ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Enrico Berti
Βιβλία Λ,Μ,Ν - XII (C.C.6-10),XIII,XIV.
Επιστρέφοντας στο βιβλίο Λάμδα τού Αριστοτέλη βλέπουμε πώς από τον Αλέξανδρο τον Αφροδισιαία και έπειτα όλοι πιστεύουν πώς περιέχει την Θεολογία τού Αριστοτέλη. Γιατί; ας θυμηθούμε τι πράγμα συνέβη στον χρόνο που πέρασε ανάμεσα στον Αριστοτέλη και τον Αλέξανδρο. Ο Αριστοτέλης ζει τον τέταρτο αιώνα π.χ. ο Αλέξανδρος ζει ανάμεσα στον δεύτερο και τρίτο αιώνα μετά Χριστόν και ανακηρύσσεται καθηγητής της Περιπατητικής φιλοσοφίας από τον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο, στην Ρώμη. Στο μεταξύ διάστημα όμως είχε αλλάξει ο κόσμος, είχε εκραγεί, ας πούμε, ο Χριστιανισμός ήδη, φθάνοντας και στην Ρώμη, και είχε μεταφέρει σε όλον τον κόσμο μία ανάγκη τής θρησκείας, μία ανάγκη του Θεού, κάτι που ήταν άγνωστο την εποχή του Αριστοτέλη. Όλοι οι αρχαίοι φιλόσοφοι, από αυτή την στιγμή και έπειτα, επιδίδονται στην επεξεργασία, μίας φιλοσοφίας που θα είχε στο κέντρο της την έννοια του Θεού, και να η Θεολογία. Μία θεολογία διαφορετική βεβαίως από την δογματική. Μία φυσική Θεολογία εννοείται, μία φιλοσοφική Θεολογία νοησιαρχική, αλλά πάντως η φιλοσοφία γίνεται Θεολογία και έτσι ακριβώς χρησιμοποιούνται ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης σαν συγγραφείς Θεολογίας!
Αυτό δοκιμάζεται και από εθνικούς φιλοσόφους, όπως ο Αλέξανδρος ή ο Θεμίστιος, οι οποίοι παρότι εθνικοί ευαισθητοποιούνται στο θρησκευτικό πρόβλημα, το αισθάνονται και οι ίδιοι. Έπειτα οι νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι, οι οποίοι, όταν ο Χριστιανισμός είχε ήδη εδραιωθεί-με τον νεοπλατωνισμό βρισκόμαστε κοντά στην στροφή που αντιπροσωπεύθηκε από τον Κωνσταντίνο, όταν δηλαδή ο Κωνσταντίνος μεταστρέφει την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στον Χριστιανισμό αντιλαμβάνονται αυτόν τον κίνδυνο και προσπαθώντας να οικοδομήσουν ένα φιλοσοφικό σύστημα αρκετά ισχυρό για να αντέξει στην επίθεση του Χριστιανισμού, πιστεύουν ότι θα μπορέσουν να το επιτύχουν βάζοντας μαζί τούς δύο μεγαλύτερους φιλοσόφους της Ελληνικής παραδόσεως δηλαδή τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Και να λοιπόν που ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης χρησιμοποιούνται για να διαμορφωθεί ένα φιλοσοφικό σύστημα με κέντρο του την ιδέα του Θεού, για να αντιταχθεί στον Χριστιανισμό. Ο Πορφύριος, ο βιογράφος, ο μαθητής, και ο συνεργάτης του Πλωτίνου, γράφει μία πραγματεία δεκαπέντε βιβλίων εναντίον των Χριστιανών. Ο Θεμίστιος σχολιαστής του βιβλίου Λάμδα, είναι ένας από τους συνεργάτες του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Παραβάτη ο οποίος Ιουλιανός προσπαθεί να επαναφέρει την Εθνική θρησκεία ενάντια στον Χριστιανισμό. Όλα αυτά οδηγούν στην ερμηνεία του βιβλίου Λάμδα σαν μία Θεολογία.
Εάν όμως κοιτάξουμε το κείμενο του Αριστοτέλη-το οποίο αποτελείται από δέκα κεφάλαια-βλέπουμε πώς στα πρώτα πέντε γίνεται λόγος μόνον για αισθητές ουσίες, ερευνώνται οι αρχές των αισθητών ουσιών και λέγεται εκείνο που βρίσκεται επίσης και στην φυσική, ότι δηλαδή οι αισθητές ουσίες υπόκεινται σε κίνηση και πώς για να εξηγήσουμε την κίνηση δεν αρκούν δύο αρχές αντίθετες μεταξύ τους, όπως ισχυρίστηκαν οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι-το θερμό και το κρύο, το φώς και το σκοτάδι, το μονό και το ζυγό…-αλλά είναι αναγκαίο και ένα υπόστρωμα, ένα υποκείμενο-και να η έννοια της ύλης, η ύλη είναι ένα υλικό υπόστρωμα, ένα υλικό υποκείμενο το οποίο θα περνά από μία κατάσταση στέρησης, δηλαδή απουσίας είδους μορφής σε μία κατάσταση απόκτησης μορφής (είδους). Επομένως οι αρχές που εξηγούν το γίγνεσθαι της αισθητής ουσίας είναι τρείς: υπόστρωμα, δηλαδή ύλη, στέρηση και είδος ) 1069 b 32-34) και στην συνέχεια προσθέτει ο Αριστοτέλης είναι αναγκαία μία άλλη αρχή η οποία θα βοηθά το υπόστρωμα αυτό να μεταβεί από την έλλειψη στην μορφή, δηλαδή από το δυνάμει στο Ενεργεία, και αυτή η τέταρτη αρχή είναι το ποιητικό αίτιο (1069 b 35- 1070 a 1).
Στο πρώτο μισό τού βιβλίου Λάμδα, εκτός από τις έννοιες υπόστρωμα (υπείναι τι, κάτι που υπομένει), δηλαδή ύλη, στέρηση και είδος, εισάγεται σαν αρχή των αισθητών ουσιών το ποιητικό αίτιο. Ο Αριστοτέλης μας λέει πώς αυτές οι αρχές είναι πολλές, διότι κάθε πράγμα, κάθε αισθητή ουσία που μεταβάλλεται, έχει τις αρχές της, έχει την ύλη της, το είδος της, το κινητικό της αίτιο. Μέσα σ’αυτό το πλαίσιο εμφανίζεται εκείνο το χωρίο που σχολιάσαμε ήδη: αιτία του Αχιλλέα είναι ο Πηλεύς και δική σου ο Πατέρας σου και στην συνέχεια –λέει ο Αριστοτέλης- εγώ έχω το είδος μου, την μορφή μου, την ύλη μου και εσύ έχεις την δική σου ( 1071 α 21-29).
Κάθε αισθητή ουσία έχει το είδος της, την ύλη της, και το κινητικό της αίτιο, επομένως αυτές οι αρχές ύλη, είδος και ποιητικό αίτιο, είναι τρείς από εκείνα τα τέσσερα γένη αιτίας, που συναντήσαμε στην αρχή της Μεταφυσικής-υλικό αίτιο, ουσιαστικό, ποιητικό και τελικό-εδώ για την ώρα δεν γίνεται λόγος για το τελικό αίτιο, μιλά μόνον για τα πρώτα τρία, ύλη, είδος και ποιητικό αίτιο. Αυτές οι αρχές λέει ο Αριστοτέλης, είναι διαφορετικές για κάθε αισθητή ουσία και είναι ταυτόσημες μόνον λόγω αναλογίας (1070 α 31-33).
Τι πράγμα σημαίνει αναλογία; Η Ελληνική έννοια της αναλογίας είναι «ταυτότης σχέσεων ανάμεσα σε διαφορετικούς όρους» δηλαδή είναι η μαθηματική έννοια της συμμετρίας, της αναλογικότητος. Το Α είναι ως προς το Β όπως το Γ στο Δ, το 2 είναι ως προς το 3 όπως το 4 στο 6, όπου οι αριθμοί είναι όλοι διαφορετικοί ο ένας από τον άλλον. Α,Β,Γ,Δ, ή επίσης 2,3,4,6! Η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα δύο πρώτα είναι ταυτόσημη με αυτή των δύο άλλων. Επομένως αναλογία σημαίνει ταυτότητα σχέσεων. Αναλογία στα Ελληνικά σημαίνει αναλογικότης! Έτσι λοιπόν ανάμεσα στις αρχές των αισθητών ουσιών υπάρχει αναλογία με την έννοια πώς κάθε αισθητή ουσία έχει το είδος της, την μορφή της, την ύλη της, και την ποιητική της αιτία, η οποία είναι διαφορετική από το είδος, από την ύλη και από την ποιητική αιτία των άλλων ουσιών. Αλλά η σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε καθεμιά από αυτές τις αιτίες και στην αισθητή ουσία της οποίας είναι αιτία, είναι η ίδια. Δηλαδή ο Πατέρας του Αχιλλέα, ο Πηλέας, είναι ως προς τον Αχιλλέα, όπως είναι ο Πατέρας σου ως προς εσένα, έχει δηλαδή την ίδια σχέση, υπάρχει αναλογία.
Αυτό είναι το περιεχόμενο του πρώτου μέρους τού βιβλίου Λάμδα. Μόνον σε ένα σημείο, στο τέλος του κεφαλαίου τέσσερα ο Αριστοτέλης, αφού έχει ήδη πει πώς υπάρχουν αυτές οι αρχές, λέει: «ακόμη ξέχωρα από αυτά τα αίτια υπάρχει αυτό που ως ολόπρωτο κινούν, τα πάντα κινεί», «έτσι παρά ταύτα το ως πρώτον πάντων κινούν πάντα» (1070 b 34-35). Εδώ υπάρχει μία νύξη στο πρώτο κινούν, η οποία νύξη οφείλεται στην ανάγκη να αναφερθούν όλες οι αρχές των αισθητών ουσιών, όχι μόνον οι ταυτόσημες λόγω αναλογίας, αλλά και εκείνο που είναι το ίδιο για όλες, ως προς τον αριθμό, είναι δηλαδή Ένα και μοναδικό.
Αυτό το δεύτερο μέρος του βιβλίου Λάμδα, θα το εξετάσουμε στην συνέχεια, αλλά το πρώτο μέρος είναι μία θεωρία των αρχών και των αιτίων των αισθητών ουσιών.
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου