Συνέχεια από: Πέμπτη 22 Δεκεμβρίου 2022
του αιδεσιμώτατου Δρ. Μπράντον Γκάλαχερ
V. Συμπέρασμα. Πέρα από το παράδειγμα - Επανεξετάζοντας τη νεοπατερική σύνθεση; (συνέχεια)
Ο Φλωρόφσκυ φαίνεται ότι συμφωνεί με μία τέτοια διαλεκτική προσέγγιση στο τέλος του έργου του, Σταθμοί της Ρωσικής Θεολογίας217. Γράφει ότι η Ορθόδοξη θεολογία, επιστρέφοντας στους Πατέρες, δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπει την παρούσα εποχή, δεν αποδρά άπο τήν ιστορία, ούτε και φυγομαχεί από το πεδίο της μάχης. Η Ορθόδοξη ανατολική θεολογία, ισχυρίζεται, οφείλει όχι μόνο να διατηρήσει την πατερική εμπειρία, αλλά επίσης να την ανακαλύψει και να την ζωογονήσει, στηριζόμενη στις δικές της δυνάμεις. Σε αυτή τη διαδικασία ανεύρεσης της ταυτότητάς της, την κίνηση της άπεξάρτησης από τη μη Ορθόδοξη Δύση, δεν θα πρέπει να αποξενωθεί από την τελευταία. Και τούτο διότι κάθε διάσταση απο τη Δύση δεν απελευθερώνει πραγματικά την Ορθοδοξία. Οφείλει να περάσει από τους πειρασμούς και τις δοκιμασίες της, χωρίς να σαστίζει μπροστά τους, αλλά εξετάζοντάς τες δημιουργικά και μεταμορφώνοντάς τες, να δίνει μαρτυρία για μία καινή πραγματικότητα, δημιουργώντας ένα καινό όραμα για μία Ορθόδοξη Ανατολή που εκπληρώνει το μέλλον δημιουργικά• ένα έγχείρημα που οφείλει να επιτύχει. Μόνο με τον τρόπο αυτό, με την εύσπλαχνική συμ-πάθεια της Ανατολής προς τη Δύση, ανακαλύπτοντας το αντίθετο μέσα της θα μπορεί «να υπάρξει ένα αξιόπιστο μονοπάτι προς την επανένωση του διεσπασμένου χριστιανικού κόσμου». Τα δυτικά σφάλματα δεν είναι δυνατον να αναιρεθούν απλώς ή να άπορριφθούν από την Ορθόδοξη Ανατολή, αλλά αυτή οφείλει να τα «ξεπεράσει με μία καινή, δημιουργική πράξη», τοποθετώντας τον εαυτό της μέσα στη δυτική τραγωδία και μεταμορφώνοντάς την εκ των ένδον218. Ωστόσο, μία τέτοια πράξη μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν οι Ορθόδοξοι μπορέσουν να διακρίνουν ότι είναι συνδεδεμένοι στενά με τη Δύση, και οχι απλά ότι είναι δυτικά πρόσωπα αποξενωμένα από τις ανατολικές εκκλησιαστικές ρίζες τους, μέσα σε μία κοινωνία που είναι ριζικά εκδυτικισμένη. Πρέπει να αναγνωρίσουν ότι, ως προς τις ρίζες τους, είναι Δυτικοί, χωρίς, ωστόσο να απεμπολούν με οποιοδήποτε τρόπο την ανατολική ιδιαιτερότητά τους, την ελεύθερη θεμελίωσή τους στο πνεύμα και τη λατρεία των Ανατολικών Πατέρων. Ενας νέος τέτοιος δρόμος στην ορθόδοξη θεολογία φαίνεται ότι βρίσκεται εν τη γενέσει του. Ιδιαίτερα σημαντική είναι εδώ η εκ νέου ανάγνωση της θεολογικής ιστορίας μας ως μία πολύ περισσότερο περίπλοκη και αντιφατική αφήγηση και όχι απλώς ως θριαμβολογία της νέο-πατερικής θεολογίας, ο Παλαμισμός καί ο αποφατισμός μακριά από το σκοτάδι της δυτικής αιχμαλωσίας. Στην γραμμή αύτή, κάποιος θα μπορούσε να άνακαλέσει ένα μέρος της νέας ορθόδοξης κριτικής αξιολόγησης της σημαντικής κληρονομιάς του Bulgakov και της σοφιολογίας, όπου υποστηρίζεται ότι o Bulgakov προτείνει ενα δικό του είδος «νέο-πατερικής σύνθεσης», όπως επίσης και το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ιστορικο-γενετική καταγωγή της νεοπατερικής σύνθεσης219. Ίσως τότε η μέρα εγγίζει, όπου θα μπορέσουμε να οραματιστούμε, όπως πρόσφατα πρότεινε ο Μητροπολίτης Διοκλείας Κάλλιστος σε μία ομιλία του στο Ορθόδοξο θεολογικό σεμινάριο του Αγίου Βλαδιμήρου, εναν δημιουργικό συνδυασμό των «σχολών» (έναν όρο τον οποίο επικρίνει ως μη άκριβή, εάν χρησιμοποιηθεί με εναν αρτηριοσκληρωτικό τρόπο, με την έννοια ότι οι στοχαστές έχουν περισσότερα κοινά παρά διαφορές) της «νεοπατερικής σύνθεσης» και αυτό που αποκαλείται ποικιλοτρόπως ως «ρωσική θρησκευτική φιλοσοφία», «Ρωσική σχολή» και «ρωσική θρησκευτική αναγέννηση». Μία τέτοια σύνθεση θα αποτελούσε επανεξέταση της νέο-πατερικής σύνθεσης που ύπερβαίνει την διχοτόμηση των δύο «σχολών» και προχωρά πέραν των δύο θεολογικών ρευμάτων σε ενα φρέσκο όραμα της ορθόδοξης θεολογίας για τον 21ο αιώνα, που θα συνδυάζει στοιχεία κι από τις δύο σχολές χωρίς να περιορίζεται σε κάποια από τις δύο220. Θα ήταν, συμπληρώνοντας τις απόψεις του Μητροπολίτη, ένα όραμα που θα είναι ταυτόχρονα πλήρως πατερικό, λαμβάνοντας υπόψη τους Πατέρες Ανατολής και Δύσης και επομένως οχι στενά ελληνιστικό, και θα ενσωματώνει συνειδητά και κριτικά την μαρτυρία αμφιλεγόμενων προσωπικοτήτων, όπως οι Solov’ev, Florensky, Berdyaev καί Bulgakov και μη ορθοδόξων στοχαστών άπο τον Barth, τον Balthasar καί τον Heidegger, τον Whitehead καί τον Buber μέχρι τους Pannenberg, Marion, Derrida, Habermas καί Eisenstadt, και θά εμπλέκεται σε διάλογο με την σύγχρονη και μετανεωτερική σκέψη, έτσι ώστε να μπορεί να μιλά αυθεντικά επί παντός επιστητού, για θέματα πολιτισμού, πολιτικής και βιοηθικής, μέχρι τις χρήσεις και καταχρήσεις του καπιταλισμού και της σύγχρονης επιστήμης.
Αυτό λοιπον που χρειάζεται η σύγχρονη Ορθόδοξη θεολογία, δεν είναι ο «πολιτικός ησυχασμός»221, που ακολουθώντας μία μορφή του παραδείγματος που ανιχνεύσαμε στον Φλωρόφσκυ, δαιμονοποιεί τη Δύση με νέους και πιο εξωτικούς τρόπους. Αντίθετα, η αναγκαία «στροφή» στην Ορθόδοξη σκέψη μπορεί να ονομαστεί, σε σχέση προς την χαλκηδόνια ερμηνευτική αρχή, ως «πολιτική περιχώρηση». Μία τέτοια πολιτική περιχώρηση θα υποστήριζε ότι η εκκλησιαστική ταυτότητα μπορεί να διαμορφωθεί κατάλληλα μόνο μέσα από την ευσυνείδητη και προληπτική θεολογική ενασχόληση με τον Άλλο, πάνω στη βάση της παράδοσης. Θα αποτελούσε επανεξέταση της νεοπατερικής μεθοδολογίας, που θα εδραζόταν στην ενασχόληση με το corpus της ανατολικής Πατρολογίας και τη Λειτουργία, αφού μία Ορθόδοξη θεολογία που θα πορευόταν «πέρα από τους Πατέρες» θα ήταν αντιφατική. Επομένως, αυτό για το οποίο κάνουμε λόγο δεν αφορά σε μία «μεταρρύθμιση» της σύγχρονης ορθόδοξης ακαδημαϊκής θεολογίας, αλλά σε μία ανανέωση και επανεξέταση αυτής της θεολογίας μέσω μιας συγκαιρινής στον 21ο αιώνα έπιστροφής στους Πατέρες. Στην Ορθοδοξία η βασική θεολογική μας στάση οφείλει να είναι πάντοτε ότι βρισκόμαστε στην αρχή της κατανόησης των Πατέρων, πάντοτε στην αρχή, δηλαδή στην αφετηρία κατά τη θεώρησή τους, ανανεώνοντας το πνεύμα μέσα στον δικό τους κόσμο (τη ζωή, το φρόνημα, την θεωρία και την εμπειρία της Εκκλησίας), στο βαθμό που συλλογίζονται τον Λόγο της ζωής που αποκαλύπτεται στις Γραφές. Επί του παρόντος, το νέο αυτό νέο-πατερικο παράδειγμα, η επανεξέταση τόσο της νέο-πατερικής σύνθεσης όσο και της κληρονομιάς του Φλωρόφσκυ, θα καλούσε την Ορθόδοξη θεολογία να ξεπεράσει τη στείρα διπολικότητα Ανατολής και Δύσης, την οποία συναντά κανείς σε μεγάλο μέρος της θεολογίας στον απόηχο του Φλωρόφσκυ. Η Δύση, πλέον, δεν αποτελεί κάτι εξωτικά Αλλότριο, έναν βάρβαρο, τον οποίο πάντα προσμένουμε ως μία βολική λύση στην έλλειψη τόλμης εκ μέρους μας ως προς την πνευματική μας επιβεβαίωση. Μία τέτοια θεολογία, με βεβαιότητα είναι μετα-φλωρόφσκια θεολογία, επειδή ακριβώς απορρίπτει αυτο το αρνητικό παράδειγμα που συναντάται στον Φλωρόφσκυ και σε συγγραφείς μετά απ’ αυτόν, αλλά μεταφέρει το κεντρικό δραμα της θεολογίας του για την νέα παγκόσμια δυτική πραγματικότητα, στην οποία βρίσκεται η Εκκλησία. Επομένως, όπως κι ο Φλωρόφσκυ αρχικά αντιμετωπίζει τους Πατέρες ως πηγή για τη σκέψη της, πηγή από την οποία αντλεί και προς την οποία κατευθύνει το δράμα της, χωρίς, ωστόσο, να εγκλωβίζεται σε δουλική παπαγαλία όρων, σε ρουτίνα πράξεων, από την οποία δεν μπορεί να παρεκκλίνει χωρίς να πέφτει στην αίρεση και στην απαγόρευση ενασχόλησης ή και οικειοποίησης ετερόδοξων σκέψεων. Πρόκειται για μία ελευθερία εν εξαρτήσει, μία νέα πατερική σκέψη προορισμένη για μία Ορθοδοξία που δεν είναι πλέον δέσμια στα Βυζαντινά μνημεία του δικού της μεγαλείου, σαν ένα ζώο που αργοπεθαίνει. Πάνω από όλα, μία τέτοια νέα θεολογία θα έβλεπε τη Δύση όχι μόνο ως αδερφή και φίλη, αλλά ως την ίδια της τη ζωή. Η Δύση θα γινόταν πλέον αντιληπτή εκ νέου ως η βάση για την αυτο-εξερεύνηση και αυτο-ανακάλυψη της Ορθοδοξίας ως Ανατολής, μέσω της οποίας φτάνει στο σημείο από το οποίο ξεκίνησε και γνωρίζει τον εαυτό της για πρώτη φορά.
ΤΕΛΟΣ
Σημειώσεις
217. Βλ. Kalaitzidis, “From the Return to the Fathers” to the Need for a Modern Orthodox Theology, SVTQ, Vol. 54 no. 1 (2010), σσ. 5-36 εδώ 10-11 καί Marcus Plested, “The Emergence of the Neo-Patristic Synthesis: Content, Challenges, Limits” υπό έκδοση στα Πρακτικά του Συνεδρίου, Neo-Patristic Synthesis [κλπ.]. (See above n. 151).
218. P, σσ. 513-514, 519-520 [όπ.π, II, σσ. 301-303, 308].
219. Έχουμε κατά νου τα συνέδρια ορθόδοξης θεολογίας που έγιναν τα τελευταία χρόνια στον Βόλο και την Νέα Υόρκη (2010). Βλ. ειδικά LOUTH, “Sergii Bulgakov and the Task of Theology”, Irish Theological Quarterly, 74.3 (August 2009), σσ. 243-257 (βλ. Επίσης τις πρόσφατες παρατηρήσεις του Louth για τον Bulgakov στο “French Ressourcement Theology and Orthodoxy: A Living Mutual Relationship?”, Ressourcement: A Movement for Renewal in Twentieth-Century Catholic Theology, eds. Gabriel Flynn, Paul D. Murray with assistance from Patricia Kelly (Oxford: OUP, 2012), σσ. 495-507 εδώ 499), BAKER, “Neo-Patristic Synthesis” ThM. Thesis, Holy Cross Greek Orthodox School of Theology (Brookline, MA), 2010, The Eternal Spirit of the Son: Barth, Florovsky and Torrance on the Filioque, International Journal of Systematic Theology Vol. 12 no. 4 (October, 2010), σσ. 382-403, το αφιέρωμα του περιοδικού Θεολογία για τον Φλωρόφσκυ (τόμος 81 τχ. 4 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2010), ειδικά τα άρθρα των BAKER, “Theology Reasons in History: Neo-Patristic Synthesis and the Renewal of Theological Rationality”, σσ. 81-118 καί ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΣΠΡΟΥΛΗ «Επόμενοι τοις αγίοις Πατράσιν... Ο διάλογος μεταξύ Φλωρόφσκυ και Bulgakov σε σχέση με τον τρόπο ανάγνωσης τής Παράδοσης. Εισαγωγικές παρατηρήσεις», σσ. 225-246, JOHN ANTHONY MCGUCKIN, “Frs. Georges Florovsky and Sergey Bulgakov: A Conflict of Typologies Concerning the Dialogue of Orthodoxy and Contemporary Society?”, The Annual Georges M. Florovsky Lecture, Orthodox Theological Society of America (OTSA) 2011, Annual Meeting, The Maliotis Cultural Centre, Holy Cross Orthodox School of Theology/Hellenic College, Brookline, MA, 15-17 Σεπτεμβρίου 2011 καί GAVRILYUK, “The Varieties of Neopatristic Synthesis in the Twentieth Century Russian Theology: Georges Florovsky, Vladimir Lossky, Alexander Schmemann, and&Sergius Bulgakov”, άνακοίνωση στην OTSA 2011 Annual Meeting (βλ. OTSA 2011 Annual Meeting”, στην διαδικτυακή τοποθεσία <http://otsamerica.org/sites/otsamerica.org/-files/pages-docs/2011/0TSA-2011-Program.pdf> (ημέρα τελευταίας πρόσβασης: 19 Ιανουαρίου 2012), Georges Florovsky and the Russian Religious Renaissance of the Twentieth Century (Oxford, 2013) καί ARISTOTLE PAPANIKOLAOU, “Eastern Orthodox Theology”, The Routledge Companion to Modern Christian Thought, eds. Chad Meister and James Beilby (υπό έκδοση στον εκδ. οίκο Routledge, 2013).
220. Met. KALLISTOS (WARE) of Diokleia, “The Present and Future of Orthodox Theology”, Ανακοίνωση επί τη αναγορεύσει του από το St Vladimir’s Orthodox Theological Seminary ως επίτιμου Διδάκτορα, στο North American 2011 Conference of the Fellowship of St Alban and St Sergius, Crestwood, NY, 8-10 Σεπτεμβρίου 2011. Στην διαδικτυακή τοποθεσία <http://ancientfaith.com/specials/2011_alban_and_sergius> and <http://www.-svots.edu/headlines/metropolitan-kallistos-receives-honorary-doctorate-seminarians-receive-st-basil-award> (ημέρα τελευταίας πρόσβασης: 19 Ιανουαρίου 2012).
221. Βλ. DANIEL P. PAYNE, The Revival of Political Hesychasm in Contemporary Orthodox Thought: The Political Hesychasm of John Romanides and Christos Yannaras (Lanham, MD: Lexington Books, 2011).
ΠΑΤΡΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. ΑΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ.
ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ "ΣΚΕΨΗΣ" ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΚΑΤ' ΕΠΕΚΤΑΣΙΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ. ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΔΕΟΝΤΑ ΣΕΒΑΣΜΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. ΔΙΑΤΗΡΩΝΤΑΣ ΟΜΩΣ ΤΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.
ΠΩΣ ΕΛΕΓΕ Ο ΣΑΛΙΕΡΙ ΣΤΟΝ ΑΜΑΝΤΕΟΥΣ. ΣΤΟ ΚΟΜΜΑ ΤΩΝ ΜΕΤΡΙΟΤΗΤΩΝ. ΧΑΡΕΙΤΕ ΜΕΤΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΟΥ, ΤΟ ΣΚΟΤΩΣΑ ΤΟ ΘΕΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ, ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΝΤΡΟΠΙΑΖΕ.
ΚΑΛΑΙΤΖΙΔΗ, ΚΑΛΛΙΣΤΕ, ΣΟΛΟΒΙΕΦ ΧΑΡΕΙΤΕ! ΤΟΥΣ ΞΕΦΟΡΤΩΘΗΚΑΜΕ ΤΟΥΣ ΛΙΓΟΥΣ ΕΚΛΕΚΤΟΥΣ. ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΡΙΟΤΗΤΟΣ ΓΛΥΚΟΧΑΡΑΖΕΙ. ΤΟ ΤΙΠΟΤΑ ΣΚΟΤΩΣΕ ΤΟ ΠΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΕΝ. ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΤΙΠΟΤΑ. ΚΟΙΜΗΘΕΙΤΕ ΗΣΥΧΑ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου