Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (16)

Συνέχεια από: Δευτέρα 15 Οκτωβρίου 2018

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Του Adolf Trendelenburg.

Εισαγωγή τού Giovanni Reale!

         

19. Το πρόβλημα τής πληρότητος τού Πίνακος τών κατηγοριών.

     

  

Ότι ο Αριστοτέλης σκόπευε στην πληρότητα τού Πίνακος τών κατηγοριών είναι αληθοφανές!

          Και πράγματι, εάν η πρώτη κατηγορία ξαναδίνει τήν ιδιαίτερη ουσία, οι υπόλοιπες μάς ξαναδίνουν τούς τρόπους τής δομής, τής συστάσεως τού αισθητού Είναι, δηλαδή αυτού τό οποίο πέραν τής μορφής ή της ιδιαιτέρου ουσίας, ανήκει αναγκαίως στις αισθητές ουσίες. Με άλλους όρους, πέραν τής ουσίας, ακόμη και οι άλλες κατηγορίες είναι βασικές και επομένως ο αριθμός τους θα έπρεπε να καθορισθεί με κάποια ακρίβεια!

          Τα χωρία στα οποία ο Αριστοτέλης τις παραθέτει σαν δέκα είναι μόνον τα ακόλουθα:

          Στις Κατηγορίες : "Οι όροι οι λεγόμενοι χωρίς καμμία συμπλοκή σημαίνουν ο καθένας : ή ποσόν ή ποιόν ή πρός τί, ή πού ή πότε ή κείσθαι ή έχειν ή ποιείν ή πάσχειν". Έτσι για να μιλήσουμε συγκεκριμένα, ουσία είναι για παράδειγμα, άνθρωπος, "ιππος, ποσόν είναι το μήκος σαν δίπηχη, τρίπηχη, ποιόν δέ είναι σαν λευκόν, γραμματικόν πρός τί, σχέση είναι διπλάσιον, ήμισυ, μείζον, τόπος, που είναι, σαν στο Λύκειο, πότε δέ, χρόνος, είναι χθές πέρυσι, κείσθαι δέ είναι σαν κάθεται, είναι ξαπλωμένος, έχειν είναι σαν υποδέδεται (έχει παπούτσια), είναι οπλισμένος, ποιείν δέ είναι σαν τέμνειν, κόβειν, καίειν, πάσχειν τέλος είναι σαν τέμνεσθαι, και έσθαι. (Κατηγορίες 4,1 b 25-2 α 4).

          Στα Τοπικά, 19,103 b 20-25 : Πρέπει να ξεχωρίσουμε τώρα (διορίσασθαι) τα γένη τών κατηγοριών στα οποία ενυπάρχουν (υπάρχουσιν) τα τέσσερα αναφερθέντα κατηγορήματα: είναι δέ αυτά δέκα τον αριθμόν, τί εστί ποσόν, ποιόν, πρός τί, πού, πότε, κείσθαι, έχειν, ποιείν, πάσχειν. Το συμβεβηκός (το τυχαίο) και το γένος, και το ίδιον και ο ορισμός θα είναι σε μία απο αυτές τις κατηγορίες!

          Μέσα στο πλαίσιο τού Καντιανού συστήματος είναι αυτονόητη και βάσιμη η απαίτηση τής πληρότητος τού πίνακος, καθώς το πνεύμα δέν πρέπει να βγεί έξω απο τον εαυτό του για να βρεί τις κατηγορίες, οι οποίες είναι ακριβώς οι τρόποι του και τα συστατικά του! Στο πλαισιο όμως ενός ρεαλιστικού συστήματος όπου οι κατηγορίες δέν είναι οι τρόποι τής σκέψης, αλλά τού αισθητού όντος (Είναι) η απαίτηση τής πληρότητος είναι μάλλον επικίνδυνη!

          Διότι πράγματι, ενώ στο πλαίσιο ενός ιδεαλιστικού συστήματος, η απαγωγή συμβαίνει ανεξαρτήτως τής εμπειρίας, δηλαδή a'priori, στο πλαίσιο ενός ρεαλιστικού συστήματος, σαν το αριστοτελικό, η απαγωγή (ο συλλογισμός, το συμπέρασμα) τών κατηγοριών δέν μπορεί να συμβεί παρά μόνον με ένα είδος σύνθετης μεθόδου, με μία πρόοδο δηλαδή μειώσεως, ελαττώσεως τών διαφόρων τρόπων υπάρξεως (είναι) τών αισθητών, εμπειρικώς (a'posteriori) διαπιστωμένων! Στο φώς τού κριτηρίου πού υποδείξαμε σαν καθοδηγητική γραμμή (a'priori ).

          Η απαγωγή των κατηγοριών δέν μπορεί λοιπόν παρά να εμφανισθεί σαν μία ανάλυση τής αισθητής εμπειρίας στο φώς τής μεταφυσικής αρχής τής διακρίσεως και τού καθορισμού τών σημασιών τού Είναι.

         
20. Συμπεράσματα!

          
Συμπερασματικά λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι δέν είναι αλήθεια πώς ο Αριστοτέλης δέν διέθετε μία καθοδηγητική γραμμή για την ανακάλυψη και την απαγωγή τών κατηγοριών του, όπως το θέλει ο Κάντ! Ούτε είναι αλήθεια όπως το νομίζει ο Τρεντέλενμπουργκ-ο οποίος διεκδίκησε παρ'όλα αυτά μία καθοδηγητική γραμμή-ότι η απαγωγή τών κατηγοριών έγινε με καθοριστικό τρόπο μέσω υπολογισμών γραμματικής  υφής δηλαδή διά αναλύσεως και αποσυνθέσεως τής απλής προτάσεως. Ούτε είναι αλήθεια όπως το θέλει ο Apelt, ότι οι κατηγορίες γεννήθηκαν βασικώς απο την ανάλυση τής λογικής κρίσης!

          Διότι οι κατηγορίες είναι πρώτα απ'όλα φιγούρες τής μεταφυσικής και η θεμελιώδης τους αξία είναι οντολογική επομένως η καθοδηγητική γραμμή η οποία θα οδήγησε τον Αριστοτέλη στην ανακάλυψη τους και την απαγωγή τους είναι κυρίως οντολογική. Ο Σταγειρίτης βασίστηκε κατά κύριο λόγο σε υπολογισμούς γύρω απο την σύσταση τού Είναι γενικώς και ιδιαιτέρως τής αισθητής ουσίας σαν σύνολο ύλης και μορφής και στους τρόπους με τους οποίους η συνάντηση αυτών των δύο συστατικών πραγματοποιείται σύμφωνα με ακριβείς διακλαδώσεις! Φυσικά δέν αποκλείεται καθόλου να δέχθηκε επιρροές από υπολογισμούς γραμματικούς και λογικούς. Αλλά η τελική θεμελίωση τού δόγματος τών κατηγοριών τού Αριστοτέλη βρίσκεται στην οντολογία του!

          Σχετικά με την ασφάλεια πληρότητος που μπορεί να εξασφαλίσει αυτό το κριτήριο τό ξαναλέμε: η μεγάλη δυσκολία, αν όχι και η αδυναμία να απαχθούν (της απαγωγής) με ακρίβεια οι κατηγορίες ώστε να αποτελέσουν έναν πλήρη πίνακα, οφείλεται στο a'posteriori στοιχείο το οποίο εισάγεται στην απαγωγή. Αλλά αυτό δέν αποτελεί ένα όριο ούτε για τον Αριστοτέλη, ούτε για τον ρεαλισμό του, αλλά είναι μάλλον ένα όριο του ανθρώπου, μάλιστα δέ τής ανθρώπινης νοήσεως, η οποία δέν είναι η δημιουργός ούτε τής εμπειρίας, ούτε των μορφών τής εμπειρίας.

          Ακόμη περισσότερο απο άλλες θεωρίες του, όσον αφορά την ιδιαίτερη μανιέρα (στύλ) με την οποία ο Αριστοτέλης χειρίστηκε την προβληματική τών κατηγοριών, αναδύεται ξεκάθαρα εκείνο το πλέξιμο με δομικό, συστατικό τρόπο, σ'αυτήν, το εμπειρικό στοιχείο με το εννοιολογικό.

          Προσπάθησε μία συνθετική μεσολάβηση ανάμεσα στον νατουραλισμό τών φυσικών φιλοσόφων και τον ιδεαλισμό τών πλατωνικών, προσπαθώντας να μήν αφήσει κανένα προνόμιο στις θέσεις τής μίας πλευράς εις βάρος τής άλλης. Ο Αριστοτέλης αναζήτησε πάντοτε να ερμηνεύσει θεωρητικά την εμπειρία με την μεγαλύτερη ακρίβεια στο επίπεδο τού στοχασμού αλλά χωρίς να την βιάσει ποτέ του!

          Αυτό είναι το εμβληματικό ίχνος τού μεταφυσικού του ρεαλισμού!

  
ΤΕΛΟΣ Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ.

Συνεχίζεται (Με το καθαυτό  κείμενο).

Αμέθυστος.