ANIMUS ΚΑΙ ANIMA - Δύο δοκίμια της Emma Yung

Συνέχεια από : ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, 5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2010

Emma Yung : Η ANIMA ΣΑΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΗ ΥΠΑΡΞΗ

Ένα άλλο σπουδαίο έργο που πρέπει να το αναφέρουμε εδώ είναι «Ο Παράδεισος της Βασίλισσας-Σίβυλλας» του Antoine de la Sale.⁶³ Σώθηκε σε δύο χειρόγραφα του 15ου αιώνα και τυπώθηκε το 1521. Αυτός ο «Παράδεισος», σύμφωνα με μιαν ιταλική παράδοση, βρίσκεται στο «Βουνό της Σίβυλλας» (Monte della Sibilla), τα Απένινα. Ο συγγραφέας, που είχε επισκεφθή το μέρος, δίνει μια περιγραφή του και των παραδόσεων που συνδέονται μαζί του. Μια σπηλιά στο βουνό υποτίθεται ότι είναι η είσοδος στο παλάτι της Βασίλισσας-Σίβυλλας, και το βασίλειό της αντιστοιχεί ακριβώς στο Venusberg. Ο θρύλος μοιάζει μ’ αυτόν του Tanhäser, μόνο που εδώ, στον ιππότη που μετανοεί δίνεται υπόσχεση άμεσης άφεσης των αμαρτιών του. Εντούτοις, ο κύριός του τον οδηγεί στο να πιστέψη ότι ο Πάπας τον εξαπατά, και στην πραγματικότητα έχει την πρόθεση να τους φυλακίση, κι έτσι γυρίζουν και οι δυό στον Παράδεισο της Σίβυλλας.

Το ότι στην ιστορία η βασίλισσα και οι ακόλουθές της έπρεπε να αποσυρθούν κάθε Παρασκευή τα μεσάνυχτα στα δωμάτιά τους για εικοσιτέσσερις ώρες και να πάρουν τη μορφή φιδιών είναι ένα χαρακτηριστικό στοιχείο που μας είναι ήδη γνωστό απ’ τον θρύλο της Melusine. Λυπάμαι που ο χώρος που έχω στη διάθεσή μου δεν μου επιτρέπει να συζητήσω σχετικά μ’ αυτό πιο εκτεταμένα. Εντούτοις είναι ενδιαφέρον από την άποψη όσων έχουν ήδη ειπωθή να παρατηρήσουμε ότι σ’ αυτήν την παράδοση το Venusberg ( βουνό της Αφροδίτης) και το βουνό της Σίβυλλας είναι ταυτόσημα. Σύμφωνα με τον Desonay, η Σίβυλλα στην οποία γίνεται αναφορά είναι η Κυμαία Σίβυλλα, που αποκάλυψε στον Αινεία τον δρόμο για τον Κάτω Κόσμο, εξηγώντας πού θα μπορούσε να βρη το χρυσό κλειδί που θα άνοιγε την είσοδό του.⁶⁴ Αυτή υποτίθεται ότι βρισκόταν σε μια σπηλιά κοντά στη λίμνη Avernus, όπου υπάρχει ένα σπήλαιο που λέγεται ότι ανήκει στη Σίβυλλα. Προφανώς η παράδοση έχει συνδυασθή με αυτήν του σπηλαίου του Monte della Sibylla, που είναι επίσης κοντά σε μια λίμνη, και υπήρχε η πίστη ότι οδηγεί στον Παράδεισο της Βασίλισσας-Σίβυλλας.⁶⁵

Αλλά υπάρχει κάτι ακόμη περισσότερο: Ο Desonay⁶⁶ συμπεραίνει ότι πιθανόν αυτό το σπήλαιο να ήταν κάποτε αφιερωμένο στην Κυβέλη (Cybele), τη μητέρα των θεών, που η λατρεία της εισήχθηκε το 204π.Χ. στην Ρώμη σαν αποτέλεσμα ενός αποφθέγματος στα Σιβυλλικά βιβλία, και στη συνέχεια εξαπλώθηκε ως τη Β. Ιταλία και τη Γαλατία.⁶⁷ Σαν δωρήτρια της ζωής και θεά της γονιμότητας, η Κυβέλη κυριαρχούσε στα νερά˙ σαν Μητέρα των Βουνών και Κυρία των Ζώων (Ποτνία Θηρών), αγαπούσε και κυβερνούσε όλα όσα ήταν άγρια στη φύση. Αυτή έδινε το χάρισμα της προφητείας, αλλά επίσης προκαλούσε και την τρέλλα, και η οργιαστική λατρεία της είχε σχέση με αυτήν του Διονύσου.⁶⁸ Είναι γνωστή σε μας σαν μητέρα του Άττι, αλλά το να προχωρήσουμε τώρα περισσότερο στην ανάλυση αυτού του μύθου θα μας οδηγούσε πολύ μακριά. Θέλω μόνο να θυμίσω ότι μέρος της λατρείας αυτής της θεάς ήταν ο ευνουχισμός των ιερέων. Όπως έχουμε δει, κι αυτοί που κρατούνταν αιχμάλωτοι στο βασίλειο των νεραϊδών⁶⁹ δοκίμαζαν το ισοδύναμο του ευνουχισμού, χάνοντας τον ανδρισμό τους και γινόμενοι θηλυπρεπείς και μαλακοί. Η μεγάλη διαφορά. όμως είναι ότι ενώ αυτοί υ π έ κ υ ψ α ν στον πειρασμό και υ π ο τ ά χ θ η κ α ν με τη γυναικεία μαγεία, οι ιερείς της Κυβέλης π ρ ό σ φ ε ρ α ν μια θυσία στη θεά.

Ο χαρακτήρας της θεάς Κυβέλης μπορεί να συγκριθή αναμφισβήτα μ’ αυτόν της «Βασίλισσας Σίβυλλας», έστω κι αν η υπόθεση του Desonay δεν ενισχύεται από αρχαιολογικά ευρήματα.

Ο Παράδεισος της Σίβυλλας περιέχει σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά που παρατηρήθηκαν προηγουμένως στις διάφορες ιστορίες για κοπέλλες-κύκνους, γοργόνες και νεράιδες. Το ότι ένα σύμπλεγμα ιδεών όπως αυτό έχει παρατηρηθή σε όλον τον κόσμο από τους προϊστορικούς χρόνους, επανερχόμενο πάντα με τον ίδιον συνδυασμό ή αλλιώς, παραμένοντας απλώς αμετάβλητο, δείχνει καθαρά ότι το υλικό με το οποίο ασχολούμαστε είναι βασικά αρχετυπικό.

Η  Μ ε γ ά λ η  Μ η τ έ ρ α, η  Π ρ ο φ ή τ ι σ σ α  και η  θ ε ά  του  Έ ρ ω τ α  είναι όλες πρωτογενείς μορφές θηλυκότητας, και επομένως, μορφές επίσης του αρχέτυπου της anima.

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Kerenyi,⁷⁰ η Κυβέλη και η Αφροδίτη είναι σε τελευταία ανάλυση μια και η αυτή μορφή, και μπορούν και οι δυό να ταυτιστούν με τη μεγάλη θεά της φύσης. Δική της επίσης είναι η θετική μορφή που απαντάται στα στοιχειακά πλάσματα που περιγράψαμε πιο πάνω, και στους θρύλους που συνδέονται μ’ αυτά, η ίδια μορφή που τα χαρακτηριστικά της μοιράζεται επίσης η anima.

Αλλά οι κοπέλλες-πουλιά και οι γοργόνες δεν είναι οι μόνες μορφές στις οποίες εμφανίζεται η στοιχειακή θηλυκή φύση. Η Melusine βρίζεται από τον άνδρα της επειδή είναι ένα «ερπετό», και αυτή η μορφή μπορεί να ενσαρκώση επίσης το πρωτογενές θηλυκό στοιχείο. Συμβολίζει μιαν πιο πρωτόγονη και χθόνια θηλυκότητα απ’ ό,τι, για παράδειγμα, το ψάρι, και περισσότερο βέβαια πρωτόγονη απ’ το πουλί, ενώ την ίδια στιγμή η εξυπνάδα, ακόμη και η σοφία, ανήκουν σ’ αυτό το σύμβολο. Το ερπετό είναι επιπλέον και επικίνδυνο. Το δάγκωμά του είναι δηλητηριώδες και το αγκάλιασμά του πνίγει,⁷¹ αλλά όλοι ξέρουν ότι, παρ’ όλο αυτό το επικίνδυνο στοιχείο, η επίδραση που ασκεί είναι σαγηνευτική.

Εμφανιζόμενος σε αναρίθμητους θρύλους και παραμύθια, ο ρόλος του ερπετού δεν είναι πάντα καθαρά θηλυκός. Στα σύγχρονα όνειρα και εικόνες της φαντασίας, τόσο ανδρών όσο και γυναικών, συχνά αντιπροσωπεύει την προ-ανθρώπινη και αδιαφοροποίητη libido μάλλον, παρά ένα συστατικό στοιχείο της ψυχής που είναι συνειδητό ή ικανό να γίνη συνειδητό.⁷²

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν οπωσδήποτε περιπτώσεις που το ερπετό έχει σαφώς έναν χαρακτήρα της anima. Αναφερόμενος στις ψυχολογικές πλευρές της μορφής της Κόρης,⁷³ ο Jung μιλάει για το όνειρο ενός νέου, που ήταν σχετικό με ένα θηλυκό φίδι, το οποίο συμπεριφερόταν «τρυφερά και υποτακτικά» και του μιλούσε με ανθρώπινη φωνή. Ένας άλλος άνδρας, που μερικές φορές βλέπει ένα τυλιγμένο φίδι στον κήπο του, λέει ότι αισθάνεται πως τον κοιτάζει με παράξενα ανθρώπινα μάτια, σαν να ήθελε να δημιουργήση κάποια σχέση μαζί του.

Το πνεύμα της φύσης εμφανίζεται επίσης σαν φίδι ή σαν ένα «χρυσοπράσινο τριπλό φιδάκι» στην ιστορία της «Χρυσής κούπας» του E. T. A. Hoffmann.⁷⁴ Εδώ το μικρό φίδι, που κοιτάζει τον ήρωα της ιστορίας με «ανέκφραστη λαχτάρα», μεταμορφώνεται στην Serpantina, μια πραγματική μορφή anima που κατέχει τη χρυσή κούπα. Η κούπα είναι ένα δοχείο, στο οποίο καθρεφτίζεται « η υπέροχη χώρα της Ατλαντίδας», και αυτή η χώρα, η βυθισμένη στη θάλασσα, αντιπροσωπεύει το ασυνείδητο. Επιτρέποντας στον ήρωα να δη τέτοιες εικόνες, η Serpantina επιτελεί μια χαρακτηριστική λειτουργία της anima, και, εκτός απ’ αυτό, τον βοηθάει να αποκρυπτογραφήση μιαν αινιγματική επιγραφή που βρέθηκε πάνω σ’ ένα σμαραγδένιο, πράσινο φύλλο, που δεν είναι δύσκολο να το αναγνωρίσουμε σαν ένα φύλλο από το βιβλίο της φύσης.

Όποτε εμφανίζεται η anima σαν ένα αρπακτικό ζώο, όπως συμβαίνει συχνά σε όνειρα και εικόνες της φαντασίας, είναι το επικίνδυνο στοιχείο της που τονίζεται. Ένας άνδρας μπορεί να ονειρευθή π.χ., ότι μια λέαινα που ξέφυγε απ’ το κλουβί της τον πλησιάζει και κάνει κύκλους γύρω του καλοπιάνοντάς τον. Μεταμορφώνεται έπειτα σε γυναίκα, γίνεται απειλητική και θέλει να τον κατασπαράξη. Τίγρεις, πάνθηρες, λεοπαρδάλεις και γενικώς αρπακτικά ζώα εμφανίζονται σ’ αυτού του είδους τα όνειρα. Στην Κίνα, η θηλυκή αλεπού παίζει έναν σπουδαίο ρόλο˙ της αρέσει να εμφανίζεται σαν μια όμορφη κοπέλλα, αλλ’ η ουρά της μπορεί να αναγνωρισθή. Υπάρχει συχνά κάτι φασματικό επάνω της, και θεωρείται σαν ενσάρκωση του πνεύματος ενός νεκρού. Και οι γυναίκες έχουν παρόμοια όνειρα, αλλά στην περίπτωσή τους το ζώο, σαν θηλυκό, αντιπροσωπεύει τη σκιά ή την πρωτόγονη θηλυκότητα της ονειρευομένης.

Στη νεώτερη λογοτεχνία, η μορφή της Αντινέας στο μυθιστόρημα του Benoit «L’ Atlantide»⁷⁵ αποκαλύπτει εντυπωσιακώτατα και τις δυό πλευρές, του ερπετού και του αρπακτικού ζώου, της στοιχειακής anima.

Σαγηνεύοντας όλους τους άνδρες που έρχονται προς αυτήν με την ομορφιά της Αφροδίτης, τη σοφία του ερπετού, και την αγριότητα του σαρκοφάγου ζώου, εξασκεί ακατανίκητη μαγεία επάνω τους και, χωρίς εξαίρεση, όλοι αυτοί καταστρέφονται. Τα βαλσαμωμένα τους σώματα χρησιμοποιούνται μετά για να στολίσουν ένα μαυσωλείο, χτισμένο ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό. Η Αντινέα ισχυρίζεται ότι έχει προέλθει απ’ τη χαμένη Ατλαντίδα, κι ότι κατάγεται απ’ τον Ποσειδώνα˙ γι’ αυτό, σαν την Morgan la Fėe (Fata Morgana) και την Αφροδίτη, είναι θαλασσογεννημένη. Είναι μια καθαρά καταστρεπτική εικόνα της anima˙ αυτοί τους οποίους προσελκύει χάνουν όλη την ανδρική τους δύναμη και αξία, και στο τέλος πεθαίνουν.

Όπως μπορούμε να δούμε απ’ αυτά τα παραδείγματα, η υποταγή στη δύναμη της anima έχει πάντα το ίδιο μοιραίο αποτέλεσμα, και μπορεί κατά κάποιον τρόπο να συγκριθή με τον ευνουχισμό των ιερέων της Κυβέλης.

Το ότι η Αντινέα εξηγεί την κακόβουλη συμπεριφορά της σαν εκδίκηση εναντίον του άνδρα, που για αιώνες εκμεταλλεύτηκε και καταπίεσε τη γυναίκα, έχει σημασία απ’ την πλευρά της ψυχολογίας. Στον βαθμό που ενσαρκώνει την αρνητική αρχετυπική θηλυκότητα, θα πρέπη να είναι η θηλυκή αρχή που παίρνει την εκδίκησή της για την υποτίμηση στην οποία είχε καταδικασθή.

Όταν, όπως συμβαίνει σε τόσο πολλούς θρύλους, ένα στοιχειακό πλάσμα επιζητή να ενωθή με ένα ανθρώπινο ον και ν’ αγαπηθή απ’ αυτό για ν’ αποκτήση μια ψυχή, αυτό μπορεί μόνο να σημαίνει, ότι κάποιο ασυνείδητο και μη αναπτυγμένο συστατικό της προσωπικότητας ζητάει να ενωθή με την προσωπικότητα, και να πλουτισθή έτσι με μιαν ψυχή. Αυτός ο αγώνας εκφράζεται με τον ίδιον τρόπο στα όνειρα, και ο C. G. Jung δίνει ένα παράδειγμα αυτού του είδους ονείρου:⁷⁶

Ένας νέος άνδρας ονειρεύεται ότι ένα λευκό πουλί πετάει μέσα απ’ το παράθυρο στο δωμάτιό του. Μεταμορφώνεται σ’ ένα μικρό κορίτσι περίπου επτά ετών, που, αφού κουρνιάζει επάνω στο τραπέζι δίπλα του, γίνεται πάλι πουλί, αλλά μιλάει ακόμη με ανθρώπινη φωνή.

Αυτό δείχνει ότι ένα θηλυκό πλάσμα θέλει να γίνη δεκτό στο σπίτι του ονειρευόμενου˙ αλλά είναι ακόμη παιδί, δηλαδή μη αναπτυγμένο˙ αυτό εκφράζεται επίσης απ’ το γεγονός ότι ξαναγίνεται πουλί. Είναι μια πρώτη, καθαρή εμφάνιση της μορφής της anima, που αναδύεται ως το κατώφλι της συνείδησης, αλλά για την ώρα κατά το ήμισυ μόνον ανθρώπινη.

Επειδή το ασυνείδητο έχει όχι μόνον την τάση να επιμένη στην πρωτογενή του κατάσταση, αλλά να καταπίνη και να εξαφανίζη ό,τι έχει γίνει συνειδητό,⁷⁷ δείχνει επίσης σαφή σημεία δραστηριότητας προς την αντίθετη κατεύθυνση. Υπάρχουν περιεχόμενα του ασυνειδήτου που αγωνίζονται να γίνουν συνειδητά, και, σαν τα πνεύματα, εκδικούνται αν δεν τα λάβουμε υπ’ όψη μας. Η ώθηση προς την αύξηση της συνειδητότητας προέρχεται προφανώς απ’ τα αρχέτυπα, σαν να υπήρχε, ας πούμε, ένα ένστικτο που τείνει προς αυτόν τον στόχο. Αλλ’ η προέλευση μιας τέτοιας παρώθησης ή η φύση της δύναμης που μας κινεί, μας είναι άγνωστα. Ανήκουν στα κρυμμένα μυστικά της ψυχής και της ζωής.

Η ώθηση προς αύξηση της συνειδητότητας εκφράζεται στο υλικό που συζητήσαμε πιο πάνω με την επιθυμία ενός πλάσματος, δεμένου ακόμη με τη φύση και μισο-ανθρώπινου, να πλησιάση ένα ανθρώπινο ον και να γίνη δεκτό απ’ αυτό, δηλαδή απ’ τη συνείδηση. Μέσα σ’ αυτά τα συμφραζόμενα, ένα άλλο ίσως στοιχείο, που δεν έχει ακόμα αναφερθή, αγγίζει την προσοχή˙ το γεγονός δηλαδή, ότι αυτά τα στοιχειακά πλάσματα έχουν πολύ συχνά νένα (λίγο ή πολύ κρυφό) πατέρα. Οι Βαλκυρίες είναι οι κόρες του Odin και ο Odin είναι ένας θεός του ανέμου και των πνευμάτων.

Στην ιστορία του κυνηγού και της κόρης –κύκνου, που πρέπει να απελευθερωθή απ’ το γυάλινο βουνό, ο πατέρας της είναι μαζί της και απελευθερώνεται την ίδια στιγμή. Ο πατέρας της γοργόνας της Ουαλλίας την παντρεύει με τον άνδρα, και η Undine στέλνεται επίσης απ’ τον βασιλιά της θάλασσας, τον πατέρα της, να ζήση μέσα στους ανθρώπους, για ν’ αποκτήση μια ψυχή.

Στα σύγχρονα όνειρα και την ενεργητική φαντασία, η anima εμφανίζεται επίσης με τη συνοδεία συχνά μιας εικόνας ενός πατέρα. Αυτό μπορεί να θεωρηθή σαν υπαινιγμός, ότι πίσω απ’ το θηλυκό φυσικό στοιχείο υπάρχει ένας αρσενικός, πνευματικός παράγοντας, στον οποίον μπορεί να αποδοθή η γνώση κρυμμένων πραγμάτων που διαθέτουν αυτά τα στοιχειακά θηλυκά πλάσματα. Ο Jung ονομάζει αυτό τον παράγοντα «ο σοφός Γέρος» ή «το αρχέτυπο του νοήματος», ενώ ορίζει την anima σαν «το αρχέτυπο της ζωής». ⁷⁸

Ο παράγοντας του νοήματος στο ασυνείδητο είναι αυτός που κάνει δυνατή την ανάπτυξη της συνειδητότητας. Κατά μιαν ορισμένη έννοια, αυτός ο παράγοντας μπορεί να συγκριθή με την ιδέα του «φυσικού φωτός» (lumen naturae), που ο Παράκελσος περιγράφει σαν ένα αόρατο φως, που «φθάνει στον άνθρωπο σαν μέσα σε ένα όνειρο». Λέει ότι «εφ’ όσον το φως της Φύσης δεν μπορεί να μιλήση, χτίζει σχήματα στον ύπνο με τη δύναμη του Λόγου (του Θεού)». ⁷⁹


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

63. Antoine de la Sale: «Ο Παράδεισος της Σίβυλλας» Έκδοση και κριτικός σχολιασμός από τον Fernand Desonay. Παρίσι, Librairie E. Droz, 1930.
64. Βλέπε W.J.Roscher: «Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας».
65. «Ο Παράδεισος της Σίβυλλας», έργο αναφερθέν.
66. Αυτόθι
67. Το ομοίωμα της θεάς, μια ιερή πέτρα, πάρθηκε εκείνο τον καιρό από τον Pessinus και μεταφέρθηκε στη Ρώμη.
68. Σε έναν Ορφικό ύμνο αποκαλείται «φύλακας της ζωής και φίλη του παράφορου πάθους (« Ορφέας, αρχαιοελληνικοί ύμνοι των Μυστηρίων». Μετάφραση στα γερμανικά από τον J.O.Plassman. Ιένα, Dietrichs Verlag, 1928)>
69. Θα μπορούσε κανείς να το ορίση επίσης σαν «βασίλειο των Μητέρων» (Goethe). Διαλέγω τον άλλον όρο, επειδή σ’ αυτήν την ιστορία δεν είναι η μητρική πλευρά του θηλυκού, αλλ’ η πλευρά του έρωτα, που υπερισχύει.
70. K.Kerenyi: “Die Göttin Natur” ( Η θεά-Φύση), στο Eranos – ετήσιο τεύχος 14 Ζυρίχη, Rhein-Verlag, 1947.
71. C.G.Jung: “Symbole der Wandlung”. 4η έκδοση. Ζυρίχη, Rascher Verlag, 1952, σελ. 513 και 610. Για την αγγλική γλώσσα, βλέπε την «Ψυχολογία του ασυνειδήτου», Νέα Υόρκη, Moffat Yatd k. Σία, 1921, σελ. 183 και 211. (Πρόκειται να είναι ο 5ος τόμος στα «Συγκεντρωμένα έργα»).
72. Βλέπε C.G.Jung: όπου παραπάνω, επίσης του Erich Neuman: «Καταγωγή και ιστορία του συνειδητού», σειρά Bollingen αρ. 42. Νέα Υόρκη, Pantheon Press,1954.
73. Jung και Kerėnyi: «Δοκίμια πάνω σε μια γνώση της μυθολογίας», αναφερθέν έργο, σελ. 242, σε ελληνική μετάφραση απ’ τις εκδόσεις «Ιάμβλιχος».
74. Σας παραπέμπω στην εξαίρετη μελέτη της Aniela Jaffė: “Bilder und Symbols aus E.T.A.Hoffmans Märchen “Der goldene Topf”, που έχει περιληφθή στο έργο του C.G.Jung: Gestaltungen des Unbebussten, Ζυρίχη, Rascher Verlag, 1950.
75. Pierre Benoit: “Atlantida”. Μεταφρασμένο στα αγγλικά από την Mary C. Tongue.
76. Jung και Kerenyi: «Δοκίμια πάνω σε μια γνώση της μυθολογίας», αναφερθέν έργο, «Οι ψυχολογικές Όψεις της Κόρης», σελ 241, και σε ελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις «Ιάμβλιχος».
77. C.G.Jung: “Symbole der Wandlung”,αναφερθέν έργο, και Erich Neumann: «Η καταγωγή και η ιστορία του συνειδητού».
78. Βλέπε C.G.Jung: “Uber die Archetypen des Kollectiven Unbewusstsein”, στο έργο: “Von dem Wurzeln des Bewusstseins”. Μια αγγλική μετάφραση αυτού του αναθεωρημένου άρθρου θα δημοσιευθή στον τόmο αρ.10 των «Συγκεντρωθέντων έργων». Για την ώρα, η μόνη αγγλική απόδοση που υπάρχει είναι το μη αναθεωρημένο άρθρο με τίτλο «Αρχέτυπα του συλλογικού ασυνειδήτου», στην «Ολοκλήρωση της προσωπικότητας». Νέα Υόρκη, Farrat & Rinehart, Inc, 1939. Αναφορικά με την anima βλέπε σελ. 77˙ στον «Σοφό Γέρο», σελ. 88. Επίσης βλ. το έργο του Γιούνγκ « Η φαινομενολογία του πνεύματος στα παραμύθια», στο «Πνεύμα και Φύση», Σειρά Bollingen αρ. 30, 1. Νέα Υόρκη, Pantheon Press, 1954, και το έργο του Γιούνγκ «Τέσσερα Αρχέτυπα», εκδ. «Ιάμβλιχος».
79. Αναφέρεται απ’ τον C.G.Jung στο «Πνεύμα της Ψυχολογίας», που υπάρχει στο «Πνεύμα και Φύση», αναφερθέν έργο, σελ. 405,406, καθώς και στο «Τέσσερα Αρχέτυπα»˙ βλ. επίσης επιλογές απ’ το συγγραφικό έργο του Παράκελσου. Σειρά Bollingen αρ.. 28, Νέα Υόρκη, Pantheon Press, 1951, σελ. 255. και στο «Το Πνεύμα στον Άνθρωπο, την Τέχνη και τη Λογοτεχνία», κεφάλαιο για τον Παράκελσο, εκδ. «Ιάμβλιχος».


Aμέθυστος