από τον Roberto Pecchioli
Ο παγκοσμιοποιητής, φιλελεύθερος και ελευθεριακός Volpone, που σκοπεύει να καταστρέψει τείχη για να επεκτείνει την αυτοκρατορία του έχειν, ζει μια μοναδική μεταμόρφωση την εποχή του ιού, μέ τίς κλειστές πόλεις και τόν μεγάλο φόβο.
Ο Ennio Flaiano έγραψε ότι κατά τον Μεσαίωνα ο άνθρωπος ήταν κάτοικος δύο πόλεων: της γήινης και της ουράνιας. Ο γήινος δεν ήταν τέλειος, ο ουράνιος ήταν. Ήταν άχρηστο να αναζητήσει κανείς την αυτοπραγμάτωση στην επίγεια πόλη, αφού ο άνθρωπος μπορούσε να βρει αυτή την πληρότητα, μετά από μια δοκιμαστική ζωή, στην πόλη του Θεού.
Ο Ορθός Λόγος (La Raison), ο βιομηχανικός πολιτισμός που ακολούθησε, κατάργησε την ουράνια πόλη. Έμενε ο άνθρωπος να εκπληρώσει τον εαυτό του στην επίγεια πόλη, να βρει στη ζωή την υποσχεμένη ευτυχία μετά τη ζωή. Εξ ου και η φιλοσοφία της επιτυχίας, της ελεύθερης αγάπης, της αναζήτησης της ευτυχίας και της ευημερίας. Ο άνθρωπος δεν θέλει πια να υποφέρει σε αυτή τη γήινη πόλη, ούτε να εγκαταλείψει τίποτα. Αλλά ο πολιτισμός της ευμάρειας φέρνει μαζί του τη δυστυχία, αφού προσφέρει στον άνθρωπο την προσομοίωση τών κατακτήσεων πού πρέπει να φτάσει και μειώνει κάθε κατάκτηση σε υλικό επίπεδο, άρα φθαρτό.
Η μεταμόρφωση που προκαλείται από τον αντίκτυπο της μετάδοσης - κάτι που νομίζαμε ότι είχαμε εξαλείψει, σβήσει για πάντα από τον ορίζοντα - μας κάνει να ξανασκεφτούμε τον θεμελιώδη ρόλο της τέχνης, ειδικά της αφήγησης, στην οποία λαμπροί άνδρες ή γυναίκες καταφέρνουν να αντλήσουν από ένα γεγονός, μια κατάσταση, μια ιστορία, καθολικά μαθήματα. Αυτή είναι η περίπτωση του Frankenstein της Mary Shelley, όπου ένα πλάσμα που δημιουργήθηκε κατά λάθος από την επιστήμη ενσαρκώνει το κακό πάνω απ' όλα επειδή είναι πληγωμένο από τη μοναξιά, από την κατάσταση ενός μη αγαπητού πλάσματος, που προκαλεί φόβο και, κατά κάποιο τρόπο, προκαλεί μεταμόρφωση σέ όποιον συναντά.
Ο σημερινός άμεσος φόβος αφορά τη ζωή, την υγεία, αλλά ο δεύτερος, αυτός της μεγάλης επίφοβης μεταμόρφωσης, είναι η κόρη της αναγωγής των πάντων στην ευημερία (στήν αβάσταχτη ελαφρότητα τού είναι), στην πραγματικότητα στην αποθήκευση πλούτου. Ο περήφανος κυβερνήτης του σύμπαντος, πεπεισμένος ότι ελέγχει τα πάντα, προβλέπει τα πάντα, λύνει τα πάντα μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας, διαποτίζεται από μια πολύ μεγαλύτερη φρίκη από αυτή του μεσαιωνικού προπάτορά του που έβλεπε το χέρι του Θεού σε πληγές και λιμούς καί ετοιμαζόταν να δώσει λογαριασμό για τον εαυτό του.
Σχεδόν όλα έχουν χαθεί σήμερα: ο δυτικός άνθρωπος είναι ένα έντομο που ανακαλύπτει τη φρίκη του εαυτού του και δεν μπορεί να καταλάβει τον εαυτό του. Ακόμα και η θρησκεία σιωπά και επαναλαμβάνει κουρασμένες συστάσεις υγιεινής. Ο άνθρωπος είναι μόνο η σάρκα του, η μάσκα είναι η τελευταία άμυνα. Ένας από τους τελευταίους χριστιανούς στοχαστές, ο Soren Kierkegaard, στο "Φόβος και τρόμος", υπενθύμισε τη μυστηριώδη σχέση μεταξύ Θεού και ανθρώπου, πίστης και λογικής, υπέρβασης και θέλησης. «Αν ο άνθρωπος δεν είχε μιά αιώνια συνείδηση, αν στο βάθος κάθε πράγματος υπήρχε μια άγρια και καυτή δύναμη που παράγει τα πάντα, τα μεγάλα και τα μάταια, στη δίνη των σκοτεινών παθών. Aν το απύθμενο κενό, που τίποτα δεν μπορεί να τό χορτάσει, κρυβόταν κάτω από τα πράγματα, τι θα ήταν η ζωή, εκτός από απόγνωση;».
Ας αφήσουμε λοιπόν κατά μέρος τις υποθέσεις για τα αίτια του ιού, για την τρέλα του να θυσιάσουμε τα πάντα στην οικονομική λογική και ας επιστρέψουμε στα θεμελιώδη, στην απροσδόκητη μεταμόρφωση που μας κατέλαβε μετά τα όνειρα για το διάφανο, πολύ λεπτό ροζ σύννεφο που είχαμε πειστεί να κατοικήσουμε. Ennio Flaiano και πάλι: ζούμε με τα πόδια μας γερά ακουμπισμένα στα σύννεφα. Τι να κάνετε λοιπόν, εκτός από το να περιμένετε στον καναπέ να αναπτυχθεί η μόλυνση και να μετανιώσετε για τις παλιές καλές μέρες που μπορούσατε να πιείτε έναν καφέ στο μπαρ; Κανείς δεν ξέρει, αλλά αν αυτό που βιώνουμε δεν μας πείθει ότι βρισκόμαστε σε λάθος δρόμο, πραγματικά δεν ξέρουμε τι μπορεί να μας τραβήξει από την πολιτική, υπαρξιακή, πολιτιστική άβυσσο στην οποία μας καλεί ο μέτριος μεταμοντέρνος λοιμός που ονομάζεται Κορωνοϊός.
Εν τω μεταξύ, βρισκόμαστε -όχι μόνο εμείς οι Ιταλοί- στα χειρότερα χέρια για να αντιμετωπίσουμε τον αόρατο εχθρό, που αδιαφορεί για τις γέφυρες, τα ανοιχτά ή κλειστά σύνορα. Μας ζητούν υποδειγματική συμπεριφορά, μετά από δεκαετίες διάδοσης της αφηρημένης ελευθερίας, της απαγόρευσης των απαγορεύσεων, του απόλυτου υποκειμενισμού.
Ένας πληθυσμός που εκπαιδεύτηκε επί αιώνες στον εγωισμό και τον ατομικισμό, που έγιναν νόμοι τον τελευταίο καταστροφικό μισό αιώνα, θα έπρεπε, με μια περαιτέρω μεταμόρφωση, να προσφέρει γενναιόδωρη, αλτρουιστική, πολιτικά άψογη συμπεριφορά. Συνολικά, οι απλοί άνθρωποι δείχνουν μεγαλύτερη σοβαρότητα από τις ελίτ τους.
Φυσικά, η παιδικότης σάν τής γενιάς τής νιφάδας χιονιού των σεντονιών και των πινακίδων που βλέπουμε στα κλειστά παράθυρα και στα περβάζια είναι ενοχλητική: «όλα θα πάνε καλά», με το hashtag να προηγείται. Όχι, δεν πάνε όλα καλά και δεν ξέρουμε πώς θα τελειώσει. Πάντα να προσπαθούμε, ποτέ να μην αυταπατώμεθα, πόσο μάλλον να πιστεύουμε ότι η συνεισφορά μας είναι να βάλουμε κωμικά ουράνια τόξα στο παράθυρο. Ο πόλεμος των συμβόλων που παρατηρούμε καθώς βγαίνουμε από το σπίτι, μοιάζοντας με συνωμότες, για να αγοράσουμε ψωμί και απολυμαντικά είναι ντροπιαστικός.
Κάποιοι χρησιμοποιούν το ουράνιο τόξο και κάποιοι το τρίχρωμο ενάντια στον αδιάφορο ιό. Ακόμη και ο Covid 19 έχει μιά δεξιά και μιά αριστερά, τους ιθαγενείς έναντι των κοσμοπολιτών, αλλά κατά βάθος το ουράνιο τόξο είναι για πολλούς η φυσική εικόνα που ήταν πάντα: το φυσικό σύμβολο της επιστροφής του καλού καιρού, της ηρεμίας μετά την καταιγίδα.
Δεν θα είναι εύκολο να πάνε όλα καλά με νοσοκομεία περικομμένα στο βωμό της λιτότητας, μέ μη ειδικευμένα φάρμακα και την ενοχλητική πολιτική διαχείριση. Δεν φταίνε όλα αυτά: η ανικανότητα των κυβερνώντων είναι αντανάκλαση της ανικανότητάς μας, η οποία είναι αντανάκλαση της ανικανότητας των κυβερνώντων. Χωρίς λογοπαίγνιο: απλώς η «κυκλική» αιτιότητα αυτού των όσων συμβαίνουν. Η ποιότητα των εκπαιδευτικών είναι ο καθρέφτης του εκπαιδευτικού συστήματος, που με τη σειρά του είναι έκφραση του επιπέδου των εκπαιδευτικών.
Το ίδιο ισχύει και για τις μόδες και τις προτιμήσεις του κοινού. Πριν από λίγο καιρό ακούσαμε έναν τηλεοπτικό ειδικό να υποστηρίζει ότι η ποιότητα του προγράμματος εξαρτάται από αυτή των τηλεθεατών. Αν βάλεις μπροστά στην οθόνη ένα κοινό που θέλει κλασική μουσική και εκλεπτυσμένους πολιτιστικούς χώρους, θα στο παράσχουν σε μερικές εβδομάδες. Αν απαιτούν πορνό ή σκουπίδια, επίσης. Υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτό, αλλά είναι η δύναμη του θεάματος και της διασκέδασης που καθορίζει τις προτιμήσεις και κατευθύνει τα μαζικά γούστα.
Προωθείται μια «λογική» ανικανότητα. Δεν ξέρουμε τι να σκεφτούμε για αυτό που συμβαίνει γύρω και μέσα μας. Σκεφτόμαστε, εκφραζόμαστε με έννοιες επινοημένες εδώ και πολύ καιρό, άχρηστες, οι οποίες διατηρούνται χάρη σε ολισθήματα νοήματος που επιτρέπουν την επιβίωσή τους με το τίμημα σοβαρών συγχύσεων.
Συμβαίνει με βασικές κατηγορίες όπως κράτος, έθνος, κυριαρχία, αγορά, χρήμα, οικονομική αξία, καπιταλισμός, φεμινισμός, φύλο, ταυτότητα, αντιπροσώπευση, λαϊκή βούληση.
Εμφανίζονται νέες έννοιες, όπως η ανελεύθερη δημοκρατία, η τεχνητή νοημοσύνη, η διακυβέρνηση. Δεν υπάρχουν πλέον σαφείς, ξεκάθαρες ιδέες. Οι αποφάσεις μπορούν να είναι μόνο ακανόνιστες, μερικές, λανθασμένες. Φαίνεται προφανές ότι η αντίληψή μας για την ελευθερία είναι ανεπαρκής απέναντι σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και όχι μόνο.
Η Κίνα, από την οποία ξεκίνησαν όλα - το πώς μένει να διευκρινιστεί - φιλοδοξεί να γίνει όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτιστική υπερδύναμη. Μας λένε με στοιχεία ότι πιστεύουν ότι η αντίληψή τους για την εξουσία και την κοινωνική οργάνωση είναι ανώτερη από τη δική μας. Πιστεύουν ακράδαντα ότι κάνουμε λάθος που τοποθετούμε μια αφηρημένη ιδέα της ελευθερίας - την απουσία ορίων, τον υποκειμενισμό, την απελευθέρωση από τους περιορισμούς - στην κορυφή της κλίμακας των αξιών. Έχοντας επιστρέψει στον Κομφουκιανισμό μετά τη μαοϊκή καταιγίδα, επιβεβαιώνουν ότι η αρμονία και η δικαιοσύνη είναι ανώτερες αρχές.
Η Δύση έχει χάσει τη φιλοσοφική δύναμη νααπαντήσει και, συγκεκριμένα, να αντέξει τον αντίκτυπο ενός απροσδόκητου γεγονότος τόσο μακριά από τους σημερινούς νοητικούς κανόνες. Και ναι, πάντα γνωρίζαμε πολέμους, λιμούς, πανδημίες. Η εξάλειψη του παρελθόντος μας αφήνει επίσης γυμνούς όσον αφορά την ικανότητά μας να αντιδρούμε. Όλα θα πάνε καλά, αυτό προλαβαίνουμε να πούμε, μια φράση χωρίς νόημα από αμερικανικές ταινίες.[ΕΧΕΙ Ο ΘΕΟΣ]
Τουλάχιστον τώρα ξέρουμε ότι είμαστε ευάλωτοι: τα μαθηματικά μοντέλα, οι αλγόριθμοι και τα ιστογράμματα ούτε λύνουν ούτε εξηγούν. Επιστρέφουν στο να είναι αυτό που είναι: αναπαραστάσεις, όχι πραγματικότητες και ακόμη λιγότερα ερμηνευτικά κλειδιά. Ζούμε, ακόμα και στα έκτακτα διατάγματα, την εποχή της δύσπνοιας, της βραχυπρόθεσμης λήξης. Εξάλλου, παραδοθήκαμε οικονομικά στην Κίνα πεπεισμένοι ότι αυτή θα έκανε τη βρώμικη, κουραστική δουλειά μας: θα μπορούσαμε να καθίσουμε στις δάφνες μας.
Ο άνθρωπος δεν θέλει πια να υποφέρει σε αυτή τη γήινη πόλη, ούτε να εγκαταλείψει τίποτα. Όμως ο πολιτισμός της ευμάρειας φέρνει μαζί του δυστυχία, αφού προσφέρει στον άνθρωπο την προσομοίωση για να φτάσει και μειώνει κάθε κατάκτηση μέ υλικούς όρους, άρα φθαρτή.
Θανατηφόρο λάθος στην οικονομία και τη γεωπολιτική. Καί για να μας ξυπνήσει από τον ναρκωτικό ύπνο, έφτασε ένας ιός, το αόρατο απροσδόκητο, για τον οποίο δεν υπάρχει άλλη λύση από το να κλείσουμε πόρτες και παράθυρα, να καταφύγουμε πίσω από τους τοίχους μόλις βρεθούμε στο σπίτι, να απολυμαίνουμε και να ελπίζουμε, χωρίς καν τήν άνεση της προσευχής, ένα γελοίο προμοντέρνο φάρμακο. Δεν θα αλλάξουμε εύκολα, παρά μόνο από ένστικτο. Οι λαοί μαθαίνουν σιγά σιγά, η ελπίδα είναι ότι θα αναγκάσουν την αγορά να παραμεριστεί και να επιστρέψει στο παλιό, αγαπητό κράτος. Τίποτα δεν θα λυθεί μόλις περάσει το ωστικό κύμα του ιού -όταν περάσει και με τεράστιο κόστος, ανθρώπινο, πολιτικό και οικονομικό- χωρίς μακροπρόθεσμα σχέδια, κοινούς στόχους που βάζουν ξανά τήν κοινότητα στο επίκεντρο, το στοίχημα στο μελλον μας.
Καθισμένοι στον καναπέ, μας εκπλήσσει ένα σύστημα που μας επιτρέπει να βγαίνουμε έξω με σκύλους, για τις ανάγκες τους, αλλά όχι με παιδιά. Οι λίγοι άνθρωποι που μπαίνουν στο πάρκο κοντά στο σπίτι τους με τα μικρά τους αψηφούν ανόητα πρόστιμα. Πόσες αντιφάσεις στον καλύτερο από όλους τους δυνατούς κόσμους, μάλιστα στον μοναδικό, αυτόν που ανακαλύφθηκε μετά από χιλιετίες σκότους. Η μεγαλύτερη δυστυχία, όμως, είναι η διάβρωση του στοιχειώδους, πρωταρχικού θεσμού της κοινής ζωής: του σπιτιού, της θέσης του οικογενειακού πυρήνα όπου, οι « επηρεαστές» μας προστάζουν και μας πείθουν, πρέπει να μείνουμε για να κρατήσουμε τον εχθρό χωρίς πρόσωπο μακριά. Περιορίστηκε σε χώρο ανάπαυσης, « τοποθεσία» για το κρεβάτι μας, ένας χώρος στον οποίο φυλάσσονται προσωπικά αντικείμενα, έχει χάσει την αξία του ως ιερού χώρου κοινής ζωής. Προφανώς, δεν πρόκειται για την αρχαία οικογένεια, ένα στοιχείο του πολιτισμού που συγκροτείται ως μονάδα υιοθεσίας, όπως έδειξε ο Fustel de Coulanges, νικώντας τον θετικισμό, στο θεμελιώδες έργο του, "Η Αρχαία Πόλη".
Ούτε αυτό το θραύσμα που ήταν η «πυρηνική» αστική οικογένεια παραμένει όρθιο. Ήταν ήδη μια υπολειμματική, παρεκκλίνουσα έννοια, που προοριζόταν να καταλήξει σε πλήρη κατάργηση τής οικογένειας για την οποία πολέμησαν τόσο πολύ οι πήλινοι ελευθεριακοί επαναστάτες. Είναι το παιχνίδι της ιδεολογίας τής εποχής μας, η απατηλή απόδειξη που μοιράζεται η μάζα, (απο)προσαρμοσμένη σε νέους τρόπους ζωής: πολιτικός και οικονομικός φιλελευθερισμός, διανθισμένος από το δηλητήριο του πολιτισμικού προοδευτισμού του οποίου η τελευταία μεταμφίεση είναι ο νεοφιλελευθερισμός.
Ο κλασικός φιλελευθερισμός απαγόρευε την καταστροφική δαγκάνα του Κράτους και της Αγοράς στο όνομα της κοινότητας. Για τον Ορτέγκα, ο φιλελευθερισμός ήταν το δόγμα που έθεσε όρια στην κρατική παρέμβαση. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ένας θειούχος εκδημοκρατισμός, έξυπνα συγκαλυμμένος, που αρνείται κάθε όριο στην παρέμβαση της αγοράς που έγινε εξουσία χρησιμοποιώντας και καταχρώντας το κράτος, τον υπηρέτη του, προσανατολισμένος στην επιστημονική κατεδάφιση κάθε ανθρωπολογικού δεσμού και στη δημιουργία μάζας μέ άτομα χωρίς φύση ή σύνταγμα.
Μοναχικά και υπερδραστήρια άτομα που τώρα αναγκάζονται να μείνουν ακίνητα, κλειδώνονται στο σπίτι, στην εξωπραγματική σιωπή των "μονομερών" δείπνων ή στην ακοινωνησία μικρών ανθρώπινων ομάδων που συνεχίζουμε, από συνήθεια, σημασιολογική ανικανότητα ή φόβο για την αλήθεια, να καλούμε οικογένεια. Μπορεί να είμαστε αδιαπέραστοι στο νέο και με περιορισμένη ικανότητα φαντασίας, αλλά είμαστε πεπεισμένοι ότι η μόνη διέξοδος είναι να πάμε πίσω και μετά να επιστρέψουμε για να ανεβάσουμε ταχύτητα. Όχι όμως τώρα: ήρθε η ώρα να διαλογιστείτε και να αλλάξετε κατεύθυνση. Ριζικά, γυρνώντας την πλάτη στον άδειο ορίζοντα, στη μεγάλη έρημο στην οποία μας οδηγεί η μετα-φιλελεύθερη μετανεωτερικότητα (όλα είναι μετά, μανιερισμός, υπερτροφία, στη σύγχρονη Δύση) του ουσιαστικού και τέλειου ατόμου. Επιστροφή, εξίσου ριζικά, στον δρόμο από τον οποίο ήρθαμε.
Η Δύση έχει χάσει τη φιλοσοφική δύναμη να εναντιωθεί και, συγκεκριμένα, να αντέξει τον αντίκτυπο ενός απροσδόκητου γεγονότος τόσο μακριά από τους σημερινούς νοητικούς κανόνες. Και ναι, πάντα γνωρίζαμε πολέμους, λιμούς, πανδημίες!
Το τοπίο δεν μπορεί να είναι το ίδιο, η ιστορία δεν είναι αναστρέψιμη, δεν ανατρέπεται όπως τα παλτά του παρελθόντος. Η ιστορία είναι τόσο λίγο αναστρέψιμη που θα χρειαστεί μια αντιδραστική, αντιφιλελεύθερη και αντιμοντέρνα επανάσταση, μια κοινοτική επανάσταση, στο όνομα της ζωής, της αμετάβλητης αρχής ότι η βούληση κάποιου δεν είναι ανεξάρτητη, ελεύθερη, αδιάφορη για τη θέληση των άλλων. Πρέπει να αποκαταστήσουμε τις συνθήκες της κοινής, συντροφικής, γειτονικής ύπαρξης, εργασίας και κατανάλωσης: ενωμένοι επειδή είμαστε κοντά. Όχι στην απόσταση που μας αναγκάζει η έκτακτη ανάγκη, αλλά δίπλα, γύρω.
Κανένας ειδυλλιακός παράδεισος γεμάτος αρμονία, ούτε «#όλα θα πάνε καλά», γιατί τίποτα από όσα χτίζει ο άνθρωπος δεν είναι τέλειο, αλλά δεν θα είναι η μεταβιομηχανική κόλαση της εμπορικής πανδημίας. Οι σημερινές μάσκες κρύβουν τα ίσα πρόσωπα των κερωμένων ανδρών και γυναικών, μολυσμένα από την ευεξία.
Ο κόσμος πρέπει να ξανασκεφτεί την παγκοσμιοποίηση αν δεν θέλει να ξαναπέσει στις απρόβλεπτες συνέπειες των οποίων είμαστε τρομοκρατημένοι μάρτυρες και πρωταγωνιστές. Ο κοινωνιολόγος Ulrich Beck την αποκάλεσε κοινωνία κινδύνου, με την προειδοποίηση ότι οι παραδοσιακές συντεταγμένες που σημάδευαν τα σύνορα της ανασφάλειας και των αφόρητων ανισοτήτων - βασισμένες σε ομοιογενείς κοινωνικές ομάδες και δομές - έχουν αλλάξει βαθιά από τις διαδικασίες εξατομίκευσης, κατακερματισμού της οικογένειας και της κοινωνίας πού καθορίζεται από την παγκοσμιοποίηση και την τεχνολογική επανάσταση. Αυτό το σενάριο θα συνεχιστεί αν δεν γίνει τίποτα, αν συνεχίσουμε να σκεφτόμαστε βραχυπρόθεσμα, σκεπτόμενοι τις πλησιέστερες τριμηνιαίες ταμειακές ροές, να αγοράσουμε λίγο χρόνο πριν από την επόμενη έκτακτη ανάγκη.
Είναι περίεργο που το ακραίο έργο του Μπεκ, που πέθανε το 2015, έχει τίτλο Οι μεταμορφώσεις του κόσμου. Όπως ο Γκρέγκορ Σάμσα στο μυθιστόρημα του Κάφκα, που έχει γίνει ένα έντομο που δεν μπορεί πλέον να κινηθεί και να αλληλεπιδράσει με τον περιβάλλοντα κόσμο, έτσι και εμείς περιπλανιόμαστε μπερδεμένοι χωρίς να καταλαβαίνουμε. Η κρίσιμη διάκριση είναι μεταξύ αλλαγής και μεταμόρφωσης: η αλλαγή επηρεάζει ένα στοιχείο, ενώ το υπόλοιπο παραμένει αμετάβλητο. Η μεταμόρφωση [Η ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ] ανατρέπει, ξεριζώνει όλες τις δομές της σύγχρονης κοινωνίας, θέτει σε κίνδυνο ολόκληρο το είναι στον κόσμο. Αυτό που φαινόταν αδιανόητο συμβαίνει ξαφνικά και γίνεται παγκόσμιο γεγονός.
Η μεταμόρφωση που προκαλείται από την επίδραση της μετάδοσης - κάτι που νομίζαμε ότι είχαμε εξαλείψει, σβήσει για πάντα από τον ορίζοντα - μας κάνει να ξανασκεφτούμε τον θεμελιώδη ρόλο της τέχνης, ειδικά της αφήγησης, στην οποία λαμπροί άνδρες ή γυναίκες καταφέρνουν να αντλήσουν από ένα γεγονός, κατάσταση, μια ιστορία, καθολικά μαθήματα (οικουμενικά διδάγματα). Είναι η περίπτωση του Frankenstein της Mary Shelley, στο οποίο ένα πλάσμα που δημιουργήθηκε κατά λάθος από την επιστήμη ενσαρκώνει το κακό πάνω απ' όλα επειδή είναι πληγωμένο από τη μοναξιά, από την κατάσταση ενός μη αγαπητού πλάσματος, που προκαλεί φόβο και, κατά κάποιο τρόπο, προκαλεί μεταμόρφωση σε αυτούς που συναντά. Είναι ακόμη περισσότερο η αίσθηση ενός μυθιστορήματος που τις τελευταίες εβδομάδες βιώνει νέα τύχη, η Πανούκλα του Αλμπέρ Καμύ. Η ιστορία μιας πόλης, του Αλγερινού Οράν, μιας ακόμα γαλλικής επαρχίας, κλειστής στον κόσμο επειδή ήταν το σκηνικό μιας τρομερής επιδημίας, ταράζει τη συνείδηση για την αληθοφάνειά της. Η πρώτη αντίδραση είναι η άρνηση, μετά κυριαρχεί μια περίεργη πεποίθηση: δεν θα διαρκέσει. Επιτέλους, η πανούκλα γίνεται υπόθεση όλων, η οικονομία σταματά, όλοι κρύβονται στην εσωτερική εξορία.
Φτάνουμε εκεί και, όπως στο μυθιστόρημα, οι άνθρωποι σταματούν να κάνουν σχέδια, όλοι γίνονται αυτοί που πραγματικά είναι. Οι γενναιόδωροι αγώνίζονται για τους άλλους, οι πονηροί επιδεικνύουν ξεδιάντροπα τον εγωισμό τους, οι έξυπνοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση. Ο Καμύ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι για την καταπολέμηση της νέας μάστιγας, η «ευπρέπεια» είναι απαραίτητη, δηλαδή να διατηρεί κανείς σεβασμό για τον εαυτό του και τον πλησίον του, καταφέρνοντας με κάποιο τρόπο να κρατήσει απόσταση, ειδικά από το χειρότερο μέρος του εαυτού μας.
Σήμερα είναι ευπρέπεια να σεβόμαστε τις υποδείξεις των αρχών, ακόμα κι αν δεν τις εμπιστευόμαστε, να είμαστε ψύχραιμοι και να κάνουμε το καθήκον μας, όπως ο φρουρός της Πομπηίας που, παρά τον καταστροφικό σεισμό, δεν εγκατέλειψε τη θέση του. Η ευπρέπεια, όμως, απαιτεί και την αλήθεια, όποια κι αν είναι αυτή. Η αλήθεια μας ελευθερώνει, προειδοποιεί το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο.
Για αυτήν την ευπρέπεια, για αυτήν την προσωπική και κοινοτική ηθική αίσθηση, είναι απαραίτητο να αποβάλουμε τον λόγο που έχει τυφλώσει τη νεωτερικότητα και να επιστρέψουμε στο amor fati.
Ο Marcello Veneziani γράφει: "το πεπρωμένο θεωρείται ως ένας σκληρός χωροφύλακας που αρπάζει τη ζωή και την καρφώνει στη μοίρα. Στην πραγματικότητα, το πεπρωμένο έχει τις ρίζες του στο μέλλον, δίνει νόημα στο γεγονός, συνδέει την ύπαρξη με ένα σχέδιο και μια επιμονή. Το να είσαι σημαίνει να έχεις πεπρωμένο. Σήμερα ζούμε σε μια έρημο νοήματος γεμάτη αξεσουάρ. Έχουμε τα πάντα εκτός από το νόημα της ζωής. Και για πρώτη φορά νιώθουμε ένα βραχυκύκλωμα χώρου και χρόνου, που προκαλεί και ξεριζωμό, δηλ. την ανεπανόρθωτη απώλεια ενός τόπου που εκλαμβάνεται ως σπίτι και καταφύγιο, και αισιοδοξία, δηλαδή την εξαφάνιση του παρελθόντος και του μέλλοντος στη δίνη του παρόντος. . Η απελευθέρωσή μας από το πεπρωμένο δεν έχει αποκαταστήσει την ελευθερία και τη λογική μας, μας έχει αφήσει στο έλεος της τύχης, έναν ακόμη πιο τυφλό και πιο τρελό τύραννο. (…)Σε πρακτικό επίπεδο είναι να αποδεχτεί κανείς τη ζωή, τα όρια και τις ευθύνες του, να μην καταστρέφει τον εαυτό του για να είναι κάτι άλλο και αλλού, είναι μεταφυσική αγάπη για την πραγματικότητα. Amor fati είναι η γαλήνη των ανήσυχων".
Ακόμα και μέσα σε απαγορεύσεις, μάσκες, κινδύνους, ψέματα μιας εξουσίας, που είναι, πράγματι, απρεπής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου