[312Α] Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Λόγος 38ος, Στά Θεοφάνια, δηλαδή στά Γενέθλια τοῦ Σωτῆρος(Μέρος Β΄)

 Συνέχεια από: Σάββατο 24 Δεκεμβρίου 2022

Κατά τῶν αἱρετικῶν πού ἀρνοῦνταν ὅτι ὁ Κύριος Ἰησοῦς εἶναι Θεός(1)

[328Α] 14. Σχετικά μέ αὐτά τί μᾶς λένε οἱ συκοφάντες, οἱ πικροί ἐλεγκτές τῆς θεότητος, οἱ κατήγοροι ὅσων εἶναι ἄξια ἐπαίνου καί τιμῆς, οἱ τυφλοί γιά τό ἀληθινό Φῶς, οἱ ἀκατάρτιστοι στή θεία σοφία, γιά τούς ὁποίους ὁ Χριστός μάταια πέθανε, τά ἀχάριστα δημιουργήματα, τά πλάσματα τοῦ Πονηροῦ; Γι’ αὐτό κατηγορεῖς τόν Θεό, γιά τήν εὐεργεσία; Τόν κατηγορεῖς μικρό, ἐπειδή γιά χάρη σου ταπεινώθηκε; ἐπειδή ἦλθε στό πρόβατο πού εἶχε χαθεῖ, Αὐτός πού εἶναι ὁ Καλός Ποιμήν, πού δίνει τή ζωή Του γιά χάρη τῶν προβάτων(2), ἦλθε στά ὄρη καί τά βουνά ὅπου ἐσύ θυσίαζες στά εἴδωλα, καί σέ βρῆκε στήν πλάνη σου· κι ἀφοῦ σέ βρῆκε, σέ σήκωσε στούς ὤμους Του, στούς ὁποίους σήκωσε καί τό ξύλο τοῦ Σταυροῦ· κι ἀφοῦ σέ πῆρε, σ’ ἐπανέφερε στήν οὐράνια ζωή· κι ἀφοῦ σέ ἐπανέφερε, σέ συγκατέλεξε πάλι μέ τά πρόβατα πού εἶχαν παραμείνει στή μάνδρα(3); Τόν κατηγορεῖς ἐπειδή ἄναψε λυχνάρι τή σάρκα Του καί σκούπισε τό σπίτι (καθάρισε δηλαδή τόν κόσμο ἀπό τήν ἁμαρτία) καί ἀνεζήτησε τή δραχμή, [328Β] τή βασιλική εἰκόνα πού ἦταν καλυμμένη καί καταχωμένη ἀπό τά πάθη, καί συγκαλεῖ τίς φιλικές πρός Αὐτόν ἀγγελικές δυνάμεις μέ ἀφορμή τήν ἀνεύρεση τῆς δραχμῆς καί μοιράζεται τή χαρά μαζί τους, τίς ὁποῖες εἶχε μυήσει καί στό μυστήριο, στό ἀπόρρητο σχέδιο γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου; Τόν κατηγορεῖς ἐπειδή τό Φῶς τό ὑπέρλαμπρο ἀκολουθεῖ τό λυχνάρι πού προπορεύεται (τόν Τίμιο Πρόδρομο), καί ὁ Λόγος τή φωνή, καί ὁ Νυμφίος ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος ὁδηγεῖ στόν Νυμφίο καί ὁ ὁποῖος ἑτοιμάζει γιά τόν Κύριο λαό περιούσιο, ξεχωρισμένο καί ἀφιερωμένο σ’ Ἐκεῖνον, καί τόν καθαρίζει συμβολικά μέ νερό γιά νά δεχθεῖ ἀργότερα τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος; Γι’ αὐτά κατηγορεῖς τόν Θεό; Γι’ αὐτά Τόν θεωρεῖς κατώτερο, ἐπειδή ζώνεται ποδιά καί πλένει τά πόδια τῶν μαθητῶν καί ὑποδεικνύει ἔτσι ὅτι ὁ καλύτερος τρόπος γιά νά ὑψωθεῖ κανείς εἶναι ἡ ταπείνωση(4); Ἐπειδή ταπεινώνεται γιά τήν ψυχή πού ἔχει ­κυρτώσει πρός τά κάτω, γιά νά ὑψώσει μαζί Του τόν ἄνθρωπο, πού ρέπει πρός τά χαμηλά [328C] ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας; Γιά ἐκεῖνο πῶς δέν Τόν κατηγορεῖς, γιά τό ὅτι τρώει μαζί μέ τελῶνες καί στά σπίτια τῶν τελωνῶν καί κάνει τελῶνες μαθητές Του(5) γιά νά κερδίσει κι ὁ Ἴδιος κάτι; Ποιό εἶναι αὐτό; Τή σωτηρία τῶν ἁμαρτωλῶν· εἰδάλλως θά ’πρεπε κανείς νά κατηγορήσει καί τόν γιατρό, διότι σκύβει στίς πληγές καί ἀνέχεται τή ­δυσωδία τους γιά νά δώσει ὑγεία στούς ἀσθενεῖς· καί αὐτόν πού σκύβει σέ λάκκο ἀπό εὐσπλαχνία κατά τήν ἐντολή τοῦ Νόμου(6) γιά νά σώσει τό ζῶο πού ἔχει πέσει ἐκεῖ.

15. Ἀπεστάλη μέν, ἀλλ’ ὡς ἄνθρωπος – διότι ἦταν διπλός ὡς πρός τίς φύσεις· ἐπειδή καί ἔνιωσε κούραση καί πείνασε καί δίψασε καί δοκίμασε ἀγωνία καί δάκρυσε κατά τούς νόμους τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως. Ἀλλά κι ἄν ἀπεστάλη ὡς Θεός, τί πρόβλημα ὑπάρχει μέ αὐτό; Νά θεωρήσεις ὅτι εἶναι ἀποστολή [328D] ἡ εὐδοκία τοῦ Πατρός, στόν Ὁποῖο ἀνάγει ὅλα τά δικά Του, καί τιμώντας ἔτσι τόν Πατέρα ὡς τήν ἄχρονη ἀρχή Του, καί γιά νά μή φαίνεται ὅτι ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ Αὐτόν.

Γι’ αὐτό καί λέγεται ὅτι ἔχει παραδοθεῖ, ἀλλά καί εἶναι γραμμένο ὅτι ἔχει παραδώσει τόν Ἑαυτό του· καί ὅτι ὁ Πατήρ Τόν ἔχει ἀναστήσει καί Τόν ἔχει ἀνυψώσει στούς οὐρανούς, ἀλλά ἐπίσης ὅτι ὁ Ἴδιος ἔχει ἀναστηθεῖ καί ἀναληφθεῖ. Ἐκεῖνα εἶναι τῆς εὐδοκίας, αὐτά τῆς ἐξουσίας. Ἐσύ ὅμως τά μέν ταπεινά τά ἀναφέρεις, [329Α] τά ὑψηλά ὅμως τά παρατρέχεις. Καί ὅτι ὑπέστη τό Πάθος, τό λαμβάνεις ὑπ’ ὄψιν· ὅτι ὅμως ἔπαθε μέ τή θέλησή Του, τό παραλείπεις.

Κατά τών σαβελλιανῶν καί τῶν ἀρειανῶν

Πόσα ὑποφέρει ἀκόμη καί σήμερα ὁ Λόγος! Ἀπό τούς μέν τιμᾶται ὡς Θεός καί ταυτίζεται μέ Αὐτόν, οἱ δέ ἐπειδή ἔγινε ἄνθρωπος, δέν Τόν τιμοῦν ὡς Θεό ἀλλά Τόν χωρίζουν ἀπό τή θεότητα. Μέ ποιούς νά ὀργισθεῖ περισσότερο; Ἤ μᾶλλον ποιούς νά συγχωρήσει; Αὐτούς πού συνάπτουν κακῶς ἤ αὐτούς πού ἀποκόπτουν κακῶς; Γιατί κι ἐκεῖνοι ἔπρεπε νά διαιροῦν, κι αὐτοί νά συνά­πτουν, οἱ μέν ὡς πρός τόν ἀριθμό, οἱ δέ στή ­θεότητα(7). Σκανδαλίζεσαι ἀπό τήν ἀνθρώπινη φύση Του; Αὐτό ἔπαθαν καί οἱ Ἰουδαῖοι. Μήπως Τόν ἀποκαλεῖς καί Σαμαρείτη; (Τό παρακάτω δέν θά τό πῶ)(8). Δέν πιστεύεις ὅτι εἶναι Θεός; Τήν ἀπιστία σου οὔτε οἱ δαίμονες δέν τήν ἔχουν. Πιό ἄπιστε ἀπό τούς δαίμονες καί πιό στενοκέφαλε ἀπό τούς Ἰουδαίους! Ἐκεῖνοι τήν προσηγορία τοῦ Υἱοῦ τή θεώρησαν χαρακτηρισμό πού Τόν ἐξισώνει μέ τόν Θεό· αὐτοί ἀναγνώριζαν τόν Θεό πού τούς ἔδιωχνε ἀπό τούς δαιμονισμένους – πείθονταν ἀπό ὅσα ὑπέφεραν. Ἐσύ ἀντίθετα [329Β] οὔτε τήν ἰσότητα παραδέχεσαι, οὔτε ὁμολογεῖς τή θεότητα. Θά ’ταν καλύτερα νά ’σουν περιτετμημένος Ἰουδαῖος καί δαιμονισμένος – γιά νά τό πῶ ἔτσι φαιδρά – παρά χωρίς περιτομή καί δαιμονισμό νά εἶσαι πονηρός καί ἄθεος.

Κάθε γεγονός τῆς ζωῆς τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ αἰτία χαρᾶς καί ἀντικείμενο ἑορτασμοῦ

16. Ὕστερα ἀπό λίγο θά δεῖς τόν Ἰησοῦ νά καθαίρεται στόν Ἰορδάνη ἀναδεχόμενος τή δική μου κάθαρση – ἤ καλύτερα νά ἁγιάζει τά ὕδατα μέ τήν κάθαρσή Του (γιατί βέβαια ὁ Ἴδιος δέν εἶχε ἀνάγκη ἀπό κάθαρση, Αὐτός πού πῆρε πάνω Του καί ἐξήλειψε τήν ἁμαρτία τοῦ κόσμου) – καί νά σχίζονται οἱ οὐρανοί, καί νά μαρτυρεῖται ἀπό τό ὁμοούσιό Του Πνεῦμα καί νά πειράζεται καί νά νικᾶ [329C] καί νά ὑπηρετεῖται ἀπό ἀγγέλους καί νά θεραπεύει κάθε ἀρρώστια καί κάθε ἀδιαθεσία καί νά δίνει ζωή στούς νεκρούς (εὔχομαι, καί σ’ ἐσένα, πού ἔχεις νεκρωθεῖ ἀπό τήν πλάνη σου) καί νά διώχνει τούς δαίμονες, ἄλλοτε αὐτοπροσώπως, ἄλλοτε μέσῳ τῶν μαθητῶν Του, καί νά τρέφει μέ λίγα ψωμιά χιλιάδες, καί νά περπατᾶ στή θάλασσα καί νά προδίδεται καί νά σταυρώνεται καί μαζί νά σταυρώνει τή δική μου ἁμαρτία· ὡς ἀμνός νά προσφέρεται γιά θυσία, καί ὡς ἱερέας νά προσφέρει τή θυσία, ὡς ἄνθρωπος νά θάπτεται καί ὡς Θεός νά ἀνίσταται, ἔπειτα καί νά ἀναλαμβάνεται στούς οὐρανούς, γιά νά ξαναέλθει μέ ὅλη Του τή δόξα. Πόσες χαρές μοῦ δίνει νά γιορτάσω τό καθένα ἀπ’ τά μυστήρια τοῦ Χριστοῦ! Μ’ ἕνα σκοπό ὅλα αὐτά, τή δική μου τελείωση καί ἀναδημιουργία καί ἐπιστροφή στήν προπτωτική κατάσταση τοῦ Ἀδάμ.

Νά γιορτάζουμε μέ εὐλάβεια καί εὐγνωμοσύνη τήν ἐνανθρώπησή Του

[329D] 17. Πρός τό παρόν πληροφορήσου τήν κυοφορία καί σκίρτησε ἀπό χαρά μπροστά Του, ἄν καί ὄχι ὅπως ὁ Ἰωάννης ἀπό τήν κοιλία τῆς μητέρας του, πάντως ὅπως ὁ Δαβίδ γιά τήν ὁριστική ἐγκατάσταση τῆς κιβωτοῦ(9). Καί τήν ἀπογραφή νά εὐλαβηθεῖς, γιά τήν ὁποία ἐνεγράφης στούς οὐρανούς· καί τή γέννηση νά σεβασθεῖς, χάρη στήν ὁποία ἐλευθερώθηκες ἀπό τά δεσμά τῆς γεννήσεως· καί τή Βηθλεέμ [332Α] νά τιμήσεις τή μικρή, πού σέ ἐπανέφερε στόν παράδεισο· καί τή φάτνη προσκύνησε, χάρη στήν ὁποία, καθώς ζοῦσες χωρίς τήν καθοδήγηση τοῦ λογικοῦ, σάν τά ζῶα, πού δέν ἔχουν λογικό, τράφηκες ἀπό τόν Λόγο. Γνώρισε, ὅπως τό βόδι, τόν ἰδιοκτήτη σου, σέ προτρέπει ὁ Ἡσαΐας(10), καί ὅπως ὁ ὄνος τό παχνί τοῦ κυρίου του· εἴτε εἶσαι ἀπό τά καθαρά ζῶα πού ἐπιτρέπεται ἀπό τόν Νόμο νά φαγωθοῦν καί πού μηρυκάζουν τά λόγια τοῦ Θεοῦ καί εἶναι κατάλληλα γιά θυσία, εἴτε ἀπό τά πρώην νομικῶς ἀκάθαρτα καί ἀπαγορευμένα γιά βρώση καί θυσία, καί δέν εἶσαι Ἰουδαῖος(11). Τρέξε μαζί μέ τό ἀστέρι καί πρόσφερε δῶρα μαζί μέ τούς Μάγους, χρυσό καί λιβάνι καί σμύρνα, διότι εἶναι βασιλιάς, εἶναι Θεός καί θά γίνει γιά σένα νεκρός. Δόξασέ Τον μαζί μέ τούς ποιμένες, ὕμνησέ Τον μαζί μέ τούς ἀγγέλους, χόρεψε μαζί μέ τούς ἀρχαγγέλους. Ἄς γιορτάσουν μαζί οἱ κάτοικοι τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς. Γιατί εἶμαι βέβαιος ὅτι καί οἱ οὐράνιες δυνάμεις ἀγάλλονται [332Β] καί πανηγυρίζουν μαζί μας σήμερα, ἐφόσον ἀγαποῦν τούς ἀνθρώπους καί τόν Θεό, ὅπως ὁ Δαβίδ τίς παρουσιάζει ἄλλες νά ἀνέρχονται μετά τό Πάθος μαζί μέ τόν Χριστό καί ἄλλες νά Τόν προϋπαντοῦν, καί οἱ μέν νά προτρέπουν τίς δέ ν’ ἀνοίξουν τίς πύλες(12).

18. Ἕνα πράγμα νά μισήσεις ἀπό ὅσα σχετίζονται μέ τή γέννα τοῦ Χριστοῦ, τή σφαγή τῶν νηπίων ἀπό τόν Ἡρώδη· ἤ μᾶλλον καί αὐτήν νά τήν τιμήσεις, τή θυσία τή συνομήλικη μέ τόν Χριστό, πού προσφέρεται πρίν ἀπό Αὐτόν καί ὑπέρ Αὐτοῦ, ὁ Ὁποῖος εἶναι τό νέο σφάγιο.

 Νά ζήσουμε μέ τρόπο ἄμεμπτο τή ζωή τοῦ Χριστοῦ σέ ὅλους τούς σταθμούς της

Ἄν καταφεύγει στήν Αἴγυπτο, γίνε πρόθυμος συνοδοιπόρος Του. Εἶναι καλό νά ἐξορίζεσαι μαζί μέ τόν Χριστό, ὅταν διώκεται. Ἄν παρατείνει τήν παραμονή Του στήν Αἴγυπτο, νά μήν παύσεις νά Τοῦ ἀποδίδεις τήν τιμή καί λατρεία πού Τοῦ ἀνήκει, ἀλλά καί κάλεσέ Τον ἀπό τήν Αἴγυπτο. Ζῆσε ὅλες τίς ἡλικίες καί ἀρετές τοῦ Χριστοῦ μέ τρόπο ἄμεμπτο ὡς μαθητής τοῦ Χριστοῦ. [332C] Νά καθαρισθεῖς, νά περιτμηθεῖς, ἀφαίρεσε τό κάλυμμα πού ἔχεις ἐκ γενετῆς. Ἔπειτα ἀπ’ αὐτό δίδαξε στό ἱερό, ἀπομάκρυνε ὅσους ἐμπορεύονται τά ἱερά. Νά ὑπομείνεις λιθοβολισμό, ἄν εἶναι ἀνάγκη νά πάθεις κάτι τέτοιο· θά διαφύγεις ἀπαρατήρητος – πίστεψέ με – ἀνάμεσα ἀπό αὐτούς πού θέλουν νά σέ λιθοβολήσουν. Θά τούς ξεφύγεις ὅπως ὁ Θεός. Γιατί ὁ Λόγος δέν λιθοβολεῖται. Ἄν προσαχθεῖς στόν Ἡρώδη, μή δώσεις πλέον καμία ἀπάντηση. Θά ἐκτιμήσει τή σιωπή σου περισσότερο ἀπό ὅ,τι ἄλλων τούς μακρούς λόγους. Ἄν μαστιγωθεῖς μέ φραγγέλλιο, ζήτησε καί τά ὑπόλοιπα. Δοκίμασε χολή γιά τή γεύση, πιές ξίδι, ζήτησε ἐμπτυσμούς, δέξου ραπίσματα, κολαφισμούς· στεφανώσου μέ ἀγκάθια, δηλαδή μέ τίς δυσκολίες τῆς θεάρεστης ζωῆς· φόρεσε τό κόκκινο ἐμπαικτικό ἔνδυμα, δέξου καλάμι, ἀνέξου νά σέ προσκυνήσουν ἐμπαικτικά ὅσοι χλευάζουν τήν ἀλήθεια. Τέλος πρόθυμα νά σταυρωθεῖς μαζί μέ τόν Χριστό, [333Α] νά νεκρωθεῖς, νά ταφεῖς μαζί Του, ὥστε καί νά συναναστηθεῖς καί νά συνδοξασθεῖς καί νά συμβασιλεύσεις μ’ Ἐκεῖνον, κι ἔτσι νά φθάσεις νά δεῖς τόν Θεό πόσο μεγάλος εἶναι, καί νά σέ βλέπει κι Ἐκεῖνος, ὁ Ὁποῖος προσκυνεῖται καί λατρεύεται ὡς Τριάς. Αὐτός εὐχόμαστε νά μᾶς φανερωθεῖ καθαρά, ὅσο εἶναι δυνατόν σ’ αὐτούς πού ἔχουν σῶμα, μέσῳ τῆς κοινωνίας μας μέ τόν Χριστό Ἰησοῦ τόν Κύριό μας, στόν Ὁποῖο ἀνήκει ἡ δόξα αἰωνίως. Ἀμήν.

Σημειώσεις

(1). Ὁ ἅγιος Γρηγόριος προφανῶς ἐννοεῖ τούς ἀρειανούς, ὀπαδούς τοῦ αἱρεσιάρχη Ἀρείου, οἱ ὁποῖοι θεωροῦσαν ὅτι ὁ Υἱός δέν εἶναι Θεός ὁ  μοούσιος μέ τόν Πατέρα, ἀλλά δημιούργημά Του. Ἀπό τή συνέχεια τῆς ὁ ­μιλίας φαίνεται ὅτι προσπαθοῦσαν νά στηρίξουν αὐτή τήν πλάνη τους σέ χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης πού ἀναφέρονται στίς ποικίλες ταπεινώσεις πού ὑπέμεινε ἑκουσίως ὁ ἐνανθρωπήσας Υἱός τοῦ Θεοῦ κατά τήν ἐπί γῆς ζωή Του.

(2). Βλ. Ἰω. ι΄ 11.

(3)30. Βλ. Λουκ. ιε΄ 4-10.

(4). Βλ. Ἰω. ιγ΄ 4.

(5). Βλ. Λουκ. ε΄ 27 κ.ἑ. καί ιε΄ 2.

(6). Βλ. Δευτ. κβ΄ 4 καί Ματθ. ιβ΄ 11-12 (ΕΠΕ 5, 62, ὑποσημ. 49).

(7). Οἱ σαβελλιανοί, ὀπαδοί τοῦ αἱρεσιάρχη Σαβελλίου, πίστευαν ὅτι ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦμα δέν ἦταν πρόσωπα διακεκριμένα ἀπό τόν Πατέρα ἀλλά ἁπλῶς τρόποι φανερώσεως τοῦ Πατρός στόν κόσμο. Σ’ αὐτούς ἀναφέρεται ὁ ἅγιος ὅταν λέει ὅτι «ταυτίζουν τόν Λόγο μέ τόν Θεό» καί «συνάπτουν κακῶς» (τά θεῖα πρόσωπα), ἐνῶ θά «ἔπρεπε νά διαιροῦν ὡς πρός τόν ἀριθμό» (τῶν προσώπων στή θεότητα). Οἱ ἀρειανοί ἀντιθέτως «δέν τιμοῦσαν τόν Λόγο ὡς Θεό ἀλλά Τόν χώριζαν ἀπό τή θεότητα»· «ἀπέκοπταν κακῶς», ἐνώ θά «ἔπρεπε νά συνάπτουν στή θεότητα» τόν Λόγο θεωρώντας Τον ὁμοούσιο μέ τόν Πατέρα.

(8). Bλ. Ἰω. η΄ 48.

(9). Βλ. Β΄ Βασ. ς΄ 12 κ.ἑξ.

(10). Ἡσ. α΄ 3.

(11). Βλ. Λευϊτ. ια΄. Τό βόδι ἦταν νομικῶς καθαρό ζῶο. Καί συμβολίζει ἐδῶ τό ἰσραηλιτικό ἔθνος· ἐνῶ ὁ ὄνος ἦταν νομικῶς ἀκάθαρτο καί συμβολίζει ἐδῶ τά εἰδωλολατρικά ἔθνη.

(12). Βλ. Ψαλμ. κγ΄ 7, 9.

Από το βιβλίο “Στη Γέννηση του Σωτήρος Χριστού” του κ. Αθανασίου Φραγκοπούλου.