Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Ερμηνεία του Άσματος Ασμάτων (35)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 26 Δεκεμβρίου 2022

    ΛΟΓΟΣ Θ'

(Ασμα Ασμ. 4,10 - 15)

Πόσο πιο ωραία έγιναν τα στήθη σου, αδελφή μου, νύμφη μου, 

πόσο πιο ωραία από το κρασί έγιναν;

Η ευωδία των μύρων σου πάνω από όλα τα αρώματα.

Κερήθρα είναι τα χείλη σου, νύμφη μου, και σταλάζουν,

μέλι και γάλα κάτω από τη γλώσσα σου·

και η ευωδιά των ρούχων σου σα μυρωδιά λιβανιού. 

Κήπος κλεισμένος είσαι, αδελφή μου, νύμφη μου,

κήπος κλεισμένος, πηγή σφραγισμένη.

Όσα μου στέλνεις είναι παράδεισος ροδιών και κάθε καρπού, 

κύπροι μαζί με νάρδους,

νάρδος και κρόκος, μοσχοκάλαμο και κανέλα (κιννάμωμο),

με όλα μαζί τα ξύλα του λιβάνου (τα δενδρολίβανα),

σμύρνα κι αλόη με όλα τα πρώτα αρώματα.

Πηγή κήπων, πηγάδι του ζωντανού νερού, 

που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο».

Εμείς θα περάσουμε στην εξέταση των άλλων αρωμάτων, που μνημόνευσε κατά σειρά ο λόγος μας. «Μοσχοκάλαμο», λέει, «και «κιννάμωμο» (κανέλα) είναι τα ακρόδρυα (καρποί με κέλυφος) που παράγονται από τις ροδιές του παραδείσου της νύμφης. Το μοσχοκάλαμο λένε ξεπερνά τα άλλα στη ευωδία, ώστε να το περιλαμβάνει ο νόμος ως θυμίαμα στον Ναό (Έξοδος 30, 23), ενώ το κιννάμωμο υπόσχεται με μια φυσική ιδιότητα μια πολύμορφη και ποικίλη ενέργεια· από αυτά που λέγονται τα περισσότερα θεωρούνται απίστευτα. Γιατί λένε, όταν βράζει μέσα στο καζάνι το νερό, και μόνο να το αγγίξει αυτό το άρωμα, αμέσως παγώνει το νερό· κι όταν το βάλουμε σε θερμό λουτρό μεταβάλλει τη ζεστή ατμόσφαιρα σε ψυχρή κι έχει επιπλέον την ιδιότητα να αφανίζει τους οργανισμούς που αναζωογονούνται από κάποια σήψη. Διηγούνται γι' αυτό κι άλλα παρόμοια, που είναι πάνω από ο,τι μπορούν να πιστέψουν οι ακροατές. Λένε δηλαδή, ότι, αν το βάλουν μέσα στο στόμα ενός κοιμισμένου, ο κοιμισμένος δεν εμποδίζεται ν' απαντά σ' αυτούς που τον ρωτούν, αλλά και τον ύπνο του συνεχίζει και απαντήσεις δίνει ανθρώπου νηφάλιου και λογικού.

Θα ήταν όμως θρασύτητα και αστοχασιά να διαβεβαιώσουμε ότι έτσι είναι το πράγμα αυτόν που δεν έμαθε με την πείρα του την αλήθεια για όσα ιστορούνται γι' αυτό. Επειδή όμως για κάποιο απόρρητο λόγο συναριθμήθηκε στον κατάλογο των ακροδρύων καρπών κι αυτό το άρωμα που στ' αλήθεια δεν παράγεται από τις ροδιές (άλλωστε ούτε το στόμα της νύμφης βγάζει πραγματικά αισθητούς παράδεισους, αλλά για να γίνει σύμβολο μιάς έννοιας από όσες χρησιμοποιούνται στον έπαινο της νύμφης), δε νομίζω πως είναι ορθό ν' απορρίψουμε όσους μύθους λέγονται για το κιννάμμωμο και όσα ως τώρα εξετάσαμε γι' αυτά και ο,τι άλλο ακόμα νομίζουν ότι πρέπει να προσθέσουν όσοι διηγούνται τα σχετικά με το κιννάμωμο (την κανέλα). Γιατί θα μπορούσαν τα λεγόμενα να συνεισφέρουν στον ενάρετο βίο, κάθε μία αφήγηση που θα παραληφθεί με σαφές νόημα, στη δήλωση της τελειότητας της ενάρετης ζωής. Μπορούν όσοι έχουν παιδεία και διαθέτουν λογική ν' ανακαλύψουν μέσα στην ψυχή τους αυτό το κιννάμωμο. Όταν κάποιος ή φλεγόμενος από την επιθυμία ή αναμμένος από το θυμό σβήνει με το λογισμό τα πάθη ή όταν στον ύπνο της ζωής έχει στο στόμα του το νηφάλιο αυτό κιννάμωμο του λογισμού και παρόμοια με τους άυπνους και ξυπνητούς αγγέλους φανερώνει το νόημα όσων λέγονται μιμούμενος με την αλήθεια του λόγου του την ακοίμητη φύση των αγγέλων, που κανένας καταναγκασμός της φαντασίας δεν τους απομακρύνει από την αλήθεια, αυτός μπορούμε να πούμε ότι αναβλύζει από το στόμα του το κιννάμωμο, που σβήνει και τη φωτιά της επιθυμίας και το θυμό που φλογίζει την καρδιά και ότι με το λόγο καθαίρεται από κάθε ονειρική φαντασία και σύγχυση του βίου αυτού.

Και κανένας, αποβλέποντας στα απίθανα που λέγονται για το κιννάμωμο, ας μην κατηγορεί τη Γραφή ότι συνθέτει τον έπαινο της νύφης από πράγματα όχι αληθινά. Η αγία Γραφή γνωρίζει να παίρνει πολλές φορές και κάποιους εξωτερικούς μύθους για να συντελέσουν στο σκοπό της και να αναφέρει χωρίς να ντρέπεται από τη μυθολογία μερικά ονόματα, για να δηλώσει καθαρότερα το νόημα που την απασχολεί. Για παράδειγμα οι κόρες του Ιώβ. Επειδή η Γραφή θαύμασε υπερβολικά την ομορφιά τους, δείχνει αυτόν τον υπερβολικο θαυμασμό και με τα ονόματά τους, αναφέροντας ότι η μία λέγεται Ημέρα, η άλλη Κασία και η τρίτη Αμαλθείας κέρας. Τούτο είναι σ' όλους φανερό, ότι ένας ελληνικός μύθος έπλασε το διήγημα για την Αμάλθεια. Αυτή, διηγούνται, ήταν αίγα κι έγινε παραμάνα εκείνου του Κρητικού, που όταν της έπεσε το ένα από τα κέρατά της ο μύθος είπε ότι ανάβρυσαν από την κοιλότητά του όλα τα είδη των καρπών. Πίστεψε τάχα η αγία Γραφή τα παραμύθια για την 'Αμάλθεια; Όχι βέβαια. Αλλά, βεβαιώνοντας για την κόρη του Ιώβ ότι ήταν ενσάρκωση όλων των αρετών, παριστάνει τη σκέψη της με το όνομα αυτό, ώστε όποιος ακούει τη Γραφή με προσοχή να καταλάβει το σκοπό του επαίνου από το όνομα μονάχα και ν' αδιαφορήσει για τις μυθικές τερατολογίες. Όπως ακούοντας και τα ονόματα Κασία και Ημέρα, δε μάθαμε με τα ονόματα αυτά ούτε την αρωματική ύλη ούτε την ουράνια τροχιά του ήλιου, αλλά νομίζουμε ότι τα ονόματα περιέχουν δήλωση της ενάρετης πολιτείας τους. Το όνομα Κασία δείχνει την καθαρότητα και την ευωδία των πράξεων, ενώ το όνομα Ημέρα την ευσχημοσύνη, όπως λέει ο Απόστολος ότι όσοι ζούν με αγιότητα ονομάζονται «τέκνα φωτός» και «υιοί της ημέρας». Ετσι λοιπόν κι εδώ δεν είναι άχρηστα για τους επαίνους της νύμφης όσα λέγονται για το κιννάμωμο, αν τα χρησιμοποιήσουμε με τη συμβολική εξήγηση ως απόδειξη εγκωμίων.

Κι όποιος έγινε πια τόσο μεγάλος κι έφθασε σ' αυτό το ύψος των επαίνων με το βίο του, δείχνει με όλες του τις πράξεις επάνω του τα χαρακτηριστικά της θείας εικόνας. Αυτό βέβαια φανερώνει εκείνος που είπε, «από όλα τα δέντρα του Λιβάνου». Δεν είναι ενός είδους το δέντρο του Λιβάνου, λένε όσοι το έχουν ερευνήσει αυτό, από το οποίο απορρέει το λιβάνι· υπάρχει κάποια διαφορά στα δέντρα, που κάνει να παραλλάζει η ποιότητα του αρώματος ανάλογα με το είδος του ξύλου. Οποιος λοιπόν με όλα τα έργα του βίου του αποτυπώνει επάνω στον εαυτό του το θεόμορφο, δείχνει μέσα του όλων των δέντρων του Λιβάνου την ομορφιά, με την οποία σφραγίζεται η μορφή της θεότητας.

Και κανένας δε γίνεται μέτοχος της θείας δόξας, αν δε γίνει πρώτα σύμμορφος με το ομοίωμα του θανάτου. Γι' αυτό αναφέρει κι αυτό ο έπαινος μέσα στον κατάλογο των αρωμάτων, ότι καρποί ροδιών είναι και τα άλλα αρώματα που απαρίθμησε ο λόγος και μαζί τους και η σμύρνα και η αλόη και τα πρώτα μύρα. Μ' εκείνα, εννοώ τη σμύρνα και την αλόη, δείχνει τη συμμετοχή στην ταφή (όπως λέει το θείο Ευαγγέλιο ότι με αυτά έγινε ο ενταφιασμός εκεί νου που για εμάς γεύτηκε το θάνατο), ενώ με τα πρώτα μύρα η Γραφή φανερώνει την καθαρότητά του και την αγνότητά του από κάθε κίβδηλη ραδιουργία, όπως και ο Αμώς λέει για εκείνους που αυτά είναι η χαρά τους· «αυτοί που πίνουν το διυλισμένο οίνο κι αλείφονται με τα πρώτα μύρα» και πριν από αυτά λέει «εκείνοι που τρώνε κατσίκια από το κοπάδι και μοσχάρια του γάλακτος κατάμεσα από τις αγέλες και χτυπούν τα χέρια στον ήχο των οργάνων», γιατί ούτε το κατακάθι θολώνει το κρασί ούτε κάποια ανάμιξη του μύρου χαλάει την αληθινή ευωδιά του. Αλλά εκεί πρέπει να πιστεύουμε ότι ο προφήτης κατηγορεί τους Ισραηλίτες ότι, ενώ είχαν καθαρό το λόγο της Γραφής και διυλισμένο από όλο το κατακάθι κι ενώ είχαν ανόθευτη την ευωδιά των μύρων κι απολάμβαναν με όλα την πνευματική πανδαισία, δεν ωφελήθηκαν καθόλου από αυτην την τρυφή, επειδή η κακή τους προαίρεση μετέβαλλε το διαυγές κρασί σ' ένα θολό ανακάτωμα και χαλούσε την καθαρή ευωδιά των πρώτων μύρων με την ανάμιξη φαύλων νοημάτων· εδώ όμως ο λόγος βεβαιώνει για τη νύμφη τη γνησιότητα και την καθαρότητα των δογμάτων με την καρποφορία των πρώτων μύρων.

Και ούτε σ' αυτά σταμάτησε η νύμφη να προχωρεί στα ψηλότερα ούτε ο λόγος να τη βοηθά για το ανέβασμά της. Γιατί αυτή που όσα «αποστέλλει» από το στόμα της είναι κήποι ροδιών και αρωμάτων, αυτή τώρα γίνεται πηγή καταρδεύοντας τους παραδείσους, που φύτρωσαν από αυτήν. Δεν κάνει όπως ο Παύλος και ο Απολλώς που ο ένας φύτευε κι ο άλλος πότιζε· αυτή κάνει και τα δύο, φυτεύει μαζί τους κήπους και τους ποτίζει. Ίσως όμως ο λόγος περιέχει και κάποιο υψηλότερο έπαινο. Γιατί δε λέει πως είναι πηγή που πηγάζει κάποιο νερο, αλλά πηγή κήπων· όχι κάποια ρυάκια, αλλά πηγάζει κι αναβλύζει τους ίδιους τους κήπους. Έτσι ανάβλυζε ο θείος Απόστολος τους έμψυχους κήπους, φυτεύοντας όπου πήγαινε με τη διδασκαλία του τον παράδεισο της Εκκλησίας. Στη συνέχεια ο λόγος ανεβάζει τη νύφη στο ακρότατο σημείο των επαίνων, ονομάζοντάς την «πηγάδι νερού ζωντανού που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο». Οσα μάθαμε από την αγία Γραφή για τη φύση που ζωοποιεί, τώρα τα λέει ο προφήτης εξ ονόματος του Θεού, «εμένα μ' εγκατέλειψαν, την πηγή του ύδατος της ζωής»· και πάλι ο Κύριος επισημαίνει στη Σαμαρείτιδα «αν ήξερες τη δωρεά του Θεού και ποιος είναι που σου λέει, δώσε μου να πιώ, θα του ζητούσες εσύ και θα σου έδινε το ύδωρ της ζωής»· και «αν καποιος διψά ας έρχεται σ' εμένα κι ας πίνει· γιατί όποιος πιστεύει σ' εμένα», καθώς λέει η Γραφή, «θα τρέξουν από την κοιλιά του ποταμοί ύδατος ζώντος». Μ' αυτό αναφερόταν στο Πνεύμα που επρόκειτο να λάβουν όσοι πίστευαν σ' αυτόν. Αφού λοιπόν παντού η θεία φύση νοείται ως ύδωρ της ζωής, εδώ η αδιάψευστη μαρτυρία της Γραφής βεβαιώνει πως η νύφη «είναι πηγάδι ύδατος ζωής, που κατεβαίνει με θόρυβο από το Λίβανο».

Και αυτό είναι το πιο παράδοξο. Ενώ δηλαδή όλα τα πηγάδια έχουν το νερό σε συγκέντρωση, η νύφη μόνο έχει το νερό να κυλάει από μια διέξοδο, ώστε να συνδυάζει το βάθος του πηγαδιού και την ασταμάτητη ροή του ποταμού. Ποιος θα μπορούσε να καταλάβει επάξια τα θαύματα που παρουσιάζονται, όπως με αυτή την παρομοίωσή της; Ισως δεν έχει πιά που να υψωθεί παραπέρα, αφού σε όλα εξομοιώθηκε με την αρχέτυπη ομορφιά. Έχει μιμηθεί με ακρίβεια με την πηγή την Πηγή, με τη ζωή τη Ζωή και με το νερό το Νερό. Ο Λόγος δηλαδή του Θεού είναι ζωντανός, ζει και η ψυχή που δέχτηκε το Λόγο. Εκείνο το νερό κυλά από το Θεό, όπως λέει η Πηγή (δηλαδή ο Χριστός) «Εξήλθα εκ του Θεού κι έρχομαι». Αυτή περιέχει το νερό που εισρέει στο φρέαρ της ψυχής και γι' αυτό γίνεται δεξαμενή εκείνου του ζωντανού νερού που κυλάει η μάλλον κελαρύζει από το Λίβανο, όπως είπε η Γραφή. Αυτού του νερού να γίνουμε κοινωνοί κι εμείς αποκτώντας εκείνο το πηγάδι, για να πίνουμε, σύμφωνα με το παράγγελμα της Σοφίας, νερό δικό μας κι όχι ξένο, με τη δύναμη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, στον οποίο ανήκει η δόξα στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.