Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (10)

 Συνεχίζεται από: Κυριακή 12 Μαρτίου 2023

Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 

Του Pierre Aubenque.   

 

 Η ανωτερότης της θεωρητικής ζωής.

        

  Εντελώς διαφορετική είναι η άποψη πού αναπτύσσεται στο Χο βιβλίο στα Ηθικά Νικομάχεια. Χωρίς αμφιβολία η ευτυχία εμφανίζεται πάντοτε σαν η πιό ταιριαστή δραστηριότης στην ιδιαίτερη αρετή τού ανθρώπου. Αλλά η ιδιαιτερότης τού ανθρώπου εδώ δέν είναι πλέον να πραγματοποιεί μόνον τις λειτουργίες της λογικής ψυχής, αλλά να πραγματοποιήσει τις λειτουργίες του ανώτερου μέρους της λογικής ψυχής, δηλαδή του ΝΟΥ. Η αληθινή ευτυχία συνίσταται στην ανεμπόδιστη δραστηριότητα του νού, δηλαδή στην θεωρία. Αυτή η ελληνική λέξη, την οποία μεταφράζουμε σαν διαλογισμό, ή θεωρία, προέρχεται απο την ρίζα όρα, που σημαίνει "βλέπειν" και ορίζει την αδιάφορη γνώση, την γνώση που έχει σαν σκοπό τον εαυτό της και της οποίας η αισθητή προτύπωση βρίσκεται στο γεγονός πώς βλέπουμε μόνον για την ευχαρίστηση να βλέπουμε (Μεταφ 980 α 21-23). Υπάρχει μία χαρά γνώσεως την οποία δοκιμάζουμε στην απόκτηση της γνώσεως, παρά στην "έρευνα" που προηγείται αυτής της κατάκτησης (Ηθ Νι. 1177 α 27). Η θεωρητική δραστηριότης είναι σταθερή, είναι συνεχής, όσο μπορεί να είναι μία ανθρώπινη δραστηριότης και επαρκεί στον εαυτό της, καθότι δέν χρειάζεται πολλά μέσα για να ικανοποιηθεί. Απαντά τέλος και σε όλες τις απαιτήσεις της ευτυχίας, και απαντά καλύτερα απο την κοινή αντίληψη περί ευτυχίας, η οποία την τοποθετεί σε μία πρακτική η οποία συμπεριλαμβάνει ταυτοχρόνως την αρετή και ένα κομμάτι εξωτερικών αγαθών.
Λέγοντας αυτό ο Αριστοτέλης παίρνει θέση φανερά, σε μία συζήτηση η οποία απασχολούσε πολύ τους αρχαίους. Τρείς τρόποι ζωής προσφέρονταν, κατά την γνώμη τους, στην επιλογή τού ανθρώπου: ή "απολαυστική" ζωή ή η ζωή τής καταναλώσεως και της ηδονής, η δραστήρια ζωή ή η πολιτική και η θεωρητική ζωή ή ο διαλογισμός. (Αυτό το τριμερές φαίνεται πώς κατάγεται απο τον Πυθαγόρα, όπως μαρτυρεί ο Ιάμβλιχος). Και εάν υπήρχε μία συμφωνία, αρκετά γενική όσον αφορά τον πρώτο τύπο ζωής και στην κατάταξη του σαν τον κατώτερο τρόπο ζωής, η συζήτηση αντιθέτως ήταν πολύ ενθουσιώδης όσον αφορά την αξία αντιστοίχως της πρακτικής ζωής ή της θεωρητικής. Οι ελληνικές πόλεις προσέφεραν στον ελεύθερο άνθρωπο ένα πεδίο δράσεως εξόχως σεβαστό: την συνεχή συμμετοχή του στις συγκεντρώσεις και στις αποφάσεις τής Εκκλησίας του δήμου : ενώ ακόμη περισσότερο η άσκηση των δημοτικών καθηκόντων δια εκλογής ή διά κληρώσεως απαιτούσαν ικανότητες πειθούς, σιγουριά κρίσεως και ορθών κριτηρίων, μίας θελήσεως η οποία είχε παιδαγωγηθεί απο την αρετή του ήθους. Σ'αυτούς που είχαν αφιερωθεί με επιτυχία σ'αυτό το είδος ζωής, περίμενε η επιβράβευση απο τους συμπολίτες τους. Και ήταν μία νόμιμη φιλοδοξία και μία υγιής άμιλλα ωθούσε μ'αυτή την έννοια τις καλοπροαίρετες ψυχές. Έτσι γίνεται κατανοητό ότι και ο Αριστοτέλης μπορούσε να γοητευθεί απο αυτό το ελληνικό ιδανικό, κατεξοχήν αθηναϊκό μάλιστα, μιάς ζωής η οποία μπορούσε να συσχετίσει αρμονικά την πραγματοποίηση τού εαυτού και την υπηρεσία της κοινότητος.
Μία πιό λεπτή ανάλυση, η οποία δέν αντιτίθεται στην πρώτη, αλλά την ολοκληρώνει, αποδεικνύει παρ' όλα αυτά πώς μία ζωή αφιερωμένη στην θεωρία, δηλαδή στην θεωρητική γνώση, ικανοποιεί το ίδιο καλά-και ακόμη περισσότερο -τις απαιτήσεις μίας ευτυχισμένης ζωής. Η ευτυχία δέν είναι μόνον μία ικανότης, αλλά μία ενέργεια, δηλαδή μία δραστηριότης η οποία δέν είναι εν δυνάμει σε σχέση με μία άλλη, αλλά η οποία ασκείται καθαυτή χωρίς άλλη σκοπιμότητα απο τον εαυτό της. Αλλά αυτή δέν είναι η περίπτωση του παιχνιδιού, της παιδείας, το οποιό παίζεται για τον εαυτό του, καθαυτό, χωρίς καμμία εξωτερική σκοπιμότητα; Ο Πλάτων είχε αποδώσει μία θετική αξία στο παιχνίδι, διότι επιτρέπει το ελεύθερο ξεδίπλωμα των ικανοτήτων τού ανθρώπου και ιδιαιτέρως των διανοητικών. Ο Αριστοτέλης δέν έχει καμμία αντίρρηση σ'αυτό το σημείο και πραγματικά το παιχνίδι δέν είναι καταδικαστέο. Αλλά για να υψωθεί στο επίπεδο της ευτυχίας τού λείπει η αρετή. Δέν απαιτείται καμμία αρετή για να παίξουμε. Ενώ η αρετή προϋποθέτει σοβαρότητα, δηλαδή μία προσπάθεια (μία σπουδή). Το παιχνίδι δέν ειναι τίποτε άλλο απο μία ανάπαυση ανάμεσα σε σοβαρές δραστηριότητες: και αντιθέτως απο την πρώτη εντύπωση, δέν είναι ένας αυτοσκοπός, αλλά εάν υπολογισθεί στην σχέση του με ολόκληρη την ανθρώπινη ζωή-είναι μόνον η χαλάρωση η οποία επιτρέπει στον άνθρωπο την ανοικοδόμηση των δυνάμεών του (παρότι τις διαθέτει απολαμβάνοντας εν' όψει μίας επιστροφής στην υπεύθυνη ζωή). Αντιθέτως απο τον Πλάτωνα, το παιχνίδι δέν συγχέεται με τον ελεύθερο χρόνο ο οποίος αφιερώνεται στην σπουδή, στην σχολή, στην μάθηση της οποίας είναι στην καλύτερη περίπτωση μία εξωτερική βοήθεια.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.