Συνέχεια από: Δευτέρα, 6 Σεπτεμβρίου 2021
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ - ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
ΘΕΟΦΙΛΟΣ Α. ΑΜΠΑΤΖΙΔΗΣ
Η θέωση και οι προϋποθέσεις της κατά τον Συμεών το Νέο Θεολόγο.
ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΕΠΙ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΑ που υποβλήθηκε στο Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ.
4. Μέθοδος και διάταξη της ύλης.
Η εργασία, εκτός της εισαγωγής που προτάσσεται, αναπτύσσεται –πέραν, βέβαια, και των τελικών συμπερασμάτων –σε τέσσερα κεφάλαια.
Στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρούμε διεξοδική ανάλυση, αρχικά, της περιρρέουσας ατμόσφαιρας του αγίου Συμεώνος, εκτιμώντας τη μεταβατική εποχή κατά την οποία έζησε και αξιολογώντας όλες εκείνες τις κοινωνικοπολιτικές και πολιτισμικές συνιστώσες από τις οποίες, αναμφίβολα, σε κάποιο μέτρο δέχθηκε επιρροές. Μάλιστα, θεωρούμε αμφίδρομες τις σχέσεις του αγίου μας προς την εποχή του, δεδομένου ότι και ο ίδιος, ως εξέχουσα φυσιογνωμία της περιόδου, άσκησε επιρροή στην εποχή του, κυρίως στη θεολογία και την εκκλησιαστική ιστορία και ζωή. Στη συνέχεια εξετάζουμε την κατάσταση του μοναχισμού στην ευρύτερη περίοδο κυρίως από τον όγδοο μέχρι και τον ενδέκατο αιώνα. Οι λόγοι της σπουδής αυτής εντοπίζονται, πέρα από μια προϊούσα κατάπτωση των μοναχικών αξιών της περιόδου, που εξηγεί την τάση αναμόρφωσης του μοναχισμού από την πλευρά του Νέου Θεολόγου, και στο ότι η ύπαρξη και λειτουργία του μοναχισμού μετά την Εικονομαχία, η λειτουργία της στουδιτικής μοναχικής ζωής και ως κοινωνικοοικονομικού προτύπου, αναδεικνύουν πτυχές της μοναχικής ζωής, που δεν αφήνουν αδιάφορη τη σκέψη του αγίου μας. Ακολούθως, παρουσιάζεται ο βίος, η μοναχική και πνευματική πολιτεία και τα συγγράμματα του Συμεώνος και εντοπίζονται επιμέρους ζητήματα προς διερεύνηση. Τέλος, ακολουθεί μια μελέτη των καταβολών και προϋποθέσεων του θεολογείν στον άγιο, η σχέση, δηλαδή, της θεολογίας του με τη Βίβλο, τους εκκλησιαστικούς πατέρες και τη λατρεία.
Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά στη σχέση του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος με τη θέωση του ανθρώπου. Αυτό που στην εργασία αυτή ονομάζουμε: θεοκεντρικότητα ή τριαδοκεντρικότητα της θέωσης. Κύριος στόχος του κεφαλαίου αυτού είναι να καταδειχθεί κατά περίπτωση, η Αγία Τριάδα, ο ενσαρκωθείς Λόγος και το Πνεύμα, ως το περιεχόμενο των φωτοφανειών στη σκέψη και τον «μυστικισμό» του αγίου μας. Η εν Χριστώ μυστική εμπειρία δεν συνιστά έναν ιντελεκτουαλιστικό ευδαιμονισμό, ούτε μια απρόσωπη ψυχολογική και συναισθηματική ηδύτητα, αλλά αποκάλυψη των προσώπων της Αγίας Τριάδος. Άλλωστε, ο ίδιος ο Συμεών θα ταυτοποιήσει και θα ονομάσει το, εμπειρικά προσλαμβανόμενο από αυτόν, Φως, άλλοτε ως Χριστό και άλλοτε ως Πνεύμα. Για την επίτευξη αυτής της προσπάθειας, θα εξεταστούν μείζονα ζητήματα της πατερικής θεολογίας (πάντοτε μέσα από τη σκέψη του Συμεών) όπως: Η σημασία και τα αποτελέσματα της ενσάρκωσης, ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος στην Οικονομία της σωτηρίας, η διάκριση κτιστού – ακτίστου, ουσίας – ενεργειών κ.ά.
Το επόμενο τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την έκθεση της προβληματικής που αφορά την εκκλησιολογική θεμελίωση της θεολογίας της θέωσης. Μια θεμελίωση που, κατεξοχήν, εμφαίνεται στις σωτηριολογικές προϋποθέσεις των μυστηρίων. Το κεφάλαιο αυτό, όπως και το τρίτο, θεωρούνται ιδιαίτερης σημασίας. Και αυτό γιατί έρχονται με την πρόθεση να συμβάλλουν στη σύνθεση θεμελιωδών τάσεων, που, πολλές φορές, με την μορφή διελκυστίνδας κληρονομήθηκαν στη νεότερη ορθόδοξη θεολογία. Θα διαπραγματευτούμε τα μυστήρια, ιδιαίτερα το βάπτισμα και την θεία ευχαριστία, και τη σχέση τους με την άσκηση στην σκέψη του Συμεών. Είναι άλλωστε γνωστό ότι ο ασκητής πατέρας υπήρξε από τους ελάχιστους μυστικούς και ασκητικούς, όπως λέμε, θεολόγους και συγγραφείς, ο οποίος όχι μόνον ασχολήθηκε με την αναγκαιότητα της χάρης των μυστηρίων για την επίτευξη της σωτηρίας, αλλά, όπως θα προσπαθήσουμε να δείξουμε, ενέταξε οργανικά στη θεολογία του την σωτηριώδη επενέργεια της μυστηριακής χάρης, αποφεύγοντας την πόλωση μεταξύ ασκητικού και μυστηριακού βιώματος. Επιπλέον θα μιλήσουμε για τις ασκητικοπνευματικές προϋποθέσεις συμμετοχής στα μυστήρια, για τη διαχρονική πόλωση μεταξύ θεσμού και χαρίσματος στην εκκλησιολογία και με αφετηρία τις ανωτέρω αναλύσεις, θα επιχειρήσουμε τη σύνθεση μεταξύ θεραπευτικής και ευχαριστιακής Εκκλησιολογίας, συμβάλλοντας, όπως πιστεύουμε, αποφασιστικά, στην υπέρβαση μιας μάλλον ακαδημαΐζουσας πόλωσης που χαρακτηρίζει τη νεώτερη ορθόδοξη θεολογία, με ανάλογες προεκτάσεις στη σύγχρονη εκκλησιαστική πρακτική. Αυτονόητο είναι ότι θα πραγματευτούν διεξοδικά και όσα άλλα ζητήματα διαλαμβάνονται στον πίνακα περιεχομένων της εργασίας.
Τέλος, στο τέταρτο καταληκτικό κεφάλαιο με τον τίτλο, Ανθρωπολογία και θέωση: Οι ασκητικές προϋποθέσεις της σωτηρίας, βρισκόμαστε, κατά το κοινώς λεγόμενο, στην «καρδιά» του προβληματισμού της παρούσας έρευνας. Στο κεφάλαιο αυτό θα διερευνηθούν οι ανθρωπολογικές συνιστώσες της θέωσης στη σκέψη του Συμεών, όχι παράλληλα προς τις μυστηριακές – εκκλησιολογικές, αλλά σε οργανική συσχέτιση και αιτιολογική σύνδεση προς αυτές. Εκκινώντας από τις γνωσιολογικές του προϋποθέσεις μιας αυστηρά εμπειρικής γνωσιολογίας – χαρακτηριστικό άλλωστε σύνολης της πατερικής σκέψης – θα αναλύσουμε τις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις, ως προϋποθέσεις επίτευξης των θεοποιών εμπειριών. Παρά το γεγονός ότι ο Συμεών δεν υιοθέτησε την αυστηρή αναγωγική πορεία προς τη θέωση των τριών σταδίων του Ευαγρίου, εν τούτοις, τόσο η κάθαρση, όσο ο φωτισμός της ύπαρξης του ανθρώπου και η κατοχή του Πνεύματος στην καρδιά των τελείων, χαρακτηρίζουν ως γενικό περίγραμμα τη διδασκαλία του, για την πορεία του πιστού προς τα ύψη της θεοποιού εμπειρίας. Η αναγκαιότητα της κάθαρσης και της μετοχής του ανθρώπου στο Φως του Χριστού είναι, για τον θεολόγο του φωτός, εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για την αποτελεσματική μετοχή στα μυστήρια, συνιστώντας ταυτόχρονα και τον απαρέγκλιτο στόχο της σωτηρίας. Η άποψη αυτή που συνιστά, βεβαίως, κοινό τόπο της πατερικής θεολογίας, στον Συμεών, για λόγους ιστορικούς και προσωπικούς, τονίζεται ιδιαίτερα. Στη συνάφεια αυτή θα εξεταστούν ακόμη ζητήματα που αφορούν στην τεκμαρτή, λεγόμενη, θεοπτία, την επίγνωση ή μη της χάρης (και της μυστηριακής περιλαμβανομένης) και θα εκφραστούν κάποιες κριτικές παρατηρήσεις που αφορούν σε ελλείψεις τόσο της θεραπευτικής όσο και της ευχαριστιακής εκκλησιολογίας. Θα εξεταστούν επιπλέον η συμβολή του πνευματικού πατρός στην υπόθεση της σωτηρίας, καθώς επίσης και οι ουσιαστικότατες, κατά τον ασκητή πατέρα, παράμετροι της θέωσης, όπως: η απαρασάλευτη τήρηση όλων των εντολών, η ταπείνωση και η προσευχή. Οι παράμετροι αυτοί δεν περιγράφονται απλά ως ασκητικές προϋποθέσεις, αλλά ως μυστήρια ή καλύτερα μυστηριακές πτυχές της πνευματικής ζωής. Ακόμη, θα εξεταστεί, με αφορμή και βάση τον Συμεών το Νέο Θεολόγο, η πατερική αντίληψη περί του ανθρώπου ως «δοχείου της χάριτος», ως του δημιουργήματος εκείνου που είναι «προορισμένο» για τη δεξίωση των θεοποιών ενεργειών. Προς το σκοπό αυτό θα πραγματοποιηθεί εκτενής ανάλυση των ανθρωπολογικών συνιστωσών που συνεργούν προς την κατεύθυνση αυτή όπως: του νου και της ψυχής, της συμβολής και συμμετοχής του ανθρωπίνου σώματος στη θέωση, του ρόλου και της λειτουργίας των, καλούμενων, πνευματικών αισθήσεων, της σημασίας του όρου «καρδιά», της αξίας και των μεθόδων της προσευχής κ.α.
ΜΙΣΟΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ.
Η ΤΕΛΙΚΗ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΣΤΗΝ ΕΥΑΓΡΙΑΝΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΙΔΗ: ΚΑΘΑΡΣΗ, ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΘΕΩΣΗ. ΚΑΙ Η ΛΕΙΑΝΣΗ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΤΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΘΟΛΙΚΙΣΜΟ, ΚΑΘΟΤΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΥ. ΕΧΟΥΜΕ ΜΟΝΟΝ ΝΗΠΤΙΚΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΔΕΝ ΥΠΟΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ. Ο ΗΣΥΧΑΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΟΡΚΟΣ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΟΥΝ ΤΗΝ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΣΤΟ ΥΨΟΣ ΤΗΣ ΘΕΩΣΗΣ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου