών κι αυτό το άρωμα που στ' αλήθεια δεν παράγεται από τις ροδιές (άλλωστε ούτε το στόμα της νύμφης βγάζει πραγματικά αισθητούς παράδεισους, αλλά για να γίνει σύμβολο μιάς έννοιας από όσες χρησιμοποιούνται στον έπαινο της νύμφης), δε νομίζω πως είναι ορθό ν' απορρίψουμε όσους μύθους λέγονται για το κιννάμμωμο και όσα ως τώρα εξετάσαμε γι' αυτά και ο,τι άλλο ακόμα νομίζουν ότι πρέπει να προσθέσουν όσοι διηγούνται τα σχετικά με το κιννάμωμο (την κανέλα). Γιατί θα μπορούσαν τα λεγόμενα να συνεισφέρουν στον ενάρετο βίο, κάθε μία αφήγηση που θα παραληφθεί με σαφές νόημα, στη δήλωση της τελειότητας της ενάρετης ζωής. Μπορούν όσοι έχουν παιδεία και διαθέτουν λογική ν' ανακαλύψουν μέσα στην ψυχή τους αυτό το κιννάμωμο. Όταν κάποιος ή φλεγόμενος από την επιθυμία ή αναμμένος από το θυμό σβήνει με το λογισμό τα πάθη ή όταν στον ύπνο της ζωής έχει στο στόμα του το νηφάλιο αυτό κιννάμωμο του λογισμού και παρόμοια με τους άυπνους και ξυπνητούς αγγέλους φανερώνει το νόημα όσων λέγονται μιμούμενος με την αλήθεια του λόγου του την ακοίμητη φύση των αγγέλων, που κανένας καταναγκασμός της φαντασίας δεν τους απομακρύνει από την αλήθεια, αυτός μπορούμε να πούμε ότι αναβλύζει από το στόμα του το κιννάμωμο, που σβήνει και τη φωτιά της επιθυμίας και το θυμό που φλογίζει την καρδιά και ότι με το λόγο καθαίρεται από κάθε ονειρική φαντασία και σύγχυση του βίου αυτού.

Και κανένας, αποβλέποντας στα απίθανα που λέγονται για το κιννάμωμο, ας μην κατηγορεί τη Γραφή ότι συνθέτει τον έπαινο της νύφης από πράγματα όχι αληθινά. Η αγία Γραφή γνωρίζει να παίρνει πολλές φορές και κάποιους εξωτερικούς μύθους για να συντελέσουν στο σκοπό της και να αναφέρει χωρίς να ντρέπεται από τη μυθολογία μερικά ονόματα, για να δηλώσει καθαρότερα το νόημα που την απασχολεί. Για παράδειγμα οι κόρες του Ιώβ. Επειδή η Γραφή θαύμασε υπερβολικά την ομορφιά τους, δείχνει αυτόν τον υπερβολικο θαυμασμό και με τα ονόματά τους, αναφέροντας ότι η μία λέγεται Ημέρα, η άλλη Κασία και η τρίτη Αμαλθείας κέρας. Τούτο είναι σ' όλους φανερό, ότι ένας ελληνικός μύθος έπλασε το διήγημα για την Αμάλθεια. Αυτή, διηγούνται, ήταν αίγα κι έγινε παραμάνα εκείνου του Κρητικού, που όταν της έπεσε το ένα από τα κέρατά της ο μύθος είπε ότι ανάβρυσαν από την κοιλότητά του όλα τα είδη των καρπών. Πίστεψε τάχα η αγία Γραφή τα παραμύθια για την 'Αμάλθεια; Όχι βέβαια. Αλλά, βεβαιώνοντας για την κόρη του Ιώβ ότι ήταν ενσάρκωση όλων των αρετών, παριστάνει τη σκέψη της με το όνομα αυτό, ώστε όποιος ακούει τη Γραφή με προσοχή να καταλάβει το σκοπό του επαίνου από το όνομα μονάχα και ν' αδιαφορήσει για τις μυθικές τερατολογίες. Όπως ακούοντας και τα ονόματα Κασία και Ημέρα, δε μάθαμε με τα ονόματα αυτά ούτε την αρωματική ύλη ούτε την ουράνια τροχιά του ήλιου, αλλά νομίζουμε ότι τα ονόματα περιέχουν δήλωση της ενάρετης πολιτείας τους. Το όνομα Κασία δείχνει την καθαρότητα και την ευωδία των πράξεων, ενώ το όνομα Ημέρα την ευσχημοσύνη, όπως λέει ο Απόστολος ότι όσοι ζούν με αγιότητα ονομάζονται «τέκνα φωτός» και «υιοί της ημέρας». Ετσι λοιπόν κι εδώ δεν είναι άχρηστα για τους επαίνους της νύμφης όσα λέγονται για το κιννάμωμο, αν τα χρησιμοποιήσουμε με τη συμβολική εξήγηση ως απόδειξη εγκωμίων.

Κι όποιος έγινε πια τόσο μεγάλος κι έφθασε σ' αυτό το ύψος των επαίνων με το βίο του, δείχνει με όλες του τις πράξεις επάνω του τα χαρακτηριστικά της θείας εικόνας. Αυτό βέβαια φανερώνει εκείνος που είπε, «από όλα τα δέντρα του Λιβάνου». Δεν είναι ενός είδους το δέντρο του Λιβάνου, λένε όσοι το έχουν ερευνήσει αυτό, από το οποίο απορρέει το λιβάνι· υπάρχει κάποια διαφορά στα δέντρα, που κάνει να παραλλάζει η ποιότητα του αρώματος ανάλογα με το είδος του ξύλου. Οποιος λοιπόν με όλα τα έργα του βίου του αποτυπώνει επάνω στον εαυτό του το θεόμορφο, δείχνει μέσα του όλων των δέντρων του Λιβάνου την ομορφιά, με την οποία σφραγίζεται η μορφή της θεότητας.

Και κανένας δε γίνεται μέτοχος της θείας δόξας, αν δε γίνει πρώτα σύμμορφος με το ομοίωμα του θανάτου. Γι' αυτό αναφέρει κι αυτό ο έπαινος μέσα στον κατάλογο των αρωμάτων, ότι καρποί ροδιών είναι και τα άλλα αρώματα που απαρίθμησε ο λόγος και μαζί τους και η σμύρνα και η αλόη και τα πρώτα μύρα. Μ' εκείνα, εννοώ τη σμύρνα και την αλόη, δείχνει τη συμμετοχή στην ταφή (όπως λέει το θείο Ευαγγέλιο ότι με αυτά έγινε ο ενταφιασμός εκεί νου που για εμάς γεύτηκε το θάνατο), ενώ με τα πρώτα μύρα η Γραφή φανερώνει την καθαρότητά του και την αγνότητά του από κάθε κίβδηλη ραδιουργία, όπως και ο Αμώς λέει για εκείνους που αυτά είναι η χαρά τους· «αυτοί που πίνουν το διυλισμένο οίνο κι αλείφονται με τα πρώτα μύρα» και πριν από αυτά λέει «εκείνοι που τρώνε κατσίκια από το κοπάδι και μοσχάρια του γάλακτος κατάμεσα από τις αγέλες και χτυπούν τα χέρια στον ήχο των οργάνων», γιατί ούτε το κατακάθι θολώνει το κρασί ούτε κάποια ανάμιξη του μύρου χαλάει την αληθινή ευωδιά του. Αλλά εκεί πρέπει να πιστεύουμε ότι ο προφήτης κατηγορεί τους Ισραηλίτες ότι, ενώ είχαν καθαρό το λόγο της Γραφής και διυλισμένο από όλο το κατακάθι κι ενώ είχαν ανόθευτη την ευωδιά των μύρων κι απολάμβαναν με όλα την πνευματική πανδαισία, δεν ωφελήθηκαν καθόλου από αυτην την τρυφή, επειδή η κακή τους προαίρεση μετέβαλλε το διαυγές κρασί σ' ένα θολό ανακάτωμα και χαλούσε την καθαρή ευωδιά των πρώτων μύρων με την ανάμιξη φαύλων νοημάτων· εδώ όμως ο λόγος βεβαιώνει για τη νύμφη τη γνησιότητα και την καθαρότητα των δογμάτων με την καρποφορία των πρώτων μύρων.

Και ούτε σ' αυτά σταμάτησε η νύμφη να προχωρεί στα ψηλότερα ούτε ο λόγος να τη βοηθά για το ανέβασμά της. Γιατί αυτή που όσα «αποστέλλει» από το στόμα της είναι κήποι ροδιών και αρωμάτων, αυτή τώρα γίνεται πηγή καταρδεύοντας τους παραδείσους, που φύτρωσαν από αυτήν. Δεν κάνει όπως ο Παύλος και ο Απολλώς που ο ένας φύτευε κι ο άλλος πότιζε· αυτή κάνει και τα δύο, φυτεύει μαζί τους κήπους και τους ποτίζει. Ίσως όμως ο λόγος περιέχει και κάποιο υψηλότερο έπαινο. Γιατί δε λέει πως είναι πηγή που πηγάζει κάποιο νερο, αλλά πηγή κήπων· όχι κάποια ρυάκια, αλλά πηγάζει κι αναβλύζει τους ίδιους τους κήπους. Έτσι ανάβλυζε ο θείος Απόστολος τους έμψυχους κήπους, φυτεύοντας όπου πήγαινε με τη διδασκαλία του τον παράδεισο της Εκκλησίας. Στη συνέχεια ο λόγος ανεβάζει τη νύφη στο ακρότατο σημείο των επαίνων, ονομάζοντάς την «πηγάδι νερού ζωντανού που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο». Οσα μάθαμε από την αγία Γραφή για τη φύση που ζωοποιεί, τώρα τα λέει ο προφήτης εξ ονόματος του Θεού, «εμένα μ' εγκατέλειψαν, την πηγή του ύδατος της ζωής»· και πάλι ο Κύριος επισημαίνει στη Σαμαρείτιδα «αν ήξερες τη δωρεά του Θεού και ποιος είναι που σου λέει, δώσε μου να πιώ, θα του ζητούσες εσύ και θα σου έδινε το ύδωρ της ζωής»· και «αν καποιος διψά ας έρχεται σ' εμένα κι ας πίνει· γιατί όποιος πιστεύει σ' εμένα», καθώς λέει η Γραφή, «θα τρέξουν από την κοιλιά του ποταμοί ύδατος ζώντος». Μ' αυτό αναφερόταν στο Πνεύμα που επρόκειτο να λάβουν όσοι πίστευαν σ' αυτόν. Αφού λοιπόν παντού η θεία φύση νοείται ως ύδωρ της ζωής, εδώ η αδιάψευστη μαρτυρία της Γραφής βεβαιώνει πως η νύφη «είναι πηγάδι ύδατος ζωής, που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο».

Και αυτό είναι το πιο παράδοξο. Ενώ δηλαδή όλα τα πηγάδια έχουν το νερό σε συγκέντρωση, η νύφη μόνο έχει το νερό να κυλάει από μια διέξοδο, ώστε να συνδυάζει το βάθος του πηγαδιού και την ασταμάτητη ροή του ποταμού. Ποιος θα μπορούσε να καταλάβει επάξια τα θαύματα που παρουσιάζονται, όπως με αυτή την παρομοίωσή της; Ισως δεν έχει πιά που να υψωθεί παραπέρα, αφού σε όλα εξομοιώθηκε με την αρχέτυπη ομορφιά. Έχει μιμηθεί με ακρίβεια με την πηγή την Πηγή, με τη ζωή τη Ζωή και με το νερό το Νερό. Ο Λόγος δηλαδή του Θεού είναι ζωντανός, ζει και η ψυχή που δέχτηκε το Λόγο. Εκείνο το νερό κυλά από το Θεό, όπως λέει η Πηγή (δηλαδή ο Χριστός) «Εξήλθα εκ του Θεού κι έρχομαι». Αυτή περιέχει το νερό που εισρέει στο φρέαρ της ψυχής και γι' αυτό γίνεται δεξαμενή εκείνου του ζωντανού νερού που κυλάει η μάλλον κελαρύζει από το Λίβανο, όπως είπε η Γραφή. Αυτού του νερού να γίνουμε κοινωνοί κι εμείς αποκτώντας εκείνο το πηγάδι, για να πίνουμε, σύμφωνα με το παράγγελμα της Σοφίας, νερό δικό μας κι όχι ξένο, με τη δύναμη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.