ΟΙ ΠΡΟΒΟΛΕΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΣΥΡΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΓΙΟΥΓΚΙΑΝΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (17)

Συνέχεια από Παρασκευή 15 Μαρτίου 2013

Αντανακλάσεις της ψυχής

Marie–Louise von Franz

Β.Ο εσωτερικός σύντροφος στην Ερμητική φιλοσοφία και την Αλχημεία 

Στην ερμητική φιλοσοφία της ύστερης αρχαιότητας και  σ τ η ν  α λ χ η μ ε ί α  επέζησε μια πνευματική στάση που, σε αντίθεση με τον Χριστιανισμό, αναζητούσε μια απρογραμμάτιστη εμπειρία του «εσωτερικού συντρόφου» ή του δαίμονα που δείχνει τον δρόμο. Αυτός ο δαίμονας συνήθως τιμόταν σε αυτές τις παραδόσεις σαν Ερμής – Ψυχοπομπός, σαν Ποιμάνδρης (ποιμένας ανθρώπων) και σαν  Α γ α θ ό ς  Δ α ί μ ω ν (καλό πνεύμα. O Richard Reitzenstein έχει τονίσει με σαφήνεια την ύπαρξη μιας πραγματικής θρησκείας του Ερμή κατά την ύστερη αρχαιότητα, αλλά μέχρι στιγμής η εργασία του δεν έχει αναγνωρισθή αρκετά. Κατά την γνώμη μου αυτή η θρησκεία είχε μια σπουδαιότητα που δεν πρέπει να υποτιμηθή. Σε εκείνους τους κύκλους δινόταν μια πραγματικά θρησκευτική προσοχή στον «εσωτερικό σύντροφο», μια προσοχή που στην γλώσσα της σημερινής ψυχολογίας θα περιγράφαμε σαν σχέση με τον εσωτερικό «guru»,ή, στην Γιουγκιανή γλώσσα, το Ταυτό.

Σε ένα αστρολογικό κείμενο του 3^ου αιώνα π. Χ., στο οποίο ο ιερέας Πετόσιρις συμβουλεύει τον βασιλιά Νεχοψώ, ο Ερμής ήδη εμφανίζεται σαν ο δάσκαλος όλης της μυστικής σοφίας, η οποία, όμως, μπορεί να βιωθή μόνο σε κατάσταση έκστασης. Αυτή η σοφία φανερώνεται στον προφήτη σαν μια «φωνή» τυλιγμένη σε ένα σκοτεινό ένδυμα. Καθώς ο πιστός προσεύχεται, αυτή η φωνή του υποδεικνύει τους δρόμους των ουρανίων σωμάτων στο διάστημα, και του αποκαλύπτει την σοφία του κόσμου. Η ίδια μορφή εμφανίζεται σαν Ποιμάνδρης (Ποιμένας ανθρώπων στην πραγματεία του  C o r p u s  H e r m e t i c u m, και περιγράφεται εκεί σαν «Νους της αυθεντίας», το «Πνεύμα της Αλήθειας». Ο αλχημιστή Ζώσιμος (τρίτος αιώνας μ. Χ.) ανήκε σε μια κοινότητα που λάτρευε αυτήν την μορφή. Η τελευταία αποκάλυψε τον εαυτό της στον Ζώσιμο σαν «πνεύμα» και σαν «Κύριος των Πνευμάτων», και τον καθοδηγούσε κατά τις μεταμορφώσεις του αλχημιστικού  o p u s  ενεργώντας σαν οδηγός του σε μια πορεία προς τον υπόγειο κόσμο, που αντίστοιχά της γνωρίζουμε από την αιγυπτιακή φιλολογία: Στον «Ποιμάνδρη» αυτό το πνεύμα, που εμφανίζεται με την μορφή ενός ανθρώπου κοσμικών διαστάσεων, λέει στον προσευχόμενο: «Τί θα ακούσης και θα δης και θα μάθης μέσω της σκέψης και της εμπειρίας;». Εγώ απαντώ: « Ποιος είσαι;» «Είμαι ο Ποιμάνδρης, το Πνεύμα της Αλήθειας (ή του Απόλυτου). Ξέρω τί βρίσκεται μέσα στις σκέψεις σου  κ α ι  ε ί μ α ι  μ α ζ ί  σ ο υ  π α ν τ ο ύ. Έπειτα άλλαξε την μορφή του και όλα σαν να άνοιξαν για μένα μονομιάς, και είδα ένα ατελείωτο όραμα – και ένα φιλικό, χ α ρ ο ύ μ ε ν ο  φως που φώτιζε τα πάντα…

Αυτή η μορφή, σύμφωνα με ένα άλλο κείμενο του  C o r p u s  H e r m e t i c u m, είχε στείλει ένα δοχείο γεμάτο από Νου (γνώση του Θεού) στους ανθρώπους, και είχε δώσει εντολή οι καρδιές τους να βαφτισθούν σε αυτό για να έρθουν κοντά στον Θεό, γνωρίζοντας το γιατί είχαν γεννηθή. Αλλά ο Θεός μπορεί επίσης να εμφανισθή στους ανθρώπους με άλλες μορφές: αυτός που  φ α ν τ ά ζ ε τ α ι ολόκληρο τον κόσμο, εμφανίζεται μέσα σε όλα τα πράγματα, και μάλιστα ιδιαίτερα σε εκείνους, στους οποίους θέλει να εμφανισθή. Τους σώζει με αυτόν τον τρόπο από την  α γ ν ω σ ί α – την ασυνειδητότητα. Ο Νους μέσα στον άνθρωπο, από την άλλη μεριά, ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό· είναι το «καλό πνεύμα» (αγαθοδαίμων) μέσα στους ανθρώπους. «Έρχεται σε εσένα παντού μέσα στην πορεία της ζωής σου και αποκαλύπτεται παντού, όπου και όταν ελάχιστα τον περιμένεις, όταν είσαι ξύπνιος, στον ύπνο, στην θάλασσα, στον δρόμο την νύχτα, την ημέρα, όταν μιλάς ή είσαι σιωπηλός, επειδή δεν υπάρχει τίποτε που δεν είναι αυτός». Ο Nock αναφέρεται στην ομοιότητα αυτού του χωρίου με το απόκρυφο λόγιο του Ιησού: «Εκεί που κάποιος είναι μόνος του, εγώ λέω: είμαι μαζί σου. Σήκωσε μια πέτρα και θα με βρης εκεί, σχίσε ένα ξύλο και θα είμαι εκεί!».

Στην δέκατη Τρίτη πραγματεία του C o r p u s  H e r m e t i c u m, o Eρμής δίνει στον μαθητή του μια περιγραφή του δικού του τρόπου αφύπνισης σε μια ανώτερη συνειδητότητα με τις ακόλουθες λέξεις: «Αφού κοίταξα μέσα μου και είδα ένα ακαθόριστο όραμα που μου στάλθηκε από την ευσπλαχνία του Θεού, βγήκα από τον εαυτό μου και μπήκα σε ένα αθάνατο σώμα, έτσι ώστε δεν είμαι πια αυτός που ήμουν, αλλά ξαναγεννήθηκα μέσα στον Νου. Αυτή η εμπειρία δεν μπορεί να διδαχθή… Έτσι ήρθε η γνώση του Θεού σε εμένα, και μέσω αυτής της δημιουργικής πράξης έγινα θεϊκός».

Σε ένα κείμενο που επίσης γνώριζε ο Ζώσιμος λέγεται για αυτόν τον Ερμή – Θωθ ότι αυτός, ο γιός του θεού, για να σώση τις ευσεβείς ψυχές «έγινε τα πάντα, θεός, άγγελος, ανθρώπινο ον που μπορεί να πάσχη. Επειδή είναι παντοδύναμος και μπορεί να γίνη ότι θέλει, ακολουθεί το θέλημα του πατέρα του (του Θεού) εισχωρώντας μέσα σε όλα τα σώματα και φωτίζοντας το πνεύμα όλη της ανθρωπότητας… και οδηγώντας το προς τα επάνω, προς το φως».

Μπορεί επίσης κανείς να συναντήση αυτόν τον θεό-δαίμονα με παρόμοια μορφή στους μαγικούς παπύρους αυτής της περιόδου, με την διαφορά ότι στους παπύρους ο άνθρωπος κάνει την απόπειρα, μέσω της μαγείας, να κυριαρχήση επάνω σε αυτόν τον θεό και να τον χρησιμοποιήση σύμφωνα με την θέλησή του. Πέρα από αυτήν την σημαντική διαφορά, βρίσκουμε την ίδια αρχετυπική – συμβολική μορφή. Υπάρχει μια προσευχή σε αυτήν την δύναμη: «Έλα κοντά μου από τους τέσσερεις ανέμους, εσύ, παντοδύναμε, που φύσηξες στους ανθρώπους την πνοή της ζωής, εσύ που φέρεις το μυστικό όνομα και είσαι ακατονόμαστος… που τα ακούραστα μάτια σου είναι ο ήλιος και η σελήνη… που κεφαλή σου είναι ο ουρανός, σώμα σου ο αιθέρας, πόδια η γη, είσαι εσύ ο ωκεανός (ο  α γ α θ ό ς  δ α ί μ ω ν) που γεννάει το καλό και τρέφει την οικουμένη… Εσύ, που κατέχεις την άσφαλτη αλήθεια,… μπες στην καρδιά μου και στις σκέψεις μου για όλο το υπόλοιπο της ζωής μου, και εκπλήρωσε για χάρη μου κάθε επιθυμία της ψυχής μου. Γ ι α τ ί  ε σ ύ  ε ί σ α ι  ε γ ώ  κ α ι  ε γ ώ  ε ί μ α ι  ε σ ύ… Επειδή εγώ φέρω το όνομά σου στην καρδιά μου σαν μοναδική μου προστασία (talisman).

Mια άλλη προσευχή προς τον Ερμή λέει τα εξής: «Ερμή, κυβερνήτη των κόσμων, κύκλε της σελήνης, στρογγυλέ και τετράγωνε, που πρώτος δίδαξες τον προφορικό λόγο, εσύ που ωθείς τους ανθρώπους στην δικαιοσύνη, που φοράς την χλαμύδα και τα φτερωτά σανδάλια, εσύ, που ο δρόμος σου οδηγεί μέσω του αιθέρα στα βάθη της γης, οδηγέ του πνεύματος… που με το φως σου φέρνεις χαρά σε αυτούς που κατοικούν στα βάθη της γης και στους θνητούς που έχουν έρθει στο τέλος του διαστήματος της ζωής τους. Προφήτη της μοίρας σε λένε, και «θεϊκό όνειρο» που στέλνει χρησμούς ημέρα και νύχτα. Εσύ θεραπεύεις όλους τους ανθρώπινους πόνους… Έλα κοντά μου, εσύ που φέρνεις την Ευδαιμονία, Μνήμη, που κάνεις τα σχέδια να πραγματοποιηθούν, ύψιστε γιε». Ή: «Άκουσε τους ύμνους μου, κατοικητήριο του πνεύματος  του αέρα. Πνεύμα που φθάνεις από τον ουρανό στην γη, άκουσε τους χαιρετισμούς μου, εσύ που με γεμίζεις και με κυριεύεις και αναχωρείς από εμένα ειρηνικά, σύμφωνα με την θέληση του Θεού».

Όλα αυτά τα κείμενα αναφέρονται στον ένα κοσμικό θεό (Ερμή – Θωθ) που μπορεί επίσης να γίνη ο προσωπικός δαίμονας που «κατοικεί» μέσα σε έναν άνθρωπο, ένας εσωτερικός σύντροφος που εμφανίζεται πότε πιο πάνω και πότε πιο κάτω από τον άνθρωπο (δηλαδή, στην δεύτερη περίπτωση εξαρτάται από αυτόν). Έχει τις λειτουργίες ενός ατομικού φυλακτήριου πνεύματος και δασκάλου, που οι Έλληνες και οι Ρωμαίο απέδιδαν στο δαιμόνιο του Σωκράτη, και αργότερα γενικά στο genius που συνόδευε τους ανθρώπους· είναι επίσης την ίδια στιγμή ένας κοσμικός θεός του διαστήματος, που συντηρεί και φέρνει στον προορισμό της όλη την φύση. Έτσι, ένα ακραίο παράδοξο περιέχεται στο σύμβολο του Ταυτού: είναι συγχρόνως το στοιχείο το πιο ιδιαίτερο, το πιο ατομικό, και μαζί ένας καθρέφτης της συνολικής πραγματικότητας καθώς και μια εικόνα του θεού, ο Άνθρωπος που αγκαλιάζει όλα τα ανθρώπινα όντα. Παρόλο που αυτός ο θεός μπορεί να κατοική μέσα σε έναν άνθρωπο, υπάρχει εντούτοις μια μικρή αλλά ορατή διαφορά σε σχέση με τα παλαιότερα παραδείγματα: έρχεται και φεύγει, αλλά ποτέ δεν γίνεται πραγματικά ανθρώπινος κατοικώντας μέσα στο άτομο· δεν γίνεται μια εντελώς  υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ή διάθεση ή νοητική κατάσταση, αλλά αντίθετα, σύρει τον άνθρωπο με την έκσταση που φέρνει, τελείως έξω από την εγωική του ύπαρξη, σε μια άλλη θεϊκή και μακάρια κατάσταση.

Είναι λυπηρό το ότι γραπτά κείμενα από την φιλολογία της ύστερης αρχαιότητας και της πρώτης χριστιανικής περιόδου που να αποκαλύπτουν μια παρόμοια ή παράλληλη εξέλιξη της «Juno» στις γυναίκες, δεν έχουν διασωθή ως εμάς, από ό,τι γνωρίζω. Εκτός από το «I n t e r o g a t i o n e s  m a i o r e s  M a r i a e» (Μείζονα ερωτήματα της Μαρίας), στο οποίο ο Χριστός αποκαλύπτει την εσωτερική του θηλυκή φύση στην Μαρία, ξέρω μόνο ένα ακόμη κείμενο, αυτό της προφήτισσας των Μοντανιστών Πρίσκας, σύμφωνα με το οποίο ο Χριστός της εμφανίσθηκε σαν γυναίκα. (Σ.τ.Μ.: Ο Μοντανισμός είναι χριστιανική αίρεση που εμφανίσθηκε αρχικά στην Φρυγία της Μ. Ασίας κατά το δεύτερο μισό του 2^ου αιώνα. Ιδρυτής της ήταν ο Μοντανός και κύριοι συνεργάτες του δύο γυναίκες, η Πρίσκιλλα και η Μαξιμίλλα, που τον βοήθησαν σημαντικά στην διάδοση της διδασκαλίας του. Ο Μοντανισμός ή «Νέα προφητεία» απέκτησε πολλούς οπαδούς στην Θράκη, την Γαλλία και την Β. Αφρική. Ο Μοντανός θεωρούσε τον εαυτό του απεσταλμένο του Αγίου Πνεύματος και επέβαλλε στους πιστούς του αυστηρή και ηθική ζωή. Ήταν υπέρ των εξαντλητικών νηστειών, απαγόρευε τον δεύτερο γάμο, και έλεγε στους οπαδούς του ότι δεν θα συγχωρεθούν ποτέ τα αμαρτήματα που θα κάνουν μετά την προσχώρησή τους στον Μοντανισμό. Η αίρεση του Μοντανισμού καταδικάστηκε από δύο συνόδους, στην Ιεράπολη και την Αγχίαλο, το 177). Εκτός από αυτά τα κείμενα, δεν έχουμε αναφορές ανάλογες με εκείνες των ανδρικών περιπτώσεων, στις οποίες αυτή η εσωτερική μορφή στις γυναίκες, να εμφανίζεται σαν ένας πραγματικός ψυχολογικός παράγοντας μέσα σε ένα άτομο.

Στην εμπειρία σύγχρονων γυναικών, αυτό το περιεχόμενο εμφανίζεται πολύ συχνά σαν ένα είδος χθόνιας μητέρας, της θεάς-μητέρας της γης. Ίσως το πιο κατάλληλο μέρος για να αναζητήσουμε αυτή την άγνωστη μορφή θα μπορούσε να είναι ορισμένες αρχαίες προσευχές στην μορφή της Μητέρας – Παρθένου που συνδεόταν με τον Ερμή, και ακόμη κατά ένα μέρος ταυτιζόταν μαζί του. Στους μαγικούς παπύρους μας έχει διασωθή μια προσευχή προς αυτήν την μορφή σαν θεά της σελήνης, μια προσευχή που υμνεί αυτήν την μεγάλη θεά του συγκρητισμού, ανάμεσα στα άλλα με αυτά τα λόγια:

« Χαίρε, δέσποινα του Τάρταρου, που τον κάνεις να γεμίζη με φως, χαίρε, ιερή λάμψη του φωτός, που βγαίνει από το σκοτάδι, όπου συγχύζεις τα πάντα με απατηλές συμβουλές… σκύλα με μορφή παρθένας!... Ξύπνα, φτωχή Μήνη που ο ήλιος σε τρέφει, φύλακα όσων βρίσκονται κάτω από την γη… που είσαι καλόδεχτη, που λάμπεις… γεμάτη ικανότητες, υψηλή και ταχύτατη… αρρενωπή, θαρραλέα, θεραπευτική, που χορηγείς και προνοείς, αιματόχρωμη, δυσοίωνη, Βριμώ. Αθάνατη, που απαντάς στις προσευχές… που ανήκεις στην αγέλη… προαιώνια, ακτινοβολία, θεά της θάλασσας, φασματική ομορφιά… λύκαινα… που διαφθείρεις… που σώζεις με το ακτινοβόλο αγκάλιασμά σου, που κλώθεις την μοίρα, που δίνεις τα πάντα… αγνή, ήπια, αθάνατη… που λουλουδιάζεις, ιερώτατη… που πάσχεις, πανούργα, ακόλαστη… εσύ που μας σώζεις από τον τρόμο – ρίξε μόνο μια ματιά στον εαυτό σου: κοίταξε μόνο, είσαι σαν την όμορφη Ίσιδα μέσα στον καθρέφτη, κοίτα τον εαυτό σου, θαύμασε… γνωρίζω τα μεγάλα και όμορφα και πανύμνητα ονόματά σου, Κόρη, που εξ αιτίας σου λάμπει ο ουρανός και η γη πίνει δροσιά και γίνεται έγγειος, που εξ αιτίας σου το σύμπαν αυξάνει και λιγοστεύει, ώ δέσποινα!».

Σε μιαν άλλη προσευχή, ο προσευχόμενος ονομάζει την ίδια μορφή «Τρικέφαλη, νυχτερινή, που τρως ακαθαρσίες.. παρθένα με το βλέμμα της Γοργώς». Αυτή η θεά, «η Ίσιδα, που είναι τα πάντα», είναι η σύντροφος του Ερμή, του παγκόσμιου θεού. Στην ερωτική μαγεία ταυτίζεται με την Αφροδίτη και προσκαλείται ως εξής: «Αφρογέννητη, Κυθέρεια, μητέρα των θεών και των ανθρώπων, εναέρια και χθόνια, μητέρα των πάντων Φύση, αδάμαστη, που συγκρατείς τα πάντα, που οδηγείς την Μεγάλη Φωτιά στην πορεία της… Εσύ στέλνεις ιερή λαχτάρα στις ψυχές των ανδρών και των γυναικών για τους άνδρες· και αυτό κάνει την γυναίκα να επιθυμή τον άνδρα όλες τις μέρες της ζωής της». Μια άλλη ερωτική μαγική επίκληση λέει τα εξής: «Έλα, Εκάτη, εσύ γιγάντισσα… Βωβώ, που στέλνεις τα βέλη, που είσαι αδάμαστη… από ευγενική γενιά, πυρσοφόρα… υμνούμενη.. που οδηγείς το πλήθος… θεά του δρόμου… εσύ που φέρνεις το φως, υπέρτατη παρθένα… χθόνια, γεμάτη πονηριά… πυροβάτιδα, βοϊδόματη, που καταβροχθίζεις τα πάντα… και σπάζεις κάθε φράγμα».

 Τα πολλά ονόματα και σύμβολα που εξυμνούν την μεγάλη θεά αναφέρονται στις προσευχές σαν αποτρεπτικά μέσω της δύναμης της λέξης. Όμως δείχνουν επίσης το βαθύ αίσθημα με το οποίο άνδρες και γυναίκες εκείνης της εποχής πλησίαζαν το μυστήριο της θεάς Φύσης. Μια άλλη προσευχή στην θεά της σελήνης συσσωρεύει γεμάτες νόημα εικόνες σε μια διστακτική και γεμάτη φόβο ερμηνεία του μυστηρίου της: «Έλα κοντά μου, αγαπημένη Δέσποινα, τριπρόσωπη Σελήνη… Βασίλισσα που δέρνεις το φως σε εμάς τους θνητούς… εσύ που κραυγάζεις την νύχτα, με πρόσωπο ταύρου, που αγαπάς την ερημιά… θεά των τρίστρατων… γίνε ευσπλαχνική σε εμένα που σε επικαλούμαι, άκουσε ευνοϊκά την προσευχή μου, εσύ που κυβερνάς τον απέραντο κόσμο, που μπροστά σου οι δαίμονες τρέμουν από φόβο… αρχοντογέννητη… στεφανωμένη, μητέρα των πάντων Φύση, που γεννάς θεούς και ανθρώπους… εσύ είσαι αρχή και τέλος, εσύ κυβερνάς όλα όσα υπάρχουν, γιατί τα πάντα πηγάζουν από εσένα, και σε εσένα, αιώνια, όλα τελειώνουν».

Συγκρίνοντας με την μορφή του κοσμικού Ερμή, βλέπουμε την χτυπητή διαφορά ότι στην περίπτωση της θεάς πολύ περισσότερο σκοτεινές, ακόμη και εντελώς κακές, ανεξιχνίαστες πλευρές, τονίζονται μαζί με τις φωτεινές όψεις. Η επιδίωξη της τελειότητας είναι, όπως τόνισε ο Jung, περισσότερο χαρακτηριστική της αρσενικής αρχής του λόγου, ενώ το θηλυκό ιδεώδες είναι περισσότερο αυτό της  π λ η ρ ό τ η τ α ς, μέσα στην οποία όλα απλώς συγκρατούνται σε ένα ενοποιημένο σύνολο. Κατά συνέπεια, αυτή η θηλυκή θεά έχει εξίσου πανουργία, σκληρότητα, κακία, απροσμέτρητα βάθη πάθους και την απόκοσμη σκοτεινιά του θανάτου, την οσμή των πτωμάτων και της αποσύνθεσης, μαζί με την δυνατότητα της νέας ζωής και της αναγέννησης. Στην πράξη κάθε γυναίκα δοκιμάζει την σκοτεινή πλευρά αυτής της δύναμης μέσα της όταν διεγείρεται η ερωτική της ζήλεια, όταν τα παιδιά της θέλουν να την εγκαταλείψουν, όταν σαν χήρα, μόνη της, πρέπει να παλαίψη για να βρη τον δρόμο της στην ζωή. Τότε η τίγρη μέσα της έρχεται στην επιφάνεια, η σκύλα που βογκάει, η θεά της μοίρας που πλέκει μυστικά σχέδια, και καμμία γυναίκα δεν μπορεί να συνειδητοποιήση τον ευρύτερο, ανώτερο εαυτό της χωρίς να έχη ζήσει  α υ τ έ ς  τις πλευρές της θεάς μέσα της.

Κατά την γνώμη μου, δεν είναι τυχαίο το ότι τα κείμενα που αναφέρθηκαν πιο πάνω, στα οποία ο Χριστός εμφανίζεται σαν ανδρόγυνος ή ακόμη και σαν γυναίκα, προήλθαν από κύκλους Μοντανιστών. Οι Μοντανιστές έζησαν σε μια περιοχή που η μεγάλη μητέρα – θεά είχε γίνει ιδιαίτερα αντικείμενο λατρείας. (Σ.τ.Μ.: εννοείται η Φρυγία της Μ. Ασίας).

Εάν, τουλάχιστον στον ειδωλολατρικό κόσμο, δεν υπάρχει έλλειψη κειμένων που αναφέρουν την λατρεία ενός μεγάλου θηλυκού δαίμονα – θεάς μαζί με τον Ερμή, εντούτοις δεν έχουμε κανένα στο οποίο μια γυναίκα έχει βιώσει αυτήν την μορφή σαν το εσωτερικό κέντρο της ύπαρξής της. Εάν οι γυναίκες εκείνης της εποχής είχαν λιγώτερη συνείδηση αυτής της εσωτερικής μορφής και την βίωναν εντελώς έξω από τον εαυτό τους, ή εάν οι σχετικές γραπτές μαρτυρίες απλώς λείπουν, δεν γνωρίζω. Έχουμε αναφορές απλώς από άνδρες, που άρχιζαν να φέρνουν αυτήν την προβολή από τον εξωτερικό κόσμο πάλι μέσα στην ψυχή τους.

Όπως έδειξε ο Henri Corbin, η γνωστική – ερμητική μορφή του Ερμή επέζησε στον περσικό μυστικισμό (για παράδειγμα, τον Αβικέννα και τον Sohraward).  Εκεί είναι ο αγγελιοφόρος του Ανατολικού κόσμου, δηλαδή του κόσμου της αυγής, του εσωτερικού φωτισμού, και συνοδεύει τον οραματιστή στην εσωτερική του εξέλιξη και την συνειδητοποίηση της θεότητάς του. Σε αυτό το μυστικό σημείο της ανατολής του ήλιου μια  π ρ ο σ ω π ι κ ή  μορφή παίρνει σχήμα, μια μορφή που ενσαρκώνει πιο ενδόμυχα βάθη του οραματιστή. Κανονικά αυτή η μορφή εμφανίζεται σε άνδρες και γυναίκες μόνο μετά τον θάνατό τους, αλλά μπορεί να ιδωθή από πριν από τον μυστικό στην κατάσταση της έκστασης. Ταυτιζόταν με τον Μετάτρωνα με τον αρχέγονο Άνθρωπο, με τον Νου και με το Άγιο Πνεύμα και τον Αρχάγγελο Γαβριήλ. Εμφανίζεται στην ψυχή για να την οδηγήση σε μια εσωτερική πορεία προς τον Θεό, και να την φωτίση σε μυστική γνώση για την θεότητα. Αυτός ο άγγελος συμβολίζει την ατομικότητα της σχέσης ανάμεσα στον Θεό και σε κάθε μια ιδιαίτερη ψυχή, και εντούτοις είναι συγχρόνως  η   μ ι α   ίδια μορφή σε όλες τις ψυχές. Και εδώ, όπως και στην Ερμητική φιλοσοφία, αυτή η προσωποποίηση του Ταυτού είναι ο πιο ατομικός πυρήνας του κάθε ιδιαίτερου προσώπου, και ταυτόχρονα ο ανθρώπινος εαυτός, δηλαδή ο εαυτός όλης της ανθρωπότητας. Το να συνειδητοποιήση αυτήν την εσωτερική μορφή η ψυχή σημαίνει ότι γίνεται ένας  κ α θ α ρ ό ς  κ α θ ρ ε ύ τ η ς  αυτής της εικόνας, και από εκείνο το σημείο και μετά προχωράει μαζί της, έχοντάς την για συνοδό. Αυτή η εικόνα είναι, όπως γράφει ο Gorbin,  p r i n c i p i u m  i n d i v i d u t i o n i s (αρχή της ατομικότητας), η οποία γίνεται αντιληπτή ατομικά «σε μοναξιά από τον μόνο», και την οποία κάθε πρόσωπο βλέπει με τον τρόπο που από την φύση είναι ταιριαστός σε αυτόν για να την κατανοήση – «T a l e m   v i d i   q u a l e m   c a p e r e  p o t u i» («Τέτοιο τον είδα, με τον τρόπο που μπορούσα να τον καταλάβω»), όπως αναφέρεται στις «Πράξεις του Αποστόλου Πέτρου».

Η πορεία του οράματος, καθοδηγούμενη από αυτόν τον ψυχικό σύντροφο, οδηγεί έπειτα, όπως εξηγεί ο Corbin, σε μια  σ υ ν ε χ ή  κ α ι  π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ή  ε σ ω τ ε ρ ί κ ε υ σ η  ολόκληρου του κόσμου, και σε μια σταδιακή μεταμόρφωση του ίδιου του οραματιστή στον εσωτερικό δάσκαλο.

Όσον αφορά την στάση της συνείδησης που χρειάζεται για την διάκριση  α υ τ ή ς   της προβολής, η κατάσταση διαμορφώνεται διαφορετικά από ό,τι στην αφομοίωση της σκιάς και του animus ή της anima. Στην περίπτωση της σκιάς είναι κυρίως ζήτημα ταπεινότητας· στην περίπτωση των άλλων δύο μορφών είναι ζήτημα μιας τουλάχιστον μερικής διάκρισης των ατομικών του ιδιοτήτων, και συγχρόνως μιας σοφής στάσης ανοχής απέναντι στον συντριπτικό τους χαρακτήρα. Όταν, από την άλλη μεριά, αρχίζουν να εμφανίζωνται προσωποποιήσεις του Ταυτού, τότε το εγώ βρίσκεται μπροστά στην ανάγκη να θυσιάση τον εαυτό του· π ο τ έ  δ ε ν  μ π ο ρ ε ί  ν α  α φ ο μ ο ι ώ σ η  τ ο  Τ α υ τ ό, αλλά μπορεί μόνο να υποκλιθή μπροστά του και να προσπαθήση να σχετισθή μαζί του με τον σωστό τρόπο. Αυτό δεν σημαίνει ολοκληρωτική απάρνηση από κάποιον της ελευθερίας του – ακόμη και μπροστά στον Θεό, ο άνθρωπος πρέπει να διατηρή το δικαίωμα για μια τελευταία λέξη, με πλήρη συνείδηση, πάντως, ότι η δύναμη στην οποία απευθύνεται είναι πάντα η ισχυρότερη. Η συνάντηση με το Ταυτό σημαίνει, επομένως, μια βαθειά και ευρεία αλλαγή στην συνειδητή στάση. Δεν είναι χωρίς σημασία το ότι ο εσωτερικός δαίμονας που περιγράψαμε παραπάνω ονομάζεται, εκτός των άλλων, ο «Άγγελος της Μετάνοιας»· φέρνει μαζί του ένα  α π ο τ ρ ά β η γ μ α  από το παιχνίδι της Maya, της ψευδαίσθησης του κόσμου, μια απόλυτη αναχώρηση από τον κόσμο. Κανείς δεν μπορεί να το επιτύχη αυτό απλώς με το να το επιθυμή. Κατορθώνεται μέσα του από το Ταυτό, και σε πολλές περιπτώσεις αυτός ο στόχος πραγματοποιείται λίγο πριν από τον θάνατο. Μόνο λίγοι σκεπτόμενοι, στοχαστικοί άνθρωποι τον βιώνουν νωρίτερα. Η κατανόηση της φύσης, της ουσίας του Ταυτού εξαγοράζεται μόνο με μεγάλη δοκιμασία, που σβήνει τις γήινες προκαταλήψεις και προσκολλήσεις του εγώ, προκαλώντας του έτσι μια αλλαγή στάσης. Κάθε βαθειά απογοήτευση ή διάψευση είναι, με αυτήν την έννοια, ένα βήμα προς τα εμπρός στον δρόμο της εξατομίκευσης, εάν γίνωνται δεκτά με ενόραση και όχι με ηττοπάθεια ή πικρία.

Στην συνάντηση με το Ταυτό εμφανίζεται ένας στόχος που δείχνει προς το απόλυτο τέλος όλων των προβολών, δηλαδή τον θάνατο. Στο «Αναμνήσεις, Σκέψεις, Όνειρα» ο Jung αναφέρει ένα όνειρο σχετικά με αυτό: Βλέπει τον εαυτό του να περπατά κατά μήκος ενός δρόμου μέσα σε ένα ηλιόλουστο τοπίο. Φθάνει σε ένα μικρό εκκλησάκι δίπλα στον δρόμο, και μπαίνει μέσα. Αντί για το άγαλμα της Παναγίας ή τον Εσταυρωμένο, υπάρχει ένας όμορφος σχηματισμός με μορφή λουλουδιού επάνω στην Αγία Τράπεζα, Μπροστά από τον βωμό κάθεται ένας γιόγκι στην στάση του λωτού και σε βαθύ διαλογισμό. «Όταν τον κοίταξα πιο προσεκτικά, είδα ότι είχε το πρόσωπό μου. Τινάχθηκα με βαθύ τρόμο, και ξύπνησα με την σκέψη: -“ Ά, ώστε αυτός διαλογίζεται εμένα. Βλέπει ένα όνειρο, και εγώ είμαι μέσα σε αυτό”. Ήξερα ότι όταν θα ξυπνούσε, θα σταματούσα να υπάρχω».

O γιόγκι είναι η ίδια αρχετυπική μορφή με τον εσωτερικό Ερμή –Ψυχοπομπό που αναφέραμε πιο πάνω, με την διαφορά ότι εδώ εμφανίζεται με ανατολίτικο ένδυμα. Το όνειρο δείχνει το γεγονός, όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Jung, ότι υπάρχει εδώ κάποιο νόημα που στην Ανατολή ήταν πάντα πολύ περισσότερο συνειδητό από ό,τι σε εμάς: ότι δηλαδή τελικά ολόκληρος ο κόσμος είναι μια προβολή, μια πραγματικότητα «φτιαγμένη» με μυστηριώδη σκοπό, και η οποία, εάν ο Δημιουργός της το επιθυμή, μπορεί πάλι να εξαφανισθή, ώστε να κάνη χώρο για ένα μεγάλο ξύπνημα σε μια άλλη πραγματικότητα, που εμείς δεν μπορούμε να την φαντασθούμε.

(συνεχίζεται)