π. Ν. Λουδοβίκος: Είναι δυνατόν να ξεπεραστεί ο Πλατωνισμός;
Ο καθένας έχει δικαίωμα να λέει ό,τι θέλει· αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι άλλοι πρέπει να θεωρούν έγκυρο αυτό που λέει.
https://www.youtube.com/watch?v=cA8XYEZRVEQ&t=39s
Ευχαριστώ για αυτήν την πρόσκληση. Συγκινούμαι κι εγώ με αυτά τα συνέδρια, τα οποία τα κάνουν νέα παιδιά. Με γνήσια αναζήτηση, αυτό εισπράττω εγώ.
Αυτό είναι άκρως συγκινητικό και άκρως ενδιαφέρον. Νομίζω ότι πρέπει να συνεχίσετε με τον τρόπο αυτό. Να είστε ερασιτέχνες, δηλαδή, με την καλή αυτή έννοια.
Ούτως ή άλλως, η θεολογία ως επάγγελμα έχει τόσο πολύ απαξιωθεί που δεν μας μένει τίποτα άλλο από αυτό να είμαστε. Με την έννοια αυτή, ερασιτέχνες. Δηλαδή, να αφήνουμε τον πόθο της καρδιάς μας και του νού μας να ξεδιπλωθεί ελεύθερα.
Τώρα, λοιπόν, που ερχόμουν εδώ. Έλεγα λίγο εδώ στο Σταύρο, που πραγματικά είμαστε από παιδάκια μαζί. Είμαστε συζηζιουλιστές.
Λέω, όπως έλεγαν συλλουκιανιστές με τον άλλο. Εμείς ξεκινήσαμε γύρω-γύρω από τον Περγάμου εκεί, πριν από πολλά χρόνια. Τι ωραίο πράγμα είναι τα εσπεριδοειδή της Αθήνας. Δηλαδή, έχω μια σχέση φετιχιστική εγώ με τα εσπεριδοειδή. Ιδίως τα λεμόνια και τα νεράτζια. Λοιπόν, και έχω ένα και στη τσέπη μου, το οποίο έκοψα εδώ που ερχόμουν εδώ.
Και έλεγα, κοίταξε να δεις τι φοβερό πράγμα να μιλάς για τον Πλάτωνα. Και να έχεις και το τέτοιο μαζί, νάτο εδώ είναι. Το έχω και το καταναλίσκω σιγά-σιγά.
Ναι, διότι ο Πλάτων ήταν επίσης πάρα πολύ ευαίσθητος, νομίζω, στα νεράτζια και στα πορτοκάλια, ασχέτως αν δεν το λέει πουθενά. Γι' αυτό το λόγο, θέλησε και να τα απαθανατίσει. Αυτό το πράγμα είναι.
Βεβαίως, εδώ είναι όλα τα προβλήματα, αρχίζουν τα προβλήματα τρόπον τινά. Διότι την ιδέα του λεμονιού δεν μπορείς να την μυρίσεις. Αποκλείεται να τη μυρίσεις την ιδέα του λεμονιού. Έτσι δεν είναι, δεν μυρίζει τίποτε. Από την άλλη, βέβαια, αν δεν το δώσεις μια ιδέα στο λεμόνι, το λεμόνι θα εξαφανιστεί. Έτσι δεν είναι; Πρέπει να έχει μια αιώνια ιδέα λεμονιού για να μπορέσεις το λεμόνι αυτό να το περισώσεις. Ναι ή όχι. Αυτό είναι η βαθιά πλατωνική αντίφαση της θεωρίας των ιδεών.
Ξεκινάει από ένα γνήσιο ενδιαφέρον για την πραγματικότητα, την οποία καταστρέφει για να τη σώσει. Και αν είχαμε εδώ τον Πλάτωνα τώρα έτσι, στη γεροντική ηλικία και τον ρωτάγαμε, πες μας, γέροντα, πώς θα σώσω με τα λεμόνια και τα πορτοκάλια και όλα τα άλλα τα ωραία πράγματα, θα μας έλεγε να στραφείτε προς το «εν». Το οποίο, όπως θα διαβάσουμε εδώ στην Πολιτεία, το «εν» αυτό είναι το «τοῦτο τοῖς γιγνωσκομένοις τὴν ἀλήθειαν παρέχων καὶ τῷ γιγνώσκοντι τὴν δύναμιν, τὴν τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέαν φαίνεσθαι»
Είναι αιτία επιστήμης και αληθείας. Και προσέξτε, λέει εδώ, και της γινοσκωμένης την δύναμη, μόνο το γιγνώσκεσθαι φάναι του αγαθού παρείναι;;;, σε αυτά τα οποία γνωρίζετε, δεν είναι μόνο το ότι το γνωρίζετε που προσφέρεται από το αγαθό, αλλά και το «είναι τε» και την ουσίαν υπ’ εκείνου αυτής προσείναι. Αλλά του προσφέρεται από το «εν» και το είναι και η ουσία από εκεί.
Από το «εν» έρχεται αυτή η ουσία. Ούκ ουσίας όντος του αγαθού, αλλά έτσι επέκεινα της ουσίας πρεσβεία και δυνάμει υπερέχοντος. Άρα το ίδιο δεν είναι ουσία, αλλά είναι επέκεινα της ουσίας, έτσι όσον αφορά τα πρωτεία και τη δύναμη.
Και βέβαια, λέει ο συνομιλητής, «αμήχανον κάλλος θεέ μου, αφάνταση την ομορφιά πρέπει να έχει αυτό». Και όντως πρέπει να έχει τεράστια ομορφιά για να ξεχάσουμε όλα μαζί τα λεμόνια και όλες μαζί τους κήπους και όλα μαζί τα όμορφα της ζωής αυτής. Με τον Πλάτωνα ο ορφισμός παίρνει την πιο συγκλονιστική του μορφή.
Γίνεται ουσιαστικά οντολογία. Και ουσιαστικά είναι ένας τρόπος να περισωθεί η πίστη στη φύση των όντων ως πηγή αληθείας χωρίς να χρειαζόμαστε τα ίδια τα όντα συνεχώς στα χέρια μας. Διότι ξέρει ο Πλάτων πολύ καλά, και το περιγράφει αυτό στο Συμπόσιο, ότι ο έρωτας αρχίζει ουσιαστικά, είναι κοσμοπολίτης ο Πλάτων, αρχίζει από τον έρωτα ενός σώματος.
Και προχωρεί κανείς με τον τρόπο αυτό και μετά που χτίζει από το ένα σώμα πάει στα πολλά σώματα. Κάποια στιγμή βαριέται, δεν μπορεί, καταλαβαίνει ότι είναι ένα αδιέξοδο εδώ πέρα, φθορά. Έτσι, ας πάμε, λέει, στα ωραία χαρακτηριστικά της ψυχής.
Τρίτος αναβαθμός. Και μετά βεβαίως από τον τρίτο αυτό αναβαθμό και εκεί υπάρχει ένα προφανές αδιέξοδο, και πρέπει να πάμε στα ωραία μαθήματα, τις επιστήμες δηλαδή. Εντάξει.
Και στο τέλος ανακαλύπτουμε, λέει, ότι χρειαζόμαστε ένα ον, τώρα διαβάζω από το Συμπόσιο, το οποίο, λέει, είναι να το διαβάσω στα αρχαία κι όποιος δεν καταλαβαίνει αυτά τα αρχαία να βγει από την αίθουσα, παρακαλώ διότι δεν πρέπει να είναι εδώ. Ως γαρ αν μέν τη ενταύθα προς τα ερωτικά παιδαγωγηθεί η θεόμενος εφ' εξής και ορθώς τα καλά προς τέλος ήδη ιών των ερωτικών, αφού φτάσει το τέλος με όλα αυτά τα ερωτικά, εξαίφνης, τι ωραία αυτή η έκφραση εξαίφνης, ξαφνικά, ξαφνικά ξαφνικά, όπως τα μεγάλα πράγματα όλα ξαφνικά συμβαίνουν, γιατί γιατί έχει την πρωτοβουλία κάποιος άλλος δεν επειδή το θέλω εγώ είναι κάποιος άλλος που έτσι, εξαίφνης κατόψεται τι θαυμαστόν την φύσιν καλόν, την φύσιν καλόν, που είναι ωραίο στην φύση την ίδια, έτσι τούτο εκείνο ο Σώκρατες ου δει ένεκεν Και οι έμπροσθεν πόνοι πάντες ήσαν, αυτό για το οποίο κοπιάζαμε Σώκρατες, αυτό για το οποίο κοπιάζαμε προηγουμένως τόσα χρόνια και μας έλεγαν ανόητους, που κοπιάζαμε και αφήναμε και τα λεμόνια και τους ωραίους και τας ωραίας πίσω πρώτον μεν αεί ων και ούτε γιγνώμενον ούτε απολύμενον ούτε αυξανόμενον ούτε φθίνον Δεν γίνεται, δεν …νεται, δεν χάνεται, έτσι ούτε φθίνον, έπειτα ούτε μεν καλών ..αιχρόν ουδέ το τέ μεν τότε δε ου, έτσι κάποτε υπάρχει κάποτε όχι, ούτε είναι αισχρόν ούτε είναι καλό ούτε είναι απ' τη μια... δεν μεταβάλλεται, ένθα δε μεν καλών ένθαν δ’ αισχρόν, ως τίσι μεν καλόν τίσί δε αισχρόν, γιατί μερικούς είναι μιθαίνει κακό και για άλλους καλό, όχι. ούδα φανταστήσετε αυτό το καλόν ειον πρόσωπον τη ούδε χείρες, ούδε άλλο ουδέν ον σώμα μετέχει δεν έχει τίποτα ούτε σώμα, ούδε της λόγος, ούδε της επιστήμη ούδε που ον ενετέρωτην ει ούτε λόγος γι' αυτό θα γίνει ποτέ, ούτε επιστήμη του υπάρχει ούτε ποτέ υπάρχει σε κάτι άλλο ειον εν ζώο, ει εν γη, ει εν ουρανό ει εν το άλλο αλλαυτό καθ' αυτό μεθ' αυτού μονοειδές αεί ον, μονοειδες, μόνο και μοναδικό τα δε ταύτα πάντα καλά εκείνου μετέχοντα τρόπον τινά τοιούτων ειον γιγνωμένον τον τε άλλον και απολυμμένον μηδέν εκείνο μητ ετι πλέον, μη τε έλατον γυγνέσθε μη δε πάσχην μηδέν. τίποτα δεν αλλάζει, σε αυτό ό,τι και να καταστρέφεται ό,τι και να χάνεται το αφήνει έτσι αμετάλλακτο και έτσι όπως είναι. Και βεβαίως λέει όλοι εσείς οι οποίοι λέει αγωνίζεσθαι να βρείτε και το ορθώς παιδεραστήν, ξεχάσετε λέει αυτά και κοιτάξτε να δείτε αυτό το ένα εκεί να στρέψετε τον ερωτά σας τούτο γαρ δη εστι το ορθώς επί τα ερωτικά ιέναι. Αυτό σημαίνει κανείς να πάει σωστά προς τα ερωτικά έτσι. Και ή υπ’ άλλου άγεσθαι αρχόμενον από τόν δε τον καλόν εκείνου ένεκα του καλού αεί επανιέναι ως περ επαναβασμής χρώμενον. κάνει κανείς επαναβασμούς έτσι από ενός ή δύο και από δύο συθήνε πάντα τα καλα σώματα όπως λέγαμε, και από των καλών σωμάτων. Επί τα καλά επιτηδεύματα, επί τα καλά μαθήματα. Από των μαθημάτων επ’ εκείνω τω μάθημα τελευτήσει Αυτό το μάθημα.. Φτάσει στο τελευταίο αυτό μάθημα και καταλάβει ότι αυτό το μάθημα δεν λησμονείται. Βεβαίως, έχει πληρώσει ένα τίμημα, σημαντικό.
Ουσιαστικά, έχει αφήσει πίσω του και τον πολιτισμό και την ιστορία και τα πάντα. Έχει αφήσει το ίδιο το σώμα. Έχει αφήσει τα συναισθήματα, το παθητικό της ψυχής.
Όλα αυτά τα πράγματα είναι επικίνδυνα, γιατί μπορεί να μας προσκολλήσουν στην εμφάνεια των όντων και να χάσουμε το αιώνιο και το διαρκές, το οποίο είναι το μόνο το οποίο μπορούμε να κατάσχομε και για να το κατάσχομε θα πρέπει βεβαίως να περάσουμε και από τη ζωή αυτή στην αιωνιότητα. Να χάσουμε το σώμα, να χάσουμε τον πειρασμό της επαφής με όλα τα πράγματα αυτά τα οποία είναι η σκιά της πραγματικότητας. Και βεβαίως πίσω από όλα αυτά υπάρχει και ένα άλλο φοβερό πράγμα το οποίο πρέπει να πούμε.
Όταν λέει φτάσουμε στο εν, υπάρχει λέει μια φοβερή ανακάλυψη την οποία κάνουμε, την οποία είναι συγκλονιστικό ότι ο Πλάτων εδώ δεν την μυθολογεί. Για αυτό είναι μεγάλος θεολόγος ο Πλάτων γιατί ξέρει πού να χρησιμοποιήσει μύθο και πού όχι. Ποιο είναι αυτό, το ότι Θεός ανθρώπω ού μίγνυεται.
Η συγκλονιστική αλήθεια και το σημείο καμπής ολόκληρης της ζωής του Πλάτωνος δεν μπορούμε να καταλάβουμε τον Πλάτωνα, εάν δεν καταλάβουμε το συγκλονισμό που ένιωσε, όταν είχε την εμπειρία του ενός και ταυτόχρονα έχει την εμπειρία ότι αυτό δεν επιθυμεί. Το λέει ωραίο ο Πλωτίνος «Ημών οὐκ ἐφίεται» Δεν μας θέλει, δεν μας επιθυμεί, δεν μας χρειάζεται. Αυτό είναι συγκλονιστικό.
Δεν μας χρειάζεται. Και εξαιτίας αυτού δεν πρόκειται να μπει στη συνθήκη μας. Το «εν» δεν θα μου σώσει το λεμόνι μου ούτε το σώμα μου.
Καταλαβαίνετε τι λέω. Δεν. Όλα αυτά μου τα δίνει για να δω τη λαμπρή πραγματικότητα η οποία υπάρχει.
Πέρα από όλα αυτά. Αυτά καθ' αυτά είναι ψεύδος, είναι απάτη. Είναι λησμονιά.
Είναι λήθη του είναι. Και βεβαίως εδώ αρχίζει ο Πλάτων να κάμπτεται και από ο μεγάλος μεταφυσικός που ήταν και γίνεται πολιτικός φιλόσοφος. Γιατί γίνεται πολιτικός φιλόσοφος ο Πλάτων.
Γιατί ταυτίζεται τελικά με αυτούς που εφόνευσαν τον Σωκράτη. Διότι αισθάνεται ότι η μεταφυσική στην πληρότητα της είναι αδύνατη. Δηλαδή η μεταφυσική είναι υπέροχη αλλά σαν ένα τεράστιο σχόλιο σε μια μεγάλη απώλεια.
Απώλεια εαυτού, απώλεια ουσίας, απώλεια του κόσμου. Και επανεύρεσή του σε μια διάσταση για την οποία όσο είμαστε βέβαιοι τόσο είμαστε ταυτόχρονα εξίσου σίγουροι ότι είναι κάτι του εντελώς επώδυνο. Προσέξτε αυτό το πολύ λεπτό σημείο, γιατί από εδώ πραγματικά αρχίζει η φιλοσοφία.
Αρχίζει η μεταφυσική εδώ. Μεταφυσική αρχίζει όταν το βίωμα της ολότητας καταρρέει. Καταλάβατε.
Μεταφυσική δεν υπάρχει όταν λέει ο Ηράκλειτος εν πάντα. Δεν είναι τυχαίο ότι τους λέμε αυτός φυσικούς φιλοσόφους. Προσωπικά διαφωνώ με όλους όσους λένε ότι αυτό το πράγμα είναι, στον Guthrie, τον μεγάλο ιστορικό της φιλοσοφίας που λέει ότι υπάρχουν φιλόσοφοι της τελεολογίας και φιλόσοφοι της ύλης.
Ουσιαστικά όλοι είναι οι φιλόσοφοι της τελεολογίας. Δηλαδή δεν μπορώ να καταλάβω τον Ηράκλειτο ως κάποιον ο οποίος αναζητά τη φύση του λόγου με υλικό τρόπο. Αναζητά τη φύση του λόγου ως τέλος.
Υπάρχει και εσχατολογία σε αυτά. Μια φιλοσοφική εσχατολογία. Μετά είναι ότι όλα αυτά παίρνουν νόημα όταν ο λόγος εμφανιστεί στην πληρότητα του.
Τώρα είπαμε ότι κάνουμε φιλοσοφία σήμερα. Γι' αυτό λέμε αυτά τα πράγματα. Εγώ είμαι πεπεισμένος θεολόγος, αλλά χωρίς αυτά δεν πείθεται κανείς εύκολα.
Εγώ τουλάχιστον δεν θα πειθόμουν αν δεν είχα επαφή με όλα αυτά τα πράγματα. Επίσης με την υπαρξιακή διάσταση που έχουν όλα αυτά, γιατί αυτά είναι άμεσα σε αντίθεση με εμάς, που είμαστε ακαδημαϊκοί. Οι στοχαστές οι μεγάλοι και οι πατέρες. Είναι άνθρωποι της πάλης με τα απόλυτα υπαρξιακά μεγέθη με τις οριακές καταστάσεις. Αυτό είναι πολύ σημαντικό.
Αρχίζει λοιπόν η μεταφυσική. Από τη στιγμή που είμαι βέβαιος ότι το «ον» δεν με θέλει. Δεν το κατέχω. Δεν είμαι αυτό. Δεν μπορώ να γίνω αυτό. Και αρχίζει αυτό το οποίο θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ιστορία της αναπαράστασης.
Αρχίζει η μεταφυσική, η αναπαράσταση. Αρχίζει το «σκέπτεσθε». Κατάλαβατε γιατί.
Γιατί. Να το πω με άλλο τρόπο. Διότι, κοιτάξτε τι κάνει εδώ το «εν».
«Τούτο τοίνιν το την αλήθειαν παρέχων τοις γινοσκωμένοις και το γινώσκονται την δύναμην απόδιδών την του αγαθού ιδέαν φαθείναι». Μιλάει το «εν». Προσέξτε είναι πολύ λεπτό το σημείο αυτό.
Το «εν» μιλάει στην πλατωνική παράδοση. Τι κάνει. Πώς το λέμε εδώ.
Χορηγεί στα νοητά αντικείμενα την αλήθεια. Και στην ψυχή τη δύναμη να νομίζει, να γνωρίζει. Μιλάει.
Δεν διαλέγεται όμως. Αυτό είναι ένα πάρα πολύ, πάρα πολύ λεπτό σημείο. Δεν υπάρχει διάλογος.
Παρουσιάζει μια υπέρτατη πραγματικότητα προς την οποία δεν προσφέρει καμία πρόσβαση. Γι' αυτό η μεταφυσική στην ουσία της είναι cogito. Είναι αναπαράσταση.
Το cogito θα εμφανιστεί πολύ αργότερα. Αλλά υπάρχει πραγματικά και στον Αυγουστίνο και στον Πλάτωνα. Υπάρχει δηλαδή η αλήθεια, ένεκα της οποίας ο Πλάτων μας έγινε φοβερά πολύτιμος.
Και δεν μπορούμε να πάμε παραπέρα. Ένα είναι αυτό. Δεύτερο είναι το ότι το cogito, το σκέπτεσθαι, για να έχει αξία και να έχει διάρκεια. Πρέπει να συνδέεται με ένα χαρακτηριστικό το οποίο επίσης είναι αιώνιο και το οποίο είναι αδιατάρακτο από τη φθορά. Ποιο είναι το χαρακτηριστικό αυτό;
Η ψυχή. Η ψυχή οφείλει να είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Σκεπτόμενη ψυχή.
Και μάλιστα σκεπτόμενη χωρίς τη βοήθεια του σώματος και των αισθήσεων. Καταλάβατε. Κάτι το οποίο θα επιβιώσει, όπως ξέρετε, και στον Καρτέσιο.
Και θα χρειαστεί, ποιος μου λέει εδώ κάτω σήμερα, κάνει μια διατριβή για το Μερλό Ποντί. Θα χρειαστεί ένας Μερλό Ποντί, ένας Φρόιντ, τόσους αιώνες μετά, για να πει ότι αυτό το οποίο λέω κι εγώ, ότι ο άνθρωπος σκέπτεται με το σώμα του βασικά. Η γνωσιακή ψυχολογία το έχει αποδείξει αυτό.
Ότι ουσιαστικά όλες οι σειρές σκέψεων που κάνουμε ως άνθρωποι είναι γνωσιακές, είναι μεταφορές. Μεταφορές από σωματικά πράγματα. Δεν μπορείς να συλλάβεις ούτε καν τα μαθηματικά χωρίς το σώμα.
Καταλάβατε. Χωρίς το σώμα δεν υπάρχει ούτε καν αιώνια ζωή. Γιατί δεν υπάρχει αιώνια ζωή χωρίς το σώμα.
Γιατί δεν υπάρχει απλώς ένα, όπως λένε κάποιο Άγγλοι ιστορικοί, stream of consciousness, μια ροή συνειδήσεως. Ακόμα και για να αποκτήσω την εμπειρία αυτή της επαφής που έχω αυτή τη στιγμή, της οπτικής μαζί σας. Δεν αρκεί η ψυχή. Χρειάζεται η διόφθαλμη όραση. Καταλάβατε. Για να έχω επικοινωνία με τον κόσμο χρειάζεται το σώμα.
Πώς θα το πω. Δηλαδή ουσιαστικά, εάν δεν υπάρχει ανάσταση των νεκρών, τα πάντα είναι παράλογα. Δεν είναι μόνο τα πορτοκάλια και τα λεμόνια που χάνομε, αλλά χάνομε ουσιαστικά το ίδιο το νόημα της ύπαρξής μας.
Δηλαδή θα έπρεπε τον Πλάτωνα να τον αρπάξουμε και να του πούμε ότι είσαι ένας εφιάλτης από ένα σημείο και πέρα. Τι είναι αυτά που μου λες. Η ψυχή δεν μπορεί να σκέπτεται.
Καταλάβατε. Η ψυχή δεν μπορεί να παράγει στοχασμό παρόμοιο με αυτό που εμείς ονομάζουμε στοχασμό. Και γι' αυτό ο Πλάτωνα επινόησε βέβαια την contemplatio, τη θεωρία.
Τι κάθεται, θεωρεί. Προσέξτε, και στον Αριστοτέλη και στον Πλάτωνα. Η αιώνια ζωή δεν είναι σκέψη.
Σκέφτεται κανείς όσο είναι στη ζωή αυτή με την αναπαράσταση. Εντάξει. Όταν όμως περάσεις τα έσχατα δεν υπάρχει πλέον δυνατότητα στοχασμού.
Τι υπάρχει. Θεωρία. Δηλαδή υπάρχει μια αφομοίωση διαφορετικών ρευμάτων συνειδητότητας ένεκα της οποίας ο άνθρωπος χάνει οποιαδήποτε ελπίδα να παραμείνει σώος.
Και βλέπετε ότι όση ανάγκη... Α, να πω και το δεύτερο, χαρακτηριστικό, είπα το πρώτο, είναι η αναπαράσταση. Έτσι. Εμείς θεολόγοι όταν κάνουμε μεταφυσική και κάνουμε συχνά μεταφυσική, όταν κάνουμε ιδεολογία δηλαδή, κάνουμε μεταφυσική ουσιαστικά και δεν γινόμαστε θεολογικές υπάρξεις.
Αλλά μιλάμε για τη θεολογία. Ήταν στην κοπέλα αυτή που τόσκασε. Πού είναι αυτή που έκανε αυτή την ωραία παρουσίαση πριν.
Είχα τον πειρασμό, πιο πολύ από αυτά που της είπε ο Σταύρος εδώ, να της πω βρε να γίνεις θεολογία. Αυτό είναι το πιο σημαντικό από όλα. Και στον άλλο που λέει εδώ, τα περι αιρέσεων όλοι αιρετικοί μπορούμε να είμαστε από μια άποψη είμαστε στο βαθμό που δεν γινόμαστε εμείς οι ίδιοι μια ένσαρκη μαρτύρια της αλήθειας.
Το ένα λοιπόν είναι η αναπαράσταση και η μεταφυσική που τη χρειαζόμαστε κάργα και όσο και αν ξορκίζουμε τον Πλάτωνα τον έχουμε. Το δεύτερο είναι η υπερβατικότητα. Το είπα ήδη.
Δύο βασικά χαρακτηριστικά του πλατωνισμού που μας τον κάνουν απαραίτητο και υπήρξε απαραίτητος για χιλιάδες χρόνια και μετά την κατάρρευση του, πέρασε μέσα από τον Αυγουστίνο πέρασε μέσα από τον Ακινάτη, ως Πλωτίνος έτσι περνάει, φτάνει στον Καρτέσιο εκεί γίνεται, και στο Βυζάντιο έχουμε τεράστιο διείσδυση του Πλάτωνα. ο Ψελλός είπαμε προηγουμένως, ο Μαυρόπους ο ίδιος ο μαθητής αυτού του τεράστιου υλιστή του Συμεώνος του Νέου θεολόγου, ο Στηθάτος είναι ένας φοβερός πλατωνικός. Τι φοβερό. Φαντάζομαι ότι αν καταλάβαινε ο Άγιος Συμεών τι γράφει και τον διάβαζε προσεκτικά έτσι θα είχαν διαφωνίες μεταξύ τους σαν και αυτές που έχω εγώ με μερικούς δασκάλους μου.
Λοιπόν, μέρα νύχτα, καταλάβατε τι λέω ούτε στην Ανατολή ο πλατωνισμός ξεπεράστηκε εύκολα προσφέρει μια σειρά λοιπόν από εύκολες, ανθρώπινες, πολύ κοντά σε αυτό που είμαστε λύσεις, είπα ήδη την αναπαράσταση ως μεταφυσική, η υπερβατικότητα ακόμα και ο Νίτσε ο μεγάλος αντιπλατωνικός, μην νομίζετε ότι ξεπέρασε το δάσος τoν Πλάτων, απλώς η υπερβατικότητα είναι εσωτερική υπερβατικότητα. Θέληση για δύναμη τι είναι νομίζετε; είναι μια υπερβατικότητα που ουσιαστικά υπερβαίνει συνεχώς αυτό το οποίο είμαι εσωτερικά εγώ ίδιος. σε ένα βιβλίο μου που θα βγει στα αγγλικά προσπάθησα να σημειώσω μερικά από αυτά τα, τα οποία επιβιώνουν ως ανθρωπολογικοί ως ανθρωπολογικοί χαρακτήρες προερχόμενοι από τον Πλάτωνα σήμερα. Και θεωρούνται βεβαίως αμιγώς χριστιανικά, διότι ακριβώς δεν είναι εύκολο σας είπα να προχωρήσουμε προς θεολογία της ενσάρκωσης.
Η Ενσάρκωση είναι κάτι το οποίο τα ανατρέπει όλα αυτά ανατρέπει την αναπαράσταση, ανατρέπει την υπερβατικότητα, και ανατρέπει επίσης και όλα αυτά τα οποία είπαμε σχετικά με την ανυπαρξία και την αδυναμία του κόσμου αυτού να διαιωνίσει, η λέξη είναι του Γρηγορίου του Παλαμά, να διαιωνίσει η υλικότητα του κόσμου. δεν θα σας τα πω όλα το πρόβλημα μου είναι η εσωτερικότητα. η εσωτερικότητα τα πάντα συμβαίνουν μέσα στην ψυχή αν συμβούν από έξω από την ψυχή έχουμε χάσει το παιχνίδι διότι το εν μιλάει μόνο με την ψυχή γιατί μόνο η ψυχή είναι αιώνια.
δεύτερον είναι ότι το πρόσωπο είναι η ψυχή. το πρόσωπο είναι η ψυχή όταν λέμε λέξη πρόσωπο εννοούμε την ψυχή. κακά τα ψέματα. τρίτον είναι ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι σταθερή ουσία και μοναδική αυτόνομη, αυτοδύναμη δεν ξέρουμε τι χρειάζεται το σώμα όλοι οι θεολόγοι κάπου έχουν φτάσει να απορήσουν γι' αυτό το πράγμα. το άλλο είναι ότι η σχέση με το απόλυτο είναι θεωρία, θέα. δεν είναι ο Παλαμάς θεωρία με αυτήν την έννοια. ελπίζω να συμφωνούμε εδώ με τους παλαμιστές δηλαδή η θέα του ακτίστου φωτός δεν έχει να κάνει με θεωρία πλατωνική, ναι ή όχι; τελείως σωματική, είναι κάτι άλλο είναι μια αίσθηση Θεού ψυχοσωματική εντάξει, δεν είναι πλατωνικός ο Παλαμάς εντάξει. εσείς βέβαια μπορείτε να είναι πλατωνικό. τώρα η σχέση του εαυτού με την φύση είναι μια σχέση ελέγχου και κατοχής γι' αυτό κι έχω μία αντίρρηση με μερικούς αγαπημένους προσωπολόγους. μη μου λέτε ότι το πρόσωπο κατέχει την φύση. Αρρωσταίνω που το ακούω. Βρε το πρόσωπο έχει έναν ασυνείδητο τί θα ελέγξω από το ασυνείδητο ή δεν ανοίγει η φύση στο ασυνείδητο; και το ασυνείδητο στη φύση. Κατάλαβατε τι λέω, δεν το κατέχουμε τη φύση μας δεν την κατέχουμε. Ο Πλάτων έλεγε ότι θα την κατέχεις. Γι' αυτό και συνιστά φοβερές ασκήσεις.
Και βλέπετε ότι ούτε στον έρωτα, ξέρετε, ο Πλάτων δεν ήταν κανένας ομοφυλόφιλος σαν και αυτόν που νομίζετε ότι ήτανε. Το λέει η Σούδα, ανθρωπίνου σώματος ουχ ήψατο. Δεν ακούμπησε ποτέ ανθρωπίνο σώμα.
Δεν νομίζουν ότι ήτανε. Όχι εσείς. Μερικοί νομίζουν.
Και το λέει στην Εβδόμη Επιστολή. Λέει, αν κανείς δεν κοιμάται μόνος το βράδυ και δεν τρώει μία φορά τη μέρα, φιλοσοφία δεν μπορεί να κάνει. Δεν ήτανε.
Ήταν υπέρ ασκητικός, σαν τον Σωκράτη ακριβώς, που περιγράφεται τις στοιχεία του Αλκιβιάδης κλπ. Και τόσοι άλλοι, σαν τον Πλωτίνο που δεν θέλει καν να εμφανιστεί σε αυτό κλπ. Κοιτάξτε τι υπέροχα που είναι όλα αυτά και τι αδιέξοδα μαζί όλα.
Αλλά και πόσο φοβερό είναι, πόσο δύσκολο είναι να απαλλαγεί κανείς από αυτά. Όλα αυτά που σας είπα θα τα βρει κανείς σε πολλούς θεολόγους, σαν θεολογικές θέσεις ανα τους αιώνες, χωρίς να ενδιαφέρεται κανείς να... Λοιπόν, η ενότητα του εαυτού είναι υπερβατική, διότι ουσιαστικά ο άνθρωπος ενώνεται μόνο στο νου του. Ο νους είναι αυτός ο οποίος αποτελεί τον άνθρωπο, τα άλλα όλα τα συναισθήματα, απλώς είναι διάλυση, διάχυση και καταστροφή.
Το άλλο είναι η έκσταση από τη φύση. Μην μιλάτε για έκσταση από τη φύση, θεολόγοι. Δεν υπάρχει έκσταση από τη φύση.
Στην θεολογία υπάρχει έκσταση της ίδιας της φύσης. Γιατί οι ενέργειες ανήκουν στη φύση. Τέλος πάντων.
Αυτά έχω πει και έχω γίνει κακός. Και είναι κι άλλα. Είπα για την stream of consciousness.
Υπάρχει και το private language. Εδώ έχω ιδιωτική γλώσσα. Η θέληση είναι εκστατική.
Και η έκσταση είναι μονολογική. Του λέω monological ecstasy. Δηλαδή ουσιαστικά δεν ξέρω αν συναντώ ποτέ το εν. κατά ψέματα. Ακούω τι μου λέει. Αλλά ούτε στο νοιάζεται για μένα. Ούτε και έχω τρόπο να επαληθεύσω.
Εξού και αυτή η φοβερή ελευθερία που έχει ο πλατωνισμός. Δηλαδή δεν υπάρχει τρόπος να αποδείξετε ότι δεν κατέχετε το εν. Ή ότι το κατέχετε. Σε κάθε περίπτωση το κριτήριο, όταν ερωτήθηκε ο Πλωτίνος, τι εννοείτε όταν λέτε από τους μαθητές του, άπλωση. Γιατί έλεγε έφτασες στην άπλωση. Άπλωση είναι μια λέξη από το απλούς. Γίνεται κανείς απλούς. Το εν είναι απλούν. Φτάνει λοιπόν στην άπλωση. Λέει έφτασα τέσσερις φορές. Ποιο είναι το περιεχόμενο της άπλωσης. Δεν απάντησε ο Πλωτίνος αυτό.
Και αφού πέρασαν τα χρόνια, όταν έφτασε στην τελευταία πραγματεία της έκτης εννεάδας, στις τελευταίες παραγράφους, στην κυριολεξία λέει κάτι το οποίο δεν ξέρω αν το έχετε προσέξει ποτέ αν το έχετε δει. Είναι συγκλονιστικό όμως. Το έχω σχολιάσει σε ένα νεανικό μου βιβλίο.
Λέει έν άμφω. Εγώ είμαι αυτό το ένα, το Απόλυτο.
Γίνεται λέει τις πραγματικά ένα προς τούτο ο προσομιλεί. Δηλαδή ουσιαστικά η συνειδησιακή μου ροή μου μαρτυρεί την αιωνιότητά μου και καταλαβαίνω ότι αν υπάρχει το έν, το ένα αυτό δεν μπορεί παρά να είμαι εγώ ένα. Αυτό το πράγμα το οποίο το θεωρούν ως απόγειο της μετοχής μπορεί να είναι και το απόγειο του ναρκισσισμού. εγώ σαν παλιός ψυχολόγος εδώ αρχίζω και φοβάμαι αυτή την ταύτιση του εγώ με το ένα.
Στην πράξη όμως δεν υπάρχει κανένας άλλος τρόπος αν το καλοσκεφτεί κανείς να βεβαιώσει ότι έχει μια τέτοια τρομερή και ευεργετική εμπειρία μόνο όταν αυξάνει η αίσθηση της αυτοπαρουσίας της παρουσίας του μες στον εαυτό του. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Ο Παλαμάς λέει ότι αυτό είναι το πρώτο βήμα όμως η καθαρότητα του νοός, έχεις αίσθηση της πραγματικής διαλογικής παρουσίας.
Λέω, όπως έλεγαν συλλουκιανιστές με τον άλλο. Εμείς ξεκινήσαμε γύρω-γύρω από τον Περγάμου εκεί, πριν από πολλά χρόνια. Τι ωραίο πράγμα είναι τα εσπεριδοειδή της Αθήνας. Δηλαδή, έχω μια σχέση φετιχιστική εγώ με τα εσπεριδοειδή. Ιδίως τα λεμόνια και τα νεράτζια. Λοιπόν, και έχω ένα και στη τσέπη μου, το οποίο έκοψα εδώ που ερχόμουν εδώ.
Και έλεγα, κοίταξε να δεις τι φοβερό πράγμα να μιλάς για τον Πλάτωνα. Και να έχεις και το τέτοιο μαζί, νάτο εδώ είναι. Το έχω και το καταναλίσκω σιγά-σιγά.
Ναι, διότι ο Πλάτων ήταν επίσης πάρα πολύ ευαίσθητος, νομίζω, στα νεράτζια και στα πορτοκάλια, ασχέτως αν δεν το λέει πουθενά. Γι' αυτό το λόγο, θέλησε και να τα απαθανατίσει. Αυτό το πράγμα είναι.
Βεβαίως, εδώ είναι όλα τα προβλήματα, αρχίζουν τα προβλήματα τρόπον τινά. Διότι την ιδέα του λεμονιού δεν μπορείς να την μυρίσεις. Αποκλείεται να τη μυρίσεις την ιδέα του λεμονιού. Έτσι δεν είναι, δεν μυρίζει τίποτε. Από την άλλη, βέβαια, αν δεν το δώσεις μια ιδέα στο λεμόνι, το λεμόνι θα εξαφανιστεί. Έτσι δεν είναι; Πρέπει να έχει μια αιώνια ιδέα λεμονιού για να μπορέσεις το λεμόνι αυτό να το περισώσεις. Ναι ή όχι. Αυτό είναι η βαθιά πλατωνική αντίφαση της θεωρίας των ιδεών.
Ξεκινάει από ένα γνήσιο ενδιαφέρον για την πραγματικότητα, την οποία καταστρέφει για να τη σώσει. Και αν είχαμε εδώ τον Πλάτωνα τώρα έτσι, στη γεροντική ηλικία και τον ρωτάγαμε, πες μας, γέροντα, πώς θα σώσω με τα λεμόνια και τα πορτοκάλια και όλα τα άλλα τα ωραία πράγματα, θα μας έλεγε να στραφείτε προς το «εν». Το οποίο, όπως θα διαβάσουμε εδώ στην Πολιτεία, το «εν» αυτό είναι το «τοῦτο τοῖς γιγνωσκομένοις τὴν ἀλήθειαν παρέχων καὶ τῷ γιγνώσκοντι τὴν δύναμιν, τὴν τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέαν φαίνεσθαι»
Είναι αιτία επιστήμης και αληθείας. Και προσέξτε, λέει εδώ, και της γινοσκωμένης την δύναμη, μόνο το γιγνώσκεσθαι φάναι του αγαθού παρείναι;;;, σε αυτά τα οποία γνωρίζετε, δεν είναι μόνο το ότι το γνωρίζετε που προσφέρεται από το αγαθό, αλλά και το «είναι τε» και την ουσίαν υπ’ εκείνου αυτής προσείναι. Αλλά του προσφέρεται από το «εν» και το είναι και η ουσία από εκεί.
Από το «εν» έρχεται αυτή η ουσία. Ούκ ουσίας όντος του αγαθού, αλλά έτσι επέκεινα της ουσίας πρεσβεία και δυνάμει υπερέχοντος. Άρα το ίδιο δεν είναι ουσία, αλλά είναι επέκεινα της ουσίας, έτσι όσον αφορά τα πρωτεία και τη δύναμη.
Και βέβαια, λέει ο συνομιλητής, «αμήχανον κάλλος θεέ μου, αφάνταση την ομορφιά πρέπει να έχει αυτό». Και όντως πρέπει να έχει τεράστια ομορφιά για να ξεχάσουμε όλα μαζί τα λεμόνια και όλες μαζί τους κήπους και όλα μαζί τα όμορφα της ζωής αυτής. Με τον Πλάτωνα ο ορφισμός παίρνει την πιο συγκλονιστική του μορφή.
Γίνεται ουσιαστικά οντολογία. Και ουσιαστικά είναι ένας τρόπος να περισωθεί η πίστη στη φύση των όντων ως πηγή αληθείας χωρίς να χρειαζόμαστε τα ίδια τα όντα συνεχώς στα χέρια μας. Διότι ξέρει ο Πλάτων πολύ καλά, και το περιγράφει αυτό στο Συμπόσιο, ότι ο έρωτας αρχίζει ουσιαστικά, είναι κοσμοπολίτης ο Πλάτων, αρχίζει από τον έρωτα ενός σώματος.
Και προχωρεί κανείς με τον τρόπο αυτό και μετά που χτίζει από το ένα σώμα πάει στα πολλά σώματα. Κάποια στιγμή βαριέται, δεν μπορεί, καταλαβαίνει ότι είναι ένα αδιέξοδο εδώ πέρα, φθορά. Έτσι, ας πάμε, λέει, στα ωραία χαρακτηριστικά της ψυχής.
Τρίτος αναβαθμός. Και μετά βεβαίως από τον τρίτο αυτό αναβαθμό και εκεί υπάρχει ένα προφανές αδιέξοδο, και πρέπει να πάμε στα ωραία μαθήματα, τις επιστήμες δηλαδή. Εντάξει.
Και στο τέλος ανακαλύπτουμε, λέει, ότι χρειαζόμαστε ένα ον, τώρα διαβάζω από το Συμπόσιο, το οποίο, λέει, είναι να το διαβάσω στα αρχαία κι όποιος δεν καταλαβαίνει αυτά τα αρχαία να βγει από την αίθουσα, παρακαλώ διότι δεν πρέπει να είναι εδώ. Ως γαρ αν μέν τη ενταύθα προς τα ερωτικά παιδαγωγηθεί η θεόμενος εφ' εξής και ορθώς τα καλά προς τέλος ήδη ιών των ερωτικών, αφού φτάσει το τέλος με όλα αυτά τα ερωτικά, εξαίφνης, τι ωραία αυτή η έκφραση εξαίφνης, ξαφνικά, ξαφνικά ξαφνικά, όπως τα μεγάλα πράγματα όλα ξαφνικά συμβαίνουν, γιατί γιατί έχει την πρωτοβουλία κάποιος άλλος δεν επειδή το θέλω εγώ είναι κάποιος άλλος που έτσι, εξαίφνης κατόψεται τι θαυμαστόν την φύσιν καλόν, την φύσιν καλόν, που είναι ωραίο στην φύση την ίδια, έτσι τούτο εκείνο ο Σώκρατες ου δει ένεκεν Και οι έμπροσθεν πόνοι πάντες ήσαν, αυτό για το οποίο κοπιάζαμε Σώκρατες, αυτό για το οποίο κοπιάζαμε προηγουμένως τόσα χρόνια και μας έλεγαν ανόητους, που κοπιάζαμε και αφήναμε και τα λεμόνια και τους ωραίους και τας ωραίας πίσω πρώτον μεν αεί ων και ούτε γιγνώμενον ούτε απολύμενον ούτε αυξανόμενον ούτε φθίνον Δεν γίνεται, δεν …νεται, δεν χάνεται, έτσι ούτε φθίνον, έπειτα ούτε μεν καλών ..αιχρόν ουδέ το τέ μεν τότε δε ου, έτσι κάποτε υπάρχει κάποτε όχι, ούτε είναι αισχρόν ούτε είναι καλό ούτε είναι απ' τη μια... δεν μεταβάλλεται, ένθα δε μεν καλών ένθαν δ’ αισχρόν, ως τίσι μεν καλόν τίσί δε αισχρόν, γιατί μερικούς είναι μιθαίνει κακό και για άλλους καλό, όχι. ούδα φανταστήσετε αυτό το καλόν ειον πρόσωπον τη ούδε χείρες, ούδε άλλο ουδέν ον σώμα μετέχει δεν έχει τίποτα ούτε σώμα, ούδε της λόγος, ούδε της επιστήμη ούδε που ον ενετέρωτην ει ούτε λόγος γι' αυτό θα γίνει ποτέ, ούτε επιστήμη του υπάρχει ούτε ποτέ υπάρχει σε κάτι άλλο ειον εν ζώο, ει εν γη, ει εν ουρανό ει εν το άλλο αλλαυτό καθ' αυτό μεθ' αυτού μονοειδές αεί ον, μονοειδες, μόνο και μοναδικό τα δε ταύτα πάντα καλά εκείνου μετέχοντα τρόπον τινά τοιούτων ειον γιγνωμένον τον τε άλλον και απολυμμένον μηδέν εκείνο μητ ετι πλέον, μη τε έλατον γυγνέσθε μη δε πάσχην μηδέν. τίποτα δεν αλλάζει, σε αυτό ό,τι και να καταστρέφεται ό,τι και να χάνεται το αφήνει έτσι αμετάλλακτο και έτσι όπως είναι. Και βεβαίως λέει όλοι εσείς οι οποίοι λέει αγωνίζεσθαι να βρείτε και το ορθώς παιδεραστήν, ξεχάσετε λέει αυτά και κοιτάξτε να δείτε αυτό το ένα εκεί να στρέψετε τον ερωτά σας τούτο γαρ δη εστι το ορθώς επί τα ερωτικά ιέναι. Αυτό σημαίνει κανείς να πάει σωστά προς τα ερωτικά έτσι. Και ή υπ’ άλλου άγεσθαι αρχόμενον από τόν δε τον καλόν εκείνου ένεκα του καλού αεί επανιέναι ως περ επαναβασμής χρώμενον. κάνει κανείς επαναβασμούς έτσι από ενός ή δύο και από δύο συθήνε πάντα τα καλα σώματα όπως λέγαμε, και από των καλών σωμάτων. Επί τα καλά επιτηδεύματα, επί τα καλά μαθήματα. Από των μαθημάτων επ’ εκείνω τω μάθημα τελευτήσει Αυτό το μάθημα.. Φτάσει στο τελευταίο αυτό μάθημα και καταλάβει ότι αυτό το μάθημα δεν λησμονείται. Βεβαίως, έχει πληρώσει ένα τίμημα, σημαντικό.
Ουσιαστικά, έχει αφήσει πίσω του και τον πολιτισμό και την ιστορία και τα πάντα. Έχει αφήσει το ίδιο το σώμα. Έχει αφήσει τα συναισθήματα, το παθητικό της ψυχής.
Όλα αυτά τα πράγματα είναι επικίνδυνα, γιατί μπορεί να μας προσκολλήσουν στην εμφάνεια των όντων και να χάσουμε το αιώνιο και το διαρκές, το οποίο είναι το μόνο το οποίο μπορούμε να κατάσχομε και για να το κατάσχομε θα πρέπει βεβαίως να περάσουμε και από τη ζωή αυτή στην αιωνιότητα. Να χάσουμε το σώμα, να χάσουμε τον πειρασμό της επαφής με όλα τα πράγματα αυτά τα οποία είναι η σκιά της πραγματικότητας. Και βεβαίως πίσω από όλα αυτά υπάρχει και ένα άλλο φοβερό πράγμα το οποίο πρέπει να πούμε.
Όταν λέει φτάσουμε στο εν, υπάρχει λέει μια φοβερή ανακάλυψη την οποία κάνουμε, την οποία είναι συγκλονιστικό ότι ο Πλάτων εδώ δεν την μυθολογεί. Για αυτό είναι μεγάλος θεολόγος ο Πλάτων γιατί ξέρει πού να χρησιμοποιήσει μύθο και πού όχι. Ποιο είναι αυτό, το ότι Θεός ανθρώπω ού μίγνυεται.
Η συγκλονιστική αλήθεια και το σημείο καμπής ολόκληρης της ζωής του Πλάτωνος δεν μπορούμε να καταλάβουμε τον Πλάτωνα, εάν δεν καταλάβουμε το συγκλονισμό που ένιωσε, όταν είχε την εμπειρία του ενός και ταυτόχρονα έχει την εμπειρία ότι αυτό δεν επιθυμεί. Το λέει ωραίο ο Πλωτίνος «Ημών οὐκ ἐφίεται» Δεν μας θέλει, δεν μας επιθυμεί, δεν μας χρειάζεται. Αυτό είναι συγκλονιστικό.
Δεν μας χρειάζεται. Και εξαιτίας αυτού δεν πρόκειται να μπει στη συνθήκη μας. Το «εν» δεν θα μου σώσει το λεμόνι μου ούτε το σώμα μου.
Καταλαβαίνετε τι λέω. Δεν. Όλα αυτά μου τα δίνει για να δω τη λαμπρή πραγματικότητα η οποία υπάρχει.
Πέρα από όλα αυτά. Αυτά καθ' αυτά είναι ψεύδος, είναι απάτη. Είναι λησμονιά.
Είναι λήθη του είναι. Και βεβαίως εδώ αρχίζει ο Πλάτων να κάμπτεται και από ο μεγάλος μεταφυσικός που ήταν και γίνεται πολιτικός φιλόσοφος. Γιατί γίνεται πολιτικός φιλόσοφος ο Πλάτων.
Γιατί ταυτίζεται τελικά με αυτούς που εφόνευσαν τον Σωκράτη. Διότι αισθάνεται ότι η μεταφυσική στην πληρότητα της είναι αδύνατη. Δηλαδή η μεταφυσική είναι υπέροχη αλλά σαν ένα τεράστιο σχόλιο σε μια μεγάλη απώλεια.
Απώλεια εαυτού, απώλεια ουσίας, απώλεια του κόσμου. Και επανεύρεσή του σε μια διάσταση για την οποία όσο είμαστε βέβαιοι τόσο είμαστε ταυτόχρονα εξίσου σίγουροι ότι είναι κάτι του εντελώς επώδυνο. Προσέξτε αυτό το πολύ λεπτό σημείο, γιατί από εδώ πραγματικά αρχίζει η φιλοσοφία.
Αρχίζει η μεταφυσική εδώ. Μεταφυσική αρχίζει όταν το βίωμα της ολότητας καταρρέει. Καταλάβατε.
Μεταφυσική δεν υπάρχει όταν λέει ο Ηράκλειτος εν πάντα. Δεν είναι τυχαίο ότι τους λέμε αυτός φυσικούς φιλοσόφους. Προσωπικά διαφωνώ με όλους όσους λένε ότι αυτό το πράγμα είναι, στον Guthrie, τον μεγάλο ιστορικό της φιλοσοφίας που λέει ότι υπάρχουν φιλόσοφοι της τελεολογίας και φιλόσοφοι της ύλης.
Ουσιαστικά όλοι είναι οι φιλόσοφοι της τελεολογίας. Δηλαδή δεν μπορώ να καταλάβω τον Ηράκλειτο ως κάποιον ο οποίος αναζητά τη φύση του λόγου με υλικό τρόπο. Αναζητά τη φύση του λόγου ως τέλος.
Υπάρχει και εσχατολογία σε αυτά. Μια φιλοσοφική εσχατολογία. Μετά είναι ότι όλα αυτά παίρνουν νόημα όταν ο λόγος εμφανιστεί στην πληρότητα του.
Τώρα είπαμε ότι κάνουμε φιλοσοφία σήμερα. Γι' αυτό λέμε αυτά τα πράγματα. Εγώ είμαι πεπεισμένος θεολόγος, αλλά χωρίς αυτά δεν πείθεται κανείς εύκολα.
Εγώ τουλάχιστον δεν θα πειθόμουν αν δεν είχα επαφή με όλα αυτά τα πράγματα. Επίσης με την υπαρξιακή διάσταση που έχουν όλα αυτά, γιατί αυτά είναι άμεσα σε αντίθεση με εμάς, που είμαστε ακαδημαϊκοί. Οι στοχαστές οι μεγάλοι και οι πατέρες. Είναι άνθρωποι της πάλης με τα απόλυτα υπαρξιακά μεγέθη με τις οριακές καταστάσεις. Αυτό είναι πολύ σημαντικό.
Αρχίζει λοιπόν η μεταφυσική. Από τη στιγμή που είμαι βέβαιος ότι το «ον» δεν με θέλει. Δεν το κατέχω. Δεν είμαι αυτό. Δεν μπορώ να γίνω αυτό. Και αρχίζει αυτό το οποίο θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ιστορία της αναπαράστασης.
Αρχίζει η μεταφυσική, η αναπαράσταση. Αρχίζει το «σκέπτεσθε». Κατάλαβατε γιατί.
Γιατί. Να το πω με άλλο τρόπο. Διότι, κοιτάξτε τι κάνει εδώ το «εν».
«Τούτο τοίνιν το την αλήθειαν παρέχων τοις γινοσκωμένοις και το γινώσκονται την δύναμην απόδιδών την του αγαθού ιδέαν φαθείναι». Μιλάει το «εν». Προσέξτε είναι πολύ λεπτό το σημείο αυτό.
Το «εν» μιλάει στην πλατωνική παράδοση. Τι κάνει. Πώς το λέμε εδώ.
Χορηγεί στα νοητά αντικείμενα την αλήθεια. Και στην ψυχή τη δύναμη να νομίζει, να γνωρίζει. Μιλάει.
Δεν διαλέγεται όμως. Αυτό είναι ένα πάρα πολύ, πάρα πολύ λεπτό σημείο. Δεν υπάρχει διάλογος.
Παρουσιάζει μια υπέρτατη πραγματικότητα προς την οποία δεν προσφέρει καμία πρόσβαση. Γι' αυτό η μεταφυσική στην ουσία της είναι cogito. Είναι αναπαράσταση.
Το cogito θα εμφανιστεί πολύ αργότερα. Αλλά υπάρχει πραγματικά και στον Αυγουστίνο και στον Πλάτωνα. Υπάρχει δηλαδή η αλήθεια, ένεκα της οποίας ο Πλάτων μας έγινε φοβερά πολύτιμος.
Και δεν μπορούμε να πάμε παραπέρα. Ένα είναι αυτό. Δεύτερο είναι το ότι το cogito, το σκέπτεσθαι, για να έχει αξία και να έχει διάρκεια. Πρέπει να συνδέεται με ένα χαρακτηριστικό το οποίο επίσης είναι αιώνιο και το οποίο είναι αδιατάρακτο από τη φθορά. Ποιο είναι το χαρακτηριστικό αυτό;
Η ψυχή. Η ψυχή οφείλει να είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Σκεπτόμενη ψυχή.
Και μάλιστα σκεπτόμενη χωρίς τη βοήθεια του σώματος και των αισθήσεων. Καταλάβατε. Κάτι το οποίο θα επιβιώσει, όπως ξέρετε, και στον Καρτέσιο.
Και θα χρειαστεί, ποιος μου λέει εδώ κάτω σήμερα, κάνει μια διατριβή για το Μερλό Ποντί. Θα χρειαστεί ένας Μερλό Ποντί, ένας Φρόιντ, τόσους αιώνες μετά, για να πει ότι αυτό το οποίο λέω κι εγώ, ότι ο άνθρωπος σκέπτεται με το σώμα του βασικά. Η γνωσιακή ψυχολογία το έχει αποδείξει αυτό.
Ότι ουσιαστικά όλες οι σειρές σκέψεων που κάνουμε ως άνθρωποι είναι γνωσιακές, είναι μεταφορές. Μεταφορές από σωματικά πράγματα. Δεν μπορείς να συλλάβεις ούτε καν τα μαθηματικά χωρίς το σώμα.
Καταλάβατε. Χωρίς το σώμα δεν υπάρχει ούτε καν αιώνια ζωή. Γιατί δεν υπάρχει αιώνια ζωή χωρίς το σώμα.
Γιατί δεν υπάρχει απλώς ένα, όπως λένε κάποιο Άγγλοι ιστορικοί, stream of consciousness, μια ροή συνειδήσεως. Ακόμα και για να αποκτήσω την εμπειρία αυτή της επαφής που έχω αυτή τη στιγμή, της οπτικής μαζί σας. Δεν αρκεί η ψυχή. Χρειάζεται η διόφθαλμη όραση. Καταλάβατε. Για να έχω επικοινωνία με τον κόσμο χρειάζεται το σώμα.
Πώς θα το πω. Δηλαδή ουσιαστικά, εάν δεν υπάρχει ανάσταση των νεκρών, τα πάντα είναι παράλογα. Δεν είναι μόνο τα πορτοκάλια και τα λεμόνια που χάνομε, αλλά χάνομε ουσιαστικά το ίδιο το νόημα της ύπαρξής μας.
Δηλαδή θα έπρεπε τον Πλάτωνα να τον αρπάξουμε και να του πούμε ότι είσαι ένας εφιάλτης από ένα σημείο και πέρα. Τι είναι αυτά που μου λες. Η ψυχή δεν μπορεί να σκέπτεται.
Καταλάβατε. Η ψυχή δεν μπορεί να παράγει στοχασμό παρόμοιο με αυτό που εμείς ονομάζουμε στοχασμό. Και γι' αυτό ο Πλάτωνα επινόησε βέβαια την contemplatio, τη θεωρία.
Τι κάθεται, θεωρεί. Προσέξτε, και στον Αριστοτέλη και στον Πλάτωνα. Η αιώνια ζωή δεν είναι σκέψη.
Σκέφτεται κανείς όσο είναι στη ζωή αυτή με την αναπαράσταση. Εντάξει. Όταν όμως περάσεις τα έσχατα δεν υπάρχει πλέον δυνατότητα στοχασμού.
Τι υπάρχει. Θεωρία. Δηλαδή υπάρχει μια αφομοίωση διαφορετικών ρευμάτων συνειδητότητας ένεκα της οποίας ο άνθρωπος χάνει οποιαδήποτε ελπίδα να παραμείνει σώος.
Και βλέπετε ότι όση ανάγκη... Α, να πω και το δεύτερο, χαρακτηριστικό, είπα το πρώτο, είναι η αναπαράσταση. Έτσι. Εμείς θεολόγοι όταν κάνουμε μεταφυσική και κάνουμε συχνά μεταφυσική, όταν κάνουμε ιδεολογία δηλαδή, κάνουμε μεταφυσική ουσιαστικά και δεν γινόμαστε θεολογικές υπάρξεις.
Αλλά μιλάμε για τη θεολογία. Ήταν στην κοπέλα αυτή που τόσκασε. Πού είναι αυτή που έκανε αυτή την ωραία παρουσίαση πριν.
Είχα τον πειρασμό, πιο πολύ από αυτά που της είπε ο Σταύρος εδώ, να της πω βρε να γίνεις θεολογία. Αυτό είναι το πιο σημαντικό από όλα. Και στον άλλο που λέει εδώ, τα περι αιρέσεων όλοι αιρετικοί μπορούμε να είμαστε από μια άποψη είμαστε στο βαθμό που δεν γινόμαστε εμείς οι ίδιοι μια ένσαρκη μαρτύρια της αλήθειας.
Το ένα λοιπόν είναι η αναπαράσταση και η μεταφυσική που τη χρειαζόμαστε κάργα και όσο και αν ξορκίζουμε τον Πλάτωνα τον έχουμε. Το δεύτερο είναι η υπερβατικότητα. Το είπα ήδη.
