Συνέχεια από: Παρασκευή 30 Δεκεμβρίου 2022
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Θεολογική Σχολή Τμήμα Θεολογίας
Αξάρης Γεώργιος
Η Σοφιολογία του Sergeii Bulgakov Κριτική προσέγγιση
Σύμβούλος Καθηγητής: Δημήτριος Τσελεγγίδης
Θεσσαλονίκη 2019
1.Βιογραφία και εργογραφία
Ο Σέργιος Μπουλγκάκοβ13 (Sergeii Bulgakov) γεννήθηκε στο Λίβνυ της επαρχίας Ορέλ της Ρωσίας στις 16 Ιουνίου του 1871 από μια ιερατική14 αγροτική ρωσική οικογένεια15. Το πρώτο του σχολείο ήταν αυτό της περιοχής του, στο οποίο φοίτησε για τρία χρόνια. Στη συνέχεια, ξεκίνησε τη φοίτησή του το 1884 στο θεολογικό-εκκλησιαστικό σεμινάριο του Ορέλ. Κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στο Ορέλ, δημιουργήθηκαν απορίες στον S. Bulgakov για τις οποίες δεν του δόθηκαν απαντήσεις με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας θεολογικής αμφισβήτησης, την εγκατάλειψη του σεμιναρίου και την άρνηση της συνέχισης των σπουδών του σε κάποια θεολογική ακαδημία.
Μη ακολουθώντας τις θεολογικές σπουδές, προετοιμάστηκε για την είσοδό του στο πανεπιστήμιο της Μόσχας στη Ρωσία, όπου και σπούδασε νομική, οικονομικά, φιλολογία, φιλοσοφία και λογοτεχνία. Συνέχισε τις σπουδές του στην Πολιτική Οικονομία, ενώ παράλληλα δίδασκε σε ένα τεχνικό σχολείο στη Μόσχα. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του σε όλα αυτά τα διαφορετικά αντικειμενικά πεδία υιοθέτησε τη Μαρξιστική θεωρία και υπήρξε μαρξιστής. Λόγω αυτής της θεωρίας του έγραψε μια κριτική στο έργο του Μαρξ, Das Kapital. Ωστόσο από πολύ νωρίς άρχισε να απογοητεύεται από την Μαρξιστική θεωρία. Είναι χαρακτηριστική η σχετική φράση του Sakharov στο άρθρο του όπου παρέχει βιβλιογραφικές σημειώσεις16: «Όσο περισσότερο μελετούσε τον Μαρξ, τόσο βάθαινε η αντίθεσή του στις ιδέες του».
Κι ενώ αρχίζει όλο και περισσότερο να απογοητεύεται από τη μαρξιστική θεωρία, το 1895 έχει την πρώτη κατ’ αυτόν μυστική εμπειρία, η οποία συνέβαλε ουσιαστικά, με άλλες δυο, στην επιστροφή του στο χώρο της θρησκείας. Ταξιδεύοντας στις βόρειες στέπες, στη θέα των βουνών του Καυκάσου, την ώρα του ηλιοβασιλέματος βίωσε μια πλούσια σε συναισθήματα βιωματική εμπειρία, μια αποκάλυψη της ομορφιάς την οποία αργότερα συνέδεσε με τη Σοφία17. Συνεχίζοντας την αναζήτησή του και την παράλληλη απόρριψη του μαρξισμού, τον Ιανουάριο του 1898 παντρεύεται την Elena Takmakova, με την οποία αποκτούν το πρώτο τους παιδί το ίδιο έτος. Την ίδια χρονιά μεταβαίνει οικογενειακώς στην Ευρώπη μέσω του πανεπιστημίου του για να προετοιμαστεί για την καθηγεσία του στο αντικείμενο της Πολιτικής Οικονομίας. Η επίσκεψή του στη Γαλλία, στην Αγγλία, και ειδικώς στη Γερμανία έγινε με σκοπό να αναπτύσσει τη θέση του, έτσι ώστε να αποκτήσει το διδακτορικό δίπλωμα. Η θέση που πραγματεύθηκε δεν κατάφερε να αξιολογηθεί ως διδακτορικό, αλλά ως μεταπτυχιακή εργασία.
.jpg)
Το φθινόπωρο του 1908 επιστρέφει στην Εκκλησία. Επισκεπτόμενος μια σκήτη συνομίλησε με τον γέροντα (στάρετς) που διέμενε εκεί, εξομολογήθηκε και κοινώνησε20. Από τη μέρα εκείνη ξεκινάει μια καινούρια περίοδος για τη ζωή του συγγραφέα. Με τη νέα αυτή προοπτική στη ζωή του βλέπει με διαφορετική οπτική τα γεγονότα της εποχής του. Χαρακτηριστική είναι προς τούτο η παράθεση στη βιογραφία του Gallaher μιας σχετικής τοποθέτησης του Bulgakov: «δίχως τη χριστιανική πίστη η επανάσταση θα παράγει μόνον ένα τυραννικό καθεστώς»21. Στη συνέχεια, μέσα στα ποικίλα εθνικά γεγονότα στη Ρωσία, τάχθηκε υπέρ της επιστροφής των Ρώσων διανοουμένων στην Εκκλησία. Παράλληλα πίστευε στην αναμόρφωση της Εκκλησίας και για τον λόγο αυτό προσπάθησε με τον Florenskii Zenkovskii να δημιουργήσουν μια ελεύθερη θεολογική ακαδημία στη Μόσχα, κάτι το οποίο δεν κατάφεραν να πραγματοποιήσουν.
Από την περίοδο αυτή και με το έργο του The Philosophy of economy ξεκινά η περί της Σοφιολογίας ενασχόληση του, πρώτα μέσα από την οπτική της Οικονομίας22. Αναμφισβήτητα, όμως, επηρεάστηκε από τους Florenskii, Schelling και Solovev, υπό την επιρροή των οποίων συσχέτισε τη Σοφιολογία του κυρίως με τη θεολογία και ειδικότερα με την Τριαδολογία, και γενικότερα βέβαια με τους υπολοίπους θεολογικούς τομείς23.
Τον Ιούνιο του 1918 χειροτονήθηκε ιερέας στη λαύρα του Αγίου Σεργίου. Η ιδεολογική του αντίθεση στο κίνημα των Μπολσεβίκων, τον ανάγκασε να μετακομίσει οικογενειακώς στην Κριμαία. Το 1922 με απόφαση του Β. Ι. Λένιν συμπεριλαμβάνεται στους καταλόγους με τα ονόματα παραγόντων της επιστήμης και του πολιτισμού, οι οποίοι εξορίζονται. Εξορισμένος πήγε στην Κωνσταντινούπολη κι έπειτα στην Πράγα, όπου ως τακτικός καθηγητής δίδαξε στην έδρα του Εκκλησιαστικού Δικαίου και της Θεολογίας της Νομικής Σχολής του Ρωσικού Επιστημονικού Ινστιτούτου. Για τον Ρώσο ιερέα η μόνη λύτρωση για την πατρίδα του, η οποία περνούσε μια περίοδο δύσκολων και τραγικών καταστάσεων, ήταν η Οικουμενική Ορθόδοξη Εκκλησία υπό την καθοδήγηση της Ρωσικής24. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε η περί της Οικουμενικής Εκκλησίας κυρίαρχη και αναγκαία σκέψη του και ξεκίνησε συνάμα τη διατύπωση των θέσεων του για την ενότητα των χριστιανών. Χαρακτηριστικά στο έργο του All the Feast of Gods, σημειώνει: «οι δογματικές διαφορές δεν κατείχαν ποτέ ζωτική σημασία στο ερώτημα και μπορούν και πρέπει να λυθούν συγκαταβατικά, με μια ειλικρινή και αγαπητική επιθυμία για αμοιβαία κατανόηση. Στην πραγματικότητα, ούτε ο καθολικισμός ούτε η Ορθοδοξία είναι τα ίδια όπως ήταν. Κάτι το ορατό μόνο σε λίγους συμβαίνει εδώ, μια νέα αίσθηση μιας οικουμενικής Εκκλησίας έρχεται στη ζωή»25.
Το 1923 μεταβαίνει στην Πράγα, όπου και δίνει διαλέξεις στο Ινστιτούτο της Νομικής. Όλο το διάστημα της παραμονής του στην Πράγα, μέχρι και το καλοκαίρι του 1925, τον απασχόλησε έντονα το ζήτημα της ενότητας των χριστιανών. Μετά από τη σχετική του αναζήτηση, τη θεώρηση κάποιων θέσεων του ως προδοσίας της Ορθοδοξίας26, καταλήγει πως η ενότητα μπορεί να επιτευχθεί μόνο με πίστη στην Παράδοση, η οποία συνιστά το κέντρο της Ορθοδοξίας. Αυτήν την Παράδοση είναι απαραίτητο να τη δει κανείς και να την ερμηνεύσει, κατά τον S. Bulgakov, πριν το Σχίσμα, έτσι όπως είχε διαμορφωθεί μέσα στην αρχαία Οικουμενική Εκκλησία27.
Πηγαίνοντας, έπειτα, στην Τσεχοσλοβακία θέλησε να θέσει σε εφαρμογή το έργο του για την επανένωση των εκκλησιών. Σε αυτό το πλαίσιο, συμμετείχε στο συνέδριο του Ρωσικού φοιτητικού χριστιανικού κινήματος το οποίο ήταν ανοιχτό σε ανάλογα φοιτητικά κινήματα ετερόδοξων φοιτητών. Λόγω της δράσης του, ιδρύθηκε ένα Ορθόδοξο Ινστιτούτο στο Παρίσι, στο οποίο κλήθηκε να διδάξει δογματική από τον μητροπολίτη Ευλόγιο28. Εκεί συνέχισε τη θεολογική του περί επανένωσης των εκκλησιών θέση και δράση του. O S. Bulgakov συνεχίζει σε αυτό το πλαίσιο, πιστεύοντας στο κυρίαρχο ρόλο της ρωσικής Ορθοδοξίας στην Οικουμενική Εκκλησία. Το 1927 συμμετέχει στο πρώτο διεθνές συνέδριο ‘faith and order’ στη Λοζάνη, το οποίο οδήγησε στην ίδρυση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών.
Το 1935 ο πατριάρχης Μόσχας, μητροπολίτης Σέργιος, θεώρησε τη Σοφιολογική διδασκαλία του ως ξένη στη Ορθόδοξη διδασκαλία. Επιχείρησε να απαντήσει στις κατηγορίες αυτές με το άρθρο το hypostasis and hypostasity29. Μεταξύ των άλλων ο S. Bulgakov αναφέρει πως τα περί της Σοφίας γραφόμενά του συνιστούν προσωπικές του γνώμες και πως δέχεται όλα τα δόγματα της Ορθοδοξίας30.
Το 1939 διαγνώστηκε με καρκίνο στο φάρυγγα. Μετά από δυο εγχειρίσεις χάνει την ομιλία, ωστόσο προσπαθεί και καταφέρνει με κόπο να μιλάει, να λειτουργεί και να διδάσκει. Τη νύχτα της 5ης προς 6η Ιουνίου 1944 ο S. Bulgakov υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο και μένει σε κωματώδη κατάσταση για 40 ημέρες. Απεβίωσε στις 13 Ιουλίου 1944.
1.β Εργογραφία
Το έργο του S. Bulgakov υπήρξε πλούσιο, όσον αφορά τόσο στον όγκο του όσο και στην ποικίλη θεματολογία του, στο οποίο συνέβαλε αναμφισβήτητα η πολυεπίπεδη επιστημονική του κατάρτιση και το γεμάτο αναζήτηση πνεύμα του. Στη συνέχεια παραθέτουμε τα έργα του, στηριζόμενοι κυρίως στα εισαγωγικά σημειώματα του έργου του Sophia31, τα οποία συμπληρώσαμε με κάποια έργα τα οποία παρατίθενται σε άλλες μελέτες.
1896 The Role of the Market in Capitalist Production (Moscow)
1901 Capitalism and Agriculture (Moscow)
1903 From Marxism to Idealism. Collected Articles (1896-1903, St. Petersburg) 1911 Two Cities. Inquiries on the nature of Social Idealism. Vol. I-II (Moscow) 1912 The Philosophy of Economics, Part I: The World as Economics (Moscow) 1917 The Unfading Light. Intuitions and Speculations (Moscow)
1918 Quiet Thoughts. Collected Articles
(1911-1915) (Moscow) 1925 Person and Personality. Scholia to The Unfading Light. (Symposium in Honor of P.B. Struve) (Prague)
1926 St. Peter and St.John (Paris); The Legacy of St. Sergius to Russian Theology. “Puit” No. 5 (Paris)
1927 The Burning Bush (On the Orthodox Cult of the Virgin) (Paris); The Friend of the Bridegroom (On the Orthodox Veneration of John the Baptist) (Paris); The Tragedy of Philosophy (Darmstadt: in German)
1928 (and 1930) Chapters on the Trinity. “Orthodox Thought” No.1 and No.2 (Paris)
1929 Karl Marx as a Religious Type; Jacob's Ladder (On Angels) (Warsaw and Paris)
1930 The Eucharistic Dogma. “Puit” No.s 20 and 21. Paris; The Name of God. A theological inquiry into the philosophy of the word. (Only the first chapter of this work is published in German: Was ist das Wort in Festschrift, Th. G. Masaryk.) 1931 Icons and Their Veneration (Paris) xxi
1932 On Miracles in the Gospel (Paris); The Holy Grail ( An essay on a dogmatic exegesis of John xix, 34 ) “Puit,” No. 32 (Paris)
1933 The Lamb of God (Agnus Dei). On God-humanhood [or God- manhood]. Parti (Paris: also translated into French); The Spirit of Dogma. (After Seven Oecumenical Councils. Speech at the Convocation of the Orthodox Seminary) “Puit,” No. 37 (Paris)
1935 The Orthodox Church (London: in English); On Sophia the Wisdom of God. Ukaze of the Moscow Patriarchate, and reports of Rev. Prof. Sergius Bulgakov to the Metropolitan Eulogius (Paris) (In German: “Orient und Occident,” Heft 1, Neue Folge.)
1936 The Comforter. On God-humanhood [or God-manhood]. Part II (Paris: also translated in French); More on the Problem of Sophia, the Wisdom of God. (With reference to the decision of the Bishop’s Council in Karlovtsi. Also in “Puit,” No. 50 (Paris); ZurFrage nach der Weisheit Gottes. Thesem zum Vortrag ueber die Sophiologie, vorgelegt auf der Englischen-russischen Theologienconferenz in Mirfield am 28 April (Keftz)
1937 (Sophia) The Wisdom of God (London: in English); From Marxism to Sophiology (Lecture, in English) The Review of Religion, Vol. 1. No.4 (New York) 1945 The Bride of the Lamb (Paris)
1946 Autobiographical Notes (Paris)
1948 The Apocalypse of John (Paris), Philosophy of language
1953 The Philosophy of the Name (Paris)
1955 Life from the Tomb (Paris)
1959 The Vatican Dogma (South Canaan, Pa., in English)
1961 Dialog between God and Man (Marbourg)
1965 Orthodoxy (Paris)
1973 Spiritual Journey (Paris) xxii
Σημειώσεις
13. Επιλέγουμε σε όλη την εργασία να χρησιμοποιούμε το όνομά του με την εξής γραφή: Sergeii Bulgakov. Στη βιβλιογραφία εντοπίζονται και διαφορετικές γραφές.
14. “I grew up near the parish of St. Sergius,” he writes, “in the gracious atmosphere of its prayers and within the sound of its bells. The aesthetic, moral, and everyday recollections of my childhood are bound up with the life of that parish church”. Bulgakov, Sergei. Sophia…, ό.π., σελ. xii.
15. Για τη βιογραφία του Σ. Μπουλγκάκοβ στηριχθήκαμε στο άρθρο του Gallaher, ‘Bulgakov’s Ecumenical Thought’, Sobornost 24.1 (2002): 24-55 and ‘Bulgakov and intercommunion’, Sobornost 24.2 (2002): 9-28, στα οποία ο αναγνώστης μπορεί να προστρέξει. Ελάχιστες βιογραφικές πληροφορίες βλ. στο Παπουλίδη Κ., «Σοφιολογία και Πνευματολογία υπό S. Bulgakoff και VL. Lossky», στο Σεμινάριον θεολόγων Θεσσαλονίκης 5 Το Άγιον Πνεύμα, επιμ. Ιωαν. Ε. Αναστασίου, Θεσσαλονίκη, 1971, σελ.202-203. Βιβλιογραφικές πληροφορίες λάβαμε και από το Nikolai Sakharov Essential Bulgakov: his ideas about Sophia, the Trinity, and Christ, St Vladimir’s Theological Quarterly 55: 2 (2011) 165-208.
16. Nikolai Sakharov E…, ό. π., σελ.165-208: «the more he studied Marx, the deeper grew his repugnance for Marx’s ideas».
17. Βλ. αναλυτικότερα παρακάτω στην σχετική με τις προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα ενότητα.
18. Βλ. αναλυτικότερα στο Gavrilyuk Paul L., The kenotic theology of Sergius Bulgakov, SJT 58(3): 251–269 (2005), United Kingdom, σελ.30.
19. Πρόκειται για το άρθρο του Autocracy and Orthodoxy, σχετικά βλ. στο Gallaher, ‘Bulgakov’s Ecumenical Thought’, Sobornost 24.1 (2002): 24-55 and ‘Bulgakov and intercommunion’, Sobornost 24.2 (2002): 9-28, 29-30.
20. Την εμπειρία του αυτή περιγράφει ο ίδιος: «I knew that I was a participant in the covenant, that our Lord hung on the cross and shed his blood for me and because of me. That the most blessed meal was being prepared by the priest for me, and that the gospel narrative about the feast in the house of Simon the leper and about the woman who loved much was addressed to me. It was on that day when I partook of the blessed body and Blood of my Lord»[Ήξερα ότι συμμετείχα στη διαθήκη, ότι ο Κύριός μας κρεμάστηκε στο σταυρό και έχυσε το αίμα του για μένα και εξαιτίας μου. Ότι το πιο ευλογημένο γεύμα ετοιμαζόταν από τον ιερέα για μένα και ότι η ευαγγελική διήγηση για τη γιορτή στο σπίτι του Σίμωνα του λεπρού και για τη γυναίκα που αγαπούσε πολύ απευθυνόταν σε μένα. Ήταν εκείνη την ημέρα που μετέλαβα του ευλογημένου σώματος και αίματος του Κυρίου μου]. Στο Pain and Zernov, Sergius Bulgakov A Bulgakov Anthology, Philadelphia : Westminster Press, 1976, σελ. 12.
21. Gallaher, ‘Bulgakov’s Ecumenical Thought’, σελ.32: «without Christian faith revolution would only produce tyrannical regime».
22. Gallaher, ‘Bulgakov’s Ecumenical Thought’, ό.π., σελ.33.
23. Βλ. αναλυτικότερα στους παράγοντες διαμόρφωσης της Σοφιολογίας του και στην ενότητα που παρουσιάζεται η έννοια της Σοφιολογίας.
24. Gallaher, ‘Bulgakov’s Ecumenical Thought’, ό.π., σελ.37-38.
25. Για την αναλυτικότερη παρουσίαση της σκέψης του για τα σχετικά ζητήματα βλ. Gallaher, ‘Bulgakov’s Ecumenical Thought’, ό.π., σελ.39-40: «differences of dogma never really had any vital importance in the question, and they can and must be solved amicably, with a sincere and loving desire for mutual understanding. In reality, neither Catholicism nor Orthodoxy are quite the same as they were. Something visible to only a few is happening here a new sense of an ecumenical Church is coming to life».
26. Βλ. Αναλυτικότερα στο Gallaher, ‘Bulgakov’s Ecumenical Thought’, ό.π., σελ.41. Ο S. Bulgakov θεώρησε πως η σκέψη του μέσα από το έργο του U sten Khersonesa as naïve ως ένα πειρασμό να ακολουθήσει τον παπισμό.
27. Gallaher, ‘Bulgakov’s Ecumenical Thought’, ό.π., σελ.41.
28. Gallaher, ‘Bulgakov’s Ecumenical Thought’, ό.π., σελ.42.
29. Sakharov N., Essential Bulgakov: his ideas about Sophia, the Trinity, and Christ, St Vladimir’s Theological Quarterly,55:2 (2011) 165-208, 169.
30. Παπουλίδη Κ., «Σοφιολογία και Πνευματολογία υπό S. Bulgakoff και VL. Lossky», στο Σεμινάριον θεολόγων Θεσσαλονίκης 5 Το Άγιον Πνεύμα, επιμ. Ιωαν. Ε. Αναστασίου, Θεσσαλονίκη, 1971, σελ. 210.
31. Bulgakov, Sergei. Sophia..., ό.π. σελ.xxi, xxii, xxii.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου