Ο Στ. Ράμφος ερμηνεύει το Μύθο του Σπηλαίου

Ο Στέλιος Ράμφος ερμηνεύει το Μύθο του Σπηλαίου από την Πολιτεία του Πλάτωνος. Η διάλεξη έλαβε χώρα το 1998 στο Ίδρυμα Γουλανδρή Χόρν και οργανώθηκε από το Άλσος γραμμάτων και τεχνών. Το πιο φημισμένο φιλοσοφικό κείμενο. … αυτός που απελευθερώνεται δυστροπεί, σύρεται με το ζόρι στην έξοδο για να δει τον πραγματικό κόσμο. Αποφασίζει να γυρίσει πίσω δεν αντέχει η ψυχή του να χει δει την πραγματικότητα και να μην φωτίσει και τους άλλους. Αν τους πει αυτά τα οποία είδε θα τον θεωρήσουν τρελό και θα τον καταξεσχίσουν.

Πρόκειται για το Μύθο της Γνώσεως και της Παιδείας. Στο χώρο του σπηλαίου αντιστοιχεί ο αισθητός κόσμος. Στον δαυλό αντιστοιχεί ο ήλιος τον οποίο ξέρουμε ότι είναι η έσχατη μορφή της γνώσεως. Στην ανάβαση και τη θέα του δεσμώτου αντιστοιχεί η άνοδος της ψυχής από τον ορατό τόπο στον νοητό. Εκεί που ο Δ αντιλαμβάνεται τη διαφορά νύχτας και μέρας, εκεί ο ήλιος μόλις που φαίνεται, είναι Η ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ. Ο ήλιος είναι η καθολική αιτία κάθε καλού και κάθε ωραίου. Για να πολιτεύεται κανείς με σωφροσύνη πρέπει να γνωρίζει την ιδέα του αγαθού. Όσοι την έχουν γνωρίσει εδώ κάτω αρνούνται τα ανθρώπινα και θέλουν να μείνουν επάνω στο αγαθό και όταν πάλι γυρνάνε πίσω σ’ αυτό τον κόσμο δείχνουν αδέξιοι και γελοίοι διότι τους παρακολουθούμε να κυνηγάνε τις σκιές του δικαίου και όχι αυτό το οποίο ξέρουν ποιο είναι πραγματικά.

Γιατί μπλέκεται ο θεωρός; Διότι στην άνοδο και την κάθοδο έχουμε συνεχείς επιταράξεις των οφθαλμών.

Αν όλα όσα είπαμε ισχύουν, τότε είναι σαφές ότι η γνώση δεν έρχεται σωρευτικά απέξω στον άνθρωπο, όπως διεκήρυσσαν οι σοφιστές , αλλά είναι εγκατεστημένοι στην ψυχή. Οπότε όλος ο σκοπός της παιδείας δεν είναι να μάθουμε καινούρια πράγματα αλλά να στρέψουμε την ψυχή από το σκοτάδι προς το φως. Η παιδεία είναι η περιαγωγή της ψυχής. Γι’ αυτό το λόγο ο δεσμώτης υποχρεούται να στραφεί προς άλλη κατεύθυνση και να ανεβεί.

Το αίτημα είναι στρέψουμε τον άνθρωπο από πολύ νωρίς προς την αλήθεια, δεν είναι ακριβώς να αποκτήσουν ένα ορισμένο τύπο οράσεως , να στρέψουμε την όραση από τη λάθος κατεύθυνση στη σωστή κατεύθυνση. Αν έχουμε καθαρά μια σχέση λογιστικής μεταδόσεως είναι επιβλαβής ο ίδιος ο λογισμός, στην άλλη είναι ωφέλιμος. Το έργο των οικιστών της πολιτείας είναι να προσανατολίσουν προς τη θεωρία του αγαθού και επειδή ακριβώς προσανατολίζοντας τες προς τα εκεί θα αρνούνται να κατέβουν κάτω, εκεί ο ρόλος τους θα είναι να τους υποχρεώνουν να κυβερνήσουν, ώστε οι άλλοι συνδεσμώτες να δουν την αλήθεια.

Ο νόμος ο υπέρτατος της πολιτείας είναι η ευτυχία όλων και όχι μόνο μιας τάξεως.

Η γνώση είναι μια ευθεία, το πρώτο ήμισυ είναι η γνώση των ορατών πραγμάτων, το δεύτερο ήμισυ είναι η γνώση των νοητών αληθειών. Το πρώτο ήμισυ χωρίζεται χωρίζεται στα ορατά και τα πιο αισθητά ορατά. Το δεύτερο στις ιδέες της διανοίας και της υπεραισθητής πραγματικότητος που βρίσκεται και το ίδιο το αγαθό. Αυτή την κλιμάκωση της γνώσεως το σπήλαιο την κάνει μια ζωντανή ιστορία.

Το πάνω δεν είναι μόνο ο τόπος των ιδεών αλλά και ο τόπος του ήλιου και του αγαθού.

Εικασία, πίστη, διάνοια και η νόηση.

Η γνώση μας μπορεί να είναι είτε εικασία, είτε πίστη όταν βλέπουμε τον κόσμο ως σκιές. Τα βλέπουν λάθος λόγω της συγχίσεως των αισθήσεων.

Εικασία: είναι η φαντασίωση. Σ’ αυτό που αντικρίζει ένας άνθρωπος βλέπει ό,τι του περνάει από το μυαλό. Ο άνθρωπος είναι δέσμιος των φαντασιώσεων του. Ένα μικρό παιδί έχει επί μονίμου βάσεως αυτή τη συνθήκη. … ο άνθρωπος δεν διαθέτει κριτήρια για να διακρίνει την κανονική πραγματικότητα από κείνη που θα ‘θελε ο ίδιος να είναι. Δεν διακρίνει με σαφήνεια το πράγμα από την εικόνα του καιγι αυτό το λόγο θεωρεί εξίσου αληθινά τα πράγματα και τις εικόνες τους. Μπορεί να δέχεται ως αλήθεια το όνομα ή το χαρακτηρισμό ενός πράγματος να αγνοεί την πραγματικότητα καθεαυτήν, να βλέπει ένα αυτοκίνητο και να το ταυτίζει με τη διαφήμιση του αυτοκινήτου. Ο μηχανισμός της διαφήμισης ταυτίζεται με τον άνθρωπο της εικασίας. Π.χ. ένα τρίχρονο παιδί μπορεί να δοκιμάσει να δαγκώσει ένα ζωγραφιστό μήλο. Σε τέτοιου είδους σύγχιση η κρατούσα συνθήκη είναι το αίσθημα. Το βλέπουμε σε πολιτικές αντιδράσεις των ανθρώπων.

Πίστη: ξεπερνά τις φαντασιώσεις του με ένα μικρό κριτικό έλεγχο των δεδομένων που διαθέτει. Στη συνθήκη αυτή ο άνθρωπος μπορεί να διακρίνει τις εικόνες από τα πρωτότυπα. Μπορεί να διακρίνει τις σκιές από τις κούκλες. Στο ηθικό του κριτήριο δεν ταυτίζει το ένα με το άλλο και επομένως η ψυχική του αντίδραση δεν είναι η ίδια απέναντι στην εικόνα και την χειροπιαστή πραγματικότητα. … Όπου έχουμε ανεξέλεγκτη έκλυση συναισθήματος τότε έχουμε κλονισμό του πνεύματος. Και η ψυχανάλυση θέλει να ξεχωρίσουμε τις σκιές του ασυνειδήτου από την πραγματικότητα. Μαζί με αυτή τη διάκριση συνεισάγεται και το μέτρο. Δεν μπορεί να υπάρξει μέτρο χωρίς αυτή τη διάκριση, γι’ αυτό η αμμετρία χαρακτηρίζει τους συναισθηματικούς ανθρώπους. Το μέτρο δεν καταργεί το αίσθημα αλλά το ορίζει μας δίνει το όριο του αισθήματος. Το έργο τέχνης είναι ένα ορισμένο αίσθημα το άισθημα έχει οριστεί έχει μπει σε κάποιο μέτρο. Από τη στιγμή που είναι αόριστο είναι από καταστροφικό έως αυτοκαταστροφικό. Η αοριστία αποκλείει το στόχο και ο στόχος αποκλείει την κίνηση. Η αοριστία καθηλώνει σε παιδικές ηλικίες ανθρώπους και λαούς.

Τα άστρα, μαθηματικής τάξεως του κόσμου / επιβεβαιώνετια ορθότης διακρίσεως εικόνων και πρωτοτύπων. σαφήνεια στην ύπαρξη των φυσικών πραγμάτων. μειονέκτημα: μολονότι αναγνωρίζει ο ανθ την πραγματικόττηα στην πιο αφηρημένη της μορφή, παρόλα αυτά η αφηρημένη μαθηματική γεωμετρική διατύπωση αυτής της πραγματικότητας κατά μια έννοια έχει ως άξονα ναφοράς τα ίδια τα πράγματα και επομένως δεν μπορεί να οδηγήσει αφ εαυτής σ’ αυτό που λέμε κόσμο καθαρά νοητό των ιδεών και πολύ περισσότερο στον κόσμο του αγαθού που βρίσκεται επέκεινα των ιδεών. πρόκειται για μια γνώση πυο εξαντλείται σε περί τα πράγματα υποθέσεις. ο δεσμόςμε την κοσμική πραγματικότητα απαγορεύει την έξοδο προς την ανυπόθετη αρχή.

Χίλμπερτ συστηματοποίηση λογισμού, πρόβλεψη κάθε σκέψης του κόσμου. Παράδοξο του Ράσελ, αντιγραφή του Επιμενίδη. “Όλοι οι Κρήτες είναι ψεύτες, ο ίδιος της Κρητικός”. Σε άμεμπτες λογικές προτάσεις υπάρχουν σοβαρά λογικά κενά.

Ο Πλάτων αναθέτει στον Ήλιο το τέταρτο στάδιο της ευθείας γραμμής και την τελευταία φάση της δύσκολης ανόδου του δεσμώτου. Ο λόγος για τον οποίο το κάνει αυτό είναι γιατί ο έσχατος αναβαθμός της γνώσεως είναι η γνω΄ση του αγαθού και εκείνη έχει ανάγκη από διαφορετικό τρόπο προσβάσεως και προσπελάσεως. Τέταρτο είδος “Η ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ” είναι η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ.

Προσέθεσε στον προβληματισμό σκοπιμότητα. Δεν είναι μόνο διάφορα επίπεδα πρόκειται για αναβαθμούς γνώσεως που έχουν να κάνουν με την παιδεία του ανθρώπου. Η άνοδος του δεσμώτη από τη σπηλιά ως ψυχαγωγική προσπάθεια αγωγής ψυχής μεταβάλλει σε δραμτική πορεία την διάβαση των διαφόρων επιπέδων. Και ακριβώς γραμματική γιατί κάθενα τους αντιοστοιχεί σε μια ανθρώπινη συνθήκη ζωής δεν είναι κάιτ διαφορετικό. Αυτός ο δραματικός χαρακτήρας της παιδείας αποτελεί κλειδί το οποίο επιτρέπει μια ουσιαστικότερη κατανόηση του πλατωνικού μύθουδιότι γεφυρώνει τα συστατικά μέρη του μύθου με το νόημα του Μύθου.

Όταν μιλάμε για παιδεία το δεδομένο για μας είναι ότι έχουμε να κάνουμε για μια παιδεία ψυχικής μεταστροφής. Αν συνδέσουμε την εικόνα του σπηλαίου με την απελευθέρωση μιας ελεύθερης συνειδητής προσωπικότητας. […] Η ευρύτερη παιδεία είναι μια πλατύτερη συνείδηση για τον Πλάτωνα. Και όχι η κατ ακρίβειαν γνώση ενός αντικειμένου. Έχει μεγάλη σημασία να ξέρουμε να αυτές τις μικρές λεπτομέρειες γιανα καταλάβουμε : έχει να κάνει με την Πλατωνική θεωρία της αναμνήσεως. Στην ιστορία του Σπηλαίου ο δεσμώτης ο οποίος απελευθερώνεται δεν κάνει τίποτε άλλο να σταθεί να σκεφτεί μόνος του ή να αναλογιστεί αλλά κάνει μια κίνηση η οποία τον βγάζει απ τον γνωστό μέχρι εκείνη τη στιγμή χρόνο. Ο χρόνος του παρόντος και του παρελθόντος ή των σκιών που πρόκειται να έρθουν. Δηλαδή έχει γυρίσει την πλάτη του στο μέλλον. Η πρώτη κίνηση που κάνει είναι να τον ελευθερώσει και να τον γυρίσει να ανέβει πάνω αυτή η κίνηση είναι εκείνη που εισάγει ένα νέο χαρακτήρα στον τύπο της γνώσεως. Δηλαδή έχουμε ένα τύπο γνώσεως με την προσπάθεια μας δημιουργούμε. Η γνώση συνδέεται με το μέλλον. Λέει μια έκφραση “τον μέλλοντα ενθρόνως πράξει” αυτόν που μέλλει να πράξει σωστά στο 517c. Αυτό το άνοιγμα της συνειδήσεως πυ είχαμε θέσει ως αίτημα το βλέπουμε να έχει ένα άλλο χαρακτήρα. Δεν είναι η σωκρατική ξερή ανάμνηση. Να αναλογιστεί αυτά που είχε δει κάποτε. Να αντλήσει την ταυτότητα του από τη μνήμη. Αλλά να αντλήσει την ταυτότητα του από ένα άνοιγμα στο μέλλον που έχει διαφορετικές προυποθέσεις στη σχέση του με το χρόνο. Συνδέεται πάντα με τη δημιουργία. Το βίωμα του μέλλοντος είναι δημιουργία. Οι μνημονικού χαρακτήρα κοινωνίες οι απολιθωμένες σε ένα παρελθόν από τη μνήμη και μόνο εκεί υπάρχει βαρύς πνευματικός διχασμός παρελθόντος και παρόντος. Λαοί αγκυλωμένοι στο παρελθόν έχουν τέτοια προβλήματα. Δεν έχουμε βρει σαφή διέξοδο προς το μέλλον. Δεν δημιουργείται το μέλλον. Η εμβίωσης του μέλλοντος αργεί. Η εμβίωση του μέλλοντος είναι πλατύτερη αίσθηση ευθύνης. Η μνήμη έχει σοβαρή δόση ανευθυνότητας. Ειναι στερεοποιημένη σε πολύ στενά περιγράμματα. 103:04

Ο Στέλιος Ράμφος ερμηνεύει το Μύθο του Σπηλαίου - Αντίφωνο (antifono.gr)