Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (14)

Συνέχεια από: Σάββατο 2 Ιουνίου 2018

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Τού Adolf Trendelenburg.

          
Εισαγωγή τού Giovanni Reale.

          
17. Η κατηγορία τής ουσίας και τό ουσιώδες!

Πρίν ολοκληρώσουμε τήν εισαγωγή μάς ενδιαφέρει να ξεκαθαρίσουμε ακόμη ένα θέμα: Εάν οι κατηγορίες είναι ή δέν είναι ουσιώδεις, απαραίτητες, στα αισθητά πράγματα!

          Κάποιος ισχυρίσθηκε, για παράδειγμα, ότι οι κατηγορίες περικλείουν τούς χαρακτήρες τών πραγμάτων οι οποίοι δέν ανήκουν στο ουσιώδες, καθότι τα ουσιώδη συστατικά περιέχονται μόνον στο ιδιο τό ουσιώδες (στό τί εστίν)!

          Η παρατήρηση είναι καθαυτή αληθινή, αλλά είναι μερικώς αποδεκτή. Οι κατηγορίες δέν περιλαμβάνονται στο ιδιαίτερο ουσιώδες (τι εστίν), διότι είναι κοινές σε όλα τα αισθητά πράγματα, και επομένως δέν καθορίζουν-καθότι δέν ορίζουν-κανένα ιδιαιτέρως : Είναι όμως ουσιώδεις στο σύνολο, σαν σύνολο, στο μέτρο στο οποίο καταλήγουν να είναι καθοριστικές για το αισθητό σαν αισθητό!

          Την ίδια έννοια μπορούμε να την εκφράσουμε μ'αυτόν τον άλλο τρόπο: οι κατηγορίες δέν περιλαμβάνονται στο ουσιώδες, ακριβώς διότι το ουσιώδες (τί εστίν) ειναι μία απο τις κατηγορίες παρά το ότι η πιό σπουδαία, καθώς έχει, σε σχέση με τις άλλες, μία θέση ιδιαιτέρως προνομιακή.

          Το ουσιώδες (τί εστίν), το οποίο ξαναδίνει τήν οντολογική σύσταση, δηλαδή το θεμέλιο, το είδος, την μορφή, είναι η πρώτη κατηγορία. Διότι για τον Θεό είναι η μόνη ισχύουσα, καθώς σ'Αυτόν η μορφή είναι  καθαρή ύλης, το τί ήν, είναι άνευ ύλης και επομένως συμπίπτει τελείως με το Είναι και το ολοκληρώνει! Για τα αισθητά όμως, στα οποία η μορφή σχηματίζεται σαν μορφοποιούσα μία ύλη, δέν συμπίπτει ολοκληρωτικώς με το άτομο, το ξεχωριστό όν, και δέν εξαντλεί το Είναι. Στην αισθητή ουσία λοιπόν αναδύονται πλευρές οι οποίες δέν συμπεριλαμβάνονται αμέσως στην μορφή, και είναι ακριβώς χρέος τών κατηγοριών να καθορίσουν!
 Ίσως ο αναγνώστης φέρει τήν αντίρρηση ότι συνήθως εννοείται σαν πρώτη κατηγορία όχι το ουσιώδες αλλά η συγκεκριμένη αισθητή ουσία, το ξεχωριστό άτομο: αυτός ο άνθρωπος, αυτό το δένδρο, ή τουλάχιστον έτσι την εννοεί ο Αριστοτέλης στις κατηγορίες, όπου πρώτη ουσία λέγεται ακριβώς το ξεχωριστό άτομο! "Ουσία με την στενή έννοια, κυριώτατα και πρώτως και μάλιστα λέγεται αυτή η οποία δέν λέγεται κάποιου υποκειμένου ούτε εν υποκειμένω κάποιου έστιν, όπως για παράδειγμα ο τίς άνθρωπος ή ο τίς ιππος. (Κατηγορίες, V, 2 a 11).

          Αλλά ο Apelt απέδειξε, με μία προσεκτική έρευνα πολυάριθμων χωρίων τών διαφόρων έργων, πώς η πρώτη κατηγορία, πολύ συχνά, υποδεικνύεται απο τον Αριστοτέλη, με την έκφραση τί εστί, δηλαδή το ουσιώδες, επαναβεβαιώνοντας μ'αυτόν τον τρόπο φιλολογικώς εκείνο που καθαυτό , επιβάλλεται και μέσω τής λογικής (Μεταφ. 996 b 17, 1017 a 25, 1024 b 13,1027 b 32, 1028 a 11, 1054 a 23).

          Εδώ όμως εισερχόμαστε στο δύσκολο πρόβλημα, το οποίο είναι και το βασικό πρόβλημα τής αριστοτελικής μεταφυσικής, δηλαδή στο πρόβλημα τής ερμηνείας τής ουσίας! Φυσικά είναι αδύνατον να το διαπραγματευθούμε εδώ και γι'αυτό θα περιοριστούμε σε μερικά συμπεράσματα!

          Όχι μόνον με την σημασία τής κατηγορίας αλλά με την γενική σημασία, η πρώτη ουσία δέν είναι το εμπειρικό όν (άτομο). Ενάντια στα σύντομα και ανεπαρκή χωρία τών κατηγοριών υπάρχει όλη η Μεταφυσική, η οποία εννοεί την ουσία, την πρώτη ουσία, στην αληθινή της σημασία, σαν είδος και ουσιώδες, σάν είδος και το τί ήν είναι!     

          Σαν ένα δείγμα αποδείξεων ισχύουν τα ακόλουθα χωρία τού Αριστοτέλη! Στο έβδομο βιβλίο λέγεται: είδος δέ λέγω το τί ήν είναι εκάστου και την πρώτην ουσίαν, όπου είναι φανερή η εξίσωση πρώτη ουσία=το τί ήν είναι=είδος (Μετ. 1032 b Ι), και στην συνέχεια αμέσως. Λέγω δέ ουσίαν άνευ ύλης το τί ήν είναι, δηλαδή η πρώτη ουσία είναι η ουσία άνευ ύλης! (Μετ. 1032 b 14)

          Θα εγερθεί η αντίρρηση ότι στην Μεταφυσική η ουσία λέγεται επανειλημμένως τόδε τι και τόδε τι σημαίνει ακριβώς κάτι συγκεκριμένο και αυτό δέν μπορεί να είναι παρά το άτομο!

          Στην πραγματικότητα αυτό που εκφράζει το τόδε τί μιλώντας μεταφυσικά, δέν είναι ο εμπειρικός καθορισμός, αλλά ο καθορισμός τής μορφής (φόρμας), όπως τονίζεται στο όγδοο βιβλίο! Μετ. 1042 α 24: νύν δέ περι τών ομολογουμένων ουσιών επέλθωμεν: αύται δ' εισίν αι αισθηταί, αί δέ αισθηταί ουσίαι πάσαι ύλην έχουσιν, έστι δ' ουσία το υποκείμενον, άλλως μεν η ύλη [το οποίο κατά μία έννοια σημαίνει την ύλη] (ύλην δέ λέγω αυτό το οποίο δέν είναι κάτι το συγκεκριμένο ενεργεία, αλλά κάτι συγκεκριμένο μόνον εν δυνάμει-ύλην δέ λέγω ή μή τόδε τι ούσα ενεργεία δυνάμει έστι τόδε τι) άλλως δέ ο λόγος και η μορφή, ό τόδε τι όν τω λόγω χωριστόν έστιν (η οποία καθώς είναι κάτι το συγκεκριμένο (τόδε τι) μπορεί να ξεχωρίσει με τον λόγο, την σκέψη). Τρίτον δέ το εκ τούτων (το σύνθετο ύλης και μορφής και αυτό μόνον υπόκειται σε γένεση και φθορά και είναι χωριστόν απλώς (πραγματικώς), ενώ μερικές ουσίες εννοημένες σύμφωνα με την μορφή μερικές είναι χωριστές, ενώ άλλες δέν είναι-τών γάρ κατά τον λόγον ουσιών αί μέν αί δ' ού!

          Όπως βλέπουμε το τόδε τι, σ'αυτό το χωρίο αναφέρεται ακριβώς στην μορφή (στον λόγο και στην μορφή ) και χωρίζει, διακρίνεται καθαυτή, απο το συγκεκριμένο σύνολο ύλης και μορφής. Επομένως το τόδε τι είναι εδώ συνώνυμο όχι τού όντος (ατόμου) αλλά τής μορφής, τού είδους!

          Κατανοώντας τοιουτοτρόπως την πρώτη ουσία αφαιρείται απο τον Αριστοτέλη εκείνη η αντίφαση που του αποδίδεται πολλές φορές: ότι δηλαδή εάν η ουσία είναι το άτομο και εάν του καθαυτού ατόμου δέν υπάρχει γνώση, αλλά μόνον αίσθηση, η ουσία κατά συνέπειαν, καθαυτή, είναι άγνωστη και επομένως προκύπτει άγνωστο όλο το Είναι, το οποίο μειώνεται στην ουσία και επομένως καταρρέει όλη η Μεταφυσική! (Αναλυτικά ύστερα 1, 18, 81 b 6 : η αίσθηση ανήκει στα ξεχωριστά όντα και αυτών δέν μπορούμε να αποκτήσουμε επιστήμη-των γάρ καθ'έκαστον η αίσθησις ού γάρ ενδέχεται λαβείν αυτών την επιστήμην! Φυσικά, 15,189 α 6: Τα καθόλου γνωρίζονται μέσω τού λόγου, το μέν καθόλου κατά τον λόγον γνωριμον, το δε καθ' έκαστον κατά την αίσθησιν. Μετ. 1018 b 32: τα πράγματα που είναι πρότερα κατά τον λόγον είναι διαφορετικά απο εκείνα που είναι πρότερα κατά την αίσθηση-κατά μέν τον λόγον τα καθόλου πρότερα κατά δέ την αίσθησιν τα καθ' έκαστα!

          Εάν σαν πρώτη ουσία αντιθέτως εννοείται το είδος και το ουσιώδες, το τί ήν είναι, η απορία χάνεται τελείως στο τέταρτο βιβλίο όπου λέγεται: αλλά κατά το είδος άπαντα γιγνώσκομεν, και στο έβδομο: έχουμε επιστήμη ενός εκάστου όταν γνωρίζουμε το ουσιώδες-επιστήμη τε γάρ εκάστου έστιν όταν το τι ήν είναι εκείνω ειναι γνώμεν! (Μετ 1031 b 6).

          Το τί έστιν τής πρώτης κατηγορίας εκφράζει ακριβώς αυτό, το είδος και το τί ήν είναι!

          Σ'αυτό το πρόβλημα θα επιστρέψουμε μέσω μιάς άλλης εργασίας!

Συνεχίζεται

ΚΑΤΑΡΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ, ΤΗΝ ΨΥΧΗ, Η ΔΥΣΗ, ΑΝΑΓΚΑΣΤΗΚΕ ΝΑ ΒΑΛΕΙ ΣΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ, ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ.

Αμέθυστος.