Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Ερμηνεία του Άσματος Ασμάτων (27)

 Συνέχεια από: Κυριακή 21 Αυγούστου 2022

    ΛΟΓΟΣ Ζ'

(Ασμα Ασμ. 3,9 - 4,7)

«Φορείο έφτιαξε για τον εαυτό του ο βασιλιάς Σολομών 

από ξύλα του Λιβάνου,

τους στύλους του τους έκανε από ασήμι

το θρόνο του (ανάκλιντρό του) από χρυσάφι,

και το στρώμα του από πορφύρα,

μέσα του κεντημένο λιθόστρωτο, 

δώρο αγάπης απ' τις κοπέλες της Ιερουσαλήμ. 

Βγείτε και δείτε, κοπέλες της Ιερουσαλήμ,

το βασιλιά Σολομώντα 

με το στεφάνι που τον στεφάνωσε η μάνα του 

τη μέρα του γάμου του,

τη μέρα που χαιρόταν η καρδιά του. 

Βλέπω τι καλή που ‘σαι, αγαπημένη μου, τι καλή! 

Τα μάτια σου μάτια περιστεριού 

έξω από όσα αποσιωπάς

τα μαλλιά σου κοπάδια κατσικιών,

που φάνηκαν να κατηφορίζουν από το Γαλαάδ.

Τα δόντια σου κοπάδια κουρεμένα πρόβατα, 

που ανηφορίζουν από το λουτρό, 

κι όλα γεννούνε δίδυμα 

και δεν υπάρχει ανάμεσά τους στείρα.

Γαϊτάνι κόκκινο τα χείλια σου,

κι ωραία η λαλιά σου.

Τα μάγουλά σου κομμάτια ροδιού, 

έξω από το πέπλο σου (έξω από όσα αποσιωπάς).

Ως πύργος του Δαβίδ ο λαιμός σου

χτισμένος στο Θαλπιώθ. 

Χίλιοι θυρεοί (ασπίδες) κρέμονται σ' αυτόν,

όλα τα κοντάρια (οι βολίδες) των δυνατών (πολεμιστών).

Οι δύο μαστοί σου σα δίδυμα μικρά ζαρκαδιού, 

που βόσκουν μέσα στα κρίνα.

Ώσπου να φυσήξει το αεράκι της μέρας και να σκορπίσουν οι σκιές, 

θ' ανέβω από μόνος μου στο όρος της σμύρνας

και στο βουνό του λιβανιού.

Όλη καλή είσαι, αγαπημένη, και ψεγάδι δεν έχεις κανένα.

Ευχαριστιέται ο νυμφίος έπειτα από την ωραιότητα του στόματος και με το ερύθημα (κοκκίνισμα) στο μάγουλο. Η συνήθεια καλεί καταχρηστικά το μέρος αυτό του προσώπου μήλο. Παρομοιάζει λοιπόν τα μήλα του προσώπου με το ρόδι και διατυπώνει τον έπαινο αυτόν κατά λέξη ως εξής· «όπως το ρόδι είναι τα μάγουλά σου έξω απ' τη σιωπή σου». Ότι αυτό που επαινείται είναι η ντροπή (αιδώς) είναι εύκολο να το σκεφτεί κανένας από τη σειρά των σκέψεων που κάναμε. Αφού δηλαδή ο Λόγος έδωσε σώμα στην Εκκλησία με τη μορφή της νύφης κι αφού μοίρασε τις επί μέρους αρετές ανάλογα με την περιγραφή της ομορφιάς του προσώπου, τώρα με το ερύθημα να ανάβει τα μάγουλα κάνει τον πρόσφορο έπαινο της σωφροσύνης, στολίζοντάς την με την αιδώ με το συμβολισμό του ροδιού. Γιατί ο καρπός αυτός τρέφεται μέσα σε εξωτερικό στυφό που δεν τρώγεται, γι' αυτό ορθά και κατάλληλα μεταφέρεται από τη θεωρητική εξέταση στο κατόρθωμα της σωφροσύνης. Όπως δηλαδή η στυπτική ιδιότητα της φλούδας του ροδιού τρέφει και φυλάει τη γλυκύτητα του καρπού που περιέχει, έτσι κι ο στυφός και εγκρατής και ξηρός βίος γίνεται φύλακας των αγαθών της σωφροσύνης. Και γίνεται κι εδώ διπλός ο έπαινος της αρετής αυτής και με τις εκδηλώσεις της κόσμιας ζωής και με τα κατορθώματα της απάθειας της ψυχής. «Αυτών ο έπαινος», όπως λέει ο Απόστολος, «δε γίνεται από τους ανθρώπους, αλλά από το Θεό». Γιατί η αιδώς που λάμπει σε όσα γίνονται έχει ξεχωριστό έπαινο από τα πρόδηλα, είναι όμως έξω από όσα θαυμάσια σωπαίνονται και είναι κρυμμένα και που τα βλέπει μόνο εκείνος ο οφθαλμός που βλέπει τα κρυφά.

Με τα επόμενα μαθαίνουμε ότι καθετί που γινόταν από τους θεοφόρους αγίους, γινόταν ως παράδειγμα και για διδασκαλία των κατορθωμάτων της αρετής. Οι γάμοι, οι ξενιτεμοί, οι πόλεμοι, οι κατασκευές των οικοδομημάτων, όλα ήταν για κάποιο λόγο προτυπώσεις και νουθεσίες για τη μετέπειτα ζωή. Γιατί λέει, «αυτά γράφτηκαν για να νουθετήσουν εσάς, στους οποίους συνέκλιναν τα τέλη των αιώνων». Ο πόλεμος κατά των αλλοφύλων μας διδάσκει να δείχνουμε ανδρεία κατά της κακίας, ο ζήλος κατά το γάμο μας προτείνει συμβολικά τη συνοίκηση με την αρετή. Το ίδιο και ο ξενιτεμός μας υποβάλλει την αναχώρηση για ενάρετη ζωή· οι φροντίδες τους για κατασκευές κτηρίων μας προτρέπουν να δείχνουμε επιμέλεια για τα δικά μας σπίτια που χτίζονται με την αρετή. Γι' αυτό νομίζω ότι κι εκεί τον περιφανή εκείνο πύργο, όπου ο Δαβίδ τοποθέτησε τα καλύτερα λάφυρα, αποβλέποντας στην προκοπή της Εκκλησίας, αυτόν προτύπωσε με το έργο αυτό για εκείνους που επιδιώκουν ένα έργο αρετής, τον πύργο που προβάλλει από μια άκρη του βουνού και ανατείνεται προς το ύψος και που νομίστηκε κατάλληλος τον χρόνον εκείνον για τη φύλαξη των λαφύρων, όσα με την υποδούλωση των αλλοφύλων πήρε ως δικό του κέρδος ο βασιλιάς μαζί με άλλα πράγματα.

Έδειξε λοιπόν ο βασιλιάς με τη σοφία του σε ποιο αγαθό για τη ζωή των ανθρώπων απέβλεπε ο Δαβίδ και το προκατέθεσε σαν συμβουλή με την κατασκευή του πύργου για το βίο των ανθρώπων. Θέλοντας δηλαδή να εγκωμιάσει την ομορφιά του καθενός μέλους από το σώμα της Εκκλησίας με την παραβολή και την παρομοίωση με κάτι, θυμάται στη συνέχεια τούτον τον πύργο, περιγράφοντας πως πρέπει να είναι αυτοί που μέσα στο λαό έχουν τη θέση του τραχήλου (λαιμού). Με τον πύργο επονομάζεται ο Δαβίδ και γνωρίζεται και από τους προμαχώνες∙ γιατί «Θαλπιώθ» ονομάζονται οι επάλξεις. Κατά λέξη η διατύπωση είναι η εξής· «ο λαιμός σου σαν πύργος του Δαβίδ που έχει χτιστεί στη Θαλπιώθ· χίλιες ασπίδες κρέμονται σ' αυτόν, όλα τα κοντάρια των δυνατών». Η υλική λοιπόν κατασκευή του πύργου είναι περίβλεπτη. Τόσο επειδή είναι έργο του βασιλιά Δαβίδ, όσο κι επειδή ο τόπος φαίνεται από παντού, ακόμα κι επειδή είναι τοποθετημένα σ' αυτόν τα όπλα, οι ασπίδες και τα κοντάρια. Το πλήθος τους το δηλώνει ο λόγος με τη λέξη «χίλιες», αλλ' ο σκοπός μας είναι να καταλάβουμε το νόημα του θείου στίχου. Πώς συγκρίνεται μ' αυτόν τον πύργο της Εκκλησίας που λέγεται τράχηλος;

Πρώτα λοιπόν πρέπει να εξετάσουμε ποιο μέλος του σώματός μας ονομάζεται τράχηλος, κι έπειτα ν' αποδώσουμε το όνομα στο μέλος της Εκκλησίας. Το τμήμα λοιπόν που στηρίζεται στο μέσο των ώμων και βαστάζει επάνω του το κεφάλι και είναι η βάση της κεφαλής ονομάζεται τράχηλος, που το πίσω μέρος του στηρίζεται επάνω σε οστά, ενώ το πρόσθιο είναι ελεύθερο από τη συνοχή των οστών. Η φύση του οστού αυτού δεν είναι όμοια με του οστού του πήχυ ή της κνήμης, συνεχής και αδιαίρετη· σε πολλά σημεία τα οστά είναι χωρισμένα με τη μορφή των σπονδύλων, αλλά με τα νεύρα και τους μύες και τους συνδέσμους που τα περιβάλλουν ενώνονται μεταξύ τους, όπως και με το μυελό που περνά στο μέσο σαν από αυλό. Περιέχεται από τις μεμβράνες (μήνιγγες) και ενώνεται με τον εγκέφαλο. Εμπρός ο τράχηλος περιέχει την αρτηρία, που δέχεται τον αέρα που έρχεται απ' έξω και εισχωρεί μέσα μας κι αυτός αναρριπίζει τη θέρμη της καρδιάς για τη φυσική της λειτουργία. Αυτό περιέχει ακόμη και τις εισόδους της τροφής από το λαιμό και το φάρυγγα και μεταφέρει ό,τι εισάγονται από το στόμα στην κοιλότητα την ορισμένη για την υποδοχή του. Κατ' εξαίρεση από τα λοιπά έχει και κάτι άλλο ο τράχηλος· πάνω απ' τη θέση της αρτηρίας υπάρχει σ' αυτόν το εργαστήριο της φωνής, όπου έχουν τοποθετηθεί όλα τα φωνητικά όργανα, με τα οποία προκαλείται ο ήχος καθώς δονείται κυκλικά η αρτηρία από τον αέρα που αναδίνεται.

Έτσι λοιπόν, αφού περιγράψαμε το μέλος του σώματός μας, θα είναι εύκολο με όσα εκθέσαμε εδώ να κατανοήσουμε και τον τράχηλο του εκκλησιαστικού σώματος. Ποιος είναι που με τις κατάλληλες ενέργειες παίρνει κυριολεκτικά το όνομα τούτο και ονομάζεται τράχηλος και παρομοιάζεται με τον πύργο του Δαβίδ. Πρώτο λοιπόν ό,τι και στα πράγματα είναι πρώτο· αν κάποιος βαστάζει πάνω του την αληθινή κεφαλή του παντός (εννοώ την κεφαλή που είναι ο Χριστός, από την οποία συναρμολογείται και συνταιριάζεται όλο το σώμα), αυτός έχει κυριολεκτικά το όνομα αυτό. Εκτός από αυτά αν κάποιος είναι δεκτικός του αέρα που κάνει την καρδιά μας πυρώδη και τη θερμαίνει κι αν με αρμονική φωνή υπηρετεί το λόγο. Γιατί βέβαια ο Θεός δεν κατασκεύασε για κανέναν άλλο λόγο μέσα στη φύση των ανθρώπων την ανθρώπινη φωνή, παρά για να είναι όργανο του λόγου και να εκφράζει τα κινήματα της καρδιάς. Ο τράχηλος αυτός ας έχει και την ενέργεια της θρέψης, εννοώ τη διδασκαλία, με την οποία συντηρείται η δύναμη μέσα σε όλο το σώμα της Εκκλησίας. Γιατί με τη διαρκή εισροή της τροφής παραμένει το σώμα στη ζωή κι όταν αυτή λείψει, φθίνει και καταστρέφεται. Κι ας μιμείται και την αρμονική θέση των σπονδύλων στο ότι όσους επιτελούν κάτι επιμέρους για το λαό τους κάνει με το σύνδεσμο της αγάπης ένα μέλος που γέρνει και ανορθώνεται και στρέφεται ευκίνητο αριστερά και δεξιά.

Τέτοιος τράχηλος είναι ο Παύλος και όποιος άλλος τυχόν κατόρθωσε τη ζωή του στα ίχνη εκείνου, που σήκωσε το όνομα του Κυρίου, αφού έγινε το σκεύος της εκλογής του. Και με τόση ακρίβεια εφάρμοσε σ' αυτόν η κεφαλή των όλων, ώστε και όσα έλεγε να μην είναι πια ο ίδιος που τα έλεγε, όπως έδειξε στους Κορινθίους ότι «μέσα του έλεγε και μιλούσε ο Χριστός». Τόσο καλλίφωνη και εύηχη ήταν η αρτηρία του, που με τη χάρη του αγίου Πνεύματος άρθρωνε της αλήθειας τον Λόγον, τόσο καταγλυκαινόταν πάντοτε ο λάρυγγάς του από τα θεία λόγια, τρέφοντας ολόκληρο το σώμα μ' εκείνα τα ζωοποιά διδάγματα. Αν θέλεις να ρωτήσεις τώρα και για τους σπονδύλους, ποιος τους συνάρμοσε όλους σε ένα σώμα με το σύνδεσμο της ειρήνης και της αγάπης; Ποιος δίδαξε έτσι τον τράχηλο να γέρνει για να παρακολουθεί τα χαμηλά και να υψώνεται πάλι αναλογιζόμενος τα άνω και να κοιτάζει ολόγυρα προς τα πλάγια μ' ευστροφία κι ευκινησία με το να ξεφεύγει τα τεχνάσματα του διαβόλου και ν' ασφαλίζεται από αυτά. Ο τράχηλος αυτός έχει αληθινά οικοδομηθεί από το Δαβίδ.

Κι όταν λέμε Δαβίδ να εννοείς το βασιλιά, τον Πατέρα του βασιλιά, που κατασκεύασε τον άνθρωπο εξαρχής, ώστε να είναι πύργος κι όχι ένα γκρέμισμα, και που με τη χάρη του τον ξανάχτισε ασφαλίζοντάς τον με τις πολλές ασπίδες, ώστε να μην είναι πια ευάλωτος στις επιθέσεις των εχθρών· γιατί οι κρεμασμένες ασπίδες, επειδή δεν κείτονται στο έδαφος, αλλά τις βλέπομε ανάερες γύρω από αυτόν, και μαζί με τις ασπίδες και τα κοντάρια των πολεμιστών προκαλούν το φόβο στους εχθρούς, ώστε ούτε καν να επιχειρήσουν επίθεση κατά του πύργου. Και νομίζω ότι ο πύργος αυτός θέλει να σημάνει με το πλήθος των ασπίδων τη φρουρά των αγγέλων που μας περιβάλλει κυκλικά. Και η αναφορά των κονταριών μαρτυρεί αυτό το νόημα. Γιατί δεν είπε απλώς “κοντάρια”, αλλά με την προσθήκη της λέξης «πολεμιστών» έδειξε εκείνους που υπερμαχούν για μας, ώστε ό,τι λέγεται εδώ να συμφωνεί με το ρητό των Ψαλμών· «θα βάλει άγγελος Κυρίου φρουρά γύρω από όσους τον φοβούνται και θα τους σώσει». Ο αριθμός «χίλια» δε νομίζω ότι σημαίνει ακριβώς τις δέκα εκατοντάδες, αλλά χρησιμοποιήθηκε στο λόγο για να δηλώσει το πλήθος. Γιατί είναι συνηθισμένο από την πολλή χρήση στη Γραφή με τον αριθμό αυτόν να δηλώνεται το πλήθος, όπως λέει ο Δαβίδ αντί πλήθος «χιλιάδες αγγέλων και αγίων εὐθηνούντων (πλημμυρισμένοι από χαράν)» και «πάνω από χιλιάδες χρυσό και αργυρό».

Έτσι λοιπόν εννοήσαμε τον τράχηλο που στηρίζεται στους ώμους. Και ως ώμους όπου στηρίζεται εννοούμε τις πρακτικές ενέργειες, με τις οποίες τα χέρια μας πραγματοποιούν τη σωτηρία μας. Την αύξηση προς το ανώτερο της ψυχής που υψώνεται κατά Θεό τη γνωρίζει οπωσδήποτε όποιος ακολουθεί με γνώση και προσοχή όσα λέγονται, ότι πρώτα έφτανε στη νύμφη να παρομοιωθεί με το άλογο που κατανίκησε τον Αιγύπτιο τύραννο και που είχε τη ομορφιά πάνω στον τράχηλό της παρόμοια με τα περιδέραια. Αλλά τώρα πόση τελειότητα στο αγαθό της αποδίδει, που δεν παρομοιάζει την ομορφιά του τραχήλου με κάποια κυκλικά περιδέραια, αλλά χαρακτηρίζεται για το μέγεθός της πως είναι πύργος, που τον κάνει να φαντάζει ολόγυρα και να τον βλέπουν κι όσοι βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση όχι μονάχα η φιλοτιμία για την οικοδομή που ανεβάζει το ύψος όσο ψηλότερα γίνεται, αλλά και η θέση του είναι φυσικά ψηλότερη από τα γειτονικά της. Όταν λοιπόν ο πύργος είναι έργο του βασιλιά και τύχει να έχει ανεβεί στην υψηλή πολιτεία του βίου, τότε αποδεικνύει αληθινό αυτό που λέει ο Κύριος ότι «δεν μπορεί να κρυφτεί μια πόλη που βρίσκεται πάνω στο βουνό». Και να νοείς εδώ τον πύργο αντί της πόλεως.

Είναι ώρα να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε και τα δύο ελαφόπουλα, που τριγυρίζουν την καρδιά της νύμφης και ονομάζονται από το Λόγο «στήθη» (όπως λέει, «τα δύο στήθη σου είναι σαν δύο ελαφόπουλα που βόσκουν μέσα στα κρίνα»), επειδή η θέση της καρδιάς είναι ανάμεσά τους· η βοσκή τους δεν είναι χόρτα ή αγκάθια, αλλά κρίνα που διατηρούν το άνθος τους καθόλο το διάστημα της βοσκής· και δεν ανθίζουν ένα διάστημα κι ένα άλλο μαραίνονται, αλλά δίνουν στα ελαφόπουλα συνέχεια τροφή τον εαυτό τους, ώσπου να παύσουν πια να υπάρχουν οι ίσκιοι των απατηλών φαντασμάτων που επιδιώκονται στη ζωή και θα έχει πια λάμψει παντού το φως και θα καταυγαστούν τα πάντα με το φως της ημέρας που αποστέλλει όπου θέλει το φως της. Γιατί έτσι λέει ο Λόγος· «ώσπου να φυσήξει το αγέρι της ημέρας και να σκορπίσουν οι σκιές. Το έχεις μάθει από το Ευαγγέλιο και το ξέρεις οπωσδήποτε ότι είναι το άγιο Πνεύμα που δημιουργεί όπου θέλει το φως με το φύσημά του σ' εκείνους που ξέρουν από που έρχεται και που πηγαίνει. Γι' αυτό τώρα ο Λόγος μιλάει έτσι· «τα δύο στήθη του είναι σα δύο δίδυμα ελαφόπουλα που βόσκουν μέσα στα κρίνα, ώσπου να φυσήξει η ημέρα το αεράκι της και να σκορπίσουν οι σκιές».

Αλλά ότι «ημέρα» λέγεται το άγιο Πνεύμα, που πνέει φως σ' όποιους επισκεφθεί, δε νομίζω ότι θ' αμφιβάλει κανένας για το λόγο. Αν δηλαδή όσοι γεννήθηκαν από το Πνεύμα γίνονται υιοί του φωτός και υιοί της ημέρας, τι άλλο να θεωρήσουμε το Πνεύμα το άγιον αν όχι φως και ημέρα, που η πνοή της φυγαδεύει τις σκιές της ματαιότητας; Γιατί είναι ανάγκη πάσα όταν φανεί ο ήλιος να μη μένουν οι σκιές, αλλά να μετακινηθούν και να υποχωρήσουν. Είναι τώρα καιρός να περιλάβουμε στην εξέτασή μας το μυστήριο το σχετικό με τα ελαφόπουλα που γεννήθηκαν δίδυμα, που τροφή τους είναι το κρίνο και τόπος της βοσκής τους η καλή και γόνιμη γη, που είναι η καρδιά κατά την παραβολή του Κυρίου∙ σ' αυτή βόσκουν και παχαίνουν διαλέγοντας από εκεί τους καθαρούς λογισμούς. Το άνθος του κρίνου έχει διπλή χάρη από τη φύση, έχει αναμιγμένο το άρωμα με το ωραίο χρώμα, για να το αγαπούν όσοι το κόβουν και για τα δύο, είτε το πλησιάσουν στην όσφρηση είτε απολαύσουν την ομορφιά του με τα μάτια. Γιατί τότε η όσφρησή τους γεμίζει από την ευωδιά του Χριστού, ενώ με την όψη του φανερώνεται η καθαρότητα και η απουσία κηλίδας.

Ίσως λοιπόν με όσα είπαμε έχει αποσαφηνιστεί πια το δηλούμενο από το λόγο ότι, επειδή σε κάθε άνθρωπο παρατηρούμε δύο ανθρώπους, ένα σωματικό και ορατό, κι ένα άλλο νοητό και αόρατο, και των δύο η γέννηση είναι δίδυμη κι έρχονται και οι δύο μαζί στη ζωή· γιατί ούτε η ψυχή προϋπάρχει από το σώμα ούτε το σώμα κατασκευάζεται πριν από την ψυχή, αλλά έρχονται στη ζωή ταυτόχρονα. Φυσική τους τροφή είναι η καθαρότητα και η ευωδιά και όλα τα όμοια για τα οποία είναι γόνιμες οι αρετές. Μερικοί βέβαια κάποτε κυνηγούν το δηλητήριο κι όχι το κατάλληλο για φαγητό∙ είναι αυτοί που δεν βόσκουν τα άνθη των αρετών, αλλά ευχαριστούνται με αγκάθια και τριβόλια. Έτσι ακούσαμε την παραβολή του Ευαγγελίου να ονομάζει τις αμαρτίες, που η κατάρα του φιδιού δημιούργησε το κακό φύτρωμά τους.

Επειδή λοιπόν χρειάζονται μάτια με διάκριση, που να μπορέσουν να διαγνώσουν με ακρίβεια το κρίνο και το αγκάθι, ώστε να προτιμήσουν το σωτήριο και ν' απορρίψουν το καταστρεπτικό, γι' αυτό εκείνον που γίνεται κατά ομοιότητα με τον μεγάλο Παύλο μαστός για τα νήπια και τρέφει με γάλα τους νεογέννητους της Εκκλησίας, ονόμασε ζευγάρι μαστών που γεννήθηκαν ο ένας μαζί με τον άλλο και παρομοιάστηκαν με τα ελαφόπουλα. Αποδίδει με όλα στο μέλος αυτό της Εκκλησίας τον χαρακτηρισμό του δόκιμου και γιατί επιτυχαίνει και κατά το ένα και κατά το άλλο στη βοσκή των καθαρών κρίνων, ξεχωρίζοντας μ' οξυδέρκεια το αγκάθι από το κατάλληλο για τροφή, και γιατί ασχολείται με το ηγεμονικό, που συμβολίζεται από την καρδιά, η οποία τρέφει τους μαστούς· κι ακόμα εκτός από αυτά γιατί δε φυλακίζει μέσα του τη χάρη, αλλά προσφέρει τη θηλή σ' όσους έχουν ανάγκη του λόγου, «όπως η τροφός περιποιείται τα παιδιά της» όπως έκανε και έλεγε ο Απόστολος. 

Κι αφού έφερε ο Λόγος τον έπαινο ως αυτά τα μέλη της Εκκλησίας, στα επόμενα της κάνει το εγκώμιο για όλο γενικά το σώμα, όταν «με το θάνατο καταργήσει αυτόν που κρατάει την εξουσία του θανάτου», και ξαναφέρει πάλι τον εαυτό του στη δόξα της ίδιας του θεότητας, που είχε από την αρχή προτού δημιουργηθεί ο κόσμος, λέγοντας «θα πάω από μόνος μου στο όρος της σμύρνας και στο βουνό του Λιβάνου», κάνοντας ένδειξη με τη σμύρνα για το πάθος και με το λιβάνι για τη δόξα της θεότητας πρόσθεσε· «είσαι ολόκληρη ωραία, αγαπημένη μου, και δεν έχεις κανένα ψεγάδι»· διδάσκει μ' αυτά, πρώτα ότι κανένας δεν παίρνει από αυτόν τη ζωή του, αλλά «είναι στην εξουσία του να την προσφέρει και στην εξουσία του να την ξαναπάρει», πηγαίνοντας από μόνος του στο όρος της σμύρνας· δεν πηγαίνει εξαιτίας των δικών μας έργων, για να μην καυχηθεί κάποιος, αλλά δέχεται το θάνατο για τους αμαρτωλούς από την ίδια του τη φιλανθρωπία. Και δεύτερο ότι δεν είναι δυνατό να καθαρθεί η ανθρώπινη φύση από την αμαρτία, αν δεν εξαλείψει με τον εαυτό του όλη την κακία ο αμνός που σηκώνει την αμαρτία του κόσμου. Αυτός λοιπόν που είπε, «είσαι όλη ωραία, αγάπημένη μου, και δεν έχεις κανένα ψεγάδι», και πρόσθεσε το μυστήριο του πάθους με το συμβολισμό της σμύρνας και ανέφερε έπειτα το λιβάνι με το οποίο δηλώνει τη θεότητα, μας διδάσκει το εξής· ότι όποιος συμμετάσχει μαζί του στη σμύρνα, θα συμμετάσχει οπωσδήποτε και στο λιβάνι· γιατί αυτός που έπαθε μαζί, ασφαλώς και συνδοξάζεται, κι όποιος βρεθεί μια φορά μέσα στη θεία δόξα, ομορφαίνει ολόκληρος κι απαλλάσσεται από την αντίθετή μας δύναμη, από την οποία είθε να χωριστούμε κι εμείς μέσω του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας που πέθανε κι αναστήθηκε για χάρη μας και στον οποίο ανήκει η δόξα και η δύναμη στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.