Υπάρχει ζωή πέρα από τον φιλελεύθερο καπιταλισμό; Αυτό αναρωτιόμασταν καθώς περπατούσαμε –μετά από χρόνια απουσίας– στη γειτονιά που μεγαλώσαμε. Η ανασκόπηση των πραγμάτων από απόσταση αποκαθιστά την προοπτική. Εκτός από την εμπορική έρημο, μας έκανε εντύπωση βλέποντας τρεις μεγάλες ιδιωτικές εγκαταστάσεις υγείας σε περιορισμένο χώρο. Η ιδιωτικοποίηση των πάντων προχωρά με γοργούς ρυθμούς : σύντομα δεν θα έχουμε τίποτα και θα είμαστε ευτυχισμένοι, σύμφωνα με τους καθολικούς αφέντες. Θα μας πάρουν το αυτοκίνητο, το σπίτι, τα μετρητά μας και θα δημιουργήσουν τη νεοφεουδαρχική παγκόσμια αυτοκρατορία της Τεχνολογίας. Τα νέα δικαιώματα στη σφαίρα κίνησης θα πρέπει να επαρκούν ώστε οι σκλάβοι να αντισταθμίσουν τον υποβιβασμό τους σε δουλοπάροικους.
Στην Ιταλία, η τρέχουσα οικονομική συζήτηση αφορά το λεγόμενο Superbonus, τα φορολογικά προνόμια υπέρ των κατασκευών που εισήγαγε η δεύτερη κυβέρνηση Κόντε, ττα οποία ο Ντράγκι δεν μπόρεσε να καταργήσει και τα οποία η κυβέρνηση Μελόνι -η συνέχεια της οποίας με την προηγούμενη είναι εντυπωσιακή- καταργεί. Εστιάζοντας αποκλειστικά στο κόστος για το δημόσιο ταμείο - τα πολύ διαφορετικά στοιχεία που παρέχουν οι υποστηρικτές και οι επικριτές επιβεβαιώνουν ότι ούτε καν τα μαθηματικά είναι ουδέτερα - ξεχνούν να αξιολογήσουν δύο θεμελιώδη στοιχεία. Το ένα είναι η νομισματική φύση της μεταβιβάσιμης έκπτωσης φόρου: ο κεντρικός τραπεζίτης της κυβέρνησης κατάλαβε αμέσως τον αρνητικό αντίκτυπό της στα συμφέροντα των οποίων είναι ο κορυφαίος διαχειριστής. Ο άλλος είναι ο συνολικός αντίκτυπος στην οικονομία, ο «κεϋνσιανός πολλαπλασιαστής» που ήταν θετικός, αν και υπερεκτιμημένος.
Και τα δύο ζητήματα είναι σχετικά καθώς έρχονται σε αντίθεση με την κυρίαρχη οικονομική-χρηματοπιστωτική αφήγηση, τον απεριόριστο φιλελευθερισμό που συνδέεται με την παγκοσμιοποίηση και τον μυστικισμό των ιδιωτικών «νομισματικών αρχών», των μόνων που μπορούν, σύμφωνα με τήν βίβλο τήν αγαπητή στά χρηματιστήρια, να ρυθμίζουν τη ροή του χρήματος. Μια μεταβιβάσιμη πίστωση φόρου είναι αναμφίβολα νόμισμα, άρα κυριαρχία, ενώ ένα κυβερνητικό μέτρο ικανό να επανενεργοποιήσει έναν αποφασιστικό τομέα όπως ο κτιριακός τομέας είναι δημόσια παρέμβαση στην οικονομία. Κόκκινη κάρτα: η φιλελεύθερη δογματική δεν μπορεί να δεχτεί τέτοιες επικίνδυνες (για αυτήν) αποκλίσεις.
Αντίθετα, σημειώνει με χαρά ότι ο αριθμός των κλινών στα δημόσια νοσοκομεία έχει μειωθεί κατά σαράντα τοις εκατό μέσα σε είκοσι χρόνια (από 310.000 σε 190.000). Τα λόμπι λειτούργησαν καλά - όσοι μπορούν να λάβουν θεραπεία στον ιδιωτικό τομέα, ίσως χρεωθούν προς τέρψη του πιστωτή, κανείς δεν ενδιαφέρεται για τους άλλους. Ας πεθάνουν, άλλος ένας στόχος των ολιγαρχιών. Ένας Ιάπωνας δάσκαλος έχει διατυπώσει ανοιχτά τη θεωρία της ευθανασίας για τους άνω των 65 ετών: μια πραγματική τόμπολα (ένα πραγματικό μπίνγκο) για τους επικυρίαρχους. Λιγότερες συντάξεις, λιγότερα έξοδα υγειονομικής περίθαλψης, συν η τέλεια λύση στο πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού. Το αυγό του Κολόμβου: έπρεπε να το σκεφτούμε.
Ένας προβληματισμός που επιστρέφει στην αφετηρία: στην τερματική Δύση, δεν υπάρχει ανταγωνιστική σκέψη σε κάθε τομέα, αλλά η σιωπή γίνεται εκκωφαντική στον οικονομικό τομέα. Ο ορδο-φιλελευθερισμός ή ο φιλελευθερισμός που γίνεται νόμος εισάγοντας κώδικες και συντάγματα (σκεφτείτε την επιβολή ενός ισοσκελισμένου προϋπολογισμού που εξισώνει τα κράτη με ανώνυμες εταιρείες) έχει αντικαταστήσει τον παλιό ορδο-φιλελευθερισμό πού ήταν πεπεισμένος ότι το κράτος πρέπει να παρέχει νομικούς κανόνες - επομένως όρια - για την προστασία τής κοινωνικής δικαιοσύνης και για ένα ελάχιστο επίπεδο προστασίας για τις ασθενέστερες τάξεις.
Ωστόσο, η αποτυχία του συστήματος που προέκυψε από τη σοβιετική κατάρρευση και η νίκη του νεοφιλελεύθερου μοντέλου είναι απέναντί μας. Δεν μπορούμε να δεχτούμε μια οικονομική, χρηματοπιστωτική, κοινωνική οργάνωση και ένα ανθρωπολογικό μοντέλο στο οποίο μερικές εκατοντάδες άνθρωποι έχουν πλούτο ίσο με αυτόν δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Πρέπει να αποκαταστήσουμε τη δημόσια και κρατική διάσταση -ανεξαρτήτως σχήματος και μεγέθους- παίρνοντας τον έλεγχο της ζωής μας και, συγκεκριμένα, της ιδιοκτησίας των πάντων μακριά από τον θόλο των απόλυτων μοναρχών του κόσμου.
Δεν υπάρχουν πλέον κοινά αγαθά, ούτε καν η ανθρώπινη ζωή και υγεία. Στην ιδιωτική ιδιοκτησία όλων των «μέσων παραγωγής» - κατά τον μαρξιστικό ορισμό - προστέθηκε η κατοχή μεγάλων υποδομών, αυτοκινητοδρόμων, σιδηροδρόμων, λιμανιών, αγωγών πετρελαίου, δικτύων πληροφορικής - μέχρι την ιδιωτικοποίηση του νερού, χωρίς τό οποίο τελειώνει η ζωή. Επίσης, κύριοι της τεχνικής και της τεχνολογίας - πάντα τόσο ισχυροί και διάχυτοι - μονοπωλητές της έρευνας και των εφαρμογών της, κατέχουν, μέσω των πολυεθνικών φαρμάκων και σπόρων, τα κλειδιά για την υγεία και τη διατροφή. Από οικονομικής άποψης, οι κυρίαρχοι του νομισματικού ζητήματος, της παγκόσμιας απάτης του δημόσιου χρέους, που είναι η ιδιωτική πίστωση των ασύστολων βασιλιάδων, έχουν σφίξει τον λαιμό των κρατών, των λαών, ακόμη και εκείνων που δεν έχουν ακόμη γεννηθεί, απλώς επειδή αποτελούν μέρος τής ανθρωπότητος.
Από πλευράς συμπεριφοράς, εξαναγκάζουν δισεκατομμύρια ανθρώπους σε άκρατο ανταγωνισμό, τον «ιερό» ανταγωνισμό τον οποίο ξεφορτώνονται καταστρέφοντας κάθε πραγματικότητα που είναι ξένη προς το παγκόσμιο ολιγοπώλιο. Ο αγώνας όλων εναντίον όλων υποδαυλίζει την εχθρότητα και τον διχασμό - καί συμφέρει τούς ίδιους πάντα. Ο φιλόσοφος Byung Chul Han εξηγεί ότι έχουμε φτάσει στο έσχατο στάδιο, αυτό της αυτοεκμετάλλευσης. Είναι η άτυχη γενιά των «επιχειρηματιών του εαυτού τους», επισφαλείς στη ζωή, στην εργασία, ξεριζωμένοι από την κοινότητα, ατομικιστών στην υπερβολή. Για το λόγο αυτό, καταλήγει απαρηγόρητα, μια επανάσταση είναι αδύνατη. Ο εξαναγκασμός για παραγωγή, ανταγωνισμό, παίρνει ρητά τη μορφή της αυτοεκμετάλλευσης και της αυτοκαταστροφής, κατά την οποία θυσιάζουμε οικειοθελώς οτιδήποτε κάνει τη ζωή να αξίζει. Οι καταστροφικές συνέπειες του καπιταλισμού στην κορύφωσή του θυμίζουν τη φροϋδική ορμή του θανάτου.
Η μεταμοντέρνα μαζική ασθένεια ονομάζεται burnout, η παθολογία εκείνων που αισθάνονται εξουθενωμένοι, ανεπαρκείς, γίνονται απαθείς, καμένοι μέσα τους. Είναι ένα σύνδρομο που ανησυχεί την ολιγαρχία επειδή εκδηλώνεται συχνά στην εργασία, αλλά είναι και σύμπτωμα και συνέπεια της απανθρωποποίησης, της εμπορευματοποίησης των πάντων, ακόμα και του εαυτού μας. Ένας κόσμος που καταναλώνει και μαζί καταναλώνεται και μας κατατρώει σαν κεριά σε ένα τρεμάμενο φως. Νιώθουμε οι χαμένοι της ύπαρξης γιατί δεν έχουμε πετύχει τα πλούτη, δεν έχουμε κερδίσει στον παράλογο διαγωνισμό για όλα. Η φρικτή νίκη του συστήματος, που εμποδίζει τον αγώνα της αντιπολίτευσης, είναι να κάνουν τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι το λάθος είναι δικό τους, για την ανικανότητα ή την ανεπάρκεια: ένας κοινωνικός δαρβινισμός στον οποίο κερδίζει ο χειρότερος, ο πιο αδίστακτος, ο πιο απάνθρωπος.
Ο ένοχος είναι το σημερινό κοινωνικοοικονομικό σύστημα, που έχει γίνει αρνητική ανθρωπολογία. Πρέπει να τού επιτεθούμε, να αποκαλυφθεί, να αποδομηθεί, να καταπολεμηθεί ξεκινώντας από τις οικονομικές, κοινωνικές και χρηματοοικονομικές αρχές του. Ο φιλελεύθερος καπιταλισμός δεν είναι ένα σύστημα όπως τά άλλα, είναι ένα ολοκληρωτικό όραμα ζωής, μια ιδεολογία αποπλάνησης: ο καπιταλισμός των "όμοιων", των "like". Πρέπει να απομυθοποιηθεί ανατρέποντας πρώτα τα οικονομικά τουαξιώματα. Δυστυχώς, εδώ βρίσκεται η αδυναμία μας. Τι να κάνουμε; Κανείς δεν φαίνεται να συζητά πλέον τα θεμελιώδη. Όλα, ή σχεδόν όλα, ευθυγραμμίζονται με τη φιλελεύθερη κατηγορική επιταγή. Στη Δύση -και ιδιαίτερα στην Ιταλία- καμία πολιτική δύναμη και κανένας πολιτισμός δεν αμφισβητεί πλέον την κυριαρχία της ιδιωτικής ολιγαρχίας. Σιωπή για τη νομισματική κυριαρχία που δίνεται στις τράπεζες, χειροκροτήματα για κάθε απώλεια εξουσίας των κρατών -δηλαδή των λαών- αδιαφορία ή παραίτηση για την ανοδική μεταφορά της πυραμίδας του πλούτου, της εξουσίας, των αποφάσεων.
Πού είναι οι σοσιαλιστικές και μαρξιστικές επεξεργασίες, το κοινωνικό δόγμα της Εκκλησίας, οι ιδέες της συνδιαχείρισης, της συμμετοχής, της αυτοδιαχείρισης, της συνεργασίας, το «χωρίς τόν σκοπό ιδιωτικής κερδοσκοπίας», που αναφέρεται στο άρθρο 45 του συντάγματος, ο χριστιανικός και «εθνικός» κορπορατισμός; Ποιος διεκδικεί τόν Τίτλο ΙΙΙ του Χάρτη, αλληλεγγύη, συμμετοχική και μη φιλελεύθερη βάση;
Διανοούμενοι από διάφορους κλάδους –οικονομία, φιλοσοφία, κοινωνιολογία, ανθρωπιστικές επιστήμες– πρέπει να επιστρέψουν στη συλλογιστική για τα υψηλότερα συστήματα, δηλαδή να αμφισβητήσουν τα ορδοφιλελεύθερα δόγματα προτείνοντας συγκεκριμένες εναλλακτικές λύσεις. Όχι ότι δεν λείπουν οι επικριτικές φωνές –ειδικά από τη νομισματική πλευρά– αλλά ασχολούνται περισσότερο με εριστικές κλίκες και ανίκανες αντιθέσεις παρά με την πρόταση. Επιπλέον, δεν βρίσκουν ακαδημαϊκή ή πολιτική υποστήριξη. Δεν γνωρίζουμε κανένα κυβερνητικό πρόγραμμα - όγια ό,τι αξίζει, δεδομένου του "αυτόματου πιλότου" της ιδιωτικοποιημένης υπερεθνικής οικονομικής-χρηματοοικονομικής διακυβέρνησης - που νά προτείνει μοντέλα διαφορετικά από τον ενιαίο, τον παγκοσμιοποιητικό φιλελευθερισμό της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον. Ωστόσο, αυτή η εποχή τελειώνει, κυριευμένη από την πραγματικότητα και την παρακμή της αμερικανικής μονοπολικότητας. Κανείς δεν τολμά να σχεδιάσει κάτι που υπερβαίνει το βραχυπρόθεσμο, το συμφέρον των μετόχων και των φορέων μεγάλων συμφερόντων που είναι αποφασισμένοι να αποκομίσουν άμεσο κέρδος χωρίς να υπολογίζουν το μέλλον, τις ανθρώπινες συνέπειες, το κοινό καλό.
Έχει καταστεί δύσκολο –τόσο βαθιά ριζωμένος είναι ο επίσημος λόγος– να επιβεβαιώσουμε ότι δεν είμαστε πλέον καταθέτες σε τράπεζες, αλλά επενδυτές με όλο τον κίνδυνο πάνω μας, μέχρι και την προϋπόθεση εκείνων που υποχρεούνται από το νόμο να εξοφλήσουν τις χρεοκοπίες τραπεζών. Η ίδια θρησκεία του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) θα πρέπει να αναθεωρηθεί εν μέρει, καθώς ο υπολογισμός είναι ένα αριθμητικό άθροισμα που περιλαμβάνει ακόμη και τα εκτιμώμενα έσοδα του υποκόσμου. Για παράδειγμα, οι ιδιωτικές δαπάνες υγείας που είμαστε αναγκασμένοι να πληρώνουμε συμβάλλουν στη διόγκωση του υπολογισμού, αλλά δεν αντιπροσωπεύουν την αρνητικότητα του φαινομένου που απλώς καταγράφουν. Παραδόξως, αν βγούμε βόλτα, για λόγους ΑΕΠ είναι προτιμότερο να μας χτυπήσει ένα αυτοκίνητο και να μας εγκαταλείψει: έξοδα νοσοκομείων, επισκευές, ιατρικές θεραπείες, ασφαλιστικές αξιώσεις εξασφαλισμένες. Παράξενο σύστημα που μετράει την ευκαιρία αλλά όχι την ευημερία. Ο Richard Easterlin έδειξε ότι η αύξηση του εισοδήματος δεν έχει καμία επίδραση στην ευτυχία, η οποία μειώνεται καθώς καμπυλώνει προς τα κάτω.
Ο Άνταμ Σμιθ είπε ότι δεν είναι η καλοσύνη του χασάπη που φέρνει το κρέας στο τραπέζι μας, αλλά το συμφέρον του. Είναι αλήθεια, αλλά η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας δεν μπορεί να περιοριστεί στό οικονομικό κέρδος. Στην Κωμωδία, ο Δάντης βάζει τον Οδυσσέα να πει ότι ο άνθρωπος δεν είναι θηριώδης, αλλά ένα πλάσμα φτιαγμένο να ακολουθεί «την αρετή και τη γνώση». Όσον αφορά τον ανταγωνισμό, πολλοί φιλελεύθεροι παραδέχονται ότι δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς μια πραγματικά ανοιχτή αγορά. Οι γίγαντες από την άλλη εμποδίζουν την είσοδο νέων παικτώνενώ σταδιακά διώχνουν πρώτα τους μικρούς, μετά τους μεσαίους και τέλος και τους μεγάλους οικονομικούς παράγοντες, καθορίζοντας αυστηρά σιδηρόφρακτα ολιγοπώλια και μονοπώλια.
Η έκκληση απευθύνεται στις πολιτικές και πολιτιστικές δυνάμεις, που επεκτείνονται σε όλους τους ανθρώπους καλής θέλησης, να αναρωτηθούν για άλλη μια φορά σχετικά με την ηθική αναγκαιότητα, καθώς και την πρακτική ευκολία, των οικονομικών, κοινωνικών και χρηματοπιστωτικών συστημάτων εκτός από το «μόνο» φιλελεύθερο/παγκοσμιοποιητικό. Πρέπει να ανακτήσουμε την ανθρώπινη διάσταση: η οικονομία είναι για τον άνθρωπο, όχι το αντίστροφο, είναι ο αιώνιος αγώνας του homo sapiens ενάντια στην εκλεκτικότητα. Το πρώτο βήμα είναι να εντοπιστούν οι τομείς που πρέπει να απελευθερωθούν από το ανεξέλεγκτο μονοπώλιο του κέρδους. Είναι δύσκολο να καταρτιστεί ένας κατάλογος κοινών αγαθών, αλλά τουλάχιστον το νερό, η υγεία, οι μεγάλες υποδομές, τα ηλεκτρονικά και πληροφοριακά δίκτυα επικοινωνίας και η νομισματική έκδοση πρέπει να προστατεύονται από την κερδοσκοπία. Καλύτερα αν διοικούνται από δομές που λογοδοτούν στους πολίτες. Σε άλλους τομείς, όπως η κοινωνική ασφάλιση, το δημόσιο χέρι πρέπει να παραμείνει κυρίαρχο: τα χρήματα των εργαζομένων δεν μπορούν να αφεθούν στα χέρια κερδοσκοπικών ταμείων, ανεξάρτητα από το πόσοι κανονισμοί μπορεί να περιορίσουν το πεδίο δράσης τους.
Ο κατάλογος είναι περίπλοκος και θα μπορούσε να περιλαμβάνει οικονομικούς τομείς, υπηρεσίες και υποδομές των οποίων η σημασία ξεπερνά τα συμφέροντα των κατεστημένων κυβερνήσεων και των σημερινών γενεών, περιλαμβάνοντας μακροπρόθεσμα συμφέροντα που χρειάζονται λήψη πολιτικών αποφάσεων και απαιτούν επενδύσεις που στηρίζονται από κυρίαρχους δημόσιους οργανισμούς.
Όλα μπορούν και πρέπει να συζητηθούν, χωρίς προκαταλήψεις. Έργο σημαίνει ελπίδα, μέλλον, πραγματικό καί συγκεκριμένο. Αρκετά με το αρκτικόλεξο του ψέματος: ΤΙΝΑ, δεν υπάρχει εναλλακτική. Υπάρχει εναλλακτική σε όλα, εκτός από τον θάνατο. Ας δείξουμε ότι υπάρχει ζωή πέρα από τον φιλελεύθερο καπιταλισμό, σύντομα, αμέσως, διαφορετικά η λειτουργία της αναγωγής της ανθρωπότητας σε νεοφεουδαρχικό κοπάδι θα ολοκληρωθεί με συνέπειες που θα ξεπεράσουν τις γενιές που ζουν σήμερα. Δεν μπορούμε να υποθηκεύσουμε τη ζωή των μεταγενέστερων. Δύσκολο πρόγραμμα σε εποχές ατομικισμού, δικτατορίας του παρόντος. Τι έκαναν για μένα οι απόγονοι (οι επόμενες γενιές); αναρωτήθηκε ο Μαρξ. Ο Γκράουτσο, ο ηθοποιός, όχι ο Καρλ, ο κομμουνιστής…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου