Η ΤΡΙΑΔΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ : JURGEN MOLTMANN (3)

Συνέχεια από Τετάρτη 27 Μαρτίου

Ο Μόλτμαν λοιπόν συγκεντρώνει την προβληματική περί προσώπου στο εσωτερικό αυτού που ονομάζει "τριαδική ιστορία του θεού", θέλοντας να δείξει τον ζωντανό και δυναμικό χαρακτήρα του χριστιανικού θεού. Επιθυμεί να ερμηνεύσει με τους όρους της Ιστορίας αυτό που η παράδοση ομολογούσε με τους όρους της μεταφυσικής. Και γι' αυτό επιτίθεται στον τυπικό μονοθεϊσμό της φυσικής θεολογίας: η ιδέα του θεού του θεϊσμού δεν γλιτώνει από την καταγγελία ότι είναι και αυτή μια ανθρώπινη προβολή σε έναν ανύπαρκτο ουρανό. Πρέπει να ξεκινήσουμε κατά την κρίση του, από την πραγματοποιηθείσα φανέρωση του θεού στην Ιστορία και από την μοναδικότητα της Ιστορίας του Χριστού. Μόνον με αυτόν τον τρόπο δυναμιτίζονται οι θεολογικές έννοιες και ιδιαιτέρως οι τριαδολογικές.

Παρ' όλα αυτά όμως η χριστιανική θεολογία δεν θα κατορθώσει να ξεφύγει τους κινδύνους από μια μη-χριστιανική ιδέα του θεού, και από ένα άθεο όραμα του Χριστού, εάν δεν αναπτυχθεί η ίδια προς την κατεύθυνση του τριαδικού δόγματος, ξεκινώντας συγκεκριμένα από τον σταυρό του Χριστού.

Στον σταυρωμένο Χριστό η «αποστολική Τριάδα» θα φανερωθεί τελικώς θεμελιωμένη στην "Τριάδα καταγωγής" καθ' εαυτή. Έτσι, στην οπτική του σταυρού, η Τριάδα εμφανίζεται ανοιχτή, δεν κλείνεται σε έναν κύκλο ολοκληρωμένο στον εαυτό του, ένα σύμβολο τελειότητος και επάρκειας. Η Τριάδα φανερώνεται όπως είναι καθ' εαυτή: αγάπη του θεού, η οποία ανοίγοντας στον άνθρωπο, τον αναζητά μέσα στον κόσμο και στον χρόνο. Πρέπει να εγκαταλείψουμε λοιπόν τα φιλοσοφικά αξιώματα ενός θεού αμετάβλητου και απαθούς. Ο θεός γίγνεται αλλάζοντας, υποφέροντας, στην ελεύθερη αγάπη του για μας, στον εσταυρωμένο.

Η "ουσιώδης" εννοιολόγηση του προσώπου, που προωθήθηκε από τον Βοήθιο και η "σχεσιακή" που προτάθηκε από τον Αυγουστίνο, κατά την κρίση του Μόλτμαν, διευρύνθηκαν στο ιστορικό δόγμα που επέβαλλε ο Χέγκελ. Το στοχαστικό στοιχείο της τριαδικής διαλεκτικής, πανταχού παρόν στην σύγχρονη θεολογία, είχε συλλάβει πως το πρόσωπο δεν υπάρχει μόνον μέσα στις σχέσεις του, αλλά δυνάμει της αγάπης πραγματοποιείται αληθινά σε ένα άλλο πρόσωπο: κατ' ουσίαν το πρόσωπο δίνεται ολοκληρωτικώς σε ένα άλλο, και μόνον μέσω αυτής της εξωτερικεύσεως και της αποξενώσεως, ξανααποκτά τον εαυτό του, επιστρέφοντας στον εαυτό του. Ο Χέγκελ όμως είχε κατανοήσει επίσης την Τριάδα σαν πρόοδο και επομένως σαν Ιστορία. Κατά την ρήση του Μόλτμαν, πρέπει να σώσουμε αυτή την εγελιανή πρόταση: το τριαδικό δόγμα πρέπει να αναγνωρίσει, μαζί με εκείνο του προσώπου και της σχέσεως, και την έννοια της Ιστορίας, διότι μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τις ζωτικές αλλαγές που πραγματοποιούνται ακριβώς στα πρόσωπα και τις θείες σχέσεις.

Έτσι θα είχαμε μια "ιστορία του θεού" η οποία περιστρέφεται στο εσωτερικό της Τριάδος, και εξ' αιτίας της οποίας θα μπορούσαμε να βρούμε στον θεό το "πάθος", τον "πόνο" και τον "αυτοπεριορισμό", αλλά επίσης και την "χαρά" και την "ευτυχία". Μόνον με αυτόν τον τρόπο η παραδοσιακή παρουσίαση της Τριάδος θα έχανε κάθε στατικότητα. Σκεπτόμενοι μαζί, πρόσωπα, σχέσεις και διαφοροποιήσεις των σχέσεων, θα κατορθώσουμε να εννοήσουμε όχι μόνον την αιώνιο ζωή, αλλά την αιώνιο "ζωτικότητα" του ενός και τριαδικού θεού.

Εάν η έννοια του θεού είναι πραγματικώς τριαδική, δηλαδή σχεσιακή και μαζί ιστορική, δεν θα θεωρηθούν, κατά τον Μόλτμαν, τα θεία πρόσωπα να υφίστανται μόνον μέσα στην κοινή ουσία, αλλά και στις αμοιβαίες τους σχέσεις: θα κατανοηθούν σαν ζωντανές σχέσεις μέσω των άλλων και μέσα στις άλλες. Αυτό ήθελε να εκφράσει κατά βάθος η αρχαία έννοια της περιχώρησης. Έτσι θα πρέπει να πούμε πως στον ένα και τριαδικό θεό ξετυλίγεται μια αιώνια και ζωτική πρόοδος. Ακριβώς δε αυτό που διακρίνει τον πατέρα, τον Υιό και το Άγιο πνεύμα στην περιχώρηση, γίνεται αυτό που αιωνίως τους ενώνει. Ο κύκλος της θείας ζωής είναι τέλειος με την ενότητα και την κοινωνία των τριών προσώπων στην αιώνια αγάπη τους.

Με αυτόν τον τρόπο, ισχυρίζεται ο Μόλτμαν, μπορούμε να αποφύγουμε τον κίνδυνο τόσο του τριθεϊσμού, όσο και του τροπισμού. Το δόγμα της περιχωρήσεως συνδυάζει ιδιοφυώς την τριαδικότητα και την ενότητα, χωρίς να μειώνει την τριάδα στην ενότητα και χωρίς να διαλύει την τριάδα στην ενότητα. Στην αιώνια περιχώρηση των τριαδικών προσώπων υπάρχει η ενοποίησις της τρι-ενότητος. Από την άποψη της περιχωρήσεως τα τριαδικά πρόσωπα συστήνουν μέσω των ιδίων την ενότητά τους μέσα στον κύκλο της θείας ζωής και συνενώνονται αμοιβαίως στην φανέρωση της θείας δόξης (J. Moltmann, Τριάδα και Βασιλεία του θεού).

Στο τριαδικό δόγμα, προσθέτει ο Μόλτμαν, δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται γενικές έννοιες, συγκεντρώσεις υπάρξεων. Στην Τριάδα όλα είναι μοναδικά. Η ίδια η έννοια του προσώπου ή της υποστάσεως, εάν χρησιμοποιηθεί με μονοσήμαντο τρόπο, θα κατέληγε να εξαφανίσει τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στους τρεις της Τριάδος. Μια αδιαφοροποίητη εννοιολόγηση του προσώπου, κρύβει μέσα της την ροπή προς τον τροπισμό.

Το προβάδισμα που αναγνωρίστηκε από την Δύση, στο λογικό και στο επιστημολογικό επίπεδο, στην μοναδική ουσία, εις βάρος των θείων προσώπων, κρύβει τον κίνδυνο να καταστήσουμε το τριαδικό δόγμα απολύτως ανεπαρκές. Έτσι ο Μόλτμαν ισχυρίζεται πως τελικώς μπορούμε να αφηγηθούμε μόνον το τριαδικό δόγμα.

Αυτό διδάσκει το παρελθόν της θεολογίας: στις αφαιρέσεις κρύβονται οι αιρέσεις.

Αλλά όμως δεν είναι αυτή μια συμβουλή την οποία θα έπρεπε να είχε εφαρμόσει πρώτος ο Μόλτμαν; Δεν μίλησε για την Τριάδα μέσω αφαιρέσεων; Τί είναι ο λόγος του για το πρόσωπο, την σχέση, την περιχώρηση, για την ίδια την Ιστορία, ή την θεία Ιστορία, παρά μια ακολουθία αφαιρέσεων; Πόσο ανώδυνο είναι να μιλήσουμε για την Τριάδα σαν "Ιστορία"; Πώς είναι δυνατόν να διατηρηθεί τοιουτοτρόπως η υπερβατικότης, η "άπειρος ποιοτική διαφορά" ανάμεσα στον θεό και στον κόσμο, ανάμεσα στην αιωνιότητα και στον χρόνο; Και πως είναι δυνατόν, ξεκινώντας από την ιστορική διαφοροποίηση των τρίων θείων προσώπων που εμπλέκονται στον σταυρό του Χριστού, να καθοριστεί η ενοποίησή τους ή καλύτερα η ενότητά τους, η οποία μαρτυρείται από την Γραφή και από το δόγμα της αρχαίας Εκκλησίας; Δεν είναι χωρίς καμμία βάση η κατηγορία για τριθεϊσμό, που απευθύνθηκε στον Μόλτμαν. Αλλά κατά την κρίση του, το θεμέλιο της ορθοδοξίας βρίσκεται στην διαφοροποίηση που μας γνωστοποιείται: «Στο κέντρο της χριστιανικής θεολογίας βρίσκεται η αιώνια ιστορία της οποίας ο Ένας και τριαδικός θεός αποκτά την εμπειρία καθ' εαυτός. Κάθε αφήγηση έχει την ανάγκη του χρόνου. Και την ανάγκη του χρόνου έχει ο άνθρωπος για να αφηγηθεί τα θαυμάσια του Ενός Τριαδικού θεού. Για το αιώνιο παρόν του θεού αυτό είναι ό,τι πιο ταιριαστό, από κάθε αφαίρεση η οποία διαλύει πάντοτε  τον χρόνο».

Ο Μόλτμαν δεν διστάζει να βγάλει ακόμη και πολιτικές συνέπειες από τον τριαδολογικό στοχασμό. Κατά την γνώμη του, ο μονοθεϊσμός, έπνιξε την ελευθερία. Ένας μοναδικός θεός είναι πάντοτε ένας τυραννικός θεός. Μόνον ο Ένας και Τριαδικός θεός είναι ο θεός της ελευθερίας, και ταυτόχρονα της κοινωνίας. Το τριαδικό δόγμα είναι το δόγμα της μελλοντικής βασιλείας του θεού, η οποία ξεκίνησε ήδη. Στη Δύση ο στοχασμός επικεντρώθηκε μέχρι τώρα γύρω από μια ατομικιστική έννοια του προσώπου. Και αυτό επηρέασε πάρα πολύ και την ίδια την ανθρωπολογία. Το γνωρίζουμε: Εάν σήμερα εννοούμε το πρόσωπο σαν μια ιδιαίτερη και αμείωτη ύπαρξη, αυτό το χρωστάμε στην χριστιανική Τριαδολογία. Γιατί όμως να μην επεξεργαστούμε με το ίδιο πάθος και την ίδια επιμονή την έννοια της περιχωρήσεως και της κοινωνίας ανάμεσα στα πρόσωπα; Το τριαδικό δόγμα μας προσφέρει το εννοιολόγικο όργανο που χρειάζεται για να εξισορροπηθεί μέσα στην κοινωνία των ανθρώπων, η προσωπικότης και η κοινωνικότης, χωρίς να θυσιαστεί ή να μειωθεί η μία στην άλλη.

Το συμπαγές δόγμα της τριαδολογίας, εξελιγμένο κοινωνικά, βοήθησε την ανάπτυξη ενός αρπακτικού ατομικισμού. Αυτή υπήρξε η κατηγορική προσταγή της Δύσεως! Κάθε άνθρωπος πρέπει να πραγματοποιήσει τον εαυτό του. Ποιος όμως και πως πραγματοποιεί την κοινωνία;

Αμέθυστος

Συνέδριο για τον Νίκο Νησιώτη
O Οικουμενικός θεολόγος της Ορθοδοξίας

Ο Νίκος Νησιώτης αποτελεί ίσως τον πλέον αντιπροσωπευτικό και αναγνωρισμένο ορθόδοξο θεολόγο στο πλαίσιο της σύγχρονης Οικουμενικής Κίνησης. Μετά τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή Αθηνών (1942-1947) τράπηκε για μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελβετία και το Βέλγιο, παρακολουθώντας μαθήματα κοντά σε κορυφαίους εκπροσώπους του θεολογικού και φιλοσοφικού πνεύματος της εποχής (E. Brunner, Κ. Barth, K. Jaspers, C. G. Jung κ.ά). Αφού έλαβε το Μεταπτυχιακό Δίπλωμα (1955), επέστρεψε στην Αθήνα, ετοιμάζοντας και υποβάλλοντας την πρωτοποριακή για την εποχή του Διδακτορική Διατριβή με τίτλο «Υπαρξισμός και Χριστιανική Πίστις κατά τον S. Kierkegaard και τους Σύγχρονους Υπαρξιστάς Φιλοσόφους K. Jaspers, M. Heidegger και J-P. Sartre», η οποία και αποτέλεσε την πρώτη ουσιαστική γνωριμία του ελληνικού κοινού με τον Υπαρξισμό και την πρώτη κριτική αποτίμησή του από πλευράς ορθοδόξου, ασκώντας έμμεσα ή άμεσα σημαντική επιρροή στη μετέπειτα πορεία της θεολογικής σκέψης στην Ελλάδα. Αποτελώντας τον κατεξοχήν πρεσβευτή της ειρήνης και της καταλλαγής δραστηριοποιήθηκε ενεργά στο πλαίσιο του οικουμενικού διαλόγου [ως Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας του ΠΣΕ, (1968-1972), ως ορθόδοξος παρατηρητής στην Β’ Βατικανή Σύνοδο, ως μέλος Πανορθόδοξων Διασκέψεων, και ως Πρόεδρος του Τμήματος «Πίστις και Τάξις» (1977-1982) κ.ά.], ενώ υπηρέτησε ως Καθηγητής και Διευθυντής στο Οικουμενικό Ινστιτούτο του Bossey (1956-1974), στη Θεολογική Σχολή της Γενεύης, και στη Θεολογική Σχολή Αθηνών. Ο Νησιώτης θα είναι ο πρώτος που...
θα εισάγει και θα διδάξει επί χρόνια στο ελληνικό πανεπιστημιακό περιβάλλον της Θεολογικής Σχολής Αθηνών το γνωστικό αντικείμενο της Φιλοσοφίας και Ψυχολογίας της Θρησκείας.
Εκτός από την πανεπιστημιακή και οικουμενική σταδιοδρομία και ακτινοβολία του, τα ενδιαφέροντά του θα καλύψουν με ιδιαίτερο ζήλο και το χώρο του Αθλητισμού. Αθλητής ο ίδιος κατά τη νεότητά του, θα υπηρετήσει με ζήλο την ολυμπιακή ιδέα ως Αντιπρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων (1975-1986) και ως Πρόεδρος της εφορείας της ΔΟΕ (1977-1986), επιδιώκοντας την αναβίωση του γνήσιου ολυμπιακού αθλητικού ιδεώδους.
Με τον αιφνίδιο θάνατό του άφησε πίσω του ένα πελώριο συγγραφικό έργο με το οποίο άνοιξε δρόμους σε αχαρτογράφητες μέχρι τότε περιοχές. Η πρώτη κριτική αξιολόγηση και ανάδειξη της σπουδαιότητας της σκέψης του Υπαρξισμού, η επεξεργασία και η έμφαση σε μια Πνευματολογική θεώρηση της Χριστολογίας και της Εκκλησιολογίας, το άνοιγμα και ο γόνιμος διάλογος της Θεολογίας προς τη σύγχρονη επιστήμη και τον πολιτισμό, η σχέση θεολογίας, ανθρωπολογίας και αθλητισμού, αποτελούν επιμέρους μόνο όψεις της σπουδαίας και πολυσχιδούς παρακαταθήκης που μας έχει αφήσει.
Για να αξιολογήσει κριτικά και να τιμήσει όπως αρμόζει το σπουδαίο και πολυσχιδές αυτό έργο, η Ακαδημία θεολογικών Σπουδών Βόλου αποφάσισε να αφιερώσει το δεύτερο συνέδριο της σειράς «Θεολογικές Προσωπογραφίες» (που αναφέρονται στις σημαντικότερες μορφές της νεοελληνικής θεολογίας) στον Νίκο Νησιώτη.  Το Συνέδριο αυτό θα πραγματοποιηθεί στις 6 Απριλίου 2013 στο Βόλο, και θα επιχειρήσει μια πρώτη νηφάλια και κατά το δυνατό σφαιρική και κριτική αξιολόγηση της προσωπικότητας και του πολύπλευρου έργου του αείμνηστου θεολόγου.

Με εισηγήσεις θα συμμετάσχουν οι:

ΜΑΡΙΟΣ ΜΠΕΓΖΟΣ, Κοσμήτωρ Θεολογικής Σχολής Αθηνών
Πνευματική και επιστημονική διαδρομή του Ν. Νησιώτη

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΛΑΝΤΗΣ, Θεολόγος, Master Συγκριτικής φιλοσοφίας της θρησκείας, Επιστημονικός συνεργάτης του Τμήματος Ορθόδοξης Θεολογίας Πανεπιστημίου του Μονάχου και της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου
Ορθόδοξη θεολογία και φιλοσοφία σε διάλογο: Πίστη και σκέψη στο Ν. Νησιώτη

ΠΕΤΡΟΣ ΓΙΑΤΖΑΚΗΣ, Δρ Θεολογίας, Μέλος του Δ.Σ. του Ιδρύματος «Άρτος Ζωής», Διευθυντής Λυκείου Κρυονερίου Αττικής
Η γνωσιολογική πρόκληση: Ορθόδοξος αποφατισμός και διαλεκτική θεολογία στο Ν. Νησιώτη

ΝΙΚΟΣ ΑΣΠΡΟΥΛΗΣ, Master Θεολογίας, Επιστημονικός Συνεργάτης της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών και του περιοδικού Θεολογία,
Η δυναμική του προσώπου: Σχόλια στην ανθρωπολογία και θεολογική προσωπολογία του Ν. Νησιώτη

ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΙΑΓΚΑΖΟΓΛΟΥ, Σύμβουλος Α΄ Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Διδάσκων στον Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Διευθυντής του περιοδικού Θεολογία
Η πνευματολογική χριστολογία του Ν. Νησιώτη

ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΣΑΣΙΜΩΝ Κ. ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ (ΛΥΜΟΥΡΗΣ), Αντιπρόεδρος Κ. Ε. Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών,
Ο Ν. Νησιώτης ως οικουμενικός θεολόγος

ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Κ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΣΑΒΒΑΤΟΣ, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών,
Η συμβολή του Ν. Νησιώτη στην Οικουμενική Κίνηση

ΣΤΕΛΙΟΣ ΤΣΟΜΠΑΝΙΔΗΣ, Επίκ. Καθ. Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ
Η δυναμική εκκλησιολογία του Ν. Νησιώτη

Π. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ EDWARDS, Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ, Επιστημονικός Συνεργάτης της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου,
Η θεολογία της Ιεραποστολής στο έργο του Ν. Νησιώτη

ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΠΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Ο Ν. Νησιώτης και η Θρησκειολογία

ΗΛΙΑΣ ΛΙΑΜΗΣ, Δρ Θεολογίας - Μουσικός, Πρόεδρος της Συνοδικής Επιτροπής Καλλιτεχνικών εκδηλώσεων της Εκκλησίας της Ελλάδος,
Ο άνθρωπος ως το σώμα του: Ο Ν. Νησιώτης και το ολυμπιακό ιδεώδες

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, Δρ Θεολογίας, Αρχισυντάκτης του περιοδικού Σύναξη, Διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο,
Ν. Νησιώτης και θεολογίες της συνάφειας. Εννοήσεις της αλήθειας, της μαρτυρίας, της πράξης και της παράδοσης

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ, Διευθυντής Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, Διδάσκων Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, Επισκέπτης Ερευνητής Πανεπιστημίου του Princeton, Επισκέπτης Καθηγητής Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου Παρισίων,
Πολιτική θεολογία στο έργο του Ν. Νησιώτη

JURGEN MOLTMANN, Καθηγητής Πανεπιστημίου Tübingen,
Η χαρά της Αναστάσεως στο έργο του Ν. Νησιώτη


6 Απριλίου 2013
Ώρα έναρξης 09.30 π.μ.
Συνεδριακό Θεσσαλίας, Μελισσάτικα
Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό.
Πληροφορίες στη γραμματεία της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών