ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (50)

Συνέχεια από: Πέμπτη 7 Ιουνίου 2018

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.

τού Enrico Berti.

         

Μερική επιστροφή στην Ελεατική εννοιολόγηση τής αντιφάσεως 
και τής διαλεκτικής στον Κάντ (συνέχεια).   

Η εννοιολόγηση τής πρώτης αρχής τού Κάντ παρέμεινε ουσιωδώς απαράλλαχτη μέχρι τήν Κριτική, όπου η σημασία της, δηλαδή η εφαρμογή της, περιορίζεται, λόγω τής εγκαταλείψεως τού ορθολογισμού, μόνον στις αναλυτικές κρίσεις, σ'εκείνες δηλαδή τις οποίες ο Λάϊμπνιτς ονόμαζε οι αναγκαίες ή οι λογικές αλήθειες! Δέν πιστεύω λοιπόν οτι αντιπροσωπεύει μίαν ουσιώδη αλλαγή στην σκέψη τού Κάντ το γεγονός ότι στα άλλα προκριτικά του έργα, επαναλαμβάνει την αριστοτελική διατύπωση τής αρχής τής μή-αντιφάσεως. Είναι αλήθεια ότι στο γραπτό του "Το μοναδικό δυνατό επιχείρημα μιάς αποδείξεως τής υπάρξεως τού Θεού", τού 1763, ο Κάντ μιλά για την αρχή τής μή-αντιφάσεως και διατυπώνει την αντίφαση, την οποία η αρχή αυτή δηλώνει αδύνατη, σαν άρνηση αυτού το οποίο ταυτοχρόνως δηλώνεται στο ίδιο πράγμα (quid) ή ότι ένα πράγμα τοποθετείται και ταυτόχρονα αφαιρείται! Όπως είναι αλήθεια επίσης ότι, στο "προσπάθεια για την εισαγωγή στην φιλοσοφία τής έννοιας τών αρνητικών ποσοτήτων", ξανά του 1763, διατυπώνει την λογική αντίθεση ή αντίφαση, την οποία απαγορεύει η αρχή τής μή-αντιφάσεως, σαν "ένα σήμα το οποίο βρίσκεται σε κίνηση και ταυτοχρόνως δέν είναι σε κίνηση"! Δηλαδή ότι μία κίνηση είναι και δέν είναι ταυτόχρονα. Τέλος είναι αλήθεια ότι στην διπλωματική τού 1770 "περί τού αισθητού κόσμου όπως και της νοητής μορφής και των αρχών τους", ο Κάντ διατυπώνει την α.τ.μ.α. σαν μία λειτουργία τού Χρόνου στην διατύπωση αυτής τής αρχής! Αλλά όλο αυτό παρότι αντικατοπτρίζει μία διαφορετική θέση απο την θέση που θα προσλάβει στην κριτική, δέν μας οδηγεί να σκεφθούμε ότι ο Κάντ εγκατέλειψε την αντίληψη τής Nova Dilucidatio τόσο διότι σ'αυτές τις παραπάνω διατυπώσεις γίνεται λόγος για την α.τ.μ.α και δέν αναφέρεται η αρχή της ταυτότητος καθώς είχε τοποθετηθεί αντίθετα απο την α.τ.μ.α, όπως και επειδή και σ'αυτές τις διατυπώσεις είναι ξεκάθαρη η πρόθεση του Κάντ να εφαρμόσει την α.τ.μ.α σε έναν μοναδικό όρο και στην άρνησή του (Α είναι μή-Α, το όν είναι το μή-όν) και επομένως να την κατανοήσει με όρους ταυτότητος και μή-ταυτότητος μίας έννοιας με τον εαυτό της. Αυτό φαίνεται καθαρά στο Μοναδικό Επιχείρημα, όπου σαν παράδειγμα αντιφάσεως παρουσιάζεται ένα τρίγωνο που είναι τετράγωνο, δηλαδή μία ξεχωριστή πρόταση όπου το κατηγορούμενο αντιφάσκει το υποκείμενο, ακριβώς όπως θα συμβεί στην Κριτική, και όχι δύο προτάσεις οι οποίες αντιφάσκουν μεταξύ τους, όπως συνέβαινε στον Αριστοτέλη! Σε ολα αυτά τα έργα δηλαδή έχουμε την εντύπωση ότι ο Κάντ εννοεί την αντίφαση πάνω απ'όλα σαν άρνηση τής ταυτότητος! Μίας έννοιας με τον εαυτό της, δηλαδή στην άρνηση μίας αναγκαίας αλήθειας, ενός ουσιώδους κατηγορήματος! Αυτό που χάθηκε απο την αριστοτελική διατύπωση και το οποίο καθιστούσε απαραίτητη την αναφορά στον χρόνο, είναι η εφαρμογή τής α.τ.μ.α και στα τυχαία κατηγορήματα, τα συμβεβηκότα! Δηλαδή στις μή-αναγκαίες αλήθειες. Η αναφορά στον χρόνο λοιπόν πήγαινε πέραν τής απλής βεβαιώσεως τής ταυτότητος ανάμεσα σε υποκείμενο και κατηγορούμενο και έπαιρνε όλη την αξία της στην σχέση ανάμεσα σε αντίθετες προτάσεις!

          Η τελειωτική διατύπωση της α.τ.μ.α βρίσκεται στην Κριτική όπου ο Κάντ δέν μιλά πλέον για την αρχή τής ταυτότητος, αλλά μόνον για την αρχή τής αντιφάσεως, διότι στην πραγματικότητα κατανοεί αυτό τήν τελευταία σαν αρχή τής ταυτότητος ακριβώς. Παρουσιάζεται σαν η υπέρτατη αρχή όλων των αναλυτικών κρίσεων, δηλαδή με μία μείωση σε σχέση με τα γραπτά τής προκριτικής περιόδου, και εδώ έχουμε το αποτέλεσμα τής αποδοχής τού κριτικισμού, δηλαδή τήν εγκατάλειψη τής ορθολογιστικής μεταφυσικής. Ο Κάντ λοιπόν την διατυπώνει ώς εξής: "σε κανένα πράγμα δέν συμφέρει ένα κατηγορούμενο που το αντιφάσκει". Όπως βλέπουμε παρά το ότι ο Κάντ την ονομάζει αρχή τής αντιφάσεως, δέν έχει καμμία σχέση με εκείνη του Αριστοτέλη, διότι η απαγόρευση η οποία εκφράζεται δέν αναφέρεται σε δύο αντίθετες προτάσεις, οι οποίες αντιστοίχως βεβαιώνουν και αρνούνται το ίδιο κατηγορούμενο του ίδιου υποκειμένου (για παράδειγμα Α είναι Β, Α δέν είναι Β, αλλά σε μία μοναδική πρόταση, όπου το κατηγορούμενο αρνείται το υποκείμενο. (Α είναι μή-Α). Αυτό σημαίνει ότι η εναλλακτική λύση τής αντιφάσεως την οποία απαγορεύει, είναι η βεβαίωση τής ταυτότητος ανάμεσα στο υποκείμενο και το κατηγορούμενο ή τουλάχιστον η συμπερίληψη τού κατηγορουμένου στην ουσία τού υποκειμένου. (Α είναι Α ή Α είναι Β, όπου Β είναι ένα κατηγορούμενο αναγκαίο, δηλαδή ουσιώδες). Μόνον πράγματι εάν το κατηγορούμενο είναι ίδιον με το υποκείμενο ή συμπεριλαμβάνεται στην ουσία του, ή άρνησή του γεννά μία αντίφαση. Δέν θα υπήρχε καμμία αντίφαση, για παράδειγμα στο να πούμε ένας άνθρωπος δέν είναι ξανθός, διότι ξανθός δέν είναι ταυτόν με το άνθρωπος ή δέν συμπεριέχεται στην ουσία του, ενώ είναι ασφαλώς αντιφατικό να πούμε ένας άνθρωπος δέν είναι άνθρωπος ή ένας άνθρωπος δέν είναι λογικός, διότι σ'αυτή την περίπτωση το κατηγορούμενο είναι ταυτόν με το υποκείμενο ή συμπεριλαμβάνεται στην ουσία του. Έτσι λοιπόν η α.τ.μ.α. για την οποία κάνει λόγο ο Κάντ είναι στην πραγματικότητα η αρχή τής ταυτότητος, όπως διατυπώθηκε στην Nova Dilucidatio και η οποία κατάγεται, μέσω τού Λάϊμπνιτς και του Antonio Andrea απο τον Παρμενίδη!

          Το νέο είναι ότι τώρα ο Κάντ τήν θεωρεί μάλιστα συνθήκη όλων των κρίσεών μας, διότι αυτές πρέπει να αποφεύγουν την αντίφαση, διαφορετικά δέν είναι τίποτε, αλλά μόνον αρνητική συνθήκη, δηλαδή δέν είναι ικανή να εξασφαλίζει την αλήθεια τους, διότι μπορούν να υπάρξουν κρίσεις οι οποίες αποφεύγουν την αντίφαση αλλά παρ'όλα αυτά είναι ψευδείς! Αυτή είναι μία αρχή η οποία ανήκει μόνον στην λογική, λέει ο Κάντ, καθότι αξίζει για τις γνώσεις μόνον σαν γνώσεις γενικώς, χωρίς αναφορά στο περιεχόμενο τους, δηλαδή είναι καθαρά τυπική. Παρ'όλα αυτά υπάρχουν μερικές κρίσεις απέναντι στις οποίες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε θετικά την α.τ.μ.α, δηλαδή όχι μόνον για να αποφύγουμε την αντίφαση, αλλά και για να εξασφαλίσουμε την αλήθεια: Είναι οι αναλυτικές κρίσεις, δηλαδή εκείνες στις οποίες η έννοια του κατηγορουμένου είναι ταυτόσημη με εκείνη του υποκειμένου ή εντάσσεται σ'αυτή. Σ'αυτή την περίπτωση λέει ο Κάντ, η α.τ.μ.α είναι μία συνθήκη όχι μόνον αναγκαία, αλλά και επαρκής τής αλήθειας τους, ακριβώς όπως η αρχή τής ταυτότητος τού Nova Dilucidatio! Αυτό επιβεβαιώνει ότι ο Κάντ ονομάζει αρχή τής αντιφάσεως ακριβώς αυτό το οποίο στην Nova Dilucidatio είχε ονομάσει αρχή τής ταυτότητος!

Συνεχίζεται.

Αμέθυστος.