Η φιλοσοφία της λατρείας α

Η φιλοσοφία της λατρείας α

Του Pawel Florenski

Περιέχεται στο έργο:
Pawel Florenski, Ζωή και Σκέψη, edition tertium, Τόμος 1, Σελ. 111-123
Επιμέλεια Έκδοσης: Fritz και Sieglinde Mierau

Η ζωή αγιάζεται στην ολότητα της δια της λατρείας. Το να αγιαστεί όμως ολόκληρη η ζωή στον ίδιο βαθμό, θα σήμαινε να την ομογενοποιήσουμε  και με τον τρόπο αυτό να την αποσπάσουμε από τα μυστήρια, δια των οποίων η αγιασμένη ζωή θα γινόταν η σκάλα για μια σταδιακή ανάβαση. Αυτό θα σήμαινε να τεμαχίσουμε τη ζωή. Μπροστά στα μάτια μου βρίσκεται μια εικόνα, η οποία φαίνεται να επιδεικνύει σε μικρό βαθμό δέος ενώπιον της λατρείας, η οποία (εικόνα) όμως, επειδή είναι χοντροκομμένη, ίσως να εκφράζει τις σκέψεις μου με τον καλύτερο τρόπο. Εννοώ τη Metropolitaine, που έχει εν μέρη κτισθεί, και εν μέρει χρησιμοποιείται για κάποια παγκόσμια έκθεση. Αποτελείται από πολυάριθμες ομόκεντρες πλατφόρμες, που περικλείουν την περιοχή της έκθεσης, και περιστρέφονται αδιάκοπα με διαφορετικές ταχύτητες. Ο εξωτερικός δακτύλιος περιστρέφεται με μάλλον μεγάλη ταχύτητα, ο αμέσως επόμενος προς τα μέσα, κάπως πιο αργά, και όλοι οι επόμενοι τόσο πιο αργά, όσο βρίσκονται πιο κοντά στο κέντρο. Είναι σαφές: Δε θε μπορούσε να πηδήξει κανείς πάνω στον πιο γρήγορο δακτύλιο, χωρίς να κινδυνεύσει η ζωή του. Θα ήταν όμως εντελώς ακίνδυνο, να ανέβει από την ακίνητη γη πάνω στον πιο αργό εσωτερικό δακτύλιο, και από αυτόν στον επόμενο, που έχει μια σχετικά χαμηλή ταχύτητα, και έτσι μέχρι να φτάσει στον πιο γρήγορο. Σε κάθε μετάβαση με τον τρόπο αυτό, η αύξηση της ταχύτητας θα ήταν μικρή. Η πλήρης αύξηση της ταχύτητας, από την ακίνητη γη μέχρι τον εξωτερικό δακτύλιο, θα είχε με τον τρόπο αυτό υποδιαιρέσεις, και θα υπήρχε έτσι η δυνατότητα ανάβασης από την ακίνητη γη στην «γη» που τρέχει, χωρίς να θρυμματιστεί κανείς πάνω σε αυτήν. Θα μπορούσε να συνεχίσει να περπατά πάνω σε αυτήν, όπως και προηγουμένως πάνω στην ακίνητη γη, αλλά πηγαίνοντας με μεγαλύτερη ταχύτητα προς τον στόχο. Αν ο εξωτερικός δακτύλιος έφερε τον οδοιπόρο στον επιθυμητό τόπο, στον εσωτερικό εκτεθειμένο χώρο, μπορεί με τον ίδιο τρόπο, όπως ανέβηκε, χωρίς κίνδυνο να κατέβει, χωρίς να συντριβεί στην ακίνητη γη. Με τον τρόπο αυτό ζωντανεύει ολόκληρη η εσωτερική περιοχή, την οποία η κυκλική κίνηση περικλείει, όπως ο ουρανός το σύμπαν, γύρω από το οποίο γυρίζει αιώνια. Οι δομές και οι τόποι θεωρίας στο εσωτερικό, που είναι μακριά και είναι δύσκολο να τις φτάσει ένας πεζός, ο οποίος είναι αργός στο περπάτημα και κουράζεται εύκολα, μέσω αυτής της κυκλικής κίνησης που περικλείει ολόκληρο τον χώρο, συνδέονται εσωτερικά και έρχονται σε σχέση η μια προς την άλλη. Αυτό που είναι αδύνατο να εποπτεύσει ένα συνθετικό βλέμμα, τα συνδέει η συνείδηση σε ένα όλο. Για τη ζωή στην εσωτερική περιοχή, που είναι δυνατή μόνο δια της ένωσης των μεμονωμένων πλευρών στην τακτοποιούσα λογική των συνενεργούντων και η αμοιβαία σχέση των πλευρών αυτών, δεν είναι καθοριστική μόνο η διαθεσιμότητα εκείνης ή της άλλης δομής ή πράγματος μέσα στην περιοχή αυτή, αλλά και η περιρρέουσα κίνηση.  Έτσι είναι και σε μια σχετικά μικρή έκθεση, όπου η μάλλον ασήμαντη ικανότητα κίνησης ενός τεχνικά μη εξοπλισμένου ανθρώπου μπορεί κάτι να επιτύχει, σε σύγκριση προς την παθητική μάζα μέσα στον υπό παρατήρηση χώρο: ο χρόνος κάθε μετάβασης βρίσκεται σε μια κατάλληλη σχέση προς τον ρυθμό της εσωτερικής ζωής και προς το σύνολο του χρόνου, ο οποίος απαιτείται για την παρακολούθηση ολόκληρης της έκθεσης. Για τον λόγο αυτό, η κυκλική κίνηση αλλάζει λίγο την φύση της εσωτερικής περιοχής σε σχέση προς τον παρατηρητή, δεν δημιουργεί όμως κάτι ουσιαστικά νέο και απροσδόκητο. Και αν η παθητικότητα της παρατηρούμενης αυτής περιοχής μεγαλώνει, η ενεργητικότητα του παρατηρητή δεν αυξάνεται με τον ίδιο ρυθμό, αλλά παραμένει ίδια. Η σύνθεση τού προς παρατήρηση, δηλαδή η ενότητα της προς παρατήρηση θέας στον χρόνο και το χώρο, καθίσταται όλο και πιο δύσκολη, ο παρατηρητής αισθάνεται όλο και πιο πιεσμένος από τη συνείδηση της αδυναμίας του ενώπιον της μάζας που περιμένουν να τις επεξεργαστεί. Στο τέλος δημιουργείται μια σχέση μεταξύ των δυνάμεων του και της σημασίας , του βάρους της μάζας που βρίσκεται μπροστά του, μέσα στην οποία (σχέση) η ενεργητικότητα του ξαφνικά, απότομα, αλματωδώς γίνεται όχι απλά μικρή, όχι αδύναμη, αλλά ισούται με το μηδέν-αδυναμία με την κυριολεκτική σημασία. Έρχεται μια στιγμή, και ο παρατηρητής αυτής της εσωτερικής περιοχής, ο οποίος κινείται μόνο με τα πόδια του, δεν μπορεί με κανένα τρόπο να συλλάβει την περιοχή αυτή ως όλο. Και αν πρέπει να τον καθοδηγεί, τότε βλέπει πως δεν είναι σε θέση να διεισδύσει στην περιοχή αυτή με τη βούληση του. Τα πράγματα αυτής της περιοχής κείτονται μεμονωμένα, βαριά και νεκρά, ξένα αναμεταξύ τους και δεν μπορεί να εισχωρήσει το ένα στο άλλο. Τότε δεν μπορούμε να πούμε πως υπάρχουν στον χώρο και στο χρόνο: Αν δεν υπάρχει ενότητα, τότε δεν υπάρχει ούτε η μορφή της ενότητας-ο χώρος και ο χρόνος. Εδώ τότε υπάρχουν πράγματα, αλλά δεν υπάρχει η πραγματικότητα. Αν η παθητικότητα των πραγμάτων φτάσει στο εξωτερικό της όριο, επέρχεται μια πλήρης διάχυση, πλήρης διάσπαση της περιοχής αυτής, μιας περιοχής δεν μπορεί πια να γνωσθεί, δεν μπορεί πια να γίνει συνειδητή, σκοτεινή, που καμιά ακτίνα φωτός δεν φωτίζει, καμιά διεύθυνση (καθοδήγηση) δεν έχει πρόσβαση. Τότε αυτό θα ήταν ένα Είναι, που δε διαφέρει σε τίποτα από ένα μη Είναι, καθαρή δυνατότητα, ύλη με την πλατωνική-αριστοτελική έννοια, το μη ον, που βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στο μη Είναι. Μόλις όμως δοθεί η δυνατότητα, να κινηθεί με επιταχυνόμενη κίνηση γύρω από αυτό το μη υπαρκτό Είναι, η δυνατότητα μεταβαίνει στην πραγματικότητα, η σκοτεινή περιοχή φωτίζεται από τη συνείδηση και τη γνώση, και καθίσταται μια περιοχή όπου υπάρχει διεύθυνση και δημιουργικότητα. Αυτή η επιταχυνόμενη κίνηση των σφαιρών, που γυρίζουν αιώνια και περικλείουν την περιοχή αυτή, την καθιστούν μια ενότητα χρόνου και χώρου, δηλαδή η κίνηση αυτή αποδεικνύεται ως η μορφή με την αριστοτελική έννοια, ως μορφή ή ιδέα της περιοχής αυτής. Ο ουρανός, που διαρκώς περιτριγυρίζει τον κόσμο, είναι ο κινητήρας κάθε ζωής, είναι η ψυχή του κόσμου.

Τα μυστήρια παρομοιάζονται με αυτή την ψυχή του κόσμου. Ενώνουν όλες τις εκφάνσεις της ζωής και τις κατευθύνουν, όπως λέει στο Ευαγγέλιο: «βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ.» (Ματθ., 24, 4), και είναι το σημείο σύνδεσης, για μια αψεγάδιαστη, ορθή διαγωγή του βίου. Υπάρχει όμως μια ιδιαίτερη πρόσβαση σε αυτό το σημείο σύνδεσης. Ο κύκλος των μυστηρίων, που περικλείει όλες τις περιοχές της ζωής και συνενώνει τη ζωή σε μια ενότητα, σε ένα όλο, που δίνει μορφή στη ζωή, πρέπει να συνδέεται προς τη ζωή αυτή με μια κλίμακα, γιατί αλλιώς παραμένει περιορισμένος στον εαυτό του, εκτός της ζωής, και η ζωή παραμένει χωρίς πνευματική μορφή. Για τον παρατηρητή αυτής της έκθεσης θα ήταν πρακτικά αδιάφορο, αν υπάρχει αυτή κυκλική τροχιά ή όχι, εάν δεν μπορεί να εισέλθει εκεί μέσα χωρίς να καταστρέψει το σώμα του. Και στις δυο περιπτώσεις θα αποδεικνυόταν ως το ίδιο αδύναμος και ως ένα τίποτα. Μόνο μια ανάβαση μέσω βαθμιαία επιταχυνόμενων τροχιών, επιτρέπει στον οδοιπόρο να συμμετάσχει στις ανώτερες δυνάμεις της ζωής, χωρίς να φύγει από τη ζωή. «Εν τω κόσμω και ουκ εκ του κόσμου», βρίσκεται μέσα στον κόσμο και πάνω από τον κόσμο, όταν του δοθούν τα σκαλοπάτια για την ανάβαση.

Συνεχίζεται

ΘΑ ΔΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ.