ΧΑΝΣ ΓΙΩΝΑΣ - ΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (43)

Συνέχεια από Δευτέρα, 5 Δεκεμβρίου 2022

HANS JONAS - TECHNIK, MEDIZIN UND ETHIK - ZUR PRAXIS DES PRINZIPS VERANTWORTUNG
8. ΑΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ ΛΟΙΠΟΝ ΕΝΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟ: 

Απ’ την ευγονική στη γονιδιακή τεχνολογία.

4. Προγεννετική επιλογή

Μια παρόμοια, «ανεπαίσθητη» μετάβαση απ’ την «αμυντική» στη «βελτιωτική» κληρονομική στρατηγική είναι δυνατόν να συμβαίνη και στην «ανερχόμενη» προγεννετική διαγνωστική (με τις αμνιοκεντήσεις και με άλλες μεθόδους). Η οποία εμπίπτει βέβαια με τον ομολογημένο και άμεσο σκοπό της, το «κοσκίνισμα» ελαττωματικών εμβρύων, στο πεδίο τής προληπτικής ευγονικής τής «συμπόνοιας». Η έκτρωση «καταφάσκεται» λοιπόν εξ αρχής κατά το δικό της πνεύμα, όντας μάλιστα ο εν γένει προβλεπόμενος πρακτικός σκοπός τής διαγνωστικής διαδικασίας για ορισμένα (τουλάχιστον) «ευρήματα». Δεν θα ασχοληθούμε ωστόσο με το διαφιλονικούμενο θέμα καθεαυτής τής έκτρωσης εδώ. Ένα βαρύ και μη αντιστρέψιμο «ελαττωματικό» εύρημα, όπως π.χ. ο μογγολισμός, αποτελεί την καλύτερη ασφαλώς δικαιολογία γι’ αυτήν την πράξη (όπου η αντίθετη «άποψη» παραμένει φυσικά πάντα το ανεπίτρεπτο για την ιατρική «βήμα» απ’ την ένδειξη στη θανάτωση)· όσον αφορά δε στο θέμα μας, μια προγεννετική «έκτρωση» που περιορίζεται σε τέτοιες, σοβαρώτατες περιπτώσεις, παραμένει σαφώς στο πεδίο τής «αρνητικής ευγονικής», που δεν είναι όμως πια αναίμακτη! Η επιθυμία ωστόσο γενικώς τών γονέων για «τέλειους» απογόνους μπορεί να ξεπεράση κι αυτό το «όριο» και να θέση πιο «φιλόδοξα» κριτήρια (ακόμα και την επιλογή φύλου!) για την έλευση ενός εμβρύου «σ’ αυτήν την ζωή» (( στην οποίαν όμως αυτό το «έμβρυο» έχει ήδη έλθει! )) . Χρησιμοποιούμενη όμως κατ’ αυτόν τον τρόπο, η προγεννετική διάγνωση δεν θα συνέβαλε μόνο στο να ελαττώνεται όλο και περισσότερο ο «φόβος» μπροστά στον «φόνο» τών εμβρύων, επεκτεινόμενη ως μια ιδανική μάλιστα και ενθαρρυνόμενη συνήθεια στην ανθρώπινη κοινωνία (ελαφρύνοντας έτσι «συγκινησιακά» και μιαν, ενδεχόμενη έστω, μετάβαση στη βρεφοκτονία): αλλά θα διέστρεφε και τον σκοπό μιας «περίφοβης» (παρ’ όλ’ αυτά) αποτροπής ενός μεγίστου κακού σε υπεροπτική επιδίωξη ενός μεγίστου «καλού» - για να βρεθούμε στο «κέντρο» ακριβώς τότε τής ηθικά όσο και βιολογικά αμφίβολης περιοχής τής «θετικής ευγονικής», που περιφρονεί και τα όρια, μεταξύ τών άλλων, της γνώσης μας!

5. Θετική ευγονική

Μπορούμε, ύστερα κι απ’ τη φρικαλέα «δοκιμή» που επιχειρήθηκε στο τόσο κοντινό μας «γερμανικό» παρελθόν, να αναφερθούμε εν συντομία στην αποκαλούμενη «θετική ευγονική» ως προγραμματισμένη ανθρώπινη επιλογή με σκοπό τη βελτίωση του είδους. Για την ηθική και πολιτική «κακοφημία» αυτής τής δοκιμής στην ίδια τη Γερμανία δεν χρειάζεται να πούμε βέβαια τίποτα επιπλέον. Μπορούν όμως να ειπωθούν κάποια πράγματα για την ουσιαστική «τυφλότητα» του πειράματος, ακόμα και κατά την «καλοηθέστατη» και απαλλαγμένη ίσως από κάθε δυνατή ματαιοδοξία, μοχθηρότητα και «αξιακή» αυθαιρεσία πολιτική «επιλογών». Η επιλογή τών φυλετικών «παραδειγμάτων» και των δύο φύλων θα έπρεπε να στηρίζεται στην πλήρη, κανονικά, γενετική τους «χαρτογράφηση», δεν είναι όμως δυνατόν παρά να παραμένη, στην πραγματικότητα, στα κυρίαρχα και μόνο χαρακτηριστικά τών ατομικών «φαινοτύπων»: Όλο το αόρατο πίσω απ’ αυτούς τούς «φαινότυπους» γενετικό υλικό, το οποίο και μπορεί να «προστεθή» μέσα από ατελέσφορες το πολύ-πολύ και εξαιρετικά παρωχημένες – αποσπασματικές ακόμα και τότε – γενεαλογικές έρευνες στα σύγχρονα γενεαλογικά δεδομένα, πρέπει τώρα να γίνη αδιακρίτως και συλλήβδην αποδεκτό! Χωρίς να γνωρίζουμε άρα παντελώς το τί θα προκύψη στις επόμενες γενιές, εντασσόμενο τότε υποχρεωτικά (!) σε μιαν ανανεούμενη κάθε φορά επιλογή ως προς τους φαινότυπους – αφήνοντας μάλιστα εντελώς απ’ έξω τις ενδεχόμενες και αναπόφευκτες ίσως επίσης αλλαγές στις προτιμήσεις! Η όλη «διαδικασία» δεν μπορεί δηλ. παρά να είναι, λόγω τής «αδυναμίας» να χαρτογραφηθή η οποιαδήποτε, στην πραγματικότητα, ατομική γονιδιακή «κατατομή» στη γενεαλογική γραμμή, υποκειμενικά ουτοπική και αντικειμενικά τυφλή! Αλλά ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι γνωρίζουμε περισσότερα, ακόμα και αρκετά, ώστε να σκοπεύουμε σε απώτερες, παρ’ όλ’ αυτά, πιθανότητες· κι ότι διαθέτουμε γενετικές και κάπως, έστω, αξιόπιστες «χαρτογραφήσεις» σημαντικών τμημάτων τού πληθυσμού· κι ότι διαθέτουμε επίσης – μέσα από επίσημες «φάρμες» αναπαραγωγής ή «τράπεζες» σπέρματος και ωαρίων – τον απαραίτητο έλεγχο στην επιλογή και τον συνδυασμό τών ευγονικά πιστοποιημένων δωρητών σπέρματος (αποκλειομένης βέβαια εδώ τής «ερασιτεχνικής» επιλογής τής αγάπης): Ποιος είναι εκείνος που θα ρυθμίζη, και σύμφωνα με ποια πρότυπα και μέτρα, τα «υπερέχοντα αντίτυπα»;

Είναι σωστό να θυμηθούμε εδώ, πως προσδιορίζουμε πολύ ευκολώτερο το ανεπιθύμητο απ’ το επιθυμητό και το κακό (malum) απ’ το καλό (bonum). Τo ότι π.χ. ο διαβήτης, η επιληψία, η σχιζοφρένεια και η αιμοφιλία είναι - τόσο για τον πάσχοντα όσο και για τους συνανθρώπους του – ανεπιθύμητα, δεν υπάρχει καμμιά ασφαλώς αμφιβολία. Τί είναι όμως προτιμώτερο: ένα ψυχρό και αδιάφορο μυαλό ή μια ζεστή καρδιά, μια υψηλή ευαισθησία ή μια σωματική ευρωστία, ένας ευάγωγος ή ένας αναρχικός κα «αποστατικός» χαρακτήρας; Kαι ποια αναλογία τών εκάστοτε δύο μέσα στο σύνολο του πληθυσμού; Ποιος θα αποφασίζη, και βασισμένος σε ποια γνώση γι’ αυτό; Ο δε ισχυρισμός, ότι υφίσταται ήδη και οποιαδήποτε φορά μια τέτοια γνώση, θα ήταν αρκετός ώστε να αποκλείσουμε κάθε φορά όσους το ισχυρίζονται! Με όποιους ωστόσο κανόνες επιλογής και για οιουσδήποτε λόγους κι αν συντασσόταν κανείς, τίθεται και το εξής (θεμελιακό) ερώτημα: είναι άραγες επιθυμητή η οποιαδήποτε «κανονικότητα»; Γιατί, ακόμα κι αν παραβλέψουμε, για μιαν έστω φορά, τις ανθρωπιστικές αξίες, που είναι πάντοτε αμφισβητούμενες και πέρα, ούτως ή άλλως, απ’ το «πεδίο» (τη «σφαίρα») επιρροής τού φυσικού επιστήμονα, οι βιολόγοι συνομολογούν το σαφές βιολογικό πλεονέκτημα μιας πλεονάζουσας ποικιλίας και πολλαπλότητας στο συλλογικό γονιδιακό απόθεμα, που καθιστά δυνατή, με το μεγάλο του περιθώριο (την «εφεδρεία») σε «ανωφελείς» αυτήν τη στιγμή ιδιότητες, τη μελλοντική προσαρμογή σε «καινούργιες», πιθανές προϋποθέσεις επιλογής. Με την αναπόφευκτη συνέπεια να περιορίζη κάθε τυποποίηση (ή «κανονικοποίηση»), μέσω τών εσπευσμένων προσδιορισμών τών οποιωνδήποτε «εφήμερων» προτιμήσεων, αυτήν τη «σκιώδη» ζώνη τής απροσδιοριστίας! Mε μια τέτοια τεχνική και «απαλλαγμένη» ουσιαστικά από κάθε αξία «άποψη» επιβίωσης, θα αποδεχόταν άλλωστε κανείς και την παρουσία (την ύπαρξη) μιας ανθρώπινης «πτωχείας» ως προς την «καλλιέργεια» διαφόρων και ποικίλων (γονιδιακών) «τύπων», «καλλιέργεια» που επιβεβαιώνει ωστόσο τον θετικό της, όπως κάθε (φυσική) επιλογή, σκοπό, αποκλείοντας τις διάφορες, ανωφελείς πλέον, «εναλλακτικές», αποκλείοντας δηλ. τα αόριστα «πολλά» προς όφελος των συγκεκριμένων «ολίγων». Υπήρξε η βιολογική (πράγματι) και μεταφυσική ισχύς τής ανθρώπινης εξέλιξης εκείνη που απέφυγε, κατά κάποιον τρόπο, τα βραχυπρόθεσμα πλεονεκτήματα μιας «εξειδίκευσης», που κυριαρχεί κατά τα άλλα στην εξέλιξη των ειδών. Το ότι ο άνθρωπος είναι «ανειδίκευτος» - το «μη εξακριβωμένο ζώο» κατά τον Νίτσε -, αυτό αποτελεί και μια ουσιαστική αρετή τής ύπαρξής του. Ακόμα κι εκεί λοιπόν όπου η θετική επιλογή αναπαραγωγής δεν είναι καν «τυφλή», είναι όμως αναγκαστικά βραχυπρόθεσμη. H έλλειψη διορατικότητας είναι το αναπόσπαστο χαρακτηριστικό κάθε συνειδητής παρέμβασης στις ασυνείδητες «εξελίξεις» τής φύσης και πρέπει να εκλαμβάνεται φυσιολογικά ως «τίμημα κινδύνου» ή «ρίσκο», εφ’ όσον πρέπει βέβαια συνεχώς, και από άπειρες απόψεις, να «παρεμβαίνουμε». Η «μυωπία» μάλιστα αυτή θα «ανερχόταν» στον ύψιστό της βαθμό στις ανυπολόγιστα μακρές «διαδρομές» τής ανθρώπινης γενετικής, αν δεν υπήρχε η δικαιολογία (ή και η «συγχώρεση») αυτού τού «πρέπει». Γιατί ο υπεράνθρωπος αποτελεί μιαν επιθυμία τής αλαζονείας, και όχι τής ανάγκης, την οποία μπορεί να επικαλείται η αρνητική π.χ. ευγονική. Ενώ το ηθελημένο εγχείρημα «βελτίωσης» του ανθρωπίνου είδους παραγνωρίζει επιπλέον το γεγονός, ότι το ανθρώπινο είδος περιλαμβάνει εκείνη τη διάσταση στην ίδια τη σύστασή του, όπου «έχουν τη θέση τους» τόσο το καλύτερο όσο και το χειρότερο, τόσο η ανύψωση όσο και η πτώση, χωρίς να υπόκεινται σε κανέναν ευδιάκριτο – είτε πιεστικό προς τα επάνω είτε προστατευτικό προς τα κάτω – «φραγμό». Καμμιά (πράγματι) «ζωολογική» χίμαιρα και κανένα παραγωγικό «τέχνασμα» δεν θα μπορέση ποτέ να «αντι- ή υποκαταστήση» αυτό το υπαρξιακά εσωτερικό «είτε-είτε» και το απέραντο «πεδίο» του. Θα πρόκειται για μιαν παράτολμη και θρασεία, μωρή και ανόητη πάντοτε, και ανεύθυνη ταυτόχρονα απόπειρα, που δεν θα μπορή παρά να οδηγή στον εξευτελισμό στην καλύτερη, και σε κάποια μεγάλη συμφορά στη χειρότερη των περιπτώσεων. Μια «συμφορά» που είναι ήδη μάλιστα, πολιτικά, ανθρώπινα και ηθικά (και ανεξάρτητα απ’ την επιτυχή ή όχι έκβαση της «προσπάθειας») δεδομένη στις μεθόδους τής ίδιας της κατευθυνόμενης «σύλληψης» - με την απο-προσωποποίηση της αναπαραγωγικής σχέσης τών δύο φύλων, τον διαχωρισμό τής αγάπης απ’ την αναπαραγωγή, του γάμου απ’ την εκούσια γονεϊκότητα, και τις βέβηλες «παρεμβάσεις» τής κρατικής ισχύος στην «απόρρητη» μελλοντική διάσταση της πιο προσωπικής συζυγίας, την οποία μάς έχει (ωστόσο) χορηγήσει, στην ίδια την κατασκευή μας, η ίδια η «φύση». Αν εξαιρέσουμε λοιπόν την «αρνητική» ευγονική, με τους πιο σαφείς και «ξεκάθαρους» μάλιστα αντικειμενικούς της σκοπούς, όπου το υψηλό ανθρώπινο τίμημα μιας τέτοιας εκ μέρους μας ανάμειξης μπορεί ακόμα να δικαιολογηθή, και παραμένοντας στη «χίμαιρα» ασφαλώς μιας θετικής γενετικής τελειότητας, δεν αποκτούμε και δεν εξαγοράζουμε τελικά καμμιά μεγαλύτερη βεβαιότητα ανταλλάσσοντας το απρογραμμάτιστο με το προγραμματισμένο, καθώς είναι και τα δύο «ερασιτεχνικά» για μας – το ένα σε συμφωνία ωστόσο, και το άλλο σε αντίφαση ως προς τον εαυτό του. Το να εγκαταλείψουμε δε τον ερασιτεχνισμό τής «μακαρίας» άγνοιας της προσωπικής αγαπητικής εκλογής προς χάριν μιας «αυθάδους» τέχνης ψευδαισθησιακής γνώσης, αυτό συνιστά ένα εντελώς βλακώδες (πράγματι) ανοσιούργημα, για το οποίο θα πρέπη να πληρώσουν τόσο οι σημερινοί όσο και οι αυριανοί συνάνθρωποί μας.

(( Πόσοι Έλληνες θα μπορούσαν να μιλήσουν έτσι σήμερα γι’ αυτό το θέμα; Ασφαλώς και δυστυχώς κανείς, στον τόπο που «γέννησε» τον ανθρώπινο, αληθινό λόγο… ))

( συνεχίζεται )