ΤΟ "ΚΑΚΟ ΣΤΟΝ ΘΕΟ" (1)

 ΤΟ "ΚΑΚΟ ΣΤΟΝ ΘΕΟ" 

Του Antonio Stevenazzi.

          

ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ.

         

Εάν υφίσταται μία κληρονομιά η οποία ξεκινά απο τον ΧΧ αιώνα, ίσως τον πιό σκοτεινό και ματωμένο της ανθρώπινης ιστορίας, αυτή βρίσκεται στην σπαρακτική ερώτηση περί του κακού. Εάν η αρχαία σκέψη άρχισε την γιγαντομαχία για το Είναι και το γίγνεσθαι η οποία διαρκεί μέχρι σήμερα, ίσως στον καιρό μας ανακοινώνεται μία γιγαντομαχία για το κακό. Είναι διάσημες οι λέξεις του Αγίου Ιερώνυμου σχετικά με τον Ιώβ, ενός βιβλίου που στέκεται σαν ο πολικός αστήρ για τον ανθρώπινο πόνο και θησαυρός για την κατάρα! "να εξηγήσουμε τον Ιώβ είναι σαν να προσπαθούμε να κρατήσουμε στα χέρια μας ένα χέλι ή μία μικρή σμέρνα: όσο πιό δυνατά την πιέζουμε τόσο γρηγορότερα μας ξεφεύγει". Το ίδιο ακριβώς θα μπορούσαμε να πούμε για το ερώτημα περί του κακού. Όσο πιό πολύ προσπαθούμε να κατανοήσουμε το μυστήριο, τόσο αυτό πυκνώνει". Έτσι ξεκινά ένας μελετητής της φιλοσοφίας, το δοκίμιο του που είναι αφιερωμένο στο πρόβλημα του κακού, τονίζοντας εξ'αρχής την αμείωτη αινιγματικότητά του!

          Και πράγματι το πρόβλημα του κακού είναι τόσο σύνθετο που μοιάζει να ξεφεύγει όχι μόνον απο κάθε απάντηση, αλλά να διαφεύγει ακόμη και σαν πρόβλημα! Η μεγάλη αυτή δυσκολία στον χειρισμό του ορίσθηκε σαν το "πρόβλημα των προβλημάτων" και στην φιλοσοφία παρουσιάζεται σαν ένα ερώτημα δύσκολο να συλληφθεί! Ο ίδιος ο Μπερντιάεφ, προσπαθώντας να εκλογικεύσει την μαρτυρική συνθετότητα τών όρων του διλήμματος-η πηγή του κακού δέν μπορεί να είναι στον Θεό και παρ'όλα αυτά δέν υπάρχει έξω απο τον Θεό άλλη πηγή τού είναι και της ζωής-παρατηρούσε ότι δέν γνωρίζουμε και δέν μπορούμε να τοποθετήσουμε διαφορετικά την εναλλαγή διότι σκεπτόμαστε με τις κατηγορίες του καλού και τού κακού, δηλαδή με τις κατηγορίες που γεννήθηκαν απο την πρώτη και δέν μας είναι δυνατόν να μετακινηθούμε σε διαφορετικές και προηγούμενες κατηγορίες, καταλήγοντας ότι το κακό, δεδομένων των όρων του διλήμματος, είναι μία πραγματικότης απολύτως άλογη και επομένως λογικώς απρόσβλητη και ανεξήγητη! (Μπερντιάεφ, Πνεύμα και Ελευθερία). Διαφωτιστικά είναι επίσης, σχετικά με το θέμα και τα λόγια του H. Haring που ακούστηκαν σε μία διάλεξη για την φιλοσοφία και την θρησκεία με τίτλο, "Η νόηση και το κακό!" "Οπωσδήποτε η ανθρώπινη νόηση μπορεί να αναγνωρίσει το κακό σαν κακό, μπορεί να το αναλύσει σαν φυσικό φαινόμενο, ηθικό ή δομικό τής καταστροφής! Δέν μπορούμε όμως να το κατανοήσουμε μ'έναν τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουμε στην θεωρία ή στην πράξη οι κυρίαρχοί του! Η αταραξία και η κοινοτοπία και ασημαντότητα, η πανταχού παρουσία και η συνεχής απόκρυψη του κακού είναι ιδιαιτερότητες οι οποίες δέν μπορούν να θρυμματιστούν ούτε ακόμη και στην θρησκευτική γλώσσα και στον Θεολογικό στοχασμό, στα οποία γίνεται επίκληση της Θείας αποκαλύψεως. Το κακό μπορούμε να το ονομάσουμε όσον αφορά την γλωσσική πλευρά, αλλά δέν μπορούμε να το διαφωτίσουμε θεωρητικά. Είναι αντικειμενικό αλλά δέν αντικειμενοποιείται. Όποιος θα ήθελε να το αναλύσει άμεσα στην γυμνή του ουσία, θα ξεγύμνωνε τον εαυτό του! Αφού θα τίναζε όλα του τα πέταλα, σ'αυτόν θα παρέμενε μόνον το όνομα του ρόδου: "nomina nuda tenenus"!

          Ίσως πρέπει να δικαιώσουμε τον Κίρκεγκαρντ όταν σχετικά με το κακό μιλά για ένα "άλμα", για μία κατάσταση η κατανόηση της οποίας ξεπερνά την αντίληψη και γι'αυτόν τον λόγο δέν μπορούμε να το υπολογίσουμε παρά μόνον φαινομενικά, δέν μπορεί να αποτελέσει παρά ένα αντικείμενο μιας φαινομενολογίας.

          Στην διάρκεια των εποχών η ανθρώπινη συνείδηση έχει επεξεργαστεί μία φαινομενολογία του κακού, τόσο πιό έντονη όσο πιό πολύ γεννιόταν απο μία πονεμένη και βασανιστική εμπειρία: ενοχή, αμαρτία, βασανισμός, ασθένεια, θάνατος, δυσαρμονία και πληγή τής υπάρξεως, πραγματοποιηθέν κακό και υφιστάμενο κακό. Αυτό τώρα που καθιστά τόσο ιδιαίτερο το αίνιγμα του κακού, σύμφωνα με τον φιλόσοφο Ρικέρ, είναι το γεγονός ότι ονομάζουμε με τον ίδιο όρο, τουλάχιστον στην Ιουδαιο Χριστιανική παράδοση, τόσο διαφορετικά μεταξύ τους φαινόμενα, στην πρώτη μας επαφή μαζί τους, όπως η αμαρτία, ο πόνος και ο θάνατος! Το ηθικό κακό, λοιπόν το οποίο στην θρησκευτική γλώσσα είναι η αμαρτία, αφορά αυτό που καθιστά την ανθρώπινη ενέργεια αντικείμενο κατηγορίας και μορφής. Εδώ το ηθικό κακό διασταυρώνεται αναγκαίως με τον πόνο, σαν συνέπεια αυτού του κακού και σαν τιμωρία.

          Λαμβανόμενος στην κυριολεξία του νοήματός του ο πόνος και η κακοπάθεια, διακρίνεται απο την αμαρτία ή το ηθικό κακό λόγω αντιθέτων χαρακτηριστικών: ενώ το ηθικό κακό φανερώνει έναν υπεύθυνο φορέα, ο πόνος και η δυστυχία υπογραμμίζουν τον παθητικό τους χαρακτήρα: "δέν είναι δική μας πράξη, μας χτυπάει. Απο εδώ προκύπτει η εκπληκτική ποικιλία των αιτίων της : χτυπήματα της φύσεως, ασθένειες και αδυναμίες του σώματος και του πνεύματος, πόνος απο τον θάνατο αγαπημένων προσώπων, η τρομακτική προοπτική του δικού μας θανάτου, το αίσθημα της προσωπικής μας αναξιότητος κ.τ.λ. Αντιθέτως, απο την κατηγορία η οποία καταγγέλλει μία ηθική διαστροφή, η δυστυχία χαρακτηρίζεται σαν ένα απλό αντίθετο της χαράς και της ηδονής, σαν μή-χαρά : μείωση της φυσικής μας ολότητος, της ψυχικής και της πνευματικής της φυσικής μας ολότητος, της ψυχικής και πνευματικής. Στην κατηγορία και την συκοφαντία, τέλος και ιδιαιτέρως, η δυστυχία αντιθέτει το παράπονο, διότι εάν το λάθος καθιστά τον άνθρωπο ένοχο, η δυστυχία τον καθιστά θύμα: αυτό κραυγάζει  το παράπονο". (Ρικέρ, περί του κακού).

          Σ'αυτό το σημείο ο Ρικέρ αναρωτιέται: Δεδομένου αυτού του πράγματος, παρά την αναπόφευκτη πολαριτά (πολικότητα), τί πράγμα μάς καλεί να σκεφθούμε η φιλοσοφία και η Θεολογία, σαν κοινή ρίζα τής αμαρτίας και τού πόνου, τού κακού;" Δηλαδή τί πράγμα, στο φαινόμενο τού πραγματοποιημένου κακού και σ'εκείνο που υφιστάμεθα παθητικά, μας κατευθύνει πρός ένα κοινό αινιγματικό βάθος: πάνω απ'όλα το γεγονός ότι αυτές οι δύο πλευρές είναι ενδογενώς συνενωμένες: όχι μόνον επειδή σε κάθε κακό που πραγματοποιούμε ακολουθεί μία δυστυχία φυσική και ηθική (μία σωματική τιμωρία, στέρηση της ελευθερίας, τύψεις), αλλά επίσης και ιδιαιτέρως διότι στην σχεσιακή-διαλογική του δομή το διαπραχθέν κακό απο τον ένα βρίσκει την επανάληψη του στο κακό που υποφέρει ένας άλλος!

Συνεχίζεται