ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ (Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΙΡΕΣΩΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΟΚΒΕ) 5

Συνεχίζεται από Πέμπτη, 29 Μαΐου 2014

 

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ

Δημοσιεύθηκε με την συνδρομή του Πανεπιστημιακού  Ιδρύματος του Βελγίου. Ρώμη, Biblical Institute Press, 1977

IGNACE DE LA POTTERIE, S. J.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ  ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

3. Το αξίωμα των υποσχέσεων του Παρακλήτου, στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του 4^ου  Ευαγγελίου, είναι ουσιαστικά το ίδιο. Η «έδρα εν ζωή» των πέντε αποσπασμάτων συνίσταται στην μεγάλη θεολογική διένεξη [Κάποιος πρέπει να τους προειδοποιήσει ότι βρισκόμαστε σε πτώση. Και ότι επιπλέον είμαστε σαν Θεοί. Καί μπορούμε να δεχθούμε μόνον είδωλα καθ'ομοίωσίν μας.] ανάμεσα στον Ιησού και τον κόσμο. Η Επιστολή αναφέρεται κυρίως στην περίπτωση των αιρετικών που εγκατέλειψαν την κοινότητα· αλλά για τον άγιο Ιωάννη αυτοί οι άνθρωποι αντιπροσωπεύουν ήδη «τον κόσμο». Στις υποσχέσεις του Παρακλήτου αντιμετωπίζεται κυρίως αυτή η ανώνυμη πραγματικότητα του «κόσμου» που εχθρεύεται τον Ιησού. Η συγκεκριμένη αυτή περιγραφή του μίσους του κόσμου μας επιτρέπει να αντιληφθούμε το περιεχόμενο των πέντε υποσχέσεων στις οποίες αναμειγνύονται χαρακτηριστικά άλλοτε δικανικά και  ρητορικά, και άλλοτε αντίθετα κηρυγματικά και δογματικά: εδώ, όπως και αλλού, το Πνεύμα ενεργεί επί της πίστεως των μαθητών· εξ αιτίας όμως της αντίθεσης του κόσμου η πίστη αυτή χρειάζεται ενδυνάμωση εκ του Παρακλήτου, προκειμένου να νικήσει τον κόσμο (1^η Επιστ. 5,6).

Η αντίθεση αυτή εμφανίζεται ξεκάθαρα ήδη από την πρώτη υπόσχεση (14, 16-17): ο κόσμος, που αδυνατεί να διακρίνει την ενέργεια του Πνεύματος στο έργο του Ιησού, δεν θα είναι στη συνέχεια σε θέση να το δεχθεί· γι’ αυτό το Πνεύμα της αλήθειας προορίζεται για τους μαθητές: θα τους συντροφέψει και θα είναι παρόν μαζί τους στην διάρκεια των αγώνων τους κατά [Η εξέλιξη της θεολογίας του παπισμού, ότι ο Κύριος ενανθρώπησε για να μας σώσει από την αμαρτία. Τώρα αφού ο σωσμένος άνθρωπος έσωσε και την αμαρτία θα μας σώσει από τον κόσμο και στην συνέχεια ο ίδιος σωσμένος άνθρωπος θα σώσει και τον κόσμο.]  του κόσμου. Η δεύτερη υπόσχεση ( 14, 25-27) υπογραμμίζει με ένταση ότι αυτή η ενέργεια του Παρακλήτου αναφέρεται εξ ολοκλήρου στους λόγους του Ιησού: ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος θα συνίσταται σε μια πραγματική διδασκαλία με την έννοια όμως ότι θα διατηρεί ζωντανή στην ζωή τους της διδασκαλία του Ιησού· θα αποτελεί δηλαδή «ενθύμηση» των λόγων του Ιησού επειδή θα τους προσφέρει την κατανόηση των λόγων του δια της πίστεως. Στις δύο επόμενες υποσχέσεις (15, 26-27 και 16, 7-11), τονίζεται κυρίως η δικανική πλευρά: ο Παράκλητος εμφανίζεται ως  μάρτυρας του Ιησού και κατήγορος του κόσμου.[Σαν μάρτυρας εννοείται ο μάρτυρας στο δικαστήριο. Σαν μάρτυρα, ο Κύριος όμως εννοεί , το ποτήριό Του, το μαρτύριο της πίστεως, μπροστά στις δαιμονικές δυνάμεις και όχι μπροστά στα δικαστήρια.] Αυτή όμως η ενέργεια του Πνεύματος δεν αποβλέπει στο να οδηγήσει άμεσα τους μαθητές σε δημόσια μαρτυρία ενώπιον των δικαστηρίων ή σε ένα κατηγορητήριο  εναντίον του αμαρτωλού κόσμου· θα αποτελέσει μια εσωτερική φώτιση που θα παγιώσει την πίστη των μαθητών στον Ιησού, παρά τις διώξεις, και θα τους πείσει ότι η αμαρτία βρίσκεται στον κόσμο.[Αυτή είναι η αίρεση των καθαρών.] Αυτή η πίστη εδώ έχει δικανική μορφή: αποτελεί απάντηση στις καταγγελίες και τις απειλές του κόσμου· είναι η πίστη που θριαμβεύει του κόσμου. Η πέμπτη υπόσχεση (16, 12-15) τέλος είναι αποκορύφωμα όλων των προηγουμένων: το Πνεύμα θα εισάγει του μαθητές στην ολοκληρωμένη αλήθεια. Το Πνεύμα δεν φέρει μια καινούργια αλήθεια που συμπληρώνει την αποκάλυψη του Ιησού. Η αποκαλυπτική ενέργειά του παρατείνει ασφαλώς την του Ιησού, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο, στην κατανόηση της πίστεως. Η ενέργειά του, όπως και αυτή του Ιησού αποκαλείται λαλείν, για να αναδείξει την συνέχεια του έργου των δύο αποκαλύψεων: έργο του Πνεύματος θα είναι να επαναλαμβάνει, πάντοτε μέσα στην Εκκλησία εκ νέου τον λόγο του Ιησού.[Κάτι σαν παπαγάλος.] Η «αλήθεια» αυτή που θα διατηρεί το Πνεύμα ζωντανή θα αποτελεί τον «πλούτο» του Ιησού, δηλαδή το σύνολο του μηνύματός του και του έργου του, το μυστήριο της ύπαρξης και της σχέσης του με τον Πατέρα. Έτσι αποδεικνύεται με ποια ακριβώς έννοια η ενέργεια του Πνεύματος μπορεί και πρέπει να καλείται επίσης, αποκαλυπτική: διότι το Πνεύμα της αλήθειας θα διερμηνεύει αυτήν την αλήθεια του Ιησού, εις τους αιώνας· θα αποκαλύπτει (αναγγέλλειν) όλο το περιεχόμενο και όλη την σημασία της για τους πιστούς και για ολόκληρη της Εκκλησία. Και έτσι θα οδηγεί την Εκκλησία στον Χριστό. [Η Εκκλησία είναι του Χριστού. Δεν υπάρχει Χάρις και δεν υπάρχει ούτε το Βάπτισμα.]

Η ολοκληρωμένη αλήθεια στην οποία αποκτούμε πρόσβαση μέσω του Πνεύματος είναι λοιπόν, η αλήθεια του Ιησού που βρίσκεται μέσα στην πίστη. Έτσι λύνεται εύκολα το πρόβλημα που τέθηκε στην αρχή αυτού του επιλόγου, εάν λάβουμε υπ’ όψη την θεολογία του Ιωάννη περί της αποκαλύψεως σε δύο χρόνους, ή ακόμη την εκδοχή ότι η μεσσιανική αποκάλυψη συντελείται ολοκληρωτικά σε δύο διαδοχικά στάδια: τον ιστορικό καιρό της δια Χριστόν αποκαλύψεως, η οποία όμως παρέμεινε μερικώς ακατανόητη· [εάν ήταν κατανοητή δηλαδή δεν θα ήταν απαραίτητο το Άγιο Πνεύμα.] και τον εκκλησιαστικό χρόνο της ερμηνείας και προοδευτικής διείσδυσής της, υπό την επήρεια του Πνεύματος.

4. Το Πνεύμα, επομένως, στα κείμενα του Ιωάννη, είναι κυρίως Πνεύμα της Αλήθειας. Δεν είναι τυχαίο ότι η έκφραση το πνεύμα της αλήθειας στην Κ. Δ. ανήκει στον Ιωάννη και ότι μπόρεσε ακόμη και να δηλώσει για το Άγιο Πνεύμα:  το πνεύμα εστίν η αλήθεια (1^η Επιστ. 5, 6). [Δεν είναι πνεύμα ο Θεός; Δεν είναι πνεύμα και τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος;] Διότι γι’ αυτόν, όπως αποδείξαμε, υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στην ενέργεια του λόγου του Ιησού (ή της αλήθειας) και την ενέργεια του Πνεύματος σ’ εμάς· γι’ αυτό μπορεί και να πει χωρίς διάκριση ότι ο πιστός γεννιέται από το Πνεύμα (Ιωάν. 3, 5-8) [Δεν βαπτίζεται ο πιστός;] ή ότι γεννιέται από τον Θεό από την σπορά του λόγου ( 1^η Επιστ. 3,9).

Ποια ακριβώς έννοια μπορεί να έχει τότε η έκφραση του Ιωάννη το πνεύμα της αλήθειας; Ο Barrett εύλογα δηλώνει ότι της αλήθειας δεν είναι γενική επεξηγηματική, ούτε ένας απλός προσδιορισμός του Ιησού-Αλήθεια (το Πνεύμα της Αλήθειας = το Πνεύμα του Ιησού, που είναι η Αλήθεια). Για μερικούς σύγχρονους ερμηνευτές, που διακρίνουν στην αλήθεια του Ιωάννη την έσχατη ουσία των πραγμάτων», την θεία πραγματικότητα, θα σήμαινε «το Πνεύμα της Αλήθειας», δηλαδή της θεότητας που εκδηλώνεται μ’ αυτόν τον τρόπο, ή ακόμη, την θεία και απόλυτη φύση του Πνεύματος, το ομοούσιο του Πατρός και του Υιού Πνεύμα. Οι ερμηνείες αυτές όμως αγνοούν απολύτως το γεγονός ότι το πνεύμα της αλήθειας είναι εβραϊκό, και ότι στην εβραϊκή παράδοση δεν υπάρχει η ελληνική έννοια σύμφωνα με την οποία «η Αλήθεια» είναι «θεία πραγματικότητα». 

Υπάρχει όμως και μια απλούστερη ερμηνεία. Τα κείμενα του Ιωάννη μας καλούν να θεωρήσουμε την έκφραση της αληθείας σαν ένα είδος γενικής αντικειμενικής ή καλύτερα γενικής ποιοτικής: η έννοια περιγράφει την χαρακτηριστική ιδιότητα του Πνεύματος, το αντικείμενο της ενέργειάς του. «Το Πνεύμα της αλήθειας, είναι λοιπόν το Πνεύμα που μας κοινοποιεί την αλήθεια του Ιησού, το Πνεύμα που έχει προορισμό να μας διδάξει την αλήθεια του Χριστού και να την ενσταλάξει μέσα μας. Κατ’ αυτήν την αντίληψη, η έκφραση «το Πνεύμα της Αλήθειας» εκφράζει ακριβώς αυτό που η εξηγητική ανάλυση των κειμένων μας οδήγησε να ανακαλύψουμε.

5. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν τώρα πώς ο Ιωάννης χωρίς να αντιφάσκει μπορεί να δηλώνει αφ’ ενός ότι ο Ιησούς είναι η Αλήθεια (Ιωάν. 14,6)) και αφ’ ετέρου ότι το Πνεύμα είναι η Αλήθεια (1^η Επιστ. 5,6). Θα πρέπει δηλαδή να λάβουμε από κοινού αυτά τα δύο εδάφια-ορισμούς για να εκφράσουμε την αλήθεια κατά Ιωάννη στην ολότητα της. Ο ίδιος ο Ιησούς, με την απόλυτη έννοια, είναι αυτός που αποκαλύπτει την αλήθεια, αυτός ο ίδιος είναι η αλήθεια, η ολοκληρωτική αποκάλυψη. Αλλά μόνον το Πνεύμα μπορεί να προσφέρει την κατανόηση της πίστεως σ’ αυτήν την αλήθεια. Ο Ιησούς είναι η Αλήθεια, αντικειμενικά και ιστορικά· ενώ το Πνεύμα, μπορούμε να πούμε ότι είναι η Αλήθεια σε σχέση με εμάς.[Το Άγιο Πνεύμα ολοκληρώνει την κίνηση της Αγίας Τριάδος και κατέρχεται, και βεβαιώνει του Λόγου το ασφαλές στους πιστούς μαθητάς του Κυρίου που άυξησαν την χάρη του Βαπτίσματος τηρώντας της εντολές Του. Το Άγιο Πνεύμα δεν πιστοποιεί το υποκείμενό μας.] Η αλήθεια, κατά Ιωάννη, είναι λοιπόν ολόκληρη η αποκάλυψη των έσχατων καιρών: προερχόμενη (εκπορευόμενη) από τον Πατέρα, δια της Ενσαρκώσεως του Λόγου, ο οποίος κατέστη εξ αυτού ο Χριστός-Αλήθεια, περνά σε εμάς μόνο με την αποτελεσματική ενέργεια του Πνεύματος της Αληθείας. Ανάμεσα στην αποκαλυπτική ενέργεια του Ιησού και σ’ αυτήν του Πνεύματος υπάρχει μια στενή συνάφεια, μια απόλυτη συνέχεια: η αλήθεια, με την πλήρη έννοιά της, όπως την αντιλαμβάνεται ο Ιωάννης, είναι η αποκάλυψη του Ιησού, που ανανεώνεται συνέχεια στην καρδιά και την ζωής των πιστών από το Πνεύμα. [To Άγιο Πνεύμα ενεργεί τον αγιασμό μας αντίστροφα από τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και αγιάζει το σώμα μας, αφού πρίν η πίστη μας στον Κύριο, η τήρηση των εντολών Του, και η προσευχή μας αγίασαν την προαίρεσή μας.]

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.