ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ (12)

Συνέχεια από Παρασκευή, 9 Ιανουαρίου 2015

Ο ΜΟΝΟΘΕΪΣΜΟΣ ΣΑΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Του Erik Peterson

        

 

Έφτασε όμως η στιγμή να εξετάσουμε τις ξεχωριστές ιδέες του Ευσέβιου και να εξακριβώσουμε τόσο την καταγωγή όσο και την σκοπιμότητα των διαφόρων θεμάτων. Αυτό λοιπόν που ξεχωρίζει με την πρώτη ματιά, απ’ έξω, είναι πως ο Ευσέβιος επανέλαβε πάντοτε σε όλα του τα έργα, και μερικές φορές με τις ίδιες εκφράσεις τις έννοιες που μόλις θυμηθήκαμε. Για παράδειγμα: Ευαγγελική προπαρασκευή Ι,4: ''συν τη περί μοναρχίας ενός του επί πάντων θεού προβεβλημένη διδασκαλία αυτού, ομού και της πολυπλανούς και δαιμονικής ενεργείας, ομού και της των εθνών πολυαρχίας ελεύθερον καταστήναι το των ανθρώπων γένος''. Κατά συνέπειαν έδινε μεγάλη σημασία σ’ αυτά τα θέματα ακριβώς. Και σ’ αυτά δεν εκφράζεται ο ερευνητής, αλλά ο πολιτικός δημαγωγός. Το δεύτερο δεδομένο που αναδύεται, αλλά το οποίο βρίσκεται σε στενή σύνδεση με το παραπάνω γεγονός, είναι το δυνατό ρητορικό στυλ αυτών των εννοιών. Και δεν είναι χαρακτηριστικός μόνον ο πλούτος των όρων με τους οποίους περιγράφει την συνθήκη της ειρήνης π.χ. στο κείμενο για τα θεοφάνεια, αλλά και η περιγραφή, ρητορικά υπερβολική, της αντιθέσεως ανάμεσα στην κατάσταση που υπήρχε πριν και μετά το γεγονός της Ρωμαϊκής κυριαρχίας.

Μπορούμε να διαπιστώσουμε εύκολα πως ο ρήτωρ Ευσέβιος, όταν διέγραψε αυτές τις αντιθέσεις επηρεαζόταν από ένα κοινό τόπο των πανηγυρικών λόγων της εποχής πάνω στην Ρώμη –χωρίς την χρήση της μυθολογίας– όπως τις συναντούμε στον Πλούταρχο π.χ. «περί της τύχης των Ρωμαίων 317b». Αλλά ο λογοτεχνικός τόπος στον οποίο ο Ευσέβιος εκθέτει τις ιδέες του, δεν είναι τώρα πλέον η προφητική απόδειξη η οποία αντλείται από την αγία Γραφή της αρχαίας συμμαχίας, όσο το ιστορικό έργο και το εγκώμιο. Και ακριβώς σε αυτό το άνοιγμα των λογοτεχνικών ορίων παρουσιάζεται το γλίστρημα της προοπτικής απέναντι στον Ωριγένη. Το πρόβλημα του μονοθεϊσμού δεν θεωρείται πλέον στην εσχατολογική οπτική, αλλά κάτω από την ιστορική και πολιτική πλευρά. Το τέλος των εθνικών κρατών αποδεικνύεται με ιστορικά δεδομένα, αλλά σ’ αυτή την ιστορική διαπίστωση, η οποία φαίνεται σαν να είναι η ολοκλήρωση των προφητειών της παλαιάς Διαθήκης υπάρχει ταυτόχρονα, ένα πολιτικό επιχείρημα υπέρ της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Η πραγματικότης των εθνικών κρατών συνδέεται στενά με τον πολυθεϊσμό, αλλά με αυτόν τον τρόπο και η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία υποχρεώνεται να παίξει τον ρόλο του εχθρού του πολυθεϊσμού. Ο πόλεμος αποδίδεται στους δαίμονες ή στην πίστη στην μοίρα τού εθνικιστικού πολυθεϊσμού –θα μπορούσαμε να σκεφτούμε την ελληνιστική φιλοσοφία της Ιστορίας της τύχης των λαών, όπως την συναντούμε στον Πλούταρχο– ενώ ο Χριστιανισμός παρουσιάζεται σαν στήριγμα της πολιτικής της ειρήνης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι τρεις έννοιες: Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ειρήνη και μονοθεϊσμός, έτσι βρίσκονται αδιαχώριστα δεμένες μεταξύ τους. Αλλά προστίθεται και μια τέταρτη στιγμή ακόμη. Η μοναρχία του Ρωμαίου αυτοκράτορος. Ο μοναδικός μονάρχης πάνω στην γη –και αυτός είναι για τον Ευσέβιο μόνον ο Κωνσταντίνος– αντιστοιχεί στον μοναδικό μονάρχη πάνω στον ουρανό.

Παρά τον επηρεασμό από την αρχαία φιλοσοφία και από την Ρητορική, οι οποίες στηρίζουν την σκέψη του Ευσεβίου, δεν πρέπει να μας διαφύγει πως η σφαιρική αντίληψη, η οποία ενώνει μεταξύ τους αυτοκρατορία, ειρήνη, μονοθεϊσμό και μοναρχία, αντιπροσωπεύει μία ενότητα δημιουργημένη από τους Χριστιανούς. Πόσο διαφορετικά σκεπτόταν ένας Εθνικός την ενότητα της αυτοκρατορίας και της λατρείας ή της θρησκείας, μας το φανέρωσε το παράδειγμα του Κέλσου, το οποίο κατά βάθος υπήρξε η αφορμή για την επεξεργασία όλης αυτής της χριστιανικής ιδεολογίας.

Οι ιδέες του Ευσέβιου άσκησαν μια τεράστια επιρροή που επηρέασαν ιστορικά τους πάντες. Τις ξανασυναντούμε παντού μέσα στην πατριστική γραμματεία. Ας περιοριστούμε μόνον σε μερικές επιλογές. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει για παράδειγμα στον λόγο του εναντίον των Ιουδαίων και των Εθνικών, C.3, «ο Ιησούς έρχεται ακριβώς όταν δεν υπήρχαν πλέον Ιουδαίοι βασιλείς διότι είχαν σβύσει κάτω από την κυριαρχία των Ρωμαίων. Γεννήθηκε εκείνη ακριβώς την περίοδο στην οποία έγινε η πρώτη απογραφή από τους Ρωμαίους οι οποίοι είχαν υποδουλώσει τους Εβραίους ( PG 48, στήλη 817). Κάτω από αυτό το φως η απογραφή του Αυγούστου μοιάζει με έργο της θείας πρόνοιας. Ο Αύγουστος ενεργεί κάτω από την θεία επιρροή και υπηρετεί, παρότι χωρίς να το θέλει, στην «παρουσία του μονογενούς». Και άλλοι θεολόγοι της σχολής της Αντιόχειας, όπως ο Διόδωρος και ο Θεόδωρος, γνωρίζουν αυτές τις ιδέες. Σύμφωνα με τον Διόδωρο, ο θεός τίμησε την ρωμαϊκή αυτοκρατορία με μία ιδιαίτερη πρόνοια. Σύμφωνα με την γραμμή τού Ευσέβιου ο Διόδωρος περιγράφει την pax romana στις επιτυχημένες της συνέπειες για να αντλήσει στην συνέχεια το συμπέρασμα πως ο απόστολος Παύλος είχε υπ’ όψιν του αυτή την οικονομία τού θεού απέναντι στους Ρωμαίους, όταν διέταζε να είμαστε υποταγμένοι στους Ρωμαίους (Ρωμ. 13, 1).

Ας τονίσουμε όμως ακόμη ότι γι’ αυτόν τον στοχασμό μοιάζει αναγκαία η φιγούρα του Αυγούστου, καθώς για τον ίδιο τον Χριστιανισμό σημαίνει πολλά πράγματα. Κατά βάθος ο Αύγουστος εγκαθιδρύει τον μονοθεϊσμό. Και σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται οι εκφράσεις του Ευσέβιου. Και ο Κωνσταντίνος εν τέλει ολοκληρώνει μόνον αυτό που ξεκίνησε ο Αύγουστος. Αλλά πάλι με αυτό το ιστορικό όραμα, με αυτή την θεολογική θεωρία της Ιστορίας, διασταυρώνονται ξανά, θέματα πολιτικής και ρητορικής. Η πολιτική σκέψη, πως η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία δεν χάνει τον μεταφυσικό της χαρακτήρα εάν προοδεύει από τον πολυθεϊσμό στον μονοθεϊσμό, διότι ο μονοθεϊσμός έχει ήδη εν δυνάμει εγκαθιδρυθεί με τον Αύγουστο, και σ’ αυτή την σκέψη ενώνεται η ιστορικο-πολιτική ιδέα, πως ο Αύγουστος είναι το πρωτότυπο για τον Κωνσταντίνο, όπως υπήρξε το πρωτότυπο για τους ρωμαίους αυτοκράτορες όλων των εποχών. Γίνεται κατανοητό λοιπόν πώς και γιατί το θεολογούμενο του Ευσεβίου, τόσο πλούσιο σε αναφορές, μπόρεσε να ασκήσει τόσο μεγάλη επιρροή στους χρόνους που ακολούθησαν.    

Συνεχίζεται

Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ. Η ΟΠΟΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΜΟΝΟΝ ΣΑΝ ΜΟΝΟΘΕΙΣΤΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ. ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΦΙΚΤΟ ΜΟΝΟΝ  ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΠΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ.  ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ, ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΡΩΤΟΥ, ΕΠΕΞΕΡΓΑΖΕΤΑΙ Ο ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ.

Αμέθυστος