Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ – Ignace de la Potterie (34)

Συνέχεια από Κυριακή, 8 Ιανουαρίου 2017

           

            IGNACE  DE LA POTTERIE, S. J.

           Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ

                            ΤΟΜΟΣ  1^ος

   Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ. ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

                         ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

                ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

5^ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ :  Ο ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΣ, ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

ΙΙ. Οι πέντε υποσχέσεις

Α. Ο ΑΛΛΟΣ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΣ  ( Ιωάν 14,16-17). (συνέχεια 2^η)

3. Οι μαθητές

   

  Πολύ διαφορετική εμφανίζεται η κατάσταση για τους μαθητές. Σε αυτούς κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, αναφέρεται ο Ιησούς στους λόγους του: η δήλωσή του σχετικά με τον κόσμο περιορίζεται στο πρώτο ήμισυ του στ. 17· σε όλο το υπόλοιπο απόσπασμα (στ. 16 και το δεύτερο μέρος του στ. 17) αναφέρεται στους μαθητές. Ομοίως και στις τέσσερις ακόλουθες υποσχέσεις το κείμενο είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στους μαθητές. Διότι αμέσως μετά το τέλος του δημόσιου βίου του η ρήξη του Ιησού με τον κόσμο έχει συντελεστεί.

     Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αντιμετωπίζει την εχθρότητα του κόσμου, ο Ιησούς, πριν από την αναχώρησή του, μιλά στους μαθητές του σχετικά με στις παρούσες συνθήκες, οι οποίες θα τους οδηγήσουν επίσης σε ρήξη με τον κόσμο. Αναφερόμενος στο Πνεύμα της αληθείας ο Ιησούς λέει: «ὑμεῖς δὲ γινώσκετε αὐτό, ὅτι παρ' ὑμῖν μένει». Τα λόγια αυτά είναι εντυπωσιακά. Σε κανένα άλλο σημείο του 4^ου Ευαγγελίου ο Ιησούς δεν λέγει στους μαθητές του ότι το Πνεύμα βρίσκεται ήδη ανάμεσά τους· στον στ. 7,39 μάλιστα είχε δηλώσει ότι «οὔπω γὰρ ἦν Πνεῦμα Ἅγιον». Η δε επιμονή του κατά τον Μυστικό Δείπνο στην ανάγκη να γνωρίσουν οι μαθητές το Πνεύμα είναι εξίσου παράξενη. Διότι έως εκείνη την στιγμή ο Ιωάννης υπογράμμιζε κυρίως την αδυναμία των μαθητών να κατανοήσουν κάποια ενέργεια ή κάποιο λόγο του Ιησού (οὐκ έγνωσαν, 12,16· 13,7.12.28· 14,7.9).

     Αλλά η στάση τους απέναντι στον Ιησού είναι πολύ διαφορετική από αυτήν των Ιουδαίων και του κόσμου. Από την αρχή του Ευαγγελίου ο Ιωάννης παρατηρεί ότι «οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν» (2,11). Μετά την ομιλία περί της Θείας Ευχαριστίας, που έθετε σε δοκιμασία την πίστη των μαθητών: «Τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει;», ο Πέτρος είχε δηλώσει εξ ονόματος των μαθητών: «καὶ ἡμεῖς πεπιστεύκαμεν καὶ ἐγνώκαμεν ὅτι σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος»  (6,69). Οι λόγοι μετά τον Μυστικό Δείπνο είναι νέες αποκαλύψεις απευθυνόμενες στους μαθητές. Δεν μας εκπλήσσει επομένως που ο Ιησούς, μιλώντας για τον Θεό λέει: «καὶ ἀπ' ἄρτι γινώσκετε αὐτὸν καὶ ἑωράκατε αὐτόν» (14,7). Τον γνωρίζουν και τον βλέπουν διότι «βλέπουν» τον Πατέρα στο πρόσωπο του Ιησού (στ. 9-10). Με τον ίδιο τρόπο πρέπει να αντιληφθούμε και την δήλωση σχετικά με το Πνεύμα που ακολουθεί: «ὑμεῖς δὲ γινώσκετε αὐτό, ὅτι παρ' ὑμῖν μένει καὶ ἐν ὑμῖν ἔσται». Θα πρέπει να θυμηθούμε αυτό που είπαμε προηγουμένως, σχετικά με τον κόσμο, ως προς την παρουσία του Πνεύματος στο πρόσωπο και στο έργο του Ιησού. Σε αυτό το έργο και κυρίως στους λόγους του Ιησού, είναι εμφανής ήδη σε κάποιο βαθμό, η παρουσία του Πνεύματος. Η ακριβής διατύπωση του στ.7,39 δεν θα πρέπει να δημιουργεί αμφιβολίες: το γεγονός ότι η πλήρης διάχυση του Πνεύματος δεν ήταν δυνατή πριν από τον δοξασμό του Ιησού δεν σημαίνει ότι προηγουμένως ήταν ανύπαρκτη. Στην Παλαιά Διαθήκη τίθεται σε αντιστοιχία ο λόγος του Θεού με το πνεύμα του (Ψαλ. 33,6· Ησαΐας 34,16). Κατά μείζονα λόγο θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το Πνεύμα είναι κατά κάποιο τρόπο παρόν στους λόγους του Ιησού (6,63). Εξ άλλου ακόμη και οι στίχοι 7,37-39, παρότι εκ πρώτης όψεως φαίνονται να αντιτίθενται σ’ αυτή την ερμηνεία στην ουσία την υποστηρίζουν: «ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, καθὼς εἶπεν ἡ γραφή, ποταμοὶ ἐκ τῆς κοιλίας αὐτοῦ ῥεύσουσιν ὕδατος ζῶντος». Όπως θα αποδείξουμε κατά την μελέτη του στ. 4,10-14, το ζων ύδωρ δεν υποδεικνύει άμεσα το Άγιο Πνεύμα, αλλά την αποκάλυψη του ίδιου του Ιησού. Οι πιστοί θα πρέπει να «πιούν» (7,37) από το ζων ύδωρ, η αποκάλυψη θα πρέπει να αφομοιωθεί· ο Ιησούς καλεί του ανθρώπους να «πιστεύσουν» σ’ αυτόν (ο όρος επανέρχεται δύο φορές στους στ. 38 και 39). Ασφαλώς η αποκάλυψή του θα γίνει πλήρως αποδεκτή μετά την ανάστασή του, όταν έλθει το Άγιο Πνεύμα. Αλλά ήδη από την εποχή του Ιησού οι μαθητές άρχισαν να πιστεύουν σ’ αυτόν. Οι λόγοι του ήσαν ήδη πνεύμα και ζωή (3,34· 6,63)· το Πνεύμα ενεργούσε ήδη δια των λόγων του. Οι μαθητές ήσαν ήδη σε επαφή με το Πνεύμα πριν από το Πάσχα, όταν άρχισαν να πιστεύουν στον Ιησού· είχαν αρχίσει να διδάσκονται την παρουσία και την ενέργεια του Πνεύματος σ’ αυτόν. Έτσι ο Ιησούς μπορούσε να λέγει στον Μυστικό Δείπνο ότι είχαν ήδη την γνώση του Πνεύματος: γνώση υποτυπώδη, αλλά εμμέσως υπαρκτή και επιδεχόμενη τελειοποίηση, όπως το υπονοεί και τον ρήμα γιγνώσκειν (14,17), και ο ενεστώτας χρόνος στον οποίο εμφανίζεται· γνώση  πραγματική, η οποία είναι επαρκής για να λάβουν οι μαθητές την δωρεά του Πνεύματος.

     Την ερμηνεία αυτής της αρχικής γνώσεως της σημασίας του Πνεύματος την προσφέρει εξ άλλου ο ίδιος ο Ιησούς λέγοντας: «ὅτι παρ' ὑμῖν μένει». Το Πνεύμα «παραμένει εις αυτούς». Και εδώ επίσης το ρήμα που εξέρχεται από τα χείλη του Ιησού βρίσκεται σε ενεστώτα χρόνο, γεγονός που σημαίνει ότι το Πνεύμα είναι ήδη παρόν πριν από την ανάσταση. Την ίδια αντίληψη εκφράζει και η πρόθεση παρά με δοτική πτώση· η πρόθεση αυτή, όπως και το ρήμα θεωρεῖν, δεν εμφανίζεται πουθενά αλλού στην Κ. Δ. σε σχέση με το Πνεύμα. Αλλά ο Ιωάννης την χρησιμοποιεί επανειλημμένα σε σχέση με τον Ιησού (1,39· 4,40)· στο τέλος δε αυτής της πρώτης αποχαιρετιστήριας ομιλίας, ο ίδιος ο Ιησούς, απευθυνόμενος στους μαθητές του θα πει: «Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν παρ' ὑμῖν μένων». Παρατηρούμε επίσης ότι σε καθένα από αυτά τα τρία κείμενα (1,39· 4,40 και 14,25) η πρόθεση παρά συνοδεύεται από τον ρήμα μένειν, ακριβώς όπως και στον στ. 14,17. Γίνεται επομένως εμφανές ότι η έκφραση που χρησιμοποιείται εδώ για το Πνεύμα, παρ' ὑμῖν μένει (ίδια με αυτήν που συναντάμε αργότερα σε σχέση με τον Ιησού: παρ' ὑμῖν μένων, 14,25) υποδεικνύει την παρουσία του Πνεύματος παρά των μαθητών, στο πρόσωπο του ίδιου του Ιησού κατά τον επίγειο βίο του: δι’ αυτού ευρίσκετο ήδη «ανάμεσά τους». Πρέπει επομένως να αποκλείσουμε την ερμηνεία ορισμένων συγγραφέων, οι οποίοι παρότι σέβονται την γραμματολογική μορφή του ενεστώτα στα ρήματα γιγνώσκετε και μένει, τους αποδίδουν το νόημα του επικείμενου μέλλοντος: ότι δηλαδή ο Ιησούς αναφέρεται ήδη στους χρόνους της Εκκλησίας. Αντίθετα, ο ενεστώτας αυτών των ρημάτων υποδηλώνει προφανώς τον χρόνο της επίγειας παρουσίας του Ιησού.

     Σ’ αυτή την περίπτωση, όπως είπαμε και στην αρχή, θα πρέπει να αποσπάσουμε το τελευταίο τμήμα του στ. 17 (καὶ ἐν ὑμῖν ἔσται), από την φράση που προηγείται (ὅτι παρ' ὑμῖν μένει)· δεν μπορούμε δηλαδή να εξαρτήσουμε από το ὅτι την φράση «θα είναι μεταξύ σας». Διότι αυτή ανοίγει μια καινούργια προοπτική. Διότι η μορφή του μέλλοντος αυτού του ρήματος –καθώς και των άλλων ρημάτων του αποσπάσματος (στ.16) – υποδηλώνει τον χρόνο μετά την Ανάσταση. Όπως λέει πολύ εύστοχα ο Godet: «Ολόκληρο το νόημα του κειμένου περιλαμβάνεται στην αντίθεση ανάμεσα στον ενεστώτα  του μένων για τον Χριστό (στ. 25) και του μέλλοντος ἔσται». Η υπόσχεση του Ιησού για την εσωτερική παρουσία του Παρακλήτου (ἐν ὑμῖν ἔσται) αναφέρεται άμεσα στους χρόνους μετά το Πάσχα, στους χρόνους της Εκκλησίας.

4. Η υπόσχεση

     1. Στις επόμενες υποσχέσεις ο Παράκλητος απλώς «πέμπεται» (14,26) ή «έρχεται» (16,8.13)· μόνο στην πρώτη υπόσχεση γίνεται λόγος για δωρεά του Πατρός: «καὶ ἐγὼ ἐρωτήσω τὸν πατέρα καὶ ἄλλον παράκλητον δώσει ὑμῖν» (14,16). Το ρήμα διδόναι χρησιμοποιείται συχνά στους πρώτους χρόνους της Εκκλησία για να προσδιορίσει μια «δωρεά» του Πνεύματος. Ο Ιωάννης το χρησιμοποιεί με ιδιαίτερη έμφαση: υπογραμμίζει έτσι την δωρεάν προσφορά των αγαθών της σωτηρίας, και ιδιαιτέρως αυτής της ίδιας της δωρεάς του Παρακλήτου· αλλά η έκφραση δώσει ὑμῖν, υπονοεί επίσης, πιστεύουμε, ότι αυτή η δωρεά του Πνεύματος καθίσταται μια εσωτερική κατάκτηση των πιστών, το δικό τους αγαθό.

     2. Το Πνεύμα της αλήθειας προσφέρεται στους πιστούς εἰς τὸν αἰῶνα. Η διατύπωση αυτή επανέρχεται συχνά στον Ιωάννη, αλλά το νόημά της διαφέρει κατά περίπτωση. Σημαίνει μήπως ότι η δωρεά του Πνεύματος θα παραμείνει έως τη μέλλουσα ζωή, ή απλώς ότι η υπόσχεση ισχύει «για πάντα», δηλαδή έως τους έσχατους χρόνους; Το σύνολο των σύγχρονων ερμηνευτών υποστηρίζει την δεύτερη εκδοχή. Στις πέντε υποσχέσεις του Παρακλήτου η ενέργεια του Πνεύματος αφορά πάντοτε την επίγεια ζωή των μαθητών· πουθενά δεν γίνεται λόγος για το επέκεινα. Και επειδή εξ άλλου ο Παράκλητος δίδεται εν όψει του μεγάλου δικαστηρίου μεταξύ του Ιησού και του κόσμου, η μόνη άμεση πραγματικότητα αφορά στην μετέπειτα ζωή των μαθητών εντός της Εκκλησίας και στην αντίθεσή τους στον κόσμο· μια αντίστοιχη κατάσταση δεν μπορεί να υπάρξει πέραν αυτή της ζωής.

     Μπορούμε να ανασύρουμε ένα επιχείρημα από τον παραλληλισμό του αποσπάσματος αυτού με έναν στίχο της 2^ης Επιστολής:

             Ιωάννης 14,16                                        2^η Επιστολή του Ιωάννη 2

ἵνα (τὸ Πνεῦμα τῆς ἀ λ η θ ε ί α ς)                     η  ἀ λ ή θ ε ι α

      μένει μεθ' ὑμῶν                                              μεθ' ἡμῶν ἔσται

      εἰς τὸν αἰῶνα                                                     εἰς τὸν  αἰῶνα                                         

Από τις 14 φορές που  συναντάται η έκφραση εἰς τὸν αἰῶνα στο κείμενο του Ιωάννη, είναι οι μοναδικές δύο στις οποίες αφορά την παραμονή πλησίον των μαθητών (μεθ' ἡμῶν ἔσται), είτε της ίδιας της αλήθειας (1^η Επ. 2), είτε του Πνεύματος της αληθείας (14,16). Η σχέση των δύο αποσπασμάτων είναι προφανής.  Επιπλέον, στον επόμενο στίχο της Επιστολής ο συγγραφές υπόσχεται στους χριστιανούς την διαρκή απόκτηση και άλλων πνευματικών αγαθών: «χάρη, έλεος και ειρήνη…»· αντικείμενό της είναι η καθημερινή πρακτικής της χριστιανικής ζωής, σε μια εσχατολογική προοπτική. Το αυτό ισχύει και για την αλήθεια στον στ. 2, και παράλληλα στον στ. 14,16 σε ότι αφορά στο Πνεύμα της αληθείας (παρότι δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε τελείως μια επέκταση στο επέκεινα).

     Όταν ο Ιησούς αναγγέλλει ότι το Πνεύμα της αληθείας θα μένει με τους δικούς του εἰς τὸν αἰῶνα, θα πρέπει να κατανοήσουμε τους λόγους του όχι μόνο με την στενή έννοια της παρουσίας του κατά το σύντομο διάστημα της ζωής των μαθητών, αλλά επίσης και για το σύνολο του παρόντος αιώνος, για ολόκληρη των διάρκεια των χρόνων της Εκκλησίας. Ξαναβρίσκουμε εδώ την αντίθεση που συναντήσαμε προηγουμένως σχετικά με την διαδοχή των δύο «Παρακλήτων»: την αντίθεση, την διαφοροποίηση των δύο χρόνων της αποκαλύψεως, αυτόν του Ιησού και τον χρόνο του Πνεύματος. Ανάμεσα στην αναχώρηση του Ιησού και τον μέλλοντα αιώνα θα εκτυλιχθεί ολόκληρος ο χρόνος της Εκκλησίας: θα πρόκειται αποκλειστικά για τον χρόνο του Παράκλητου.

     3. Ορισμένοι συγγραφείς απέδωσαν ιδιαίτερη σημασία σε ένα παιχνίδι των προθέσεων σε αυτή την πρώτη υπόσχεση. Ακλουθώντας την πορεία του κειμένου, μας δίνεται εκ πρώτης όψεως η εντύπωση ότι υπάρχει μια πραγματική πρόοδος στον τρόπο της παρουσίας του Πνεύματος: μεθ' ὑμῶν (στ.16β), παρ' ὑμῖν  (στ.17δ), ἐν ὑμῖν  (στ.17ε)· η πρώτη θα μπορούσε να σημαίνει την συμπαράσταση, η δεύτερη μια στενή και οικεία παρουσία, και η Τρίτη την πραγματική ενοίκηση του Πνεύματος στις καρδιές των πιστών. Δυστυχώς αυτή η ωραία κατασκευή είναι απατηλή· παραβλέπει ότι η δεύτερη διατύπωση (παρ' ὑμῖν ) αναφέρεται στον Ιησού, και ότι μόνο η πρώτη και η τρίτη (μεθ' ὑμῶν και ἐν ὑμῖν ) αφορά άμεσα την μελλοντική ενέργεια του Πνεύματος. Η σχέση των τριών προθέσεων είναι επομένως η ακόλουθη: στο παρόν, ζώντος του Ιησού, το Πνεύμα παραμένει «παρά» των μαθητών, στο πρόσωπο του «Δασκάλου» τους· αργότερα θα τους δωριθεί από τον Πατέρα, ως ένας άλλος Παράκλητος που θα είναι «μαζί» τους· θα είναι όμως και «εντός» τους. Πρέπει λοιπόν να ερευνήσουμε λεπτομερέστερα την ακριβή σημασία αυτών των δύο προθέσεων μετά και ἐν, που ορίζουν τον καθαυτό τρόπο της μελλοντικής παρουσίας του Πνεύματος στην ζωή των μαθητών.

     Η πιο σημαντική είναι κατά μια έννοια η πρώτη, διότι δι’ αυτής διατυπώνεται το άμεσο αντικείμενο της υποσχέσεως: «ἄλλον παράκλητον δώσει ὑμῖν, (ο Πατήρ) ἵνα μένει μεθ' ὑμῶν εἰς τὸν αἰῶνα». Από ότι φαίνεται αυτή η διατύπωση δεν περιγράφει μόνο μια οικεία παρουσία του Πνεύματος στο πλευρό των μαθητών, σαν να επρόκειτο για μια ανάλογη παρουσία με αυτήν του Ιησού παρά των οικείων του, κατά την διάρκεια της επίγειας ζωής του. Θα πρέπει να της προσδώσουμε το νόημα της συνδρομής, της συμπαράστασης. Όπως ακριβώς και ο Ιησούς, όταν ήταν «μαζί» με τους μαθητές του, τους προστάτεψε (17,12), έτσι και το Πνεύμα-Παράκλητος θα μείνει αιωνίως «μαζί» με τους πιστούς: σε όλη την διάρκεια της επίγειας ύπαρξης της, η Εκκλησία θα βασίζεται στην «συνδρομή» του. Με αυτή την έννοια η πρόθεση μετά μας εισάγει έμμεσα σε μια διένεξη, μια αντιπαράθεση την οποία οι μαθητές καλούνται να υπερβούν. Όπως είδαμε προηγουμένως, υπάρχει εδώ το νόημα της αντιπαράθεσης ανάμεσα στους μαθητές και τον κόσμο: πρόκειται για το ζήτημα του «μεγάλου δικαστηρίου». Είναι λοιπόν εμφανές για ποιόν λόγο, ήδη από την πρώτη υπόσχεση, εμφανίζεται το δικανικό περιεχόμενο της αποστολής  του «Παρακλήτου», και ο ρόλος της συνδρομής. Αφ ετέρου αυτός ο «άλλος Παράκλητος» αποκτά ταυτόχρονα ένα δεύτερο όνομα, «το Πνεύμα της αληθείας», διότι αυτή η συνδρομή του Πνεύματος συνίσταται ακριβώς στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των μαθητών στην αλήθεια του Ιησού. Αυτό το θέμα θα αναπτυχθεί εκτενέστερα στις υποσχέσεις που ακολουθούν.

     Η άλλη όψη της μελλούσης ενέργειας του Πνεύματος στο πλευρό των μαθητών περιγράφεται με τις τελευταίες λέξεις του στ. 17: «καὶ ἐν ὑμῖν ἔσται». Όπως αναφέραμε προηγουμένως αυτό το τμήμα της πρότασης δεν εξαρτάται πλέον από το ὅτι· διακρίνουμε εδώ δύο διαδοχικά στάδια του τρόπου παρουσίας του Πνεύματος: το πρώτο είναι αυτό της παρουσίας του Ιησού· το δεύτερο της παρουσίας του Πνεύματος στην Εκκλησία. Στην διάρκεια της επίγειας παρουσίας του Ιησού, το Πνεύμα βρισκόταν ήδη στο πλευρό τους (παρ' ὑμῖν), στο πρόσωπο του ίδιου του Ιησού, πλησίον του οποίο ζούσαν· στη συνέχεια, το Πνεύμα της αληθείας θα βρίσκεται πραγματικά εντός τους (ἐν ὑμῖν). Στους χρόνους που έρχονται ο Ιησούς υπόσχεται έναν καινούργιο τρόπο παρουσίας της ενέργειας του Πνεύματος: μια ενέργεια και μια παρουσία περισσότερο οικεία, εσωτερική και άμεση· το Πνεύμα θα ενεργεί μέσα στις καρδιές τους. Αυτή την πλήρη διάχυση του Παρακλήτου, αυτή την ενέργεια του Πνεύματος σε βάθος, μετά τον δοξασμό του Ιησού, εκφράζει το κείμενο του στ. 7,39, σχετικά με τον Πνεύμα που θα ελάμβαναν αυτοί που πίστεψαν σ’ αυτόν.

     4. Μπορούμε επομένως να συνοψίσουμε σε δύο κύρια χαρακτηριστικά αυτόν τον μελλοντικό ρόλο του Παράκλητου, όπως περιγράφεται στην πρώτη υπόσχεση. Αφ’ ενός θα είναι ένας ρόλος συνδρομής: στην καίρια ρήξη που θα αντιπαραθέσει τους μαθητές στον κόσμο, ο Παράκλητος θα τους βοηθήσει να νικήσουν τον κόσμο (1^η Επ. 5,4)· αυτή είναι η καθαυτό «δικανική» πλευρά του ρόλου του. Αφ ετέρου η ενέργειά του θα έχει έναν χαρακτήρα καθαρά εσωτερικό, τον οποίο θα εκδηλώσει ως Πνεύμα της αληθείας (1^η Επ. 5,6) και ο οποίος συνίσταται αποκλειστικά στην εδραίωση της πίστης των μαθητών του Ιησού· στο σημείο αυτό αποκαλύπτεται η καθαυτό «θεολογική» όψη του μεγάλου δικαστηρίου.

     «καὶ ἐγὼ ἐρωτήσω τὸν πατέρα καὶ ἄλλον παράκλητον δώσει ὑμῖν, ἵνα μένει μεθ' ὑμῶν εἰς τὸν αἰῶνα, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ ὁ κόσμος οὐ δύναται λαβεῖν, ὅτι οὐ θεωρεῖ αὐτὸ οὐδὲ γινώσκει αὐτὸ· ὑμεῖς δὲ γινώσκετε αὐτό, ὅτι παρ' ὑμῖν μένει καὶ ἐν ὑμῖν ἔσται».

(συνεχίζεται)