Του Hans – Georg Gadamer
ΙΙΙ. ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ
ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ
Πριν
ξεκινήσουμε το θέμα μας θα επιστρέψουμε σε μερικά σημεία τα οποία θίξαμε απλώς
στα προηγούμενα.
Ξεκινώ
με το ξεκαθάρισμα του όρου «συστηματικό» ο οποίος εφαρμόστηκε στην σκέψη του
Θωμά του Ακινάτη. Όποιος έχει διαβάσει τα κείμενα του Ακινάτη γνωρίζει καλά πως
αυτά δεν μπορούν να καταχωρηθούν σ’ εκείνην την ιδέα του συστήματος, που είναι
τυπική της μοντέρνας εποχής. Όταν διαβάζουμε την θεολογική Summa, για παράδειγμα,
αντιλαμβανόμαστε αμέσως πως αποτελεί ένα σύστημα, αλλά δεν είναι, ούτως ειπείν,
μια συλλογή ερωτημάτων και συζητήσεων, δεν είναι ακριβώς ένα σύστημα, είναι ένα
έργο δηλαδή το οποίο έχει συγκροτηθεί σύμφωνα με τους κανόνες της Ρητορικής,
αλλά στα σίγουρα μακριά από κάθε δυνατότητα χαρακτηρισμού της σαν επιστήμη
Ευκλείδιου τύπου, αποδεικτικού χαρακτήρος. Βρίσκονται συνεχώς όροι σαν : λέγω,
απαντώ, δηλώνω, φέρνω αντίρρηση, αρνούμαι κλπ. Και όλο αυτό είναι έκφραση μιας
κουλτούρας που χαρακτηρίζεται από την ζωντανή φωνή, από την προφορική έκφραση,
από το παιχνίδι ανάμεσα στην ερώτηση και την απάντηση.
Γύρω
από την έννοια του συστήματος μπορούμε να σημειώσουμε κάτι διαφορετικό όμως,
πιο γενικού χαρακτήρος. Πρόκειται για έναν όρο που κατάγεται από την
αστρονομία. Χρησιμοποιήθηκε κατ’ αρχάς για να σημάνει το ταιριαστό δύο
αντιθετικών πραγμάτων. Το κυκλικό του Ουρανού και την ασταθή κίνηση των άστρων
που μοιάζει αντιθετική με τον Ουρανό. Το πτολεμαϊκό σύστημα, όπως και εκείνο
του Κοπέρνικου, μειώνει σε μιαν ενοποιό σύνθεση την πολλαπλότητα των κινήσεων
των άστρων. Και στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε άλλο από την επεξεργασία
που βρίσκεται στη βάση της μοντέρνας επιστήμης. Τη μείωση, μέσω της μετρήσεως και
των μαθηματικών, της ξεχωριστής εμπειρίας, της ιδιαίτερης, στο καθολικό.
Και εδώ ακριβώς επιστρέφουμε στο θέμα των
σχέσεων ανάμεσα στην αρχαία Επιστήμη και την μοντέρνα και στις προκαταλήψεις
που καθοδηγούν την ανάγνωσή μας της αρχαίας φιλοσοφίας, την ανάγνωση που
κάνουμε εμείς οι μοντέρνοι στηριζόμενοι στην οπτική γωνία της επιστημονικής
κουλτούρας. Σχετικά μ’ αυτό θυμάμαι το βιβλίο του Hermann Cohen, Η Αρχή του απειροστικού
Λογισμού, η μέθοδος και η ιστορίας της, το οποίο εκδόθηκε στα 1883, σαν ένα
παράδειγμα της ελλειμματικής διακρίσεως ανάμεσα στην αρχαία επιστήμη και την μοντέρνα.
Γνωρίζουμε πράγματι πως στην μοντέρνα επιστήμη ο απειροστικός λογισμός είναι
ένα καινούργιο εργαλείο για να ορισθεί με ακρίβεια κάθε στιγμή μιας
διαδικασίας. Ο απειροστικός λογισμός επιτρέπει να υπολογίσουμε και να
προβλέψουμε την εκκίνηση ενός μορίου και κάθε επόμενη θέση του.
Όμως
οι Έλληνες δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον για τον καθορισμό του ιδιαίτερου
καθεαυτού. Γι’ αυτούς το ιδιαίτερο ήταν σημαντικό μόνον σαν εμφάνιση του
καθολικού, της μορφής, του είδους, το οποίο μεταδίδεται στην γλώσσα! Εάν στην συζήτηση,
για παράδειγμα, [ο λόγος δεν είναι συζήτηση] εγώ θέλω να πω και να επικοινωνήσω
αυτό το πλαστικό ποτήρι που υπάρχει εδώ μπροστά, στην καθαρή μου
ατομικότητα, η μοναδική δυνατότης που διαθέτω είναι να το δείξω με το δάκτυλο,
να μην πω δηλαδή «αυτό το πλαστικό ποτήρι», αλλά απλώς «αυτό». Επιστήμη όμως
είναι να γνωρίζω τί πράγμα είναι ένα ποτήρι, τις ποιότητές του, την μορφή του,
τον σκοπό του, και όλα όσα μπορώ να μεταδώσω, να επικοινωνήσω στην συζήτηση,
αλλά δεν είναι «αυτό». Γνωρίζετε όλοι σας πως στην φιλοσοφία αυτό το πρόβλημα
ονομάζεται Αρχή της Εξατομικεύσεως. Λοιπόν, αυτή η Αρχή δεν υπάρχει στην
Ελληνική φιλοσοφία, διότι το ίδιο το πρόβλημα δεν υπάρχει. [Δεν μπορούμε λοιπόν
να είμαστε όλοι προφήτες, όλοι απόστολοι, όλοι διδάσκαλοι, όλοι φιλόσοφοι, αλλά
μπορούμε να είμαστε όλοι, βάσει της αρχής της Εξατομικεύσεως, την οποία
εισήγαγε στο ελληνικό πνεύμα ο Ράμφος, επιστήμονες. Γι’ αυτό και η
αυτοβιογραφία μας, ή το βιογραφικό μας είναι επιστημονικό δεδομένο, αντικείμενο
έρευνας. Τα αποτελέσματα της οποίας περνούν αυτομάτως στην τεχνολογία, το δεξί
χέρι της επιστήμης, η οποία επεμβαίνοντας στην βιογραφία φτιάχνει επιστημονικό,
νέο εαυτό. Εξασφαλίζοντας την ποθητή ιδιότητα.]
Ξέρω
πολύ καλά πως κάποιος θα μπορούσε να πει πως για τον Αριστοτέλη η αρχή της
Εξατομικεύσεως είναι η ύλη, αλλά αυτό δεν αντιστοιχεί στην λειτουργία της
έννοιας της ύλης στην σκέψη του Σταγειρίτη. Απέναντι σ’ αυτό το ποτήρι, θα
έλεγε πως η ατομικότητά του βρίσκεται στο γεγονός ότι είναι ένα σύνολο της
Ιδέας του ποτηριού και του πλαστικού υλικού, όχι όμως στο γεγονός ότι είναι
πλαστικό, διότι αυτό δεν το εξατομικεύει, αλλά το αφομοιώνει σε όλα τα άλλα
πλαστικά αντικείμενα. [Στην αρχαία φιλοσοφία δεν υπάρχουν αντικείμενα, αλλά πράγματα.
Γι’ αυτό και δεν υπάρχει υποκείμενο. Τα αντικείμενα κατέχονται δια της σχέσεως.
Διότι η πηγή της σχέσεως είναι το ΕΧΕΙΝ, δεν είναι το ΕΙΝΑΙ, η ΖΩΗ.] Στην
σύγχρονη επιστήμη αντιθέτως συναντούμε μιαν αρχή της εξατομικεύσεως, την
τοποθέτησή του στον χρόνο και στον χώρο, λέγοντας «αυτό είναι εδώ και τώρα»,
και η μέθοδος του απειροστικού λογισμού μπορεί να εξασφαλίσει αυτή την
εξατομίκευση με μαθηματική ακρίβεια. [Ίσως φτάνει ο καιρός να κατανοήσουμε την
σοφία του Πλάτωνος, ο οποίος ταύτισε κατά κάποιο τρόπο τις ιδέες με τους
αριθμούς. Σήμερα που τα μαθηματικά χωρίς τις Ιδέες, χωρίς τον άνθρωπο,
καταστρέφουν την ζωή.]
Ας
κρατήσουμε σταθερό λοιπόν αυτό το σημείο: για τους Έλληνες, και για ολόκληρη
την μεσαιωνική παιδεία, η επιστήμη δεν είναι εμπειρία, αλλά περισσότερο μια
νοητή ανάγκη. Είναι η γνώση της σχέσεως ανάμεσα σε ένα είδος και σε ένα άλλο,
γνώση των ειδιτικών δομών, για να
χρησιμοποιήσουμε τις λέξεις του Χούσσερλ, αλλά δεν είναι γνώση του ξεχωριστού,
του ιδιαίτερου. Μπορώ να πως στα σίγουρα πως το ποτήρι που αντιλαμβάνομαι δεν
είναι πλαστικό, και αυτό συνιστά χωρίς αμφιβολία μια συγκεκριμενοποίηση μέσω
του υλικού από το οποίο είναι κατασκευασμένο το ποτήρι, αλλά ποτέ μιαν
εξατομίκευση. [Οι Έλληνες δεν είχαν σαν κέντρο τους το ΕΓΩ, ή το υποκείμενο,
για να συμπεριλάβουν τα αντικείμενα σ’ αυτό, μέσω του χώρου και το χρόνου (που
επαναλαμβάνουν το Φιλιόκβε), αλλά είχαν σαν κέντρο τον ΝΟΥ, που κατόρθωσε να
θεραπεύσει τον άνθρωπο από την ανάγκη της κυριαρχίας, δια της θεωρίας του
αγαθού, του επέκεινα της Ουσίας. Η ύπαρξη σήμερα εξαρτάται από αυτήν την συμπερίληψη
των αντικειμένων στο Εγώ. Διαφορετικά θα κυριαρχηθούν από τον Μηδέν, την ουσία
του Εγώ περιέργως, διότι χωρίς κυριαρχία δεν υπάρχει. Γι’ αυτό και η Φιλοσοφία
σήμερα είναι ιστορία της φιλοσοφίας, μια ερμηνεία της, που εγκαθιδρύει την
κυριαρχία μου, δίνοντάς της ύπαρξη.]
Γνωρίζω
πολύ καλά , πάντως, πως το πλαστικό με το οποίο φτιάχτηκε το ποτήρι δεν είναι
καθαρή ύλη, αλλά ύλη ήδη διαμορφωμένη, καθώς είναι ακριβώς πλαστικό. Και
πράγματι καταλαβαίνουμε, εάν ακούσουμε για ένα πράγμα φτιαγμένο από πλαστικό,
χωρίς να υπάρχει ανάγκη να το δείξουμε με το δάκτυλο. Ελπίζω αυτό να είναι
κατανοητό, διότι είναι θεμελιώδες για να κατανοήσουμε όλη την εξέλιξη της
δυτικής φιλοσοφίας.
Η
αρχή μας, το ξεκίνημά μας, είναι η γλώσσα, η δική μας ερμηνεία του κόσμου
βρίσκεται μέσα στην γλώσσα και περνά μέσω των καθολικών μορφών που συσχετίζονται
στην συζήτηση. [ Και γιατί αυτό δεν είναι η ΓΝΩΜΗ;].
Συνεχίζεται
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου