ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ. (9)

Συνέχεια από: Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 2019

ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ. 

Τού Giovanni Reale.

IV. Τα μεταφυσικά συμπεράσματα της πραγματείας και με ποια σημασία τα «μικρά μυστήρια» του Αριστοτέλη, τα οποία ακολουθούνται σ’ αυτό το έργο μπορούν να θεωρηθούν εισαγωγή στα «μεγάλα μυστήρια».

Με το θεώρημα τού δευτέρου βιβλίου εισερχόμαστε στο μεταφυσικό θέμα το οποίο διαγράφει μία οντολογική σκάλα των όντων βάσει των κατηγοριών της κινήσεως και της ησυχίας: «..προκύπτει λοιπόν αυτονόητα ότι ούτε όλο είναι υποκείμενο σε κίνηση (υπάρχει πράγματι κάτι που δεν κινείται) ούτε όλο είναι σε κατάσταση ησυχίας (χωρίς κίνηση) διότι υπάρχουν πράγματα τα οποία κινούνται, ούτε υπάρχουν πράγματα σε αιώνια ακινησία, αλλά σε αιώνια κίνηση (διότι υπάρχουν και πράγματα τα οποία βρίσκονται πότε σε κίνηση, πότε σε ακινησία, όπως εκείνα τα οποία ξεκινώντας από ένα σημείο κινούνται για να φτάσουν ένα αντίθετο) ούτε όλο είναι σε κατάσταση προσωρινής ακινησίας ή κινήσεως (υπάρχει και αυτό το οποίο είναι ικανό αιώνιας κινήσεως και αυτό που παραμένει ακίνητο στον αιώνα).

Το θεώρημα 14 των στοιχείων της Θεολογίας αναδεικνύει μία ανάλογη προβληματική: «Πάν ότι υπάρχει ή είναι χωρίς κίνηση ή είναι υποκείμενο κινήσεως. Εάν είναι υποκείμενο κινήσεως, ή κινείται από μόνο του ή από άλλο. Εάν κινείται από μόνο του διαθέτει δική του κίνηση, εάν κινείται από άλλο κινείται χάρις στην εμπλοκή μιας εξωτερικής δύναμης. Κάθε πράγμα, λοιπόν, ή είναι χωρίς κίνηση, ή διαθέτει δική του κίνηση ή κινείται χάρις στην επέμβαση μιας άλλης εξωτερικής δυνάμεως».

Το προτελευταίο θεώρημα αποδεικνύει αντιθέτως, ότι οτιδήποτε κινείται, κινείται από άλλο. Τέλος το τελευταίο θεώρημα καταλήγει στην απόδειξη της υπάρξεως μιας πραγματικότητος η οποία αντιστοιχεί ακριβώς στο κινητό Ακίνητο, με μία υπογράμμιση της απείρου του δυνάμεως παρόν επίσης και στον Αριστοτέλη, αλλά εδώ πολλαπλασιασμένο!

Η κυκλική αέναη κίνηση-λέει ο Πρόκλος-πρέπει να έχει άπειρη δύναμη! Αλλά αυτή η δύναμη δεν μπορεί να ανήκει σε ένα σώμα. Επομένως δεν είναι ένα σώμα ο πρώτος αίτιος της κυκλικής κινήσεως. Έτσι λοιπόν είναι ασώματος και προικισμένος με άπειρη δύναμη (Θεώρημα 21).

ΑΥΤΟ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΣΥΝΕΠΑΓΕΤΑΙ ΤΗΝ ΡΑΦΗ, ΤΟΝ ΣΥΝΔΕΣΜΟ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ.

Ο Μαρίνος μας αναφέρει σχετικά μ ’αυτό, σε ένα χωρίο στο οποίο θα επιστρέψουμε στην συνέχεια: «Σε λιγότερο από δύο χρόνια (ο Πρόκλος) διάβασε μαζί μ ’αυτόν [Συριανό] όλα τα έργα του Αριστοτέλη, της λογικής, της ηθικής, της πολιτικής, της φυσικής και της Θεολογικής επιστήμης [της μεταφυσικής], η οποία είναι ανώτερη αυτών. Όταν γνώρισε αρκετά όλα αυτά τα έργα, τα οποία θεωρούνται σαν εισαγωγικά μυστήρια και κατωτέρας τάξεως τον οδήγησε στην μυσταγωγική θεωρία του Πλάτωνος, με τάξη και χωρίς να κάνει ένα βήμα πιο μακρύ από την γάμπα, σύμφωνα με τον λόγο της μαντείας. Τον κατέστησε μέτοχο, με τα αγνά μάτια της ψυχής και το αμόλυντο βλέπειν του νου, στις μυήσεις οι οποίες είναι αληθινά θεϊκής φύσεως και περιέχονται στα Πλατωνικά «έργα» (Μαρίνου, Πρόκλος, 13).

Ο Ritzenfeld ισχυρίζεται ότι τα στοιχεία της φυσικής ανήκουν ακριβώς σ ’αυτή την εποχή, αλλά δεν προσφέρει τις κατάλληλες αποδείξεις. Είναι αληθές όμως ότι η φιλοσοφική οπτική σύμφωνα με την οποία αναγιγνώσκεται η πραγματεία είναι αυτή η οποία δείχνεται από αυτό το χωρίο του Μαρίνου.

Ας έχουμε υπ’όψιν όμως και δύο ακόμη ουσιώδη σημεία. Η πρόσληψη υλικού από έναν φιλόσοφο του παρελθόντος δεν ήταν καθόλου, για τον Πρόκλο, μία οικειοποίηση ξένου υλικού, αλλά ήταν απλώς η επαναπρόταση μίας αλήθειας την οποία εκείνος ο φιλόσοφος είχε αποκτήσει μία φορά για πάντα, προς όφελος ενός κοινού αγαθού.

Και δεύτερον, ο Πρόκλος από τα αριστοτελικά έργα εκτιμούσε ιδιαιτέρως την Φυσική και το Όργανο, διότι στην ηθική, την πολιτική, την ψυχολογία και την μεταφυσική ο Πλάτων είχε κατακτήσει γι’ αυτόν πιο προχωρημένες θέσεις. Και η Φυσική και το όργανο είναι εισαγωγικά έργα. Η ίδια η φυσική είχε ξεπεραστεί από τον Τίμαιο, εκτός από την θεματική της κινήσεως, όπως ο ίδιος ο Πρόκλος το ομολογεί στο σχόλιό του στον Τίμαιο!

Παραμένει παρ’όλα αυτά μεγάλης σημασίας το γεγονός ότι ακριβώς για εκείνο το θέμα, όπως το φανερώσαμε στην ιστορία της φυσικής έχει στον Αριστοτέλη το δικό του παραδειγματικό σημείο αναφοράς, ο Πρόκλος διάλεξε ακριβώς τον Αριστοτέλη και προσπάθησε να τον ουσιοποιήσει σύμφωνα με την Ευκλείδεια ανάπτυξη, δηλαδή με τον πιο τέλειο τυπικό τρόπο που του ήταν δυνατόν.

Και αυτό δείχνει καθαρά με πόση σοβαρότητα και πόση προσπάθεια ο Πρόκλος τιμούσε εκείνα τα «μικρά μυστήρια» στα οποία, σύμφωνα με την νεοπλατωνική σχολή της Αθήνας κατέληγε η αριστοτελική φιλοσοφία.

Και από αυτά μπορούμε λοιπόν να περάσουμε στα ανώτερα «μεγάλα μυστήρια», τα οποία εισήγαγαν στο βάθος της φιλοσοφίας, πραγματευόμενοι τα Στοιχεία της Θεολογίας!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.