Δύο βασικά χαρακτηριστικά του πλατωνισμού που μας τον κάνουν απαραίτητο και υπήρξε απαραίτητος για χιλιάδες χρόνια και μετά την κατάρρευση του, πέρασε μέσα από τον Αυγουστίνο πέρασε μέσα από τον Ακινάτη, ως Πλωτίνος έτσι περνάει, φτάνει στον Καρτέσιο εκεί γίνεται, και στο Βυζάντιο έχουμε τεράστιο διείσδυση του Πλάτωνα. ο Ψελλός είπαμε προηγουμένως, ο Μαυρόπους ο ίδιος ο μαθητής αυτού του τεράστιου υλιστή του Συμεώνος του Νέου θεολόγου, ο Στηθάτος είναι ένας φοβερός πλατωνικός. Τι φοβερό. Φαντάζομαι ότι αν καταλάβαινε ο Άγιος Συμεών τι γράφει και τον διάβαζε προσεκτικά έτσι θα είχαν διαφωνίες μεταξύ τους σαν και αυτές που έχω εγώ με μερικούς δασκάλους μου.
Λοιπόν, μέρα νύχτα, καταλάβατε τι λέω ούτε στην Ανατολή ο πλατωνισμός ξεπεράστηκε εύκολα προσφέρει μια σειρά λοιπόν από εύκολες, ανθρώπινες, πολύ κοντά σε αυτό που είμαστε λύσεις, είπα ήδη την αναπαράσταση ως μεταφυσική, η υπερβατικότητα ακόμα και ο Νίτσε ο μεγάλος αντιπλατωνικός, μην νομίζετε ότι ξεπέρασε το δάσος τoν Πλάτων, απλώς η υπερβατικότητα είναι εσωτερική υπερβατικότητα. Θέληση για δύναμη τι είναι νομίζετε; είναι μια υπερβατικότητα που ουσιαστικά υπερβαίνει συνεχώς αυτό το οποίο είμαι εσωτερικά εγώ ίδιος. σε ένα βιβλίο μου που θα βγει στα αγγλικά προσπάθησα να σημειώσω μερικά από αυτά τα, τα οποία επιβιώνουν ως ανθρωπολογικοί ως ανθρωπολογικοί χαρακτήρες προερχόμενοι από τον Πλάτωνα σήμερα. Και θεωρούνται βεβαίως αμιγώς χριστιανικά, διότι ακριβώς δεν είναι εύκολο σας είπα να προχωρήσουμε προς θεολογία της ενσάρκωσης.
Η Ενσάρκωση είναι κάτι το οποίο τα ανατρέπει όλα αυτά ανατρέπει την αναπαράσταση, ανατρέπει την υπερβατικότητα, και ανατρέπει επίσης και όλα αυτά τα οποία είπαμε σχετικά με την ανυπαρξία και την αδυναμία του κόσμου αυτού να διαιωνίσει, η λέξη είναι του Γρηγορίου του Παλαμά, να διαιωνίσει η υλικότητα του κόσμου. δεν θα σας τα πω όλα το πρόβλημα μου είναι η εσωτερικότητα. η εσωτερικότητα τα πάντα συμβαίνουν μέσα στην ψυχή αν συμβούν από έξω από την ψυχή έχουμε χάσει το παιχνίδι διότι το εν μιλάει μόνο με την ψυχή γιατί μόνο η ψυχή είναι αιώνια.
δεύτερον είναι ότι το πρόσωπο είναι η ψυχή. το πρόσωπο είναι η ψυχή όταν λέμε λέξη πρόσωπο εννοούμε την ψυχή. κακά τα ψέματα. τρίτον είναι ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι σταθερή ουσία και μοναδική αυτόνομη, αυτοδύναμη δεν ξέρουμε τι χρειάζεται το σώμα όλοι οι θεολόγοι κάπου έχουν φτάσει να απορήσουν γι' αυτό το πράγμα. το άλλο είναι ότι η σχέση με το απόλυτο είναι θεωρία, θέα. δεν είναι ο Παλαμάς θεωρία με αυτήν την έννοια. ελπίζω να συμφωνούμε εδώ με τους παλαμιστές δηλαδή η θέα του ακτίστου φωτός δεν έχει να κάνει με θεωρία πλατωνική, ναι ή όχι; τελείως σωματική, είναι κάτι άλλο είναι μια αίσθηση Θεού ψυχοσωματική εντάξει, δεν είναι πλατωνικός ο Παλαμάς εντάξει. εσείς βέβαια μπορείτε να είναι πλατωνικό. τώρα η σχέση του εαυτού με την φύση είναι μια σχέση ελέγχου και κατοχής γι' αυτό κι έχω μία αντίρρηση με μερικούς αγαπημένους προσωπολόγους. μη μου λέτε ότι το πρόσωπο κατέχει την φύση. Αρρωσταίνω που το ακούω. Βρε το πρόσωπο έχει έναν ασυνείδητο τί θα ελέγξω από το ασυνείδητο ή δεν ανοίγει η φύση στο ασυνείδητο; και το ασυνείδητο στη φύση. Κατάλαβατε τι λέω, δεν το κατέχουμε τη φύση μας δεν την κατέχουμε. Ο Πλάτων έλεγε ότι θα την κατέχεις. Γι' αυτό και συνιστά φοβερές ασκήσεις.
Και βλέπετε ότι ούτε στον έρωτα, ξέρετε, ο Πλάτων δεν ήταν κανένας ομοφυλόφιλος σαν και αυτόν που νομίζετε ότι ήτανε. Το λέει η Σούδα, ανθρωπίνου σώματος ουχ ήψατο. Δεν ακούμπησε ποτέ ανθρωπίνο σώμα.
Δεν νομίζουν ότι ήτανε. Όχι εσείς. Μερικοί νομίζουν.
Και το λέει στην Εβδόμη Επιστολή. Λέει, αν κανείς δεν κοιμάται μόνος το βράδυ και δεν τρώει μία φορά τη μέρα, φιλοσοφία δεν μπορεί να κάνει. Δεν ήτανε.
Ήταν υπέρ ασκητικός, σαν τον Σωκράτη ακριβώς, που περιγράφεται τις στοιχεία του Αλκιβιάδης κλπ. Και τόσοι άλλοι, σαν τον Πλωτίνο που δεν θέλει καν να εμφανιστεί σε αυτό κλπ. Κοιτάξτε τι υπέροχα που είναι όλα αυτά και τι αδιέξοδα μαζί όλα.
Αλλά και πόσο φοβερό είναι, πόσο δύσκολο είναι να απαλλαγεί κανείς από αυτά. Όλα αυτά που σας είπα θα τα βρει κανείς σε πολλούς θεολόγους, σαν θεολογικές θέσεις ανα τους αιώνες, χωρίς να ενδιαφέρεται κανείς να... Λοιπόν, η ενότητα του εαυτού είναι υπερβατική, διότι ουσιαστικά ο άνθρωπος ενώνεται μόνο στο νου του. Ο νους είναι αυτός ο οποίος αποτελεί τον άνθρωπο, τα άλλα όλα τα συναισθήματα, απλώς είναι διάλυση, διάχυση και καταστροφή.
Το άλλο είναι η έκσταση από τη φύση. Μην μιλάτε για έκσταση από τη φύση, θεολόγοι. Δεν υπάρχει έκσταση από τη φύση.
Στην θεολογία υπάρχει έκσταση της ίδιας της φύσης. Γιατί οι ενέργειες ανήκουν στη φύση. Τέλος πάντων.
Αυτά έχω πει και έχω γίνει κακός. Και είναι κι άλλα. Είπα για την stream of consciousness.
Υπάρχει και το private language. Εδώ έχω ιδιωτική γλώσσα. Η θέληση είναι εκστατική.
Και η έκσταση είναι μονολογική. Του λέω monological ecstasy. Δηλαδή ουσιαστικά δεν ξέρω αν συναντώ ποτέ το εν. κατά ψέματα. Ακούω τι μου λέει. Αλλά ούτε στο νοιάζεται για μένα. Ούτε και έχω τρόπο να επαληθεύσω.
Εξού και αυτή η φοβερή ελευθερία που έχει ο πλατωνισμός. Δηλαδή δεν υπάρχει τρόπος να αποδείξετε ότι δεν κατέχετε το εν. Ή ότι το κατέχετε. Σε κάθε περίπτωση το κριτήριο, όταν ερωτήθηκε ο Πλωτίνος, τι εννοείτε όταν λέτε από τους μαθητές του, άπλωση. Γιατί έλεγε έφτασες στην άπλωση. Άπλωση είναι μια λέξη από το απλούς. Γίνεται κανείς απλούς. Το εν είναι απλούν. Φτάνει λοιπόν στην άπλωση. Λέει έφτασα τέσσερις φορές. Ποιο είναι το περιεχόμενο της άπλωσης. Δεν απάντησε ο Πλωτίνος αυτό.
Και αφού πέρασαν τα χρόνια, όταν έφτασε στην τελευταία πραγματεία της έκτης εννεάδας, στις τελευταίες παραγράφους, στην κυριολεξία λέει κάτι το οποίο δεν ξέρω αν το έχετε προσέξει ποτέ αν το έχετε δει. Είναι συγκλονιστικό όμως. Το έχω σχολιάσει σε ένα νεανικό μου βιβλίο.
Λέει έν άμφω. Εγώ είμαι αυτό το ένα, το Απόλυτο.
Γίνεται λέει τις πραγματικά ένα προς τούτο ο προσομιλεί. Δηλαδή ουσιαστικά η συνειδησιακή μου ροή μου μαρτυρεί την αιωνιότητά μου και καταλαβαίνω ότι αν υπάρχει το έν, το ένα αυτό δεν μπορεί παρά να είμαι εγώ ένα. Αυτό το πράγμα το οποίο το θεωρούν ως απόγειο της μετοχής μπορεί να είναι και το απόγειο του ναρκισσισμού. εγώ σαν παλιός ψυχολόγος εδώ αρχίζω και φοβάμαι αυτή την ταύτιση του εγώ με το ένα.
Στην πράξη όμως δεν υπάρχει κανένας άλλος τρόπος αν το καλοσκεφτεί κανείς να βεβαιώσει ότι έχει μια τέτοια τρομερή και ευεργετική εμπειρία μόνο όταν αυξάνει η αίσθηση της αυτοπαρουσίας της παρουσίας του μες στον εαυτό του. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο. Ο Παλαμάς λέει ότι αυτό είναι το πρώτο βήμα όμως η καθαρότητα του νοός, έχεις αίσθηση της πραγματικής διαλογικής παρουσίας.
Έτσι. Λοιπόν καταλαβαίνετε ότι είναι αδύνατο να απαλλογούμε από τον Πλάτωνα. Πλατωνικοί γεννήθηκαμε, Πλατωνικοί θα πεθάνουμε και βεβαίως για να μην καταχρούμε και την ώρα το συμπέρασμα αυτό είναι, ότι αν τυχόν κανείς γλυτώσει από τον Πλατωνισμό να μου στείλει ένα email για να έρθω να τον συναντήσω.
Η παράδοση γλύτωσε από τον Πλατωνισμό με πάρα πολύ κόπο και μέχρι σε πολλούς αιώνες γιατί όλα αυτά τα πράγματα ριζώνουν πολύ βαθιά στην ύπαρξη μας. Δηλαδή το αυτονόητο στον πνευματικό χώρο είναι να είναι πλατωνικός κανένας. Να έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που σας είπα προηγουμένως.
Αυτό είναι το αυτονόητο. Ο χριστιανισμός δεν είναι αυτονόητος. Η θεολογία της ενσαρκώσεως δεν είναι αυτονόητη.
Και φοβάμαι ότι εμείς οι θεολόγοι αν πάψουμε να συγκλονιζόμαστε με το καινοφανές που έχει η εν Χριστώ αποκάλυψη, θα είμαστε πολύ ανιαρά πλάσματα και δεν θα έχουμε καν την τρομάρα που κουβαλάν πάνω τους οι πλατωνικοί. Την τρομερή που τους κάνει πολύ εξαιρετικούς. Γιατί οι άνθρωποι που αισθάνονται ότι έχουν θυσιάσει πολλά είναι πάντοτε άνθρωποι που έχουν απαιτήσεις.
Οι πλατωνικοί ήταν άνθρωποι με απαιτήσεις. Γι' αυτό και σημάδεψαν χίλια χρόνια πολιτισμού. Λοιπόν, αν κανείς δεν έχει την εμπειρία αυτού του πράγματος έτσι όπως ακριβώς με τον τρόπο αυτό δεν προσπαθήσει να διαβάσει με τέτοια γυαλιά και την Καινή Διαθήκη. Επίσης να καταλάβει γιατί πολλοί Έλληνες έγιναν χριστιανοί. Το ερώτημα το εκκρεμές αυτό του Πλάτωνος το οποίο ουσιαστικά με εξασφαλίζει την αιωνιότητα όντας ανάπηρος, και βουτηγμένος στην αναπαράσταση και στην υπερβατικότητα. Έτσι.
Γιατί έγιναν πλάτωνοι χριστιανοί. Διότι ουσιαστικά σκεφτήκανε το απόλυτο ρε παιδιά, ανέλαβε πρωτοβουλία να αναμειχθεί με τη δημιουργία. Αυτό είναι όλο.
Είναι συγκλονιστικό, ο Έλληνας έγινε χριστιανός διότι έζησε το μεγάλο αυτό αδιέξοδο. Προσέξτε, κάθε φορά που σκεφτόμαστε και είμαστε περήφανοι για την ελληνική μας αρχαία κληρονομιά είναι χρήσιμο να το βλέπουμε αυτό ότι είναι ένας πολιτισμός συγκλονιστικά λεπτός και συγκλονιστικά απαισιόδοξος. Έτσι.
Είναι ένας πολιτισμός που έφτασε στα όρια τον άνθρωπο. Παραπέρα δεν μπορεί να πάει κανένας. Όπως το λέει ο Καβάφης.
Και κατέρρευσε ακριβώς στο σημείο εκείνο έτσι. Γι' αυτό και βλέπετε οι τελευταίοι πλατωνικοί ο Δαμάσκιος, ο Πρόκλος και η παρέα είναι θεουργοί ουσιαστικά. Κάνουν θεουργία. Αφήνουν τη φιλοσοφία. Έτσι δεν είναι;. Ιάμβλιχος, θεουργοί. Θεουργοί. Διότι ουσιαστικά αντιλαμβάνονται αυτό το συγκλονιστικό πράγμα, όπως σας είπα στην αρχή. Και ο Σικελιανός. Ότι για να σώσω το λεμόνι μου θα το κάνω ιδέα και μετά ποτέ ξανά δεν θα είναι λεμόνι αλλά ταυτόχρονα εγώ δεν έχω κανένα άλλο τρόπο να το σώσω.
Πρέπει να το ξεχάσω ως λεμόνι για να το σώσω. Αυτό είναι ένας τραγικός διχασμός και αυτό το τραγικό διχασμό έτσι, έφερε ο Πλάτων στον κόσμο και νομίζω σε αυτό απάντησε η θεολογία της Ενσαρκώσεως. Αυτά.
Ερωτήσεις
Θέλω να ρωτήσω, πατέρα Νικόλε, γιατί ασκεί τόση γοητεία πια ο πλατωνισμός στον άνθρωπο. Ποιος είναι ο λόγος, ποιος είναι ο βαθής λόγος δηλαδή που επιβιώνει και στο σύγχρονο χριστιανό κυρίως αλλά και φαντάζομαι, όχι φαντάζομαι πιστεύω και οι μαρξιστές καθόλου δεν απέχουν από αυτό το στάιλ σκέψης και αντιμετώπισης ζωής. Ποιος είναι ο λόγος γιατί ο σημερινός άνθρωπος ακόμα, ακόμα γοητεύεται από αυτό το στοιχείο.
Ευχαριστούμε πάρα πολύ για την εισήγησή σας. Έχετε μια ευχερία, μια ευκολία να τροχιοδρομείτε από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία στη νεότερη από τη φιλοσοφία στη θεολογία, στη ψυχολογία, στη λογοτεχνία. Θα συμφωνήσω μαζί σας ότι δεν είναι καθόλου εύκολο να ξεπεραστεί ο πλατωνισμός. Και δεν με ενοχλεί καθόλου, όπως φαντάζομαι και εσάς και τους περισσότερους. Δεν είναι τυχαίο ότι νίκησε ο πλατωνισμός. Είμαστε σχεδόν όλοι με κάποιο τρόπο πλατωνικοί και ιδιαίτερα εδώ στην Ελλάδα.
Ήθελα να πω όμως για να μην γίνει καμία παρεξήγηση. Είπατε ότι ο Πλάτων ξεκίνησε ως μεταφυσικός και έγινε πολιτικός φιλόσοφος. Βεβαιότατα. Αλλά πολιτικός φιλόσοφος με μεταφυσικό άξονα. Και για να το πω έτσι γιατί κάποιοι αναρωτιούνται όπως η καλή κυρία συνάδελφος λίγο πριν, γιατί έχει τόσο μεγάλη απήχηση ο πλατωνισμός ακόμα, και ιδιαίτερα ανάμεσα στους χριστιανούς. Το είπε πρώτος, ότι ο σκοπός του ανθρώπου είναι η ομοίωσης Θεώ κατά το δυνατόν. Ανθρώπου στο Θεαίτητο. Ταιριάζει απόλυτα. Αυτό ήθελα να ρωτήσω. Εάν υπαινιχθήκατε ότι σταμάτησε να είναι μεταφυσικός αυτά που είπατε μετά δεν δείχνουν κάτι τέτοιο. Γι' αυτό είπα να μην γίνει καμία παρεξήγηση. Ευχαριστώ πολύ.
Και για την πρώτη ρώτηση ο Πλάτων σας είπα κοντινός μας είναι, αναπαράσταση η αλήθεια ως αναπαράσταση και η αλήθεια ως υπέρβαση. Έτσι ρεπρεζεντασιόν και τρανσαντώνς. Αυτά τα δύο.
Και αυτά έτσι είναι θα λέγαμε η φυσική μας κίνηση προς την εξωεμπειρική ας το πούμε πιθανότητα της αλήθειας. Δηλαδή η αλήθεια δεν είναι κάτι που το κατέχω, φθείρομαι, πεθαίνω, σβήνω, τα πάντα είναι σχετικά, σχετικά δεν είναι. Άρα μπορώ να τη σκεφτώ.
Αναπαράσταση. Μπορώ να την θεωρήσω, να τη δω, που είναι πολύ κοντά στη θεωρία. Και επίσης πως θα φτάσω σε αυτήν, προφανώς υπερβαίνοντας.
Τη συνθήκη της φθοράς, του θανάτου κλπ. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα που δημιουργείται όμως, προσέξτε, είναι ότι όταν κάνω υπέρβαση αφήνω το πρόβλημα του θανάτου άλυτο εδώ γι' αυτό σας είπα ότι εγώ δεν είμαι πλατωνικός, λοιπόν παρόλο που τον αγάπησα πάρα πολύ τον Πλάτωνα, ίσως και ακριβώς για αυτό, λοιπόν και όταν αφήνουμε το πρόβλημα της αναπαράστασης ξεχνάμε το θέμα της μετοχής. Αν η αλήθεια υπάρχει πρέπει να μετέχω στην αλήθεια.
Δηλαδή πρέπει να μπορώ εγώ να μετάσχω στο εν. Αφού δεν μετέχω στο εν, και έτσι έχουμε αντιπροσωπεία χωρίς συμμετοχή έτσι και έχουμε αντιπροσωπεία αλλά δεν έχουμε αντιπροσωπεία χωρίς συμμετοχή αυτό είναι το πρόβλημα του πλατωνισμού. Και γι' αυτό τον λόγο έρχομαι τώρα σε εσάς, αυτό που λέτε ότι στράφηκε στην πολιτική για να σώσει τη μεταφυσική ακριβώς αυτό θέλησα να πω επειδή η μεταφυσική είναι αδύνατη με την έννοια της μετοχής που είπαμε και με την έννοια της σωτηρίας του σώματος, προσπαθεί μέσω της πολιτείας να φτιάξει μια μεταφυσική, να φέρει τη μεταφυσική έτσι δεν είναι, στα πολιτικά πράγματα και δημιουργεί μια πολιτεία την οποία ο Πόπερ, μην ξεχνάτε την ονόμασε ολοκληρωτική και όποιος διαβάζει τώρα τους Νόμους ή την Επινομίδα διαβάστε να δείτε, και την Πολιτεία ακόμα κάπου παθαίνει και μια φρίκη δηλαδή όταν τα διαβάζει όταν έχεις προσωπικό Θεό στο σπίτι αυτό σημαίνει εκτέλεση, σε συλλαμβάνουν και εκτελείσαι. ο διαχωρισμός των ανθρώπων σε τρεις κατηγορίες ένα, δύο, τρία αυτό θυμίζει κάτι μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας για το τέλος του κόσμου όμως δεν είναι που μας κάνανε ο Huxley για παράδειγμα τον Brave New World, που λες στάσου, τι γίνεται εδώ βεβαίως η πρόθεσή του είναι να σώσει μια μεταφυσική οποία είναι αδύνατο πια να σωθεί, ούτε ως μετοχή ούτε ως σωματικότητα στην έννοια αυτή λοιπόν ο Πλάτων είναι μέγας αλλά η προσωπική μου συμβουλή είναι να μην είστε πολύ πλατωνικοί.
Το άλλο θέμα το οποίο έχει περάσει στα κάθ’ ημας είναι η έννοια της ψυχής όλοι λέμε ψυχή και εννοούμε ότι είναι ένα ανθρωπάκι μέσα μας στο οποίο χορεύει και το οποίο είναι κάπου αυτάρκες και νομίζει μάλιστα ότι το σώμα λιγάκι το δυσκολεύει. προσπαθώ να σας πω ότι δεν υπάρχει πιθανότητα η ψυχή να έχει κάποια σχέση με εμένα, μετά το θάνατό μου. Δηλαδή όλα αυτά τα οποία κάνω εγώ και είμαι εγώ εντάξει δεν μπορεί να τα κάνει η ψυχή χωρίς το σώμα.
Σας είπα ότι οι διόφθαλμη όραση κάνουν πόσο μάλλον όλα τα άλλα. γι' αυτό και ο θάνατος στην Καινή Διαθήκη είναι κακό, ενώ στον Πλάτωνα τι είναι; Είναι υπέροχο κάνει το κώνιο, το πίνει και λέει τι ωραία έφτασε η ώρα που περίμενα να γλιτώσω από αυτό το πράγμα. Σήμερα με τις γνώσεις που έχουμε για τη βιολογική ψυχολογία και εδώ θα μπορούσα να κάνω μια διάλεξη ολόκληρη δεν θα την κάνω, περιμένω κι εγώ γιατί αυτός (δεν ακούγεται ποιος είναι) έχει γράψει και ένα βιβλίο για τον Πλάτωνα.
(Ερώτηση) νομίζω ότι το παιχνίδι παίχθηκε πολύ στον 7ο αιώνα που γίνεται πάρα πολύ αυτή η συζήτηση τι γίνεται μετά το θάνατο ή ο Σαββατισμός που είναι η άλλη όψη, αυτό ίσως είναι λόγω των συνθηκών που λέγαμε το πρωί, ότι η κοινωνία μεταστρέφεται δηλαδή καταρρέει σε τέτοια έκταση που υπάρχει μια πολύ μεγάλη συζήτηση με τον Γρηγόριο το Διάλογο στην Κωνσταντινούπολη πως θα είναι τα σώματα μετά θάνατο, αν οι Άγιοι ζουν μετά θάνατο τότε εμείς αν δεν ζουν μετά θάνατο τότε σε ποιον προσευχόμαστε και πως εμφανίζονται. Υπάρχει μια άλλη άποψη ότι είναι άγγελοι είναι μια πολύ μεγάλη συζήτηση επί Ιουστινιανού και επί των πρώτων δεκαετιών του 7ο αιώνα. ο Αναστάσιος Σιναίτης λέει ότι σαββατίζει αν κάποιος δεν μπορεί να γιατί είναι στωικά τελικά και τέτοια που περνάνε μέσα από ιατρικές αντιλήψεις της εποχής και λέει ότι άμα κάποιος έχει πρόβλημα και χτυπήσει το κεφάλι και παθαίνει και δεν έχει συνείδηση τότε πού είναι με αυτή τη λογική πως λειτουργεί η ψυχή. Επικρίνει αυτό το μοντέλο του Πλατωνικού νομίζω ότι σε μεγάλο βαθμό περάσαμε από μια μεσαιωνική περίοδο που θέλαμε δώσαμε δηλαδή κάποια ώθηση σε αυτόν τον άλλο κόσμο τον ιδιαίτερο και έχει δηλαδή και κάποια ιστορικά στοιχεία αυτή η ιστορία.
Και μάλιστα σε ένα έργο μου τελευταίο το οποίο δεν έχει εκδοθεί ακόμα
Το δεύτερο τώρα όμως που ήθελα να πω χαίρομαι που μελετήσατε τον Πόπερ τον αναφέρατε τον Πόπερ δηλαδή γιατί ακριβώς αυτό είναι που κάτι με προβληματίζει δηλαδή τη σήμερον ημέρα όμως τώρα ο πλατωνισμός δέχεται μία επίθεση πως να το πούμε, από τα αριστερά. εγώ δηλαδή στον πρώτο βράδυ που ήμασταν εδώ είπα ότι για την εκκλησία ας πούμε για τους χριστιανούς ο Αριστοτέλης είναι χρήσιμος εύκολα τον κάνεις φέτες και τον χρησιμοποιήσεις όπως θέλεις είναι ο σύζυγος, ενώ ο Πλάτωνας είναι ο εραστής και είναι επικίνδυνος είναι ο εραστής, ο Αριστοτέλης είναι ο σύζυγος αλλά ο Πλάτωνας είναι ο εραστής γιατί είναι τόσο ωραίος, αλλά είναι και επικίνδυνος. Αυτό που λέτε. Αλλά όμως σήμερα, τη σήμερον ημέρα, ακόμα και η έννοια του εραστή, που ήταν κάποτε η ρομαντική, έχει εκχυδαϊστεί τελείως. Τι θέλω να πω με αυτό. Η αναλυτική φιλοσοφία, η ανάδυση του περιτυλίγματος, εσείς που έχετε κάνει και στην Αγγλία και στον Αγγλικό χώρο, το ξέρετε αυτό πιο καλά από εμάς. Εμείς είχαμε μείνει στην ηπειρωτική αντίληψη ότι υπάρχει το όλον και το κράτος αυτό που μοιάζει λίγο πλατωνικό, που είναι ιδεαλισμός και όχι ελπάπ. Αυτά τώρα διεθνώς βάλλονται με πύρ ομαδόν, γιατί έχουμε την αναλυτική σκέψη, έχουμε το κράτος που είναι η συναλλαγή μεταξύ πολιτών και όχι κάτι που έρχεται από πάνω. Και όλο αυτό οδηγεί σε έναν εκχυδαϊσμό. Δηλαδή, η εικόνα διαλύει την έννοια του όλου ή την έννοια της ψυχής και λοιπά, να παριστάνει τον άνθρωπο με τεχνολογία, το ξαναφτιάχνει τεχνολογικά, έρχεται η βιοηθική, έρχονται όλα αυτά. Δηλαδή, γίνεται μία επίθεση στον Πλάτωνα από την άλλη κατεύθυνση, όχι από αυτή που λέμε εμείς, αλλά από εκεί που λέει ότι αυτό το πράγμα είναι τελείως αδύνατο να υπάρξει και γι' αυτό το προσπερνάμε και φτιάχνουμε κάτι τελείως άλλο. Σε αυτό, τι μπορούμε να πούμε ως αντίλογος στον χριστιανισμό, αυτό.
Ο Ρεμί Μπράγγ έγραψε ένα βιβλίο, το οποίο δεν υπάρχει στα ελληνικά, και λέγεται «Le Règne de l'homme» και «Vous connaissezriez celui...». Λοιπόν, και αυτό το πράγμα, αυτό το βιβλίο είναι πολύ σημαντικό για διάφορους λόγους, μαζί με το «The secular age» του Τέιλορ, ας πούμε. Ακριβώς γιατί δείχνει πού απέληξε ο διαφωτισμός.
Ο διαφωτισμός εκεί απέληξε. Πού απέληξε; Στο να στερήσει από τον άνθρωπο κάθε κοινή πηγή αλήθειας. Τελειώσαμε. Δεν υπάρχει. Το μεγαλείο του πλατωνισμού, σαφώς, είναι ότι δείχνει ότι ο άνθρωπος έχει ένα ρίζωμα στην αιωνιότητα.
Ασχέτως αν πληρώνει πολλά. Το λέει και αυτός που τι πόνους λέει «καταβάλλουμε ο Σώκρατες». Έχει ένα ρίζωμα. Σήμερα δεν υπάρχει ρίζωμα. Αυτό δεν λέτε. Και εδώ κάνει επικίνδυνο και το κράτος. Κάτι που δεν το έχουν προσέξει οι πολιτικοί φιλόσοφοι. Είναι ένα κράτος που δεν στηρίζεται πουθενά. Και που λέει ότι είναι ουδέτερο. Αυτό το κράτος μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο. Γιατί ουδετερότητα μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχει πια καμιά πηγή αλήθειας. Ούτε τη Βίβλο, ούτε τη φύση. Αυτό που λέει ο Ρεμμυ Μπράγκ. «Ni la nature, ni la bible». Δεν έχουμε πλέον «sauce de verite». Δεν έχουμε. Καταλάβατε. Δεν έχουμε «sauce de verite».
Αυτό το πράγμα δημιουργεί καταρχήν έναν άνθρωπο ο οποίος είναι πάρα πολύ ευχείρωτος. Μπρούμε τον κάνουμε τι θέλουμε. Έτσι δεν είναι. Και ένα κράτος το οποίο είναι καθαρά …. Δηλαδή ουσιαστικά... Ισοπεδώνει όλες τις... Είχαμε την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα ένα συνέδριο εδώ. Και κάποιοι φίλοι, κατά τα άλλα, παρουσίασαν αυτό που κοντεύει να γίνει obsession πια. Ότι υπάρχει σκοταδισμός στην Ορθόδοξη παράδοση σκοταδισμός. Και εξανέστην κάποια στιγμή. Και λέω, έλεος, το είπαμε μια, εδώ, δέκα... Έλεος.
Ακόμα κι αν ήμασταν ζουλού, θα πρέπει να βρούμε κάτι θετικό στην παράδοση μας για να χτίσουμε. Πόσο μάλλον όταν είμαστε αυτοί που είμαστε. Καταλάβατε τι λέω.
Φτάνομαι, ουσιαστικά, να ρίχνω νερό στο μύλο όλων αυτών. Και τους είπα ότι ο Βούλγαρης, όταν έλεγε τη λέξη ανεξιθρησκεία στο βιβλίο το ομώνυμο, λέει πολύ καλά, εγώ ως χριστιανός είμαι ανεξίθρησκος. Επειδή σέβομαι την ελευθερία του άλλου, ως χριστιανός.
Επειδή έχω διδαχθεί από τη θεολογία μου να σέβομαι την ελευθερία του ανθρώπου, που είναι χαρακτηριστικό του κατ’ εικόνα. Γι' αυτό σέβομαι τις θρησκείες. Δεν το κάνω όπως ο Βολτέρος, που είναι απλά indifferent. Αδιάφορος. Αυτό λέει ένα άλλο πράγμα. Εγώ δεν λέω αυτό. Είμαι χριστιανός και σέβομαι ακριβώς την ελευθερία και τη θρησκεία του άλλου. Σήμερα, πίσω από αυτήν την δήθεν ουδετερότητα, που μπορεί να κρύβεται, κάτι ακριβώς αυτό. Μια ισοπέδωση των πάντων.
Οπότε και ο άνθρωπος δεν έχει καμιά... Οπότε τότε ο Πλάτων είναι χρήσιμος. Τότε θα γίνουμε όλοι πλατωνικοί. Αν δεν μπορούμε να είμαστε χριστιανοί από αυτήν την άποψη.
Μια παρατήρηση. Δεν θα συμφωνήσω ότι... ο Πλάτων καταφεύγει στην πολιτική φιλοσοφία για να διασώσει την μεταφυσική. Είτε μεταφυσική είτε η φιλοσοφία εν γένει.
Έχει ως σκοπό να βοηθήσει την πολιτεία. Γι' αυτό και ο φιλόσοφος δεν μένει για πάντα πίσω από τον κόσμο των σκιών στον πάνω μέρος του σπήλαιου. Είναι, είχε υποχρέωση να επιστρέψει στο σπήλαιο όπου … δεσμώτες. Αυτό και τίποτε άλλο.
Να σας θυμίσω ότι η επιστροφή στους δεσμώτες εμφανίζεται στον Πλάτωνα ως τραγωδία. Διότι αυτό το οποίο εισπράττει ο επιστρέφων είναι ακριβώς το αντίθετο.
Επειδή δεν βλέπει μπροστά του, τον θεωρούν ότι έχασε και τη φυσική θέα των σκοτεινών πραγμάτων και σκιών. Είναι επομένως η επιθυμία σωστή που λέτε, αλλά δεν τελεσφορεί στην πλατωνική σκέψη. Είναι το δικό μου αυτό ο διάβασμα του Πλάτωνα.
Δεν λέω ότι... Υπάρχουν βέβαια και άλλοι που θα συμφωνούσαν. Έχω υπόψη μερικούς. Αλλά το σημαντικό είναι ότι ο Πλάτων ξεκίνησε με μία ρήξη προς την πολιτική.
Δηλαδή είναι πληγωμένος με αυτούς που σκοτώσαν τον Σωκράτη. Τελεία και παύλα. Αυτό είναι κάτι που όλοι το ξέρουν.
Ξεκινάει λοιπόν με μια βαριά μεταφυσική πρόθεση και ξαφνικά γυρίζει και φτιάχνει μια πολιτεία πολύ πιο σκληρή από αυτή που καταδίκασε τον δάσκαλό του. Κι εδώ είναι κατά κάποιο τρόπο μία προσωπική τραγωδία. Γιατί αυτό που φτιάχνει στο τέλος, αν το διάβαζε ο Σωκράτης, δεν είμαι σίγουρος ότι θα το άρεσε.
Δεν είμαι σίγουρος προσωπικά. Αλλά βέβαια αυτά είναι ανοιχτά για συζητήσεις και εκτιμήσεις. Ευχαριστώ πολύ για την...
Η παράδοση γλύτωσε από τον Πλατωνισμό με πάρα πολύ κόπο και μέχρι σε πολλούς αιώνες γιατί όλα αυτά τα πράγματα ριζώνουν πολύ βαθιά στην ύπαρξη μας. Δηλαδή το αυτονόητο στον πνευματικό χώρο είναι να είναι πλατωνικός κανένας. Να έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που σας είπα προηγουμένως.
Αυτό είναι το αυτονόητο. Ο χριστιανισμός δεν είναι αυτονόητος. Η θεολογία της ενσαρκώσεως δεν είναι αυτονόητη.
Και φοβάμαι ότι εμείς οι θεολόγοι αν πάψουμε να συγκλονιζόμαστε με το καινοφανές που έχει η εν Χριστώ αποκάλυψη, θα είμαστε πολύ ανιαρά πλάσματα και δεν θα έχουμε καν την τρομάρα που κουβαλάν πάνω τους οι πλατωνικοί. Την τρομερή που τους κάνει πολύ εξαιρετικούς. Γιατί οι άνθρωποι που αισθάνονται ότι έχουν θυσιάσει πολλά είναι πάντοτε άνθρωποι που έχουν απαιτήσεις.
Οι πλατωνικοί ήταν άνθρωποι με απαιτήσεις. Γι' αυτό και σημάδεψαν χίλια χρόνια πολιτισμού. Λοιπόν, αν κανείς δεν έχει την εμπειρία αυτού του πράγματος έτσι όπως ακριβώς με τον τρόπο αυτό δεν προσπαθήσει να διαβάσει με τέτοια γυαλιά και την Καινή Διαθήκη. Επίσης να καταλάβει γιατί πολλοί Έλληνες έγιναν χριστιανοί. Το ερώτημα το εκκρεμές αυτό του Πλάτωνος το οποίο ουσιαστικά με εξασφαλίζει την αιωνιότητα όντας ανάπηρος, και βουτηγμένος στην αναπαράσταση και στην υπερβατικότητα. Έτσι.
Γιατί έγιναν πλάτωνοι χριστιανοί. Διότι ουσιαστικά σκεφτήκανε το απόλυτο ρε παιδιά, ανέλαβε πρωτοβουλία να αναμειχθεί με τη δημιουργία. Αυτό είναι όλο.
Είναι συγκλονιστικό, ο Έλληνας έγινε χριστιανός διότι έζησε το μεγάλο αυτό αδιέξοδο. Προσέξτε, κάθε φορά που σκεφτόμαστε και είμαστε περήφανοι για την ελληνική μας αρχαία κληρονομιά είναι χρήσιμο να το βλέπουμε αυτό ότι είναι ένας πολιτισμός συγκλονιστικά λεπτός και συγκλονιστικά απαισιόδοξος. Έτσι.
Είναι ένας πολιτισμός που έφτασε στα όρια τον άνθρωπο. Παραπέρα δεν μπορεί να πάει κανένας. Όπως το λέει ο Καβάφης.
Και κατέρρευσε ακριβώς στο σημείο εκείνο έτσι. Γι' αυτό και βλέπετε οι τελευταίοι πλατωνικοί ο Δαμάσκιος, ο Πρόκλος και η παρέα είναι θεουργοί ουσιαστικά. Κάνουν θεουργία. Αφήνουν τη φιλοσοφία. Έτσι δεν είναι;. Ιάμβλιχος, θεουργοί. Θεουργοί. Διότι ουσιαστικά αντιλαμβάνονται αυτό το συγκλονιστικό πράγμα, όπως σας είπα στην αρχή. Και ο Σικελιανός. Ότι για να σώσω το λεμόνι μου θα το κάνω ιδέα και μετά ποτέ ξανά δεν θα είναι λεμόνι αλλά ταυτόχρονα εγώ δεν έχω κανένα άλλο τρόπο να το σώσω.
Πρέπει να το ξεχάσω ως λεμόνι για να το σώσω. Αυτό είναι ένας τραγικός διχασμός και αυτό το τραγικό διχασμό έτσι, έφερε ο Πλάτων στον κόσμο και νομίζω σε αυτό απάντησε η θεολογία της Ενσαρκώσεως. Αυτά.
Ερωτήσεις
Θέλω να ρωτήσω, πατέρα Νικόλε, γιατί ασκεί τόση γοητεία πια ο πλατωνισμός στον άνθρωπο. Ποιος είναι ο λόγος, ποιος είναι ο βαθής λόγος δηλαδή που επιβιώνει και στο σύγχρονο χριστιανό κυρίως αλλά και φαντάζομαι, όχι φαντάζομαι πιστεύω και οι μαρξιστές καθόλου δεν απέχουν από αυτό το στάιλ σκέψης και αντιμετώπισης ζωής. Ποιος είναι ο λόγος γιατί ο σημερινός άνθρωπος ακόμα, ακόμα γοητεύεται από αυτό το στοιχείο.
Ευχαριστούμε πάρα πολύ για την εισήγησή σας. Έχετε μια ευχερία, μια ευκολία να τροχιοδρομείτε από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία στη νεότερη από τη φιλοσοφία στη θεολογία, στη ψυχολογία, στη λογοτεχνία. Θα συμφωνήσω μαζί σας ότι δεν είναι καθόλου εύκολο να ξεπεραστεί ο πλατωνισμός. Και δεν με ενοχλεί καθόλου, όπως φαντάζομαι και εσάς και τους περισσότερους. Δεν είναι τυχαίο ότι νίκησε ο πλατωνισμός. Είμαστε σχεδόν όλοι με κάποιο τρόπο πλατωνικοί και ιδιαίτερα εδώ στην Ελλάδα.
Ήθελα να πω όμως για να μην γίνει καμία παρεξήγηση. Είπατε ότι ο Πλάτων ξεκίνησε ως μεταφυσικός και έγινε πολιτικός φιλόσοφος. Βεβαιότατα. Αλλά πολιτικός φιλόσοφος με μεταφυσικό άξονα. Και για να το πω έτσι γιατί κάποιοι αναρωτιούνται όπως η καλή κυρία συνάδελφος λίγο πριν, γιατί έχει τόσο μεγάλη απήχηση ο πλατωνισμός ακόμα, και ιδιαίτερα ανάμεσα στους χριστιανούς. Το είπε πρώτος, ότι ο σκοπός του ανθρώπου είναι η ομοίωσης Θεώ κατά το δυνατόν. Ανθρώπου στο Θεαίτητο. Ταιριάζει απόλυτα. Αυτό ήθελα να ρωτήσω. Εάν υπαινιχθήκατε ότι σταμάτησε να είναι μεταφυσικός αυτά που είπατε μετά δεν δείχνουν κάτι τέτοιο. Γι' αυτό είπα να μην γίνει καμία παρεξήγηση. Ευχαριστώ πολύ.
Και για την πρώτη ρώτηση ο Πλάτων σας είπα κοντινός μας είναι, αναπαράσταση η αλήθεια ως αναπαράσταση και η αλήθεια ως υπέρβαση. Έτσι ρεπρεζεντασιόν και τρανσαντώνς. Αυτά τα δύο.
Και αυτά έτσι είναι θα λέγαμε η φυσική μας κίνηση προς την εξωεμπειρική ας το πούμε πιθανότητα της αλήθειας. Δηλαδή η αλήθεια δεν είναι κάτι που το κατέχω, φθείρομαι, πεθαίνω, σβήνω, τα πάντα είναι σχετικά, σχετικά δεν είναι. Άρα μπορώ να τη σκεφτώ.
Αναπαράσταση. Μπορώ να την θεωρήσω, να τη δω, που είναι πολύ κοντά στη θεωρία. Και επίσης πως θα φτάσω σε αυτήν, προφανώς υπερβαίνοντας.
Τη συνθήκη της φθοράς, του θανάτου κλπ. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα που δημιουργείται όμως, προσέξτε, είναι ότι όταν κάνω υπέρβαση αφήνω το πρόβλημα του θανάτου άλυτο εδώ γι' αυτό σας είπα ότι εγώ δεν είμαι πλατωνικός, λοιπόν παρόλο που τον αγάπησα πάρα πολύ τον Πλάτωνα, ίσως και ακριβώς για αυτό, λοιπόν και όταν αφήνουμε το πρόβλημα της αναπαράστασης ξεχνάμε το θέμα της μετοχής. Αν η αλήθεια υπάρχει πρέπει να μετέχω στην αλήθεια.
Δηλαδή πρέπει να μπορώ εγώ να μετάσχω στο εν. Αφού δεν μετέχω στο εν, και έτσι έχουμε αντιπροσωπεία χωρίς συμμετοχή έτσι και έχουμε αντιπροσωπεία αλλά δεν έχουμε αντιπροσωπεία χωρίς συμμετοχή αυτό είναι το πρόβλημα του πλατωνισμού. Και γι' αυτό τον λόγο έρχομαι τώρα σε εσάς, αυτό που λέτε ότι στράφηκε στην πολιτική για να σώσει τη μεταφυσική ακριβώς αυτό θέλησα να πω επειδή η μεταφυσική είναι αδύνατη με την έννοια της μετοχής που είπαμε και με την έννοια της σωτηρίας του σώματος, προσπαθεί μέσω της πολιτείας να φτιάξει μια μεταφυσική, να φέρει τη μεταφυσική έτσι δεν είναι, στα πολιτικά πράγματα και δημιουργεί μια πολιτεία την οποία ο Πόπερ, μην ξεχνάτε την ονόμασε ολοκληρωτική και όποιος διαβάζει τώρα τους Νόμους ή την Επινομίδα διαβάστε να δείτε, και την Πολιτεία ακόμα κάπου παθαίνει και μια φρίκη δηλαδή όταν τα διαβάζει όταν έχεις προσωπικό Θεό στο σπίτι αυτό σημαίνει εκτέλεση, σε συλλαμβάνουν και εκτελείσαι. ο διαχωρισμός των ανθρώπων σε τρεις κατηγορίες ένα, δύο, τρία αυτό θυμίζει κάτι μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας για το τέλος του κόσμου όμως δεν είναι που μας κάνανε ο Huxley για παράδειγμα τον Brave New World, που λες στάσου, τι γίνεται εδώ βεβαίως η πρόθεσή του είναι να σώσει μια μεταφυσική οποία είναι αδύνατο πια να σωθεί, ούτε ως μετοχή ούτε ως σωματικότητα στην έννοια αυτή λοιπόν ο Πλάτων είναι μέγας αλλά η προσωπική μου συμβουλή είναι να μην είστε πολύ πλατωνικοί.
Το άλλο θέμα το οποίο έχει περάσει στα κάθ’ ημας είναι η έννοια της ψυχής όλοι λέμε ψυχή και εννοούμε ότι είναι ένα ανθρωπάκι μέσα μας στο οποίο χορεύει και το οποίο είναι κάπου αυτάρκες και νομίζει μάλιστα ότι το σώμα λιγάκι το δυσκολεύει. προσπαθώ να σας πω ότι δεν υπάρχει πιθανότητα η ψυχή να έχει κάποια σχέση με εμένα, μετά το θάνατό μου. Δηλαδή όλα αυτά τα οποία κάνω εγώ και είμαι εγώ εντάξει δεν μπορεί να τα κάνει η ψυχή χωρίς το σώμα.
Σας είπα ότι οι διόφθαλμη όραση κάνουν πόσο μάλλον όλα τα άλλα. γι' αυτό και ο θάνατος στην Καινή Διαθήκη είναι κακό, ενώ στον Πλάτωνα τι είναι; Είναι υπέροχο κάνει το κώνιο, το πίνει και λέει τι ωραία έφτασε η ώρα που περίμενα να γλιτώσω από αυτό το πράγμα. Σήμερα με τις γνώσεις που έχουμε για τη βιολογική ψυχολογία και εδώ θα μπορούσα να κάνω μια διάλεξη ολόκληρη δεν θα την κάνω, περιμένω κι εγώ γιατί αυτός (δεν ακούγεται ποιος είναι) έχει γράψει και ένα βιβλίο για τον Πλάτωνα.
(Ερώτηση) νομίζω ότι το παιχνίδι παίχθηκε πολύ στον 7ο αιώνα που γίνεται πάρα πολύ αυτή η συζήτηση τι γίνεται μετά το θάνατο ή ο Σαββατισμός που είναι η άλλη όψη, αυτό ίσως είναι λόγω των συνθηκών που λέγαμε το πρωί, ότι η κοινωνία μεταστρέφεται δηλαδή καταρρέει σε τέτοια έκταση που υπάρχει μια πολύ μεγάλη συζήτηση με τον Γρηγόριο το Διάλογο στην Κωνσταντινούπολη πως θα είναι τα σώματα μετά θάνατο, αν οι Άγιοι ζουν μετά θάνατο τότε εμείς αν δεν ζουν μετά θάνατο τότε σε ποιον προσευχόμαστε και πως εμφανίζονται. Υπάρχει μια άλλη άποψη ότι είναι άγγελοι είναι μια πολύ μεγάλη συζήτηση επί Ιουστινιανού και επί των πρώτων δεκαετιών του 7ο αιώνα. ο Αναστάσιος Σιναίτης λέει ότι σαββατίζει αν κάποιος δεν μπορεί να γιατί είναι στωικά τελικά και τέτοια που περνάνε μέσα από ιατρικές αντιλήψεις της εποχής και λέει ότι άμα κάποιος έχει πρόβλημα και χτυπήσει το κεφάλι και παθαίνει και δεν έχει συνείδηση τότε πού είναι με αυτή τη λογική πως λειτουργεί η ψυχή. Επικρίνει αυτό το μοντέλο του Πλατωνικού νομίζω ότι σε μεγάλο βαθμό περάσαμε από μια μεσαιωνική περίοδο που θέλαμε δώσαμε δηλαδή κάποια ώθηση σε αυτόν τον άλλο κόσμο τον ιδιαίτερο και έχει δηλαδή και κάποια ιστορικά στοιχεία αυτή η ιστορία.
Και μάλιστα σε ένα έργο μου τελευταίο το οποίο δεν έχει εκδοθεί ακόμα
Το δεύτερο τώρα όμως που ήθελα να πω χαίρομαι που μελετήσατε τον Πόπερ τον αναφέρατε τον Πόπερ δηλαδή γιατί ακριβώς αυτό είναι που κάτι με προβληματίζει δηλαδή τη σήμερον ημέρα όμως τώρα ο πλατωνισμός δέχεται μία επίθεση πως να το πούμε, από τα αριστερά. εγώ δηλαδή στον πρώτο βράδυ που ήμασταν εδώ είπα ότι για την εκκλησία ας πούμε για τους χριστιανούς ο Αριστοτέλης είναι χρήσιμος εύκολα τον κάνεις φέτες και τον χρησιμοποιήσεις όπως θέλεις είναι ο σύζυγος, ενώ ο Πλάτωνας είναι ο εραστής και είναι επικίνδυνος είναι ο εραστής, ο Αριστοτέλης είναι ο σύζυγος αλλά ο Πλάτωνας είναι ο εραστής γιατί είναι τόσο ωραίος, αλλά είναι και επικίνδυνος. Αυτό που λέτε. Αλλά όμως σήμερα, τη σήμερον ημέρα, ακόμα και η έννοια του εραστή, που ήταν κάποτε η ρομαντική, έχει εκχυδαϊστεί τελείως. Τι θέλω να πω με αυτό. Η αναλυτική φιλοσοφία, η ανάδυση του περιτυλίγματος, εσείς που έχετε κάνει και στην Αγγλία και στον Αγγλικό χώρο, το ξέρετε αυτό πιο καλά από εμάς. Εμείς είχαμε μείνει στην ηπειρωτική αντίληψη ότι υπάρχει το όλον και το κράτος αυτό που μοιάζει λίγο πλατωνικό, που είναι ιδεαλισμός και όχι ελπάπ. Αυτά τώρα διεθνώς βάλλονται με πύρ ομαδόν, γιατί έχουμε την αναλυτική σκέψη, έχουμε το κράτος που είναι η συναλλαγή μεταξύ πολιτών και όχι κάτι που έρχεται από πάνω. Και όλο αυτό οδηγεί σε έναν εκχυδαϊσμό. Δηλαδή, η εικόνα διαλύει την έννοια του όλου ή την έννοια της ψυχής και λοιπά, να παριστάνει τον άνθρωπο με τεχνολογία, το ξαναφτιάχνει τεχνολογικά, έρχεται η βιοηθική, έρχονται όλα αυτά. Δηλαδή, γίνεται μία επίθεση στον Πλάτωνα από την άλλη κατεύθυνση, όχι από αυτή που λέμε εμείς, αλλά από εκεί που λέει ότι αυτό το πράγμα είναι τελείως αδύνατο να υπάρξει και γι' αυτό το προσπερνάμε και φτιάχνουμε κάτι τελείως άλλο. Σε αυτό, τι μπορούμε να πούμε ως αντίλογος στον χριστιανισμό, αυτό.
Ο Ρεμί Μπράγγ έγραψε ένα βιβλίο, το οποίο δεν υπάρχει στα ελληνικά, και λέγεται «Le Règne de l'homme» και «Vous connaissezriez celui...». Λοιπόν, και αυτό το πράγμα, αυτό το βιβλίο είναι πολύ σημαντικό για διάφορους λόγους, μαζί με το «The secular age» του Τέιλορ, ας πούμε. Ακριβώς γιατί δείχνει πού απέληξε ο διαφωτισμός.
Ο διαφωτισμός εκεί απέληξε. Πού απέληξε; Στο να στερήσει από τον άνθρωπο κάθε κοινή πηγή αλήθειας. Τελειώσαμε. Δεν υπάρχει. Το μεγαλείο του πλατωνισμού, σαφώς, είναι ότι δείχνει ότι ο άνθρωπος έχει ένα ρίζωμα στην αιωνιότητα.
Ασχέτως αν πληρώνει πολλά. Το λέει και αυτός που τι πόνους λέει «καταβάλλουμε ο Σώκρατες». Έχει ένα ρίζωμα. Σήμερα δεν υπάρχει ρίζωμα. Αυτό δεν λέτε. Και εδώ κάνει επικίνδυνο και το κράτος. Κάτι που δεν το έχουν προσέξει οι πολιτικοί φιλόσοφοι. Είναι ένα κράτος που δεν στηρίζεται πουθενά. Και που λέει ότι είναι ουδέτερο. Αυτό το κράτος μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο. Γιατί ουδετερότητα μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχει πια καμιά πηγή αλήθειας. Ούτε τη Βίβλο, ούτε τη φύση. Αυτό που λέει ο Ρεμμυ Μπράγκ. «Ni la nature, ni la bible». Δεν έχουμε πλέον «sauce de verite». Δεν έχουμε. Καταλάβατε. Δεν έχουμε «sauce de verite».
Αυτό το πράγμα δημιουργεί καταρχήν έναν άνθρωπο ο οποίος είναι πάρα πολύ ευχείρωτος. Μπρούμε τον κάνουμε τι θέλουμε. Έτσι δεν είναι. Και ένα κράτος το οποίο είναι καθαρά …. Δηλαδή ουσιαστικά... Ισοπεδώνει όλες τις... Είχαμε την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα ένα συνέδριο εδώ. Και κάποιοι φίλοι, κατά τα άλλα, παρουσίασαν αυτό που κοντεύει να γίνει obsession πια. Ότι υπάρχει σκοταδισμός στην Ορθόδοξη παράδοση σκοταδισμός. Και εξανέστην κάποια στιγμή. Και λέω, έλεος, το είπαμε μια, εδώ, δέκα... Έλεος.
Ακόμα κι αν ήμασταν ζουλού, θα πρέπει να βρούμε κάτι θετικό στην παράδοση μας για να χτίσουμε. Πόσο μάλλον όταν είμαστε αυτοί που είμαστε. Καταλάβατε τι λέω.
Φτάνομαι, ουσιαστικά, να ρίχνω νερό στο μύλο όλων αυτών. Και τους είπα ότι ο Βούλγαρης, όταν έλεγε τη λέξη ανεξιθρησκεία στο βιβλίο το ομώνυμο, λέει πολύ καλά, εγώ ως χριστιανός είμαι ανεξίθρησκος. Επειδή σέβομαι την ελευθερία του άλλου, ως χριστιανός.
Επειδή έχω διδαχθεί από τη θεολογία μου να σέβομαι την ελευθερία του ανθρώπου, που είναι χαρακτηριστικό του κατ’ εικόνα. Γι' αυτό σέβομαι τις θρησκείες. Δεν το κάνω όπως ο Βολτέρος, που είναι απλά indifferent. Αδιάφορος. Αυτό λέει ένα άλλο πράγμα. Εγώ δεν λέω αυτό. Είμαι χριστιανός και σέβομαι ακριβώς την ελευθερία και τη θρησκεία του άλλου. Σήμερα, πίσω από αυτήν την δήθεν ουδετερότητα, που μπορεί να κρύβεται, κάτι ακριβώς αυτό. Μια ισοπέδωση των πάντων.
Οπότε και ο άνθρωπος δεν έχει καμιά... Οπότε τότε ο Πλάτων είναι χρήσιμος. Τότε θα γίνουμε όλοι πλατωνικοί. Αν δεν μπορούμε να είμαστε χριστιανοί από αυτήν την άποψη.
Μια παρατήρηση. Δεν θα συμφωνήσω ότι... ο Πλάτων καταφεύγει στην πολιτική φιλοσοφία για να διασώσει την μεταφυσική. Είτε μεταφυσική είτε η φιλοσοφία εν γένει.
Έχει ως σκοπό να βοηθήσει την πολιτεία. Γι' αυτό και ο φιλόσοφος δεν μένει για πάντα πίσω από τον κόσμο των σκιών στον πάνω μέρος του σπήλαιου. Είναι, είχε υποχρέωση να επιστρέψει στο σπήλαιο όπου … δεσμώτες. Αυτό και τίποτε άλλο.
Να σας θυμίσω ότι η επιστροφή στους δεσμώτες εμφανίζεται στον Πλάτωνα ως τραγωδία. Διότι αυτό το οποίο εισπράττει ο επιστρέφων είναι ακριβώς το αντίθετο.
Επειδή δεν βλέπει μπροστά του, τον θεωρούν ότι έχασε και τη φυσική θέα των σκοτεινών πραγμάτων και σκιών. Είναι επομένως η επιθυμία σωστή που λέτε, αλλά δεν τελεσφορεί στην πλατωνική σκέψη. Είναι το δικό μου αυτό ο διάβασμα του Πλάτωνα.
Δεν λέω ότι... Υπάρχουν βέβαια και άλλοι που θα συμφωνούσαν. Έχω υπόψη μερικούς. Αλλά το σημαντικό είναι ότι ο Πλάτων ξεκίνησε με μία ρήξη προς την πολιτική.
Δηλαδή είναι πληγωμένος με αυτούς που σκοτώσαν τον Σωκράτη. Τελεία και παύλα. Αυτό είναι κάτι που όλοι το ξέρουν.
Ξεκινάει λοιπόν με μια βαριά μεταφυσική πρόθεση και ξαφνικά γυρίζει και φτιάχνει μια πολιτεία πολύ πιο σκληρή από αυτή που καταδίκασε τον δάσκαλό του. Κι εδώ είναι κατά κάποιο τρόπο μία προσωπική τραγωδία. Γιατί αυτό που φτιάχνει στο τέλος, αν το διάβαζε ο Σωκράτης, δεν είμαι σίγουρος ότι θα το άρεσε.
Δεν είμαι σίγουρος προσωπικά. Αλλά βέβαια αυτά είναι ανοιχτά για συζητήσεις και εκτιμήσεις. Ευχαριστώ πολύ για την...
ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ζηζιουλιστή ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΑΥΤΟ. ΝΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΜΕ ΤΗΝ ΗΜΙΜΑΘΕΙΑ ΤΟΥ ΣΕ ΟΠΟΙΟΝ ΘΕΛΗΣΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ ΓΙΑΤΙ Η ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΤΕΚΤΗΣΕ ΤΟΣΟ ΕΥΚΟΛΑ ΤΟ ΑΚΑΤΟΙΚΗΤΟ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου