Ο Θρύλος του Ιερού Δισκοπότηρου(7)

 Συνέχεια από: Tρίτη 7 Ιουνίου 2022

Ο Θρύλος του Ιερού Δισκοπότηρου

Emma Jung και Marie-Louise von Franz

Εισαγωγή ζ

Το λεγόμενο Lancelot Grail, επίσης γνωστό και ως Cycle de Walter Map ή Vulgate Cycle, επειδή κατά τον Μεσαίωνα ήταν η πιο δημοφιλής αναπαράσταση ενός ρομάντζου, αντικατέστησε πολύ γρήγορα τις άλλες. Αυτός ο μακρύς κύκλος, που δημιουργήθηκε μεταξύ 1200 και 1210, περιλαμβάνει πέντε ρομάντζα: L`Estoire de Saint Graal, που ως προς το περιεχόμενο αντιστοιχεί στο έργο του Robert de Boron. L`Estoire de Merlin, αναπαράσταση του «Merlin» του de Boron, με μια συνέχεια. Li Livres de Lancelot, La Queste del Saint Graal, και La Mort Artu. Ο κύκλος αυτός είναι η βάση «Morte d`Arthur» του Thomas Mallory.

Το Queste del Saint Graal, έχει γραφτεί πιθανόν γύρω στο 1200, και είναι μια ολοκληρωμένη ιστορία με ξεκάθαρο θρησκευτικό χαρακτήρα. Ο A. Pauphilet, που εξέδωσε το έργο, και ο E. Gilson, το θεωρούν ως προϊόν της σχολής σκέψης των Κιστερκιανών (μοναχικό τάγμα, προερχόμενο από τους Βενεδικτίνους, που ιδρύθηκε στην πόλη Cistercium το 1098). Όπως και να έχει, το κείμενο αποδίδεται στον Walter Map, που όπως λέει το κείμενο, μετέφρασε ένα βιβλίο το οποίο βρισκόταν στο Salisbury, από τα λατινικά στα γαλλικά, για τον κύριο του, τον Ερρίκο Β’. Αυτό το Queste, όπου ο ήρωας δεν είναι πια ο Πέρσιβαλ, αλλά ο υπεράνθρωπα πνευματικός Galahad, αποτελεί την βασική ιστορία του Estoire de Saint Graal. Το μυστικιστικό στοιχείο είναι πολύ έντονο εδώ, συνδυαζόμενο με αλληγορίες.

Ένα ιδιαίτερο έργο είναι το ρομάντζο σε μορφή πρόζας με τον τίτλο Perlesvaus, γραμμένο μεταξύ 1191 και 1212, σύμφωνα με τον W. A. Nitze, στον οποίο οφείλουμε την εξαιρετική καινούργια έκδοση του έργου. Πρόκειται για μια ιστορία που απέχει ριζικά από τις άλλες, γραμμένη για ένα κληρικό, όπως μας λέει το κείμενο, τον Monseigneur de Nesle, και γραμμένη, ή μεταφρασμένη από τα λατινικά στα γαλλικά, από ένα κληρικό, «dans une Maison de religion l`ile d` Avalon», εννοώντας το μοναστήρι στο Glastonbury. Και εδώ το Δισκοπότηρο είναι το δοχείο του Ιωσήφ από Αριμαθαίας, και η λόγχη είναι αυτή του Λογγίνου. Η ιστορία έχει ένα ιδιαίτερα αλληγορικό ή και συμβολικό στιλ, στο οποίο προστέθηκε το περιπετειώδες στοιχείο, που δίνει την εντύπωση αυθορμητισμού, ώστε ο S. Evans, που το μετέφρασε στα αγγλικά, να θεωρεί πως πρόκειται για το αυθεντικό κείμενο-πράγμα που δεν μπορεί να ισχύει.

Ένα αγγλικό έργο, Sir Percyvelle, που στην απλότητα του ίσως να συνδέεται με την αυθεντική μορφή της ιστορίας, συμφωνεί στα βασικά σημεία με την περιγραφή της νεανικής ηλικίας του Πέρσιβαλ από τον Chrétien, αν και δεν αναφέρεται στο Δισκοπότηρο.

Το ουαλικό Mabinogion of Peredur, βασίζεται στον Chrétien, αλλά είναι ξεκάθαρα διαποτισμένο με ουαλικά μοτίβα μιας προηγούμενης εποχής, που προσδίδουν στο έργο ένα αρχαϊκό χαρακτήρα. Στη θέση του Δισκοπότηρου, εισάγεται ένα πιάτο που μεταφέρει ένα πληγωμένο κεφάλι, το οποίο καλεί για εκδίκηση του δολοφονημένου θύματος.

Το Diu Krone  του Heinrich von dem Thuerlin είναι μια κάπως μπερδεμένη ιστορία, με ενδιαφέροντα και πληροφοριακά στοιχεία. Στο μεγαλύτερο της μέρος μας θυμίζει τον συνεχιστή του Chrétien, τον Wauchier de Denain, και έχει ως ήρωα του Δισκοπότηρου τον Gauvain. Το Δισκοπότηρο περιγράφεται σαν λειψανοθήκη, που περιέχει ένα κομμάτι ψωμί. Το ένα τρίτο του ψωμιού είναι αποκομμένο και το μεταφέρει μια γυναίκα, για να το δώσει στον κύριο του κάστρου του Δισκοπότηρου. Πέρα από την θήκη, και τα συνηθισμένα αντικείμενα που συνοδεύουν το Δισκοπότηρο, η λόγχη και το ξίφος, αναφέρεται και ένα ρούχο (toblier) που περιέχει τρεις σταγόνες αίματος. Στο σημείο αυτό έχουμε μια αναμφισβήτητη αναφορά στην Ευχαριστία.

Τέλος, υπάρχει το έργο, το καλύτερα γνωστό σε μας, το Parzival του Wolfram von Eschenbach, γραμμένο μεταξύ 1200 και 1207, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά το έργο του Chrétien „Contes del Graal“, το οποίο ακολουθεί ως προς το περιεχόμενο. Ο Wolfram όμως ισχυρίζεται, πως η ιστορία προέρχεται από κάποιον από την Προβηγκία, ονόματι Kyot (Guyot) και κατηγορεί τον Chrétien πως «χάλασε την ιστορία». Η ιστορία του Wolfram διαφέρει από όλες τις άλλες ως προς τη συμπάγεια της, το βάθος σκέψης και αισθήματος, και τις ψυχολογικές λεπτομέρειες, που σε πολλά σημεία ακούγονται αρκετά μοντέρνα. Όπως αναφέρθηκε, συμφωνεί σε μεγάλο μέρος, και συχνά ως προς τις λεπτομέρειες με τον Perceval του Chrétien, εκτός από την εισαγωγική ιστορία και το τέλος, που λείπουν από τον Chrétien και ακολουθούν άλλη πορεία στους συνεχιστές του. Ο Parzival του Wolfram προδίδει οπωσδήποτε επιρροές από την Ανατολή. Αναφέρει πως ο ειδωλολάτρης Εβραίος αστρονόμος Flagetanis, είχε διαβάσει στα άστρα για το Δισκοπότηρο, και είχε σημειώσει την ανακάλυψη του σε ειδωλολατρική γλώσσα (μάλλον αραβικά).  Σε ένα σημείο όμως ο Wolfram διαφέρει ουσιαστικά από τον Chrétien, καθώς σύμφωνα με τον Wolfram, το Δισκοπότηρο δεν είναι δοχείο, αλλά πέτρα. Μέσω αυτού του στοιχείου, και άλλων λεπτομερειών, ο Wolfram συνδέει το Δισκοπότηρο με την ψυχολογικά σημαντική περιοχή του αλχημιστικού συμβολισμού. Όπως το επισήμανε ο Jung, η αλχημεία διαμόρφωσε κάτι σαν ένα υπόγειο ρεύμα ως προς τον Χριστιανισμό, που κυριαρχούσε στα επιφανειακά στρώματα, και προσπάθησε να γεμίσει τα κενά που άφησε ορθάνοικτα η ένταση των αντιθέτων στον Χριστιανισμό. Στην πορεία του έργου θα καταδειχθεί πόσο σημαντική είναι η αλχημεία για την κατανόηση του συμβολισμού του Δισκοπότηρου. Από όλους τους ποιητές του Δισκοπότηρου, στον Wolfram ανήκει το μερίδιο της ενίσχυσης της σύνδεσης αυτής με την αλχημεία.

Το έργο Jüngere Titurel του Albrecht von Scharfenberg προσφέρει μια πρώιμη ιστορία του Δισκοπότηρου και των πρώτων φυλάκων του, που ήρθαν στην Ισπανία από την Ανατολή και εισήγαγαν εκεί τον Χριστιανισμό.

Η ανάδυση τόσο πολλών παραλλαγών, και οι διαμορφώσεις που υπέστη το υλικό, είναι απόδειξη πως εκεί μέσα υπάρχει μια παράξενη ζωτικότητα. Αρνούμενο (το υλικό) να περιοριστεί σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη μορφή, αλλά παρουσιάζοντας πότε τη μια και πότε την άλλη πτυχή, έχει μεταμορφωθεί από λαϊκό παραμύθι για απλοϊκούς ανθρώπους, σε μυστικιστική θρησκευτική αναζήτηση. Και στο πεδίο της ψυχολογίας καταδεικνύει το γεγονός, πως περιστρέφεται γύρω από ένα δύσκολο και προφανώς άλυτο πρόβλημα.

Θα κλείσουμε την εισαγωγή αυτή με ένα τέτοιο παραμύθι, το οποίο αν είναι πραγματικά αυθεντικό (αυτό δεν είναι σίγουρο, καθώς για πρώτη φορά το 1845 είχε μεταγραφεί), θα μπορούσε να λειτουργήσει ως η αυθεντική λαϊκή μορφή της ιστορίας του Πάρσιφαλ. Είναι το βρετονικό παραμύθι του Peronik.

«Ο Peronik, ένας φτωχός νέος, ακούει από κάποιον διερχόμενο ιππότη, πως στο κάστρο Ker Glas, μπορούν να βρεθούν δυο μαγικά αντικείμενα, ένα χρυσό κύπελλο και ένα διαμαντένιο δόρυ. Ένα ποτό από το κύπελλο θεραπεύει όλες τις ασθένειες, και το δόρυ καταστρέφει ό, τι χτυπήσει. Αυτά τα πράγματα ανήκουν στον μάγο Rogear που ζει στο Ker Glas. Για να φτάσει κανείς στο κάστρο, αυτό έμαθε ο ιππότης από ένα ερημίτη, πρέπει να περάσει πρώτα από το δάσος των ψευδαισθήσεων, να κόψει ένα μήλο από δέντρο που φυλάει ένας νάνος (corrigan) με πυρακτωμένο σπαθί, και να βρει το λουλούδι που γελά, το οποίο φυλάει ένα λιοντάρι με χαίτη από φίδια. Μετά, περνώντας από τη λίμνη των δρακόντων και την κοιλάδα της χαράς, ο ήρωας θα φτάσει σε ένα ποταμό, στην μόνη διάβαση του οποίου τον περιμένει μια μαυροφορεμένη γυναίκα. Πρέπει να την πάρει πάνω στο άλογο του, για να του δείξει το δρόμο. Κάθε ιππότης που έψαξε το κάστρο σκοτώθηκε, αλλά αυτό δεν τρομάζει τον Peronik. Παίρνει λοιπόν το δρόμο και καταφέρνει να περάσει με ασφάλεια όλες τις περιπέτειες και να φτάσει στο Ker Glas. Ο μάγος πεθαίνει αφού έφαγε μια μπουκιά από το μήλο και αφού τον άγγιξε η γυναίκα, που αποκαλύπτεται πως ήταν η πανούκλα. Στο υπόγειο δωμάτιο ο Peronik βρίσκει το κύπελλο και το δόρυ, „la lance qui tue et le bassin qui vivifie“.

Το κάστρο εξαφανίζεται με μια βροντή και ο Peronik βρίσκεται σε ένα δάσος. Αφού ντύθηκε με κομψά ρούχα πηγαίνει στην αυλή του βασιλιά, που τον φορτώνει με δώρα και τον κάνει διοικητή των στρατιωτών του. Και έτσι το έκθετο παιδί καθίσταται μεγάλος και ισχυρός κύριος.» (Legendes bretonnes, στο „Graalslage und Graalsdichtung des Mittelalters“ του V. Junk).

Το κύπελλο και το δόρυ είναι εδώ ένα θανατηφόρο και ζείδωρο ζευγάρι αντιθέτων, μια σαφής και προφανής ερμηνεία. Είναι όμως υπερβολικά απλό να ρίξει κανείς άπλετο φως στις ιστορίες του Δισκοπότηρου. Παρά ταύτα, η ιστορία είναι σημαντική από ψυχολογικής άποψης, καθώς υποδεικνύει την καθολική ανθρώπινη βάση των ποιημάτων που αναφέρονται στο Δισκοπότηρο. Για τον λόγο αυτό, τα απλά λαογραφικά μοτίβα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς μπορούν να θεωρηθούν προϊόντα δημιουργικής φαντασίας και ως άμεσες εκφράσεις της ψυχής, ως αναπαραστάσεις ψυχικών περιεχομένων, διεργασιών και συνδέσεων, όμοια με αυτά στα όνειρα. Σε αντίθεση με τα όνειρα όμως, τα περιεχόμενα αυτά δεν είναι υποκειμενικές εκδηλώσεις. Το αντίθετο, έχουν ένα γενικά ανθρώπινο, αρχετυπικό χαρακτήρα. Στο παραμύθι με τον Peronik, βλέπουμε κάτι σαν αναπαράσταση της καθολικής αρχετυπικής βάσης του θρύλου του Δισκοπότηρου, ενώ ο ίδιος ο θρύλος, στις ιδιαίτερες μορφές του είναι πιο κοντά στη συνείδηση, και για το λόγο αυτό πιο πλούσιος σε αποχρώσεις, αλλά και πιο παροδικός.

Μιλώντας για το αρχέτυπο, ο Jung, ο οποίος εισήγαγε τον όρο αυτό στην ψυχολογία, εννοεί «μια προσυνειδησιακή ψυχική διάθεση, που δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να αντιδράσει με ανθρώπινο τρόπο». Ο Jung συγκρίνει τις προδιαθέσεις ή κυρίαρχες δομές στην ψυχή με την αόρατη δυνατότητα ύπαρξης της κρυσταλλικής δομής σε ένα κορεσμένο διάλυμα. Τα αρχέτυπα παίρνουν μια συγκεκριμένη μορφή όταν αναδύονται στο συνειδητό με τη μορφή σχημάτων. Είναι λοιπόν απαραίτητο να διακρίνουμε μεταξύ του ασύλληπτου αρχετύπου, της ασυνείδητης, προ-υπαρξιακής προδιάθεσης, και των αρχετυπικών εικόνων. Ως εγγενείς δυνατότητες των μορφών συμπεριφοράς και κατανόησης, τα αρχέτυπα συνδέονται με τα ένστικτα, προς τα οποία έχουν μια σχέση αντιστοιχίας. Είναι ανθρώπινη φύση με την καθολική έννοια, με το να οδηγούν στην παραγωγή παρόμοιων και διαρκώς επαναλαμβανόμενων αρχετυπικών εικόνων.

Οι μύθοι και τα παραμύθια χαρακτηρίζονται επίσης από αυτή την καθολική ισχύ, που τα διαφοροποιεί από τα συνηθισμένα όνειρα. υπάρχουν φυσικά όνειρα με αρχετυπικό χαρακτήρα, αλλά αυτά περιέχουν ένα υποκειμενικό στοιχείο, καθώς συμβαίνουν σε στιγμές με πραγματική σημασία για τον ονειρευόμενο, όπως σημεία καμπής στη ζωή, ή κρίσιμες καταστάσεις που απαιτούν νέο προσανατολισμό ή προσαρμογή, για την οποία η παρούσα συμπεριφορά, που κυριαρχεί στο συνειδητό δεν επαρκεί. Η εμφάνιση μιας αρχετυπικής εικόνας θα τραβήξει την προσοχή του ατόμου προς τη γενική ανθρώπινη ποιότητα ή την ιδέα που βρίσκεται από κάτω. Ο άνθρωπος προσέχει τότε νέες, μέχρι εκείνη τη στιγμή άγνωστες δυνατότητες, και μέσω αυτών θα βιώσει ανανεωμένη είσοδο ενέργειας. Γιατί τα αρχέτυπα κατέχουν μια μυστηριώδη ποιότητα και λειτουργία ως κρυφή πηγή ενέργειας. Όταν ο μύθος εκτελείται σε ένα τελετουργικό, ή με πιο γενικό, απλό και μη ιερό τρόπο, όταν το παραμύθι λέγεται, το θεραπευτικό στοιχείο που βρίσκεται μέσα σε αυτό επιδρά σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται γι’ αυτό, και επιτρέπει στον εαυτό του να συγκινηθεί από αυτό, με τρόπο ώστε δια της συμμετοχής του σε αυτό θα μεταφερθεί σε σύνδεση με μια αρχετυπική μορφή της κατάστασης, και μέσω αυτής (της σύνδεσης) θα του δοθεί η δυνατότητα να βάλει τον εαυτό του σε τάξη. Τα αρχετυπικά όνειρα μπορεί να έχουν την ίδια επίδραση. Παρομοίως, το περιεχόμενο της θρησκευτικής εμπειρίας είναι το βάλει κανείς «σε τάξη» τον εαυτό του ή «να γίνει ένα με την ανώτερη βούληση».

Ο θαυμασμός για τους μύθους και τα παραμύθια, και η ζωτικότητα τους, έγκεινται ακριβώς στο γεγονός πως απεικονίζουν τις θεμελιώδεις μορφές της ανθρώπινης εμπειρίας. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, τα ίδια μοτίβα βρίσκονται σε όλο τον κόσμο, όχι μόνο ως αποτέλεσμα μετανάστευσης, αλλά και επειδή η ανθρώπινη ψυχή που τα παράγει είναι παντού η ίδια.[ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ ΑΠΟ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ; ΕΠΕΙΔΗ ΗΤΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ, ΑΠΑΝΤΑ Ο ΑΓΙΟΣ ΒΕΛΙΜΙΡΟΒΙΤΣ]

Ο θρύλος του Δισκοπότηρου είναι παρόμοιου τύπου. Διακρίνεται βέβαια από ένα συνηθισμένο παραμύθι στο ότι δεν είναι ανώνυμο-τουλάχιστο όχι στην μορφή με την οποία έφτασε σε μας-αλλά έχει διαμορφωθεί από διάφορους ποιητές. Περιέχει λοιπόν αρχετυπικά στοιχεία με την κυρίαρχη έννοια της λέξης, είναι όμως και προϊόν μιας συγκεκριμένης εποχής και στάσης της διάνοιας (mind). Για τον λόγο αυτό μας επιτρέπει να ρίξουμε μια ματιά στη νοοτροπία[ΤΡΟΠΟΣ ΥΠΑΡΞΕΩΣ] του Μεσαίωνα, και με τον τρόπο αυτό αγγίζει προβλήματα του Χριστιανικού αιώνα, που είναι ψυχολογικά σημαντικά για την παρούσα εποχή.

Τέλος προλόγου

Ο Πατριάρχης χειροθέτησε οφφικιάλιο τον Κοσμήτορα της Θεολογικής του Α.Π.Θ. Χρυσόστομο Σταμούλη

Αναλυτικά, η προσφώνηση του Παναγιώτατου Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου:

Ἐντιμολογιώτατε Ἄρχων,

Χριστός Ἀνέστη!

Ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία ἀπονέμει εἰς ὑμᾶς σήμερον εἰς τόν Ἱερόν Ναόν τῆς Ἁγίας Τριάδος τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς σας, διά τῶν χειρῶν τῆς ἡμῶν Μετριότητος, τό ὀφφίκιον τοῦ Ἄρχοντος Διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας. Σᾶς ἐντάσσομεν, κατ᾽ ἰδίαν ἡμῶν Πατριαρχικήν φιλοτιμίαν καί προαίρεσιν, εἰς τήν χορείαν τῶν ὀφφικιαλίων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Ἀνήκετε πλέον εἰς τόν κύκλον τῶν συνεργατῶν μας καί καλεῖσθε νά στηρίζετε τό ἔργον τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας καί νά ἀγωνίζεσθε διά τήν προάσπισιν τῶν δικαίων της.

Καθ᾽ ὅλην τήν ἱστορικήν πορείαν τῆς Κωνσταντινουπολίτιδος Ἐκκλησίας, οἱ Ἄρχοντες προσέφερον σημαντικάς ὑπηρεσίας πρός αὐτήν εἰς ὅλας τάς διαστάσεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, εἰς τήν καλήν μαρτυρίαν ἐν τῷ κόσμῳ καί εἰς τήν σχέσιν της μέ τούς θύραθεν θεσμούς. Αὐτήν τήν διακονίαν συνεχίζουν καί σήμερον οἱ ἀνά τήν οἰκουμένην ὀφφικιάλιοι τοῦ Θρόνου, οἱ ὁποῖοι συγκροτοῦν δύο μεγάλα σωματεῖα, τό «Τάγμα τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου» ἐν Ἡνωμέναις Πολιτείαις Ἀμερικῆς καί τήν Ἀδελφότητα «Παναγία ἡ Παμμακάριστος», εἰς τήν ὁποίαν ἀνήκετε πλέον καί ὑμεῖς. Εἴμεθα βέβαιοι, ὅτι θά ἀναδειχθῆτε ἄξιος τῆς κλήσεως τῆς Μητρός Ἐκκλησίας καί τῆς ἐμπιστοσύνης τοῦ Πατριάρχου σας.

ΣΤΟΝ ΜΥΘΟ ΤΩΝ ΙΠΠΟΤΩΝ ΤΗΣ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΑΝΗΚΕΙ ΚΑΙ Η ΔΙΣ ΚΑΙ Η ΑΡΙΣΤΙΝΔΗΝ ΣΥΝΟΔΟΣ. 

ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΕΧΟΥΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΟΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ.