ΤΟ ΚΑΚΟ ΣΤΟΝ ΘΕΟ (15)

Συνέχεια από: Δευτέρα 3 Φεβρουαρίου 2020

ΤΟ ΚΑΚΟ ΣΤΟΝ ΘΕΟ 

Του Antonio Stevenazzi.

          

ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, 
ΔΗΛΑΔΗ Ο ΘΕΟΣ ΣΑΝ ΑΒΥΣΣΑΛΕΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ(συνέχεια)

         

Το “κακό στον Θεό”, τουτέστιν ή οντολογία τού κακού! Βρισκόμαστε χωρίς αμφιβολία απέναντι στον πιο δύσκολο και σύνθετο λόγο όλου τού φιλοσοφικού οικοδομήματος τού Pareyson, “μετεωριζόμενο επικίνδυνα ανάμεσα σε αβύσσους διαφορετικούς και αντιτιθέμενους, οι οποίοι συμπαρασύρουν επι πλέον τόσο φιλοσοφικούς όσο και θεολογικούς ορίζοντες”.

          Ο ίδιος ο Pareyson εξ άλλου γνωρίζει ότι φέρνει στην επιφάνεια ευαίσθητα θέματα. Είναι συνειδητοποιημένος για τον προβληματικό χαρακτήρα τού λόγου του και τής συζήτησής του και ακολουθώντας τον Πλωτίνο τόν ονομάζει “τολμηρό λόγο” (Εν. VI, 7,12) αλλά γνωρίζει ταυτοχρόνως ότι αυτός είναι ο μοναδικός λόγος, συμβολικός και οξύς, ελιτίστικος και παράδοξος “για να εννοήσει υπαινικτικά στην νίκη πάνω στην αρνητικότητα που ο Θεός καθότι ελευθερία και επιλογή τού αγαθού, είναι χωρίς δυνατότητα αναίρεσής της! Και για να μην αδυνατίσει και να σβήσει την πυρακτωμένη θετικότητα του κακού.

          Φυσικά μπρος σ ‘αυτόν τον λόγο οφείλουμε να είμαστε τίμιοι και συνεπείς ερμηνευτές, αναγνωρίζοντας με σεβασμό τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του, ενός ερμηνευτικού υπαρξιακού λόγου, ο οποίος δεν παραιτείται από την λογική αλλά αρνείται την απάντησή της ότι πρέπει να εμφανίζεται και να ορίζεται αποκλειστικώς σε μία εννοιολογική μορφή, σκέψεων και αποδείξεων! Η γλώσσα τής ερμηνευτικής είναι αποκαλυπτική αλλά με την έννοια πώς θά φανερώσει την αλήθεια της όχι τόσο στην σαφήνεια αλλά μόνον στην απόκρυψη με εκείνη την μείξη τού κρυψίματος και τού φωτισμού που είναι ακριβώς το σημείο τής επίκλησης, καθώς πρόκειται να πει πράγματα που μόνον μ ’εκείνον τον τρόπο μπορούν νά λεχθούν καί νά τά πεί μέ τόν μοναδικό τρόπο με τον οποίο αφήνονται να ειπωθούν… το μη-λεχθέν δεν είναι ένα κρυμμένο υπονοούμενο προς ανακάλυψη και αποσαφήνιση, αλλά μάλλον κάτι που συνεπάγεται, το οποίο είναι ανεξάντλητο και συνεχώς ακτινοβολών”. Από αυτή την οπτική γωνία ή έκφραση “το κακό στον Θεό” διαμορφώνεται σαν μία “μυθική” έκφραση, “συμβολική”, παρόμοια με κάποιες εκφράσεις τού μυστικισμού που συναντώνται στον Μάιστερ Έκαρτ ή στον Angelo Silesio, μπροστά στις οποίες-και η ιστορία τής φιλοσοφίας και τής Θεολογίας το απέδειξε- η αντικειμενική σκέψη, η αποδεικτική σκέψη αποκαλύπτεται ακατάλληλη αν όχι ολότελα ακατάλληλη να κατανοήσει την αληθινή σημασία! Με λέξεις οι οποίες μπορεί να ηχήσουν σκληρές ο Pareyson γράφει: “είμαστε στο βασίλειο τής μή-εξαντικειμενοποιήσεως, όπου η σκέψη η οποία εξαντικειμενοποιεί δεν έχει δικαίωμα παραμονής! Ούτε για να αντιμετωπίσει και να χειριστεί τα θέματα που συναντώνται, ούτε για να κατανοήσει και να κρίνει θεωρίες οι οποίες προτείνονται".

          Με αυτό, για να συνεννοούμεθα, δεν αφαιρέθηκαν οι δυσκολίες, καί η συζήτηση τού Pareyson διατηρεί  την μαχητική της δύναμη και την ανήσυχη και ανατρεπτική της ζωντάνια! Αυτό λέει εξ’άλλου το βάθος και η πρωτοτυπία μίας διαδρομής τής σκέψης σύνθετης και ξεχωριστής, μόνον που από το άλλο μέρος αποκαλύπτεται επίσης η εσωτερική και δραματική προβληματική! Αυτό εξηγεί επίσης τον σκοτεινό και διφορούμενο χαρακτήρα πολλών διατυπώσεων σχετικών με το σοβαρό θέμα τού κακού στον Θεό, οι οποίες τείνουν να επικεντρωθούν σε μία προβληματική ξυνή  και δύσκολη , καθώς προτείνει να σώσει μαζί και να ενώσει ισορροπίες θεωρητικές εξόχως ευαίσθητες. Το “κακό στον Θεό” λοιπόν αποτελεί ένα από τα πιο ευαίσθητα σημεία όλης τής οντολογίας τής ελευθερίας τής οποίας όμως ένα συνολικό και κατάλληλο μέτρο δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, ένα μέτρο και μία ισορροπία η οποία θα συμπαρέσυρε μία αντιπαράθεση μεγάλης εκτάσεως με ολόκληρη τήν φιλοσοφική παράδοση και την δυτική θεολογία”.

          Γι’ αυτό θα προσπαθήσουμε να συγκεντρώσομε την προσοχή μας σε ορισμένες εντάσεις και διφορούμενες γλωσσικές εκφράσεις που αναδύονται από την θεματική τού “κακού στον Θεό” και να φανερώσουμε τις πιο προβληματικές όψεις.

          Σε ορισμένα χωρία η έκφραση το “κακό στον Θεό” μοιάζει να δείχνει απλώς το “ανάποδο καθαρά εξωπραγματικό τής Θείας ελευθερίας, δηλαδή εκείνη τήν άρνηση, πάντοτε αναπόφευκτα δυνατή, η οποία δεν μπορεί παρά να προβάλλεται ακόμη και σαν παρανοϊκή, απέναντι στην απόλυτη δήλωση και βεβαίωση του Θεού με τους όρους τής ελευθερίας”. Έτσι ο Pareyson γράφει: “Η έκφραση «το κακό στον Θεό» δεν σημαίνει ότι ο Θεός συναντά και βρίσκει στον εαυτό του το κακό, σαν να αποτελεί μέρος τής δικής του πραγματικότητος, σαν ένα συστατικό, τουλάχιστον αρχικό τής ουσίας του και ότι, αφού το βρήκε στο βάθος του, εισήλθε σε μάχη μ ’αυτό για να το υπερβεί και να το νικήσει, αρχίζοντας έτσι μία πρόοδο θεογονική στην οποία καταλήγει να είναι τελείως ο Θεός, καθώς σιγά-σιγά κατορθώνει να συγκεκριμενοποιήσει το κακό και να το εξορίσει καθοριστικά από αυτόν. Δεν προτίθεμαι καθόλου να μιλήσω για ένα σκοτεινό βάθος του Θεού, το οποίο θα χρησίμευε στον θεό σαν ένα δοχείο τού κακού, ούτε για μία προοδευτική ουδετεροποίηση την οποία θα είχε υποστεί το κακό στην διάρκεια τής Θείας εξελίξεως. Το κακό δεν είναι παρόν στην Θεία ουσία, ούτε καν πρόχειρα, αναμένοντας την εξολόθρευσή του, αλλά είναι νικημένο με την ίδια τήν ύπαρξη τού Θεού, η οποία συνίσταται ακριβώς στην νίκη πάνω στο κακό: η πράξη με την οποία ο Θεός γεννά τον εαυτό του είναι εκείνη η ίδια με την οποία το μηδέν έχει νικηθεί και το κακό έχει εξοβελιστεί… Δεν πρόκειται για μία πραγματική παρουσία τού κακού στην Θεότητα: αυτό που είναι παρόν στην Θεότητα δεν είναι η πραγματικότης τού κακού, αλλά η δυνατότης τού κακού, το κακό σαν δυνατότητα, μάλιστα δε σαν δυνατότητα νικημένη και ξεπερασμένη”! Σε άλλα χωρία αντιθέτως μοιάζει να εμφανίζεται, παρότι μόνον έμμεσα μία σύλληψη τού “κακού του Θεού” σαν ένα είδος θετικής δυνάμεως εχθρικής τού Θεού, την οποία ο Θεός στην εκρηκτική αυτογένεση τού δικού σου συμβάντος τής ελευθερίας, νικά χωρίς να την καταστρέφει όμως ολοκληρωτικά, μία δύναμη η οποία κατά κάποιο τρόπο διαμορφώνει ένα είδος εσωτερικής αδιαφάνειας στον Θεό, και η οποία είναι σαν αποκοιμισμένη, αδύναμη, στα βάθη του, έτοιμη να ανανήψει, σαν να μπορούσε να ξεφύγει από το χέρι του Θείου ανταγωνιστή της! “Το κακό γεννήθηκε σαν νικημένο… στον Θεό κείτεται κρυμμένο και σχεδόν σαν κλέφτης, σαν μία ξεπερασμένη δυνατότητα, μία ληγμένη ευκαιρία και αποτυχημένη πράξη, μιά δοκιμή. Αλλά δεν είναι λιγότερο τρομερή ως εκ τούτου, διότι κάτω από την ήσυχη επιφάνεια τής Θείας θετικότητος αποτελεί την σκοτεινή όψη τής Θεότητος! Στην καταγωγική ασάφεια τυλίγεται σαν μία προσεχής απειλή, συσπειρωμένη σε μία ήσυχη στάση αλλά έτοιμο στήν αναμονή μίας δύναμης που θα το ξυπνήσει και θα το ελευθερώσει σε μία ασύγκριτη δύναμη καταστροφής και θανάτου”. “Τίποτε δεν είναι τόσο δραματικό σαν την πρώτη πράξη με την οποία ο Θεός γεννά τον εαυτό του, διότι είναι μία διαμάχη ανάμεσα στην θέληση και την επιθυμία τού Θεού να επιβεβαιωθεί και να υπάρξει και τον κίνδυνο ότι μπορούν να νικήσουν το μηδέν και το κακό. Σ’ αυτήν ακριβώς την μάχη το κακό παίζει το καλό του χαρτί, έτσι ώστε αυτή η ίδια η καταγωγή του Θεού και η θεμελίωση τής υπάρξεως του είναι σε κίνδυνο μέχρις ότου κυριαρχήσει η Θεία θέληση… Το μηδέν και το κακό έπαιξαν το μοναδικό και τελευταίο τους χαρτί οπωσδήποτε για να υπερισχύσουν αλλά έχασαν το παιχνίδι. “Το μηδέν που νικά ο Θεός δεν είναι ένα απλό μη-όν. Το μηδέν που νικά ο Θεός δεν είναι ένα απλό μη-όν. Τό μηδέν που νικά ο Θεός είναι εκείνο το οποίο την στιγμή κατά την οποία η Θεία ελευθερία ανάβει, αποκτά την δύναμη τού “ενεργού μηδενός”.

          Σε άλλα χωρία ακόμη, οι δύο προοπτικές μοιάζουν να συγκατοικούν αγκαλιασμένες οι μέν με τις δε, στο εσωτερικό διατυπώσεων που προξενούν τρόμο και αγωνία, οι οποίες προσπαθούν με κόπο να λύσουν έναν προβληματικό δεσμό αντικειμενικώς δύσκολο! Έτσι λοιπόν ο Pareyson αμέσως μετά την διατύπωση του ότι το μηδέν από το οποίο αναδύεται ο Θεός δεν είναι ένα απλό μη-όν, αλλά ένα ενεργό και δυνατό μηδέν, γράφει: “το κακό που νικά ο Θεός είναι εκείνη η αντίθετη και καταστροφική δύναμη η οποία δεν υπάρχει πρίν από αυτόν και η οποία αναδύεται με την θετική παρέμβαση τής ελευθερίας του σαν ένα στοιχείο ανεξάλειπτο τής καταγωγής του, και το οποίο μ’αυτόν και σ ’αυτόν, καθότι νικημένη, δεν είναι παρά μία δυνατότης, επικίνδυνη και ανήσυχη".

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.