Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΩΣ “ΙΕΡΟ” ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ «Ἀθεΐα (ἀθρησκεία) σημαίνει νὰ λοιδωρεῖς σὲ κάθε εὐκαιρία τὴ θρησκεία τοῦ διπλανοῦ σου»!

Πηγή: ΤΡΕΛΟ-ΓΙΑΝΝΗΣ

Ἡ θρησκεία ὡς ἱερὸ τῆς κοινωνίας
(μὲ ἀφορμὴ τὴν ὑπόθεση «Γέροντας Παστίτσιος»)

Ἀνδρέας Σταλίδης 

.                 Σχετικὰ μὲ τὴν καταδίκη του δημιουργοῦ τῆς σελίδας «Γέροντας Παστίτσιος» βγῆκαν -πάλι- διάφοροι νὰ μιλήσουν γιὰ «Ἰράν». Δὲν ὑπῆρχε ἀμφιβολία ὅτι θὰ ἔβγαιναν.
.                 Ἂς υἱοθετήσουμε τὴν κοινωνιολογικὴ προσέγγιση τῆς θρησκείας, ὅπως τὴν ἀντιλήφθηκε ὁ πατέρας τῆς κοινωνιολογίας, ὁ Emile Durkheim. Ὁ Durkheim παρατήρησε ὅτι οἱ Γάλλοι σύγχρονοί του βγῆκαν στὸν δρόμο νὰ διαμαρτυρηθοῦν γιὰ τὴν ὑπόθεση Dreyfus. Τότε συνειδητοποίησε ὅτι ὁ λόγος ποὺ ἔβγαλε ἔξω τόσο κόσμο ἦταν ἡ προσβολὴ ἑνὸς ἱεροῦ. Τὸ ἱερὸ ποὺ προσεβλήθη ἦταν ἡ ἐλευθερία τοῦ λόγου. Ὁ Durkheim ἦταν ἄθρησκος. Συνεπὴς ἄθρησκος. Ὄχι ὅμως ἀδιάφορος στὸ φαινόμενο τῆς θρησκείας. Πολλοὶ συνδέουν τὰ δύο. Καὶ νομίζουν πὼς ἀθεΐα (ἀθρησκία) σημαίνει νὰ λοιδωρεῖς σὲ κάθε εὐκαιρία τὴ θρησκεία τοῦ διπλανοῦ σου. Συνήθως ἡ λοιδωρία ἐξαντλεῖται στὸν διπλανό σου. Δὲν ἐπεκτείνεται στὸν παραδιπλανό σου… Γιὰ παράδειγμα: ὁ Ἕλληνας ἄθρησκος εἶναι πιθανὸ νὰ λοιδωρήσει τὸν Χριστιανὸ γείτονά του καὶ τὴν πίστη του, ὅμως τὴν ἴδια ὥρα θὰ σεβαστεῖ τὸν μουσουλμάνο πιὸ πέρα. Θὰ θεωρήσει ἐλευθερία τοῦ λόγου τὴν προσβολὴ τῶν Χριστιανῶν ἀπὸ ἕναν τρίτο, ἐνῶ ἴσως θὰ ἐρεθιστοῦν οἱ εὐαίσθητες χορδές του γιὰ τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα, ἂν γινόταν κάτι ἀντίστοιχο ποὺ θὰ προσέβαλλε τοὺς Μουσουλμάνους, τοὺς Ἑβραίους ἢ τοὺς Βουδιστὲς κλπ. Ὄχι ὅμως, τὸ θέμα μου δὲν εἶναι ἡ ὑποκρισία καὶ τὰ διπλὰ μέτρα καὶ σταθμά.
.                 Ἐπιστρέφω λοιπὸν στὸν Durkheim. Ὡς κοινωνιολόγος, ἐξέτασε τὸ φαινόμενο τῆς θρησκείας. Μελέτησε γιὰ πολλὰ χρόνια τὴν πιὸ ἁπλὴ θρησκεία ποὺ βρῆκε στὴ γῆ: τοὺς ἰθαγενεῖς τῆς Αὐστραλίας. Τὸ συμπέρασμά του ἦταν ἐντυπωσιακό! Κάθε κοινωνία ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ κάτι ἱερό. Αὐτὸ τὸ ἱερὸ εἶναι συνήθως συνυφασμένο μὲ τὴ θρησκεία. Ἀπαραίτητο συστατικὸ τῆς συνοχῆς τῆς κοινωνίας εἶναι τὸ νὰ μὴν παραβιάζεται αὐτὸ τὸ ἱερό. Ὑπάρχουν σύμβολα καὶ ἀντικείμενα, τὰ ὁποῖα ἐκφράζουν αὐτὸ τὸ ἱερό. Κατὰ μία διάσημη φράση του, ὁ Γάλλος κοινωνιολόγος εἶπε «Ὁ Θεὸς εἶναι ἡ πεμπτουσία τῆς κοινωνίας». Ἐφ᾽ ὅσον ὁ Θεὸς ἐκφράζει τὸ Ἱερό, ἡ κοινωνία συνέχεται μέσῳ αὐτοῦ τοῦ ἱεροῦ. Τὸ ἕνα ἀντικατοπτρίζει τὸ ἄλλο. Τὸ ἂν ἡ κότα ἔκανε τὸ ἀβγὸ ἢ τὸ ἀβγὸ τὴν κότα ἐπίσης δὲν εἶναι τὸ θέμα. Ἡ οὐσία εἶναι ὅτι ὑπάρχει συσχέτιση μίας κοινωνίας καὶ τῶν ἐκφράσεών της (τῆς συμπεριφορᾶς τῶν μελῶν της, τῶν συλλογικῶν προτεραιοτήτων, τῆς «ἱεράρχησης τῶν ἀναγκῶν» της) μὲ τὴ συγκεκριμένη ὑπερφυσικὴ προσέγγιση, ἡ ὁποία διαμόρφωσε ἢ χάραξε τὴν ἴδια αὐτὴ κοινωνία, ἢ ἔστω τῆς ἄφησε ἕνα μεγάλο ἀποτύπωμα. Ἡ συσχέτιση αὐτὴ εἶναι ὑπαρκτή, ὅμως ἴσως ἀφανὴς στὴν πρώτη ματιά.
.                 Τὸ ἱερὸ λοιπὸν συνέχει τὴν κοινωνία. Ἡ προσβολὴ τοῦ ἱεροῦ εἶναι διαλυτικὸς παράγοντας τῆς κοινωνίας. Τὴν ἐποχὴ τοῦ Durkheim, ἡ Γαλλία εἶχε ἀντικαταστήσει τὴ θρησκεία στὴ θέση τοῦ ἱεροῦ μὲ τὴν ἐλευθερία τοῦ λόγου. Ἐνδεχομένως, ὁρισμένοι ἀναγνῶστες αὐτὴ τὴ στιγμὴ ἴσως σκέφτονται «ὡραία, ἂς τὸ κάνουμε κι ἐμεῖς». Καλῶς ἢ κακῶς ὅμως τὰ πράγματα δὲν εἶναι τόσο εὔκολα. Τὸ συλλογικὸ ὑποσυνείδητο τῶν Γάλλων ἔχει ἐντελῶς διαφορετικὲς προσλαμβάνουσες ἀπὸ τὸ ἀντίστοιχο τῶν Ἑλλήνων. Ἡ Ἱερὰ Ἐξέταση, οἱ διώξεις τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας, οἱ τόσοι αἰῶνες τοῦ Μεσαίωνα, δὲν ἀπαντῶνται στὴ δική μας ἱστορία καὶ παράδοση. Δὲν δημιούργησαν ποτὲ ἀντίστοιχα ἱστορικὰ ἀπωθημένα. Μισὸν αἰώνα μετὰ τὴ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση, οἱ Ἕλληνες ἀπελευθέρωσαν τὴν πατρίδα τους καὶ οἱ ἴδιοι οἱ ἀγωνιστὲς -ἂν διαβάσει κανεὶς τὰ ἀπομνημονεύματά τους- ἦταν ἰδιαίτερα πιστοὶ Χριστιανοί. Οἱ ἴδιοι αὐτοὶ ἄνθρωποι ποὺ ἀπελευθέρωσαν τὴν Ἑλλάδα ἔγραφαν ἀπὸ τὰ πρῶτα Συντάγματα, καὶ ἀνελλιπῶς μέχρι σήμερα- ὅτι τὸ ἴδιο τὸ Σύνταγμα εἶναι γραμμένο «Εἰς τὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας καὶ Ὁμοουσίου καὶ Ἀδιαιρέτου Τριάδος». Οἱ ἴδιοι αὐτοὶ ἀγωνιστὲς ποὺ ἀπελευθέρωσαν τὴν Ἑλλάδα ὅριζαν στὰ ἴδια αὐτὰ πρῶτα Συντάγματα ὡς ἑξῆς: «Ὅσοι αὐτόχθονες κάτοικοι τῆς Ἐπικρατείας τῆς Ἑλλάδος πιστεύουσιν εἰς Χριστόν, εἰσὶν Ἕλληνες». Ἀμέσως ἀποκαλύπτεται τὸ αὐτονόητο: ὅτι οἱ προσλαμβάνουσες εἶναι τόσο διαφορετικὲς στοὺς δύο λαούς, ὥστε ἀκόμα κι ἂν ἴσχυε ἡ θεωρία τοῦ Durkheim γιὰ τὸ τί συνιστᾶ ἱερὸ γιὰ τοὺς Γάλλους, τὸ συλλογικὸ ὑποκείμενο τῶν Ἑλλήνων βρίσκεται μᾶλλον στὸν ἀντίποδα. Ἂν θέλεις λοιπὸν νὰ ἀντικαταστήσεις τὸ ἱερὸ σὲ μία κοινωνία, πρέπει νὰ βρεῖς κάτι ἄλλο νὰ τὸ ἀντικαταστήσεις. Εἰ δ᾽ άλλως τὸ κρατᾶς καὶ τὸ σέβεσαι. Διότι χωρὶς αὐτό, ἀφαιροῦνται οἱ θεμέλιοι λίθιοι τῆς κοινωνίας.
.                  Γιὰ νὰ ξεφύγω λίγο ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ πράγματα, ἄρα νὰ ἀφαιρέσω τυχὸν συναισθηματικὲς ἀντιδράσεις στὰ γραφόμενά μου, θὰ κλείσω μὲ τὸ ἑξῆς. Ὁ Samuel Huntington στὸ περίφημο βιβλίο του «Σύγκρουση τῶν Πολιτισμῶν» ἀναφέρει κάπου τὸ ἑξῆς: μπορεῖ οἱ Σουηδοὶ νὰ εἶναι σήμερα ἕνας ἀπὸ τοὺς λιγότερο θρησκευόμενους λαοὺς στὸν πλανήτη, ἀλλὰ εἶναι ἀδύνατον νὰ τοὺς κατανοήσεις ἂν δὲν μελετήσεις σὲ βάθος τὸν Λουθηρανισμό».