Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Ερμηνεία του Άσματος Ασμάτων (36)

  Συνέχεια από: Πέμπτη 29 Δεκεμβρίου 2022

    ΛΟΓΟΣ Ι'

(Ασμα Ασμ. 4,16 - 5,2)

Η ΝΥΜΦΗ

«Σήκω, Βοριά, κι έλα, Νοτιά,

φύσηξε μέσα στον κήπο μου, να ξεχυθούν τ' αρώματά μου. 

Ας κατεβεί ο αγαπημένος μου στον κήπο του 

κι ας φάει τους καρπούς των ακροδρύων του». 

Ο ΝΥΜΦΙΟΣ

«Κατέβηκα στον κήπο μου, αδελφή μου, νύφη μου,

τρύγησα τη σμύρνα μου με όλα μου τ' αρώματα,

έφαγα το ψωμί μου με το μέλι,

ήπια το κρασί μου με γάλα.

Φάτε, φίλοι μου, πιείτε και μεθύστε, αδέλφια μου».

Η ΝΥΜΦΗ

Κοιμάμαι, αλλ᾽ η καρδιά μου αγρυπνεί.

Η εξέταση των θείων ρητών που εκθέσαμε προηγουμένως από τη σειρά του Άσματος των Ασμάτων περιέχει μερικά δύσκολα και καλυμμένα με ασάφεια απόρρητα νοήματα· γι' αυτό χρειάζεται από μέρους μας μεγαλύτερη προσοχή ή καλύτερα περισσότερη βοήθεια από προσευχή και την καθοδήγηση του αγίου Πνεύματος, για να μην πάθουμε με την έκπληξη που προκαλούν τα υψηλά αυτά θαύματα ό,τι συνήθως παθαίνουμε και με τ' άστρα. Γιατί και των αστεριών θαυμάζουμε το κάλλος από μακριά, δεν μπορούμε όμως να επινοήσουμε κανένα τέχνασμα για να τ' αποχτήσουμε, παρά η απόλαυση της ομορφιάς τους γίνεται από εμάς μόνο με το θαυμασμό όσων βλέπουμε. Πράγματι είναι κάποια αστέρια και οι μαρμαρυγές και οι λάμψεις αυτών των θείων λόγων που λάμπουν επάνω από τα μάτια της ψυχής και είναι πάνω από αυτά, «όσο είναι το ύψος του ουρανού από τη γη», όπως λέει ο προφήτης. Κι αν συνέβαινε μ' εμάς ό,τι ακούμε πως έχει γίνει στον Ηλία και μεταφερόταν ο νούς μας μετέωρος στα κάλλη του ουρανού πάνω σε πύρινο άρμα (ως Πνεύμα άγιο ας εννοήσουμε τη φωτιά, που ήρθε ο Κύριος να βάλει στη γη, που τη μοιράζει στους μαθητές σαν πύρινες γλώσσες), δε θα είναι για μας ανέλπιστο να πλησιάσουμε αυτά τα άστρα, εννοώ τα θεία νοήματα, που τυλίγουν τις ψυχές μας με τις αστραπές των ουράνιων και πνευματικών λόγων.

Σήκωσε τα μάτια της ψυχής σου, απευθύνω σ' εσένα ακροατή, που με ακούς, το λόγο που είπε ο Κύριος προς τον πατριάρχη· «σήκωσε τα μάτια στον ουρανό τούτο και κοίταξε αυτά τα άστρα», αν μπορείς να μετρήσεις το ύψος των νοημάτων· πρόσεξε την εξουσία της βασίλισσας κατανοώντας τη δυναστεία της από τις διαταγές της, πόσο με τα λεγόμενα φανερώνεται μια αυθεντία αυτοκρατορική. Δεν κατορθώνει ό,τι θέλει με προσευχή, αλλά σύμφωνα με την αδιάψευστη φωνή εκείνου που υποσχέθηκε και είπε ότι ο πιστός και φρόνιμος οικονόμος θα γίνει ιδιοκτήτης όλων των αγαθών του Κυρίου του. Κι αφού πήρε αυτή την εξουσία ρυθμίζει βασιλικά για τον εαυτό της τις επιθυμίες των δύο ανέμων· το βοριά τον απομακρύνει από κοντά της με πρόσταγμα, ενώ το νότο τον καλεί μ' ευγένεια και τον βιάζει να έρθει προς αυτήν.

Κατά λέξη τα λεγόμενα έχουν ως εξής: «Σήκω, Βοριά, και έλα, Νοτιά». Ίσως μπορεί να βρεθεί κάποια συγγένεια των λόγων αυτών με τα λόγια του εκατόνταρχου, που τα θαύμασε ο ίδιος ο Θεός Λόγος, όπως μας διηγήθηκε ο ευαγγελιστής λέγοντας· «όταν τον άκουσε ο Ιησούς θαύμασε κι έβαλε πάνω από την πίστη του Ισραήλ το λόγο του εκατόνταρχου». Γιατί δε νομίζω ότι η σύγκριση του εκατόνταρχου σχετικά με την πίστη γίνεται με τον Ισραηλιτικό λαό, αλλά μ' εκείνον τον Ισραήλ, που στην πάλη του με τον αντίπαλο με σύμμαχό του το Θεό μόλις ξέφυγε την πτώση χωρίς ν' αποφύγει εντελώς τη βλάβη από τον εχθρό, αφού δέχτηκε το χτύπημα στο μηρό. Ενώ ο εκατόνταρχος αυτός, για τον οποίο μιλώ τώρα, με κάποια βασιλική δύναμη αποκηρύττει με εξουσία το ξένο και ιδιοποιείται την επιθυμία του. Γι' αυτό δηλαδή μου φαίνεται κυρίως ότι θαυμάστηκε ο άνθρωπος, επειδή είπε ότι διώχνει με αυθεντική εξουσία όποιον θέλει και προσκαλεί όποιον επιθυμεί από τους στρατιώτες που διοικεί κι αναθέτει στο δούλο του την υπηρεσία που πρέπει.

Και εκεί δηλαδή ο λόγος του εκατόνταρχου κρύβει κάποια φιλοσοφία, το ότι δεν επαναφέρει κοντά του αυτόν που έδιωξε (τον αποπεμφθέντα), αλλ' όταν αυτός απομακρυνθεί στη θέση του παίρνει κάποιον άλλον (γιατί λέγοντας ότι «προστάζει έναν να φύγει κι αυτός φεύγει», λέει ότι προσκαλεί άλλον, όχι αυτόν που έδιωξε). Η Γραφή διδάσκει νομίζω με το λόγο αυτό την εξής αλήθεια, ότι δηλαδή τα αντίθετα μεταξύ τους δεν μπορούν να συνυπάρχουν στον ίδιο τόπο. Γιατί δεν έχουν καμία σχέση το φως και το σκοτάδι, λέει ο Απόστολος, αλλ᾽ είναι ανάγκη οπωσδήποτε όταν υποχωρήσει το σκότος να είναι φως εκείνο που θα βλέπουμε στη θέση του κι όταν εκδιωχθεί η κακία να πάρει τη θέση της η αρετή. Κι όταν κατορθωθεί αυτό να μην επαναστατεί το σαρκικό φρόνημα κατά του πνεύματος (γιατί δεν μπορεί, αφού έχει νεκρωθεί η δύναμη ανταρσίας), αλλά να γίνεται κατάλληλο για κάθε αναγκαία υπηρεσία, υπάκουο και υποταγμένο στην κυριαρχία του Πνεύματος. Όταν δηλαδή αποδιωχτεί ο στρατιώτης ο σύμμαχος της κακίας και μπεί στη θέση του ο οπλίτης της αρετής, ντυμένος με το θώρακα της δικαιοσύνης και κρατώντας στο χέρι το ξίφος του Πνεύματος και προτάσσοντας τα προστατευτικά όπλα, την περικεφαλαία της σωτηρίας και την ασπίδα της πίστης και φορώντας όλη την πνευματική πανοπλία, τότε φοβάται το σώμα, ο δούλος, τον κύριό του το νού και δέχεται πρόθυμα τις διαταγές του κυρίου του, με τις οποίες κατορθώνεται η αρετή με την υπηρεσία του σώματος. Αυτό θέλει να δηλώσει ο λόγος του εκατόνταρχου που είπε· «και λέγω στο δούλο μου, κάνε τούτο και το κάνει».

Αλλ᾽ ας ακούσουμε τη βασίλισσα, πως απομακρύνει από κοντά της το Βοριά στρέφοντας αντίθετα το φύσημά του. Δεν τον προστάζει να ηρεμήσει, όπως κατά τη θαλασσοταραχή ο Κύριος οδηγεί σε ησυχία τη λαίλαπα παραγγέλνοντας στα κύματα να κοπάσουν, αλλά διατάζει ν' αποχωρήσει και να φύγει, για να φυσήξει ο Νότος ελεύθερα και να μην εμποδίζει κανένας αντίθετος άνεμος το φύσημά του. «Σήκω» λέει «στο Βοριά». Ποια η αιτία να φύγει γι' άλλο μέρος ο άνεμος αυτός; Ο Βοριάς είναι σκληρός άνεμος, λέει κάπου ο λόγος των Παροιμιών, και το όνομά του είναι επιδέξιος (ευνοϊκός, ούριος). Αλλά ο Βοριάς δεν είναι ούριος για κανένα, εκτός αν ταξιδεύει προς τα δυτικά, έχοντας στα νώτα του την ανατολή.

Καταλαβαίνεις τι υπαινίσσομαι με αυτό που λέγω, ότι αυτός που αναχώρησε από την ανατολή (έτσι ονομάζει ο προφήτης το Χριστό) και πορεύεται προς τη δύση του φωτός, όπου απλώνεται η εξουσία του σκότους, έχει ούριο το Βοριά, ο οποίος Βοριάς τον περιποιείται με τα εφόδια της κακίας, με τα οποία πραγματοποείται η πορεία προς το σκότος. Έτσι βρίσκει ούριο το Βοριά ο ακόλαστος να φυσά μαζί με το πάθος της ατιμίας· έτσι γίνεται ο άνεμος αυτός της κακίας ούριος για τον πλεονέκτη, όταν σωριάζει γύρω του τα υλικά της πλεονεξίας σα να ήταν άμμος η χώματα. Όμοια γίνεται ούριος χαρίζοντας τη συνεργασία του για κάθε μία παράβαση εκείνων που θα επισκεφτεί, αν και είναι στη φύση του σκληρός, κρύβει όμως την τραχύτητά του με τις ηδονές.

Γι' αυτό διώχνει από το κράτος της το Βοριά αυτή που ανέλαβε την εξουσία κατά των παθών λέγοντας «σήκω, Βοριά». Γιατί τώρα η αντίπαλη δύναμη δηλώνεται με το όνομα αυτό είναι φανερό στον καθένα που έχει κατανοήσει τη φύση των όντων. Ποιος δε γνωρίζει τη κίνηση του ήλιου, ότι από την ανατολή προχωρώντας προς τα νότια βασιλεύει στη δύση; Ενώ το σχήμα της γης, επειδή είναι σφαιροειδές, όπως λένε όσοι μελέτησαν τα θέματα αυτά, σ' όποιο μέρος φωτιστεί, ανάγκη πάσα στο αντίθετό του σκοτεινιάζει, καθώς το σκιάζει η παρεμβολή του στερεού. Επειδή λοιπόν η περιοχή εκείνη παραμένει αιωνίως αφώτιστη και παγωμένη, αφού ούτε τη φωτίζουν ούτε τη ζεσταίνουν οι ηλιακές ακτίνες, γι' αυτό τον άρχοντα της εξουσίας του σκότους, αυτόν που την απαλή φύση των ψυχών σα να είναι νερό την απολιθώνει παγώνοντάς την και σκληραίνοντάς την, τον ονομάζει η Γραφή Βοριά και σκληρό, τον αίτιο του σκυθρωπού χειμώνα, κι εννοώ εκείνο το χειμώνα, που σ' αυτόν γίνεται αδύνατη, λέει το Ευαγγέλιο, η αποφυγή των κινδύνων. Γιατί σ' αυτόν μαραίνεται η ακμή όσων ανθούν από αρετές.

Επομένως σωστά τον διώχνει η βασίλισσα με την προσταγή και προσκαλεί τον άνεμο από τη μεσημβρία, που είναι ζεστός και αείφωτος και τον ονομάζει Νότο, που σ’ αυτόν ρέει ο χείμαρρος της τρυφής, λέγοντας «και έλα Νοτιά, φύσηξε στον κήπο μου και ας σκορπιστούν τ' αρώματά μου», ώστε πέφτοντας με τη βίαιη πνοή του, όπως ακούμε πως έγινε στο υπερώο με τους μαθητές, στα έμψυχα φυτά να κινήσει τη φυτεία του Θεού προς τα εκεί που πηγαίνουν τα αρώματα και να κάνει να ξεχυθεί από το στόμα τους η ευωδιάζουσα προφητεία και τα σωτήρια δόγματα της πίστης, που θα σκορπίζουν την ευωδία της διδασκαλίας ανεμπόδιστα σε κάθε είδους γλώσσα. Έτσι οι εκατόν είκοσι μαθητές που ήταν φυτεμένοι μέσα στον οίκο του Θεού με την πνοή αυτού του ανέμου ανθοφόρησαν τη διδαχή με τις γλώσσες. Γι' αυτό λοιπόν λέει η νύμφη σ' αυτόν τον Νότο «φύσηξε στον κήπο μου», επειδή έγινε μητέρα των κήπων από τη φωνή του νυμφίου που τον έπλασε, καθώς περιέχει ο λόγος «κήπων πηγή». Γι' αυτό θέλει να φυσήξει στον κήπο της, στην Εκκλησία τη γεμάτη από έμψυχα δέντρα, ώστε να ξεχυθούν από αυτά τα αρώματα.

Ο προφήτης δηλαδή λέει, «θα φυσήξει η πνοή του και θα κυλήσουν τα νερά, ενώ η νύμφη με τον άφθονο βασιλικό πλούτο μεταβάλλει τα ρεύματα δίνοντάς τους μεγαλύτερο μέγεθος, δημιουργώντας ποταμούς που βγαίνουν από τα δέντρα του κήπου με τη σφροδρότητα του ανέμου, ώστε από αυτό να διαπιστώσουμε τη διαφορά της Παλαιάς Διαθήκης από την Καινή, ότι δηλαδή ο ποταμός των προφητών γέμισε από νερά, ενώ ο ευαγγελικός από αρώματα. Τέτοιος ποταμός αρωμάτων ήταν ο μεγάλος Παύλος που κυλούσε από τον κήπο της Εκκλησίας με τη δύναμη του Πνεύματος, που το ρεύμα του ήταν ευωδία Χριστού· άλλος τέτοιος ο Ιωάννης, ο Λουκάς, ο Ματθαίος, ο Μάρκος και όλοι οι άλλοι, τα ευγενή φυτά του κήπου της νύμφης, οι οποίοι, αφού δέχτηκαν την πνοή εκείνου του φωτεινού και μεσημβρινού νότου, έγιναν πηγή αρωμάτων που αναβλύζουν την ευωδία των ευαγγελίων.