Συνέχεια από: Τρίτη 25 Οκτωβρίου 2022
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΠΡΟ ΧΡΙΣΤΟΥ
ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ - ΑΠΘ
Σύμβουλος Καθηγητής κ. Χρ. Σταμούλης
Μεταπτυχιακός Φοιτητής: Δημήτριος Δουμάνης
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2015
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Είναι πραγματικά δύσκολο να εκφράσεις τα αισθήματα που σε διακατέχουν μετά από μία προσπάθεια συγγραφής. Κάποιοι λένε ότι μοιάζει με την επιστροφή στο λιμάνι για τους ναυτικούς μετά από μια μεγάλη θαλασσοταραχή. Δεν έχουν άδικο. Το πιο δύσκολο όμως είναι να πείσεις τον εαυτό σου ότι κάτι θα αφήσει αυτή η προσπάθεια. Ότι ο αναγνώστης θα μπορέσει να ταξιδέψει μαζί σου και να φτάσει, αυτό κι’ αν είναι όνειρο, στον ίδιο προορισμό. Ακούγεται λίγο εγωιστικό, είναι ολοφάνερο. Η αποδόμηση του εγωισμού όμως γίνεται πολύ εύκολα. Και γίνεται από τον ίδιο τον αναγνώστη χάριν του συγγραφέως. Λίγο οξύμωρο αυτό, κατανοητό. Η εργασία αυτή από την αρχή είχε έναν σκοπό. Να παρουσιάσει την διδασκαλία της Εκκλησίας, το «consesus patrum», την γνώμη των πατέρων, όχι του συγγραφέα. «Ερώ μεν εμόν ουδέν»366, όπως έχει γράψει και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.[Ο ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ ΛΟΓΙΖΕΤΑΙ ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ;]
Επεξηγηματικό χαρακτήρα έχουν οι προσωπικές παρεμβάσεις και δίκην κατανόησης γίνονται τα περισσότερα σχόλια. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι η παρουσία του συγγραφέα είναι λίγη. Ευτυχώς. Ίσως θα μπορούσε να είναι και λιγότερη δεδομένου ότι οι πατέρες έχουν γράψει για τα πάντα.[ΠΑΡΕΛΕΙΨΑΝ ΜΟΝΟΝ ΝΑ ΜΑΣ ΦΑΝΕΡΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ] Δεν υπάρχει ζήτημα που να πραγματεύεται θεολογικής φύσεως θέμα και να μην υπάρχει η σχετική αγιοπατερική βιβλιογραφία. Δεν υπάρχει ζήτημα που να αφορά σημερινά προβλήματα και αναζητήσεις και να μην απασχόλησε και κάποιους πατέρες στο παρελθόν. Πάγια θέση του συγγραφέα αυτή. Το μόνο που χρειάζεται είναι λίγο «σκάψιμο». Το έχει πει και ο άγιος Χρυσόστομος αυτό, όσον αφορά την Αγία Γραφή. Ακατέργαστο χωράφι που θέλει όργωμα για να εμφανίσει τους καρπούς του. Η προτροπή ξεκινάει από τον ίδιο τον Χριστό: «ερευνάτε τας γραφάς, εν αυτές ευρίσεται πάσαν την αλήθειαν»367. Έμπονη η διαδικασία, αναλγητικό το αποτέλεσμα.[ΠΟΥ ΕΣΚΑΨΕΣ ΦΙΛΕ ΚΑΙ ΒΡΗΚΕΣ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ; Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ; ΕΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΚΑΙ ΠΑΤΗΡ Ο ΥΙΟΣ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΥΙΟΥ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ. ΒΡΗΚΕΣ ΛΑΣΠΗ ΦΙΛΕ]
Το πρόβλημα εντοπίζεται όμως αλλού. Η συγγραφή ενός βιβλίου, η οποία μάλιστα προϋποθέτει και εμπεριστατωμένη έρευνα δεν είναι εύκολη. Δεν είναι όμως αυτό το πρόβλημα. Το πρόβλημα εντοπίζεται στο βάθος του μυαλού, της ψυχής, του νού, κάπου εκεί που πρέπει να φωλιάζει μια φωνή, η φωνή του Θεού. Ξέρετε, αυτό που ονομάζουμε συνείδηση. Τότε δυσκολεύουν τα πράγματα. Και γίνονται δύσκολα γιατί η συνείδηση θέλει να βεβαιωθεί ότι η προσπάθεια έγινε για τους σωστούς λόγους. Υπόκειται στην κρίση του αναγνώστη αυτό. Και στου Θεού φυσικά.
Δευτεροετής φοιτητής θεολογίας προσήλθα να εξεταστώ σε επιλεγόμενο μάθημα στην Παλαιά Διαθήκη. Ένα από τα εξεταζόμενα βιβλία το πολύ αξιόλογο του Ιωαν. Στεφούλη: «Η μελέτη και η ερμηνεία της Παλαιάς Διαθήκης από τους πατέρες της ερήμου»368. Στη σελίδα 21 γράφει: «Απαραίτητη προϋπόθεση για να μιλήσουν οι πατέρες από την γραφή ήταν η κάθαρση από τα πάθη και ο προβληματισμός για το πώς θα μπορούσε αυτή να επιτευχθεί, ώστε να επέλθει στον μοναχό ο φωτισμός του αγίου Πνεύματος, ο οποίος ήταν απαραίτητος για την ορθή κατανόηση των ιερών κειμένων»…. Συνειδησιακή κρίση στο έπακρον. Σχεδόν απογοήτευση. Φώς εγένετο όταν διαβάσαμε τον άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας και την ερμηνεία του στο «άσμα ασμάτων». Εκεί ο άγιος χαρακτηρίζει την ηθική και την δογματική διδασκαλία, σαν τους δύο μαστούς της νύμφης Εκκλησίας «Ή και δύο νεβροί, η ηθική και δογματική διδασκαλία, οι δύο της νύφης μαστοί εξ ών οι τρεφόμενοι οξύτητι βλέπουσι προς Θεόν»369.
Φυσικά και δεν μπορούμε, λόγω ημετέρου βιώματος, να μιλήσουμε για ηθική από την άποψη ασκήσεως αρετών. Μπορούμε όμως να κρατήσουμε τον μαστό της δογματικής διδασκαλίας και να βοηθήσουμε, όπως κάνει και η μητέρα στο βρέφος, στην διαδικασία της παροχής τροφής. Γιατί το γάλα δεν είναι δικό μας, αλλά της μητρός Εκκλησίας. Και θεωρούμε χρέος μας, στο μέτρο που μας αναλογεί, να προσφέρουμε το δοθέν από το Θεό τάλαντο, όσο το δυνατόν επαυξημένο.
Από αυτήν την ελαχιστότατη λοιπόν προσπάθεια που με την χάρη του Θεού παρουσιάσαμε, πιστεύουμε ότι στο μέτρο του δυνατού έγινε κατανοητό αυτό που τονίσαμε και στην αρχή του 3ου κεφαλαίου. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις τα δόγματα το ένα από το άλλο. Δεν μπορείς εν προκειμένω να μιλήσεις για Εκκλησιολογία χωρίς να μιλήσεις για Χριστολογία και Τριαδολογία και αντίστροφα. Κατά συνέπεια αν εκπέσεις σε ένα εκ των τριών αυτών δογμάτων, όπως συμβαίνει και στα υπόλοιπα άλλωστε, αυτομάτως εκπίπτεις σε όλα εις αίρεσιν. Το ολίσθημα δεν μπορεί να είναι ένα απλό ατόπημα αλλά δυστυχώς αποτελεί αστοχία.
Όλοι οι αρχαίοι αιρετικοί ήταν ουσιαστικά συνεχιστές με κάποιες τροποποιήσεις των αιρετικών προκατόχων τους. Ο Ωριγένης των γνωστικών, ο Άρειος του Ωριγένη, ο Αέτιος του Αρείου, ο Ευνόμιος του Αετίου κ. ο. κ. . Ακόμη και στις περιπτώσεις όπου πρώην ορθόδοξοι και πρώην ομολογητές στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τις αιρέσεις έπεφταν οι ίδιοι σε αίρεση αναπαρήγαγαν και αυτοί με την σειρά τους μία ολόκληρη σειρά αιρετικών. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ο νεστοριανισμός, ο απολιναρισμός ο μονοφυσιτισμός και όλες οι υπ’ αυτών προερχόμενες αιρέσεις (Ευτυχής, Διόσκουρος, μονοθελητές, εικονομάχοι κ.τ.λ.). Βέβαια όλοι αυτοί οι κατά εποχήν αιρετικοί, κινούνταν γύρω από τον ίδιο άξονα της αμφισβήτησης της Θεότητος του Ανάρχου και Προαιωνίου προσώπου του Χριστού που φτάνει δυστυχώς μέχρι των ημερών μας. Ακόμη και αυτή η εκτροπή της κίνησης του 20ου αιώνα του οικουμενισμού, με την προτεσταντική θεωρία των κλάδων (Branch theory), ουσιαστικά αμφισβητεί όχι μόνο την αδιασπάστως ενωμένη θεότητα του Χριστού με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, αλλά και αυτήν την θεότητά Του.
Αυτό που πρέπει να μας μείνει εντέλει, μετά από όλα αυτά που είπαμε, είναι ότι ο Τριαδικός Θεός, ο Θεός της Αγάπης, θέλησε ανάρχως και προαιωνίως εν τη βουλή Αυτού, να κάνει μετόχους, κατά χάριν και μέθεξιν, τα εν χρόνω κτιστά λογικά δημιουργήματά Του, αυτής της αγαπητικής κοινωνίας370 που υπάρχει προαιωνίως εν τη Τριαδική Θεότητι.
Η εκκλησία, λοιπόν, ως Θεανθρώπινος οργανισμός με κεφαλή αυτόν τον Τριαδικό Θεό και μέλη της, αγγέλους και ανθρώπους, έλκει την καταγωγή της από Αυτόν τον Τριαδικό Θεό και την αρχή της ως προς μεν την κεφαλή, ανάρχως και προαιωνίως από τον Χριστό, ως προς δε το σώμα της με την αρχή της δημιουργίας.[ΔΕΝ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΕΙ ΤΙ ΓΡΑΦΕΙ ΕΙΝΑΙ ΠΕΙΣΜΕΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΜΟΥΛΗ. ΚΑΙ ΕΞΙΣΩΝΕΙ ΧΩΡΙΣ ΝΤΡΟΠΗ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ ΧΑΡΙΝ ΤΟΥ ΔΑΙΜΟΝΙΚΟΥ ΑΓΟΥΡΙΔΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ] Η ιστορία προϋποθέτει την Εκκλησία και όχι η Εκκλησία την ιστορία371. Η Εκκλησία του Χριστού υπάρχει και προ Χριστού, γιατί και ο Χριστός, ως άσαρκος Λόγος, αλλά και ως Θεάνθρωπος, υπάρχει και προ της θείας αυτού σαρκώσεως εξαιτίας του Ανάρχου και Προαιωνίου Θεϊκού Του προσώπου. Γι’ αυτό το λόγο και η Εκκλησία υπάρχει και υπερβαίνει και αυτόν ακόμα το χρόνο.[ΑΠΙΣΤΕΥΤΕΣ ΑΝΟΗΣΙΕΣ. ΣΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΛΟΙΠΟΝ ΤΟ ΖΟΥΜΙ. ΟΠΩΣ ΛΕΜΕ ΜΗΔΕΝΑ ΠΡΟ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΜΑΚΑΡΙΖΕ]
Η παραμονή στην Εκκλησία, σημαίνει μετοχή και διαμονή στον παράδεισο ακόμα και από αυτή τη ζωή372. Η κοινωνία με το Θεό απωλέστηκε με την πτώση. Έχασε ο άνθρωπος την δυνατότητα της απαθείας και της κατά πρόσωπον θεωρίας του Θεού373. Από την ομοτιμία και συνάφεια με τους αγγέλους, ευρέθη έξωθεν του παραδείσου. Αυτό που του είχε δοθεί ως δώρο, έπρεπε τώρα να αγωνίζεται για να το έχει και πάλι όχι στην πρωτέρα του μορφή, μέχρι την Δευτέρα έλευση του Χριστού. Η πίστη στον Χριστό, σε αυτόν που θα συντρίψει την κεφαλή του σατανά374, ήταν το μέσο για την κοινωνία με το Θεό. Αμέσως μετά την έξοδο από τον παράδεισο, έρχεται, το λεγόμενο πρώτο ευαγγέλιο για να δώσει την ελπίδα και την κοινωνία μέσω της πίστεως.
Ο απ. Παύλος στην προς Εβραίους επιστολή του λέει: «Κατά πίστην απέθανον ούτοι πάντες, μη λαβόντες τας επαγγελίας, αλλά πόρρωθεν αυτάς ιδόντες και ασπασάμενοι».375. Στηριζόμενοι πάνω σε αυτό το χωρίου του αποστόλου ο άγιος Νύσσης σχολιάζει: «οι πόρρωθεν, δια μόνης πίστεως και της ελπίδος ιδόντες τα αγαθά, και ασπασάμενοι, καθώς μαρτυρεί ο Απόστολος, το ασφαλές της των ελπισθέντων απολαύσεως εν τω πιστόν ηγήσασθαι τον επαγγειλάμενον θέμενοι376». Σε άλλο σημείο ο άγιος, αναφερόμενος στον πρό της ελεύσεως του Χριστού πιστό του Χριστού τονίζει: «περί της χρόνοις ύστερον γενησομένου, ως ήδη παρόντος ποιείται το λόγον δια το πιστόν τε και αναμφίβολον της ελπιζομένης χάριτος ως έργον την ελπίδα βλέπων»377.
Η πίστη λοιπόν στον Προαιώνιο Θεάνθρωπο Χριστό, ακόμα και αμέσως μετά την έξοδο από τον παράδεισο, σε αυτούς που καθαροί στην καρδιά ήταν από τότε ενωμένοι μαζί Του, ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την κατά θεόν τελείωση: «μηδένα των προ της Χριστού παρουσίας τελειωθέντων δίχα της εις Χριστόν πίστεως τούτου τυχείν. Ο γάρ Λόγος επαρρησιάσθη μεν ύστερον καιροίς ιδίοις, εγνωρίσθη δε πρότερον τοις καθαροίς την διάνοιαν, ως εκ πολλών δήλον των προ εκείνου τετιμημένων.»378
ΤΕΛΟΣ
ΑΔΟΞΟ ΑΦΟΥ ΜΠΛΕΧΤΗΚΕ ΣΤΑ ΔΙΧΤΥΑ ΤΗΣ ΜΑΦΙΑΣ ΤΩΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΟΛΩΝ
Σημειώσεις
366. ΙΩΆΝΝΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Πηγή γνώσεως 1,P.G.94, 533A.
367. Χαρακτηριστικό είναι το δοξαστικό της Λιτής του εσπερινού της Υπαπαντής του Χριστού: «ερευνάται τας γραφάς, καθώς είπεν εν ευαγγελίοις Χριστός ο Θεός ημών, εν αυταίς γαρ ευρίσκομεν αυτόν, