Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (15)

Συνέχεια από: Παρασκευή 8 Ιουνίου 2018

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Του Adolf Trendelenburg.

Εισαγωγή τού Giovanni Reale.

            
18. Ένα σημείο-κλειδί τών προφορικών διδασκαλιών τού Πλάτωνος το οποίο μπορεί να εξηγήσει την γένεση τής θεωρίας τών κατηγοριών τού Αριστοτέλη και τήν οντολογική τους διάσταση!

       

     Απο την έμμεση πλατωνική παράδοση (Σέξτος Εμπειρικός, Κατά Μαθηματικών Χ, 248-283). προκύπτει ότι ο Πλάτων στα μαθήματά του, στο εσωτερικό τής Ακαδημίας, διέγραφε ένα ερμηνευτικό σχήμα το οποίο επεκτεινόταν σε όλη την πραγματικότητα, το οποίο περιείχε μία αληθινή κατηγοριακή δομή σε υπέρτατα γένη!

            Ο Paul Wilpert (1949) υπήρξε ο πρώτος μελετητής ο οποίος κατόρθωσε να επαναπροτείνει στον αιώνα μας αυτές τις προφορικές διδασκαλίες, στην προσοχη τών μελετητών, και η σχολή τής Tubinga τούς έδωσε το σωστό βάθος και φανέρωσε το μεταφυσικό τους μέγεθος, όπως γνωρίζουμε.
 Ιδού ένα σχήμα το οποίο δείχνει αυτή την κατηγοριακή διαίρεση.

1. καθ'αυτά. (π.χ. άνθρωπος, άλογο, γή, νερό.)

                                             

			2α. αντικρυνά αντίθετα (π.χ. ζωή-θάνατος, ακίνητο-κινητό, συμφέρον-ασύμφορο!)

 

2β. Συσχετιζόμενα (π.χ. μεγάλο-μικρό, υψηλό-χαμηλό, αριστερό-δεξιό...)

2. Όντα που βρίσκονται σε σχέση με άλλα χωρίζονται σε:

Τα όντα χωρίζονται σε:

Μπορεί να εκπλαγούμε απο την διάκριση αντίθετα και συσχετιζόμενα, δεδομένου ότι και τα δύο είναι όντα-σε σχέση-με-άλλα.

            Στην πραγματικότητα τα πρώτα ξεχωρίζουν καθαρά απο τα δεύτερα. Και πράγματι τα αντίθετα (2α) δέν υφίστανται μαζί και η εξαφάνιση τού ενός απο τα αντίθετα συμπίπτει με την παραγωγή τού άλλου (αν σκεφθούμε για παράδειγμα τα αντίθετα ζωή και θάνατος, κινητό, ακίνητο). Αντιθέτως τα συσχετιζόμενα (2β) χαρακτηρίζονται απο την συνύπαρξη και απο την ταυτόχρονη και αμοιβαία εξαφάνιση (δέν υπάρχει υψηλό εάν δέν υπάρχει το χαμηλό, δέν υπάρχει το δεξιό χωρίς το αριστερό.

            Επι πλέον τα πρώτα (2α) δέν δέχονται ένα ενδιάμεσο όρο (δέν υπάρχει μέσον ανάμεσα στο ζωντανό και στο νεκρό), ενώ τα δεύτερα δέχονται (ανάμεσα στο μεγαλο και στο μικρό υπάρχει στο μέσον το ίσο, ανάμεσα στο περισσότερο και στο λιγότερο υπάρχει στο μέσον το αρκετό, ανάμεσα στο υψηλό και στο βαθύ υπάρχει το αρμονικό).

            Αυτό το μοίρασμα τών κατηγοριών τών όντων είχε σαν σκοπό να φανεί πώς τα πράγματα μέσω συνεχών αναβαθμών απλοποιήσεως, επανέρχονται στις υπέρτατες αρχές τού Ενός και τής Δυάδος.

            1) Τα καθαυτά όντα, που είναι οι ουσίες, ανήκουν στο υπέρτατο γένος τής ενότητος. Και πράγματι τα ουσιώδη όντα είναι όντα τελείως διαφοροποιημένα, ορισμένα και καθορισμένα. Με χαρακτήρες οι οποίοι εξαρτώνται απο την ενότητα!

            2α). Τα όντα τα οποία βρίσκονται μεταξύ τους σε σχέση, αντιθέτως, ανήκουν στο γένος τού ίσου και του άνισου (διαφορετικού). Το πρώτο μέλος αυτής τής σειράς δέν εξαρτάται απο το περισσότερο και το λιγότερο, ενώ το δεύτερο εξαρτάται. Για παράδειγμα, ενώ αυτό που είναι ακίνητο δέν μπορεί να είναι πάνω κάτω ακίνητο και αναλόγως το συμφέρον δέν μπορεί να είναι πάνω κάτω συμφέρον, αυτό που κινείται μπορεί να κινείται πάνω κάτω, όπως και το ασύμφορο! Απο αυτά τα γένη είναι δυνατόν να αναχθούμε ακόμη περισσότερο στις αρχές. Το ίσον επαναφέρεται στο Ένα, καθότι το Ένα αντιπροσωπεύει το ίσον  με τον εαυτό του μέ τήν απόλυτη σημασία! Το άνισο, όμως, καθότι εμπλέκει το περισσότερο και το λιγότερο, εμπλέκει το υπερβάλον και το υπολείπον και επομένως επαναφέρεται στην Δυάδα η οποία είναι υπερβολή και ελάττωμα με την πρωτογενή σημασία!

            2β). Τα όντα τα οποία συνιστούν ένα ζεύγος, συσχετιζόμενα υπονοούν μία επαναφορά στο υπερβολικό και στο ελαττωματικό, καθώς η αμοιβαία τους σχέση είναι συστατικώς απροσδιόριστη, καθότι κάθε όρος μπορεί να αναπτυχθεί ή να ελαττώσει και να γίνει επομένως περίπου!     

            Για παράδειγμα, στο ζευγάρι μεγάλο και μικρό, ο πρώτος όρος μπορεί να είναι περίπου, σε μία επόμενη στιγμή, απο όσο ήταν μία προηγούμενη στιγμή! Παρομοίως και ο δεύτερος. Το ίδιο ισχύει και για το υψηλό και το χαμηλό και για τα υπόλοιπα συσχετιζόμενα! Και πράγματι αυτός ο τύπος της σχέσης στηρίζεται στην απροσδιοριστία των δύο όρων. Αυτά τα όντα τίθενται κάτω απο το γένος τού υπερβολικού και του ελαττωματικού, το οποίο επαναφέρεται στην άπειρη Δυάδα!

            Ο Φιλίπ Μερλάν υπήρξε ο πρώτος μελετητής ο οποίος διέκρινε συγκεκριμένες και αναμφίβολες αναφορές πολύ σημαντικές τών Κατηγοριών τού Αριστοτέλη με τα δόγματα τού Πλάτωνος στα οποία αναφερθήκαμε!

            Συγκεκριμένα, ο Μερλάν, μάς δείχνει πώς για έξι κατηγορίες-ουσία, ποσότης, σχέση, ποιότης, πράξη και πάθος-επανέρχονται συνεχώς δύο προβλήματα: α) εάν τα πράγματα τα οποία υπεισέρχονται κάτω απο αυτές τις κατηγορίες έχουν ένα αντίθετο και β) εάν δέχονται ένα περισσότερο και λιγότερο με τις διάφορες έννοιες οι οποίες συνδέονται μαζί τους!

            Αυτά τα θέματα όπως είδαμε είναι στενά συνδυαζόμενα με τα θέματα του προσδιορισμού τής οντολογικής καταστάσεως τών ομάδων τών κατηγοριών (2α) και (2β) οι οποίες συζητούνται στα πλατωνικά προφορικά δόγματα. Κατά την άποψή μας θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τούς ενδιάμεσους όρους τους οποίους συζητούσε ο Πλάτων προκειμένου να καθορίσει την οντολογική κατάσταση τών ομάδων (2α) και (2β) οι οποίοι επανέρχονται στις κατηγορίες!

            Τέλος θεωρούμε απαραίτητο να δείξουμε πώς ακόμη και οι αριστοτελικές κατηγορίες, θεωρημένες οντολογικά, θα μπορούσαν να διακριθούν σε δύο ομάδες καθαρά διαφοροποιημένες, χαρακτηρισμένες, η πρώτη απο το είναι καθαυτό  και η δεύτερη απο το είναι αναφερόμενο σε άλλο!

            Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη καθαυτό όν είναι μόνον η ουσία (όπως και για τον Πλάτωνα) ενώ όλες οι άλλες κατηγορίες είναι απλώς αναφερόμενες σε άλλο, δηλαδή στην ίδια την ουσία (πρός την ουσίαν. Μετ. Γ, 2). Σ'αυτό το δεύτερο σημείο η προοπτική τού Αριστοτέλη είναι διαφορετική απο τού Πλάτωνος. Αλλά παρ'όλα αυτά ξεκινά απο την προοπτική τού Πλάτωνος!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.