Υπάρχει κάτι νέο και καλό σε αυτό το πρώτο εξάμηνο του 2025 και μας αρέσει να το αναδεικνύουμε εν μέσω τόσων εγκλημάτων και καταστροφών: η ιδεολογία της αφύπνισης (woke) που κυριαρχεί στη Δύση έχει υποστεί δύο οδυνηρές ήττες ακριβώς εκεί που ξεκίνησε, μολύνοντας στη συνέχεια τον κόσμο: στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ένας αμφιλεγόμενο πρόεδρος, ο Ντόναλντ Τραμπ, εξελέγη με την σαφή λαϊκή εντολή να σταματήσει αυτό το κύμα μίσους και τρέλας, και παρά τον άξεστο και εγωκεντρικό τρόπο ομιλίας και πράξης του, στην πραγματικότητα το καταπολεμά. Και λίγους μήνες μετά την επανεκλογή του, ένας πάπας από το Σικάγο, ο Λέων ΙΔ΄, επιστρέφει την Καθολική Εκκλησία, με διακριτικό τρόπο και χωρίς να υπονομεύει την ενότητά της, στην Παράδοσή της και στους τρόπους της ζωής της. Αυτά είναι δύο σημαντικά σήματα, που περνούν απαρατήρητα στην πολεμοχαρή αναταραχή αυτών των ημερών, αλλά υποδεικνύουν ένα σημείο καμπής. Η ιδεολογία woke έχει κουράσει και αποκαλύπτεται ως ένα μισαλλόδοξο καθεστώς των λίγων έναντι των πολλών. Εδώ, στην παλιά Ευρώπη, αυτά τα σημάδια αλλαγής έρχονται με έναν υποτονικό τρόπο, αλλά μας προειδοποιούν ότι δεν υπάρχει καμία υποχρεωτική αίσθηση της ιστορίας που να μας αναγκάζει να συμμορφωθούμε ή απλώς να διαπραγματευτούμε μια πιο αργή πορεία, αν δεν θέλουμε να χαθούμε ή να μείνουμε απέξω. Δεν μιλάω για τη συνετή Ιταλία, όπου όλα είναι πολύ πιο ήπια, ακόμα κι αν μια γκροτέσκα διαφήμιση σιδηροδρόμων, με μια ρητορική επανεξοπλισμού, εξυμνεί τους Ιταλούς ως λαό από σίδηρο, σε συμπεριφορά και χαρακτήρα (πράγματι, είμαστε φτιαγμένοι από πολλά υλικά, ευγενή και ταπεινά, συνήθως εύπλαστα, αλλά δεν θα έλεγα από σίδηρο).
Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι η μάχη ενάντια στην ιδεολογία της αφύπνισης (woke), που νοείται ως το πνεύμα των καιρών και το καθεστώς του κόσμου, στο οποίο ακόμη και οι πιστοί πρέπει να υποταχθούν, δεν θα μπορέσει να συγκεντρώσει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα αν στοχεύει μόνο στην κατάρρευση του φρουρίου της αφύπνισης και, επομένως, στην αυτοπροβολή μόνο με όρους αντίθεσης, αντίστασης και απόρριψης. Χρειαζόμαστε κάτι που δεν περιορίζεται στην υπεράσπιση της πραγματικότητας και της εμπειρίας, στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και του θρησκευτικού νοήματος (κάτι που από μόνο του είναι ήδη σπουδαίο), αλλά που να υπερβαίνει την άρνηση, που να προχωρά πέρα από την άρνηση, προς μια νέα επιβεβαίωση. Πρόκειται για την αναζωογόνηση της παράδοσης, δηλαδή για την ενημέρωσή της και τη αναγέννησή της, και όχι μόνο για την υπεράσπιση της κοινωνίας των πατέρων και των κληρονομημένων εθίμων. Ένα γιγάντιο έργο, τεράστιας δυσκολίας, που δεν μπορεί απλώς να διακηρυχθεί από πάνω, ex cathedra Petri ή από τον θρόνο της αυτοκρατορικής εξουσίας. Αλλά το μέλλον εναπόκειται σε αυτήν την κοινή ώθηση, σε αυτήν την ενέργεια. Δεν μπορείς να νικήσεις αυτή την διάχυτη νοοτροπία που κυριαρχεί στα μέσα ενημέρωσης, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τις τέχνες, τον πολιτισμό, τις κοινωνικές σχέσεις, τη συλλογική φαντασία, απλώς σταματώντας την, επιβραδύνοντάς την, αρνούμενος την. Και δεν μπορείς να αντιταχθείς σε μια διαδικασία διάλυσης που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και πολύ καιρό και επηρεάζει πάρα πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας, με την καθαρή αποκατάσταση όσων χρησιμοποιούνταν μέχρι χθες.
Πρέπει να εκσυγχρονίσουμε, να ανανεώσουμε την παράδοση, όχι να την ταριχεύσουμε. Δηλαδή, να την κάνουμε ζωντανή στο παρόν, ικανή να μιλήσει στον σημερινό κόσμο και στις ευαισθησίες του με θέματα, λέξεις, καταστάσεις που ταιριάζουν στο παρόν. Τι σημαίνει να αναζωογονείς, να εκσυγχρονίζεις, να γεννάς την παράδοση; Σημαίνει κατανόηση ότι πολλά πράγματα στον κόσμο έχουν αλλάξει και πρέπει να περάσουμε μέσα από αυτά τα ρήγματα και τις ρήξεις, τις ελευθερίες των ατόμων και τις θρησκευτικές και πολιτισμικές ποικιλομορφίες μιας παγκόσμιας κοινωνίας. Να τα περάσουμε, όχι να υποχωρήσουμε στον προηγούμενο κόσμο ή να προσποιηθούμε ότι δεν συνέβησαν ποτέ. Είναι επίσης θέμα κατανόησης ότι αν χθες ήταν αυθόρμητο και φυσικό να συντονιστούμε στη ζωή σύμφωνα με την παράδοση, σήμερα δεν είναι. Πρέπει να αποδεχτούμε την ιδέα ότι μπορεί να υπάρχουν αντίξοα πολιτισμικά μοντέλα, διαφορετικές επιλογές, αποτέλεσμα διαφορετικής προέλευσης.
Τι σημαίνει σε αυτό το αλλαγμένο πλαίσιο να ζούμε σύμφωνα με την παράδοση; Σημαίνει, ναι, να ζούμε σύμφωνα με τη φύση και τον πολιτισμό, την ιστορική εμπειρία, το αίσθημα κοινότητας, τους κληροδοτημένους πολιτισμούς, αλλά λαμβάνοντας υπόψη τις μεταβαλλόμενες εποχές και τους τρόπους ζωής. Δηλαδή, πρέπει να σκεφτόμαστε και να ζούμε την παράδοση μετά την παγκοσμιοποίηση, μετά τον σχετικισμό, προσπαθώντας να αντιμετωπίσουμε και να ξεπεράσουμε τη μηδενιστική τάση της εποχής μας, όχι να περιοριζόμαστε στο να την κατακρίνουμε. Δεν πρόκειται καν για την επιβολή απαγορεύσεων στις αποκλίνουσες υποκειμενικές επιλογές, αλλά για το να αφήσουμε την ελευθερία στην ιδιωτική σφαίρα· με τη δέσμευση να αποκαταστήσουμε το νόημα και το πεπρωμένο, την κοινότητα και τη συνέχεια στη δημόσια σφαίρα. Μπορείς να ζήσεις όπως θέλεις, αλλά το κοινό καλό της κοινωνίας βασίζεται σε αυτές τις αρχές ζωής, σε αυτά τα μοντέλα συμπεριφοράς, σε αυτές τις παραδόσεις. Εσύ επιλέγεις πώς σκοπεύεις να ζήσεις, κανείς δεν μπορεί να σε σταματήσει, εκτός αν παραβιάσεις τον νόμο· αλλά η κοινωνία δεν είναι ένα άδειο κουτί, ένα ουδέτερο και ασηπτικό αποστειρωμένο δοχείο, βασίζεται σε κοινές αξίες, αρχές και κανόνες αναφοράς, μακροχρόνιες συνήθειες, κοινωνικούς δεσμούς και συμμετοχικές πρακτικές που δίνουν στην κοινωνία ένα κοινοτικό πεπρωμένο και ένα φράγμα νοήματος για να αποφευχθεί η πτώση σε μια κυνική, ατομικιστική, μηδενιστική τάση και παρακμή.
Κανείς δεν μπορεί να περιμένει ότι ένα οργανικό πολιτιστικό έργο που θα διακλαδίζεται στις περιοχές που έχουμε ήδη υποδείξει θα γεννηθεί από τη μια στιγμή στην άλλη. Αλλά είναι απαραίτητο να ακολουθήσουμε αυτό το μονοπάτι, να ξεκινήσουμε μια διαδικασία, να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε την παράδοση προβάλλοντάς την στο σημερινό πλαίσιο. Ειλικρινά, δεν βλέπω κανένα σημάδι προς αυτή την κατεύθυνση, πόσο μάλλον πολιτικές και μεταπολιτικές στρατηγικές και προθέσεις ή ποιμαντικές αποστολές, αλλά μου φαίνεται πραγματικά επείγον να ξεκινήσουμε ξανά από εδώ, από αυτό ακριβώς το σημείο.
Πώς μιλάει η παράδοση σήμερα στους ανθρώπους που ζουν σε αυτή την ιστορική στιγμή, τι λέει, τι θέλει να εμπνεύσει; Η προσκόλληση δεν αρκεί, χρειάζεται προσήλωση· η σύμβαση δεν αρκεί, χρειάζεται η πεποίθηση. Δεν υπάρχει πλέον αυθόρμητη προσκόλληση· αντίθετα, έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε έναν αντίθετο αυτοματισμό, αυτόν της αποδοχής, έστω και χωρίς εσωτερική συναίνεση, της κυρίαρχης ιδεολογίας σαν να ήταν αναπόφευκτη για να μην αποκλειστούμε ή απορριφθούμε. Αφενός, πρέπει να διαλύσουμε αυτές τις νέες προκαταλήψεις, αλλά αφετέρου, πρέπει να ενσταλάξουμε έγκυρα εναλλακτικά κίνητρα.
Σε επίπεδο πρακτικής πρωτοβουλίας, μπορεί κανείς να ξεκινήσει μόνο από μια αρχική καταγραφή της κατάστασης, εντοπίζοντας συγγραφείς, κείμενα αναφοράς, παραδείγματα, πηγές και πηγές υποστήριξης· στη συνέχεια, να τα συνδέσει, να συνδέσει τις ατομικές και τις διάσπαρτες εμπειρίες σε διάφορους τομείς, ομάδες, κοινωνικούς χώρους, ενώσεις, μέχρι να συνθέσει ένα δίκτυο συμμαχιών και ιδρυμάτων. Ένα έργο έρευνας, συσσωμάτωσης, έμπνευσης και σύνθεσης, το οποίο πρέπει να γίνει σταδιακά και σε επίπεδα, προκειμένου να αφυπνιστεί μια ευαισθησία και να καταστεί ενεργή, αντιδραστική και προληπτική, που να μην περιορίζεται πλέον σε θρήνους, κατάρες και ύβρεις. Για να το πετύχουμε αυτό, χρειαζόμαστε κινήματα που γίνονται θεσμοί, προθέσεις που μετατρέπονται σε έργα, ιδέες που παράγουν δράσεις.
Πρέπει να μαζέψουμε το σπασμένο νήμα, να ξεκινήσουμε ξανά από την αρχή ή καλύτερα από εκεί που έσπασε ή μπλέχτηκε και να το μετατρέψουμε στη γλώσσα, την ευαισθησία, τις σχέσεις και τα εργαλεία του σήμερα. Κάθε παράδοση περιλαμβάνει μετάδοση και μετάφραση, επομένως σε κάποιο βαθμό ποικιλία, αλλαγή. Η παράδοση δεν είναι απολίθωση ή στασιμότητα, είναι ένα γίγνεσθαι αλλά μέσα στην ύπαρξη· όενώ οι διάφορες προοδευτικές κουλτούρες διαλύουν το είναι μέσα στην εξέλιξη, διαλύουν την ύπαρξη μέσα στο γίγνεσθαι. Στην ασύρματη κοινωνία, η παράδοση είναι ένα αόρατο νήμα που μας συνδέει, δημιουργεί κοινωνικούς και υπαρξιακούς δεσμούς, κατευθύνεται προς έναν προορισμό επειδή πιστεύει σε ένα πεπρωμένο. Η παράδοση είναι ρευστή σαν ποτάμι, αλλά ρέει ζωηρά μέσα σε μια κοίτη, έχει όχθες και πηγαίνει προς μία κατεύθυνση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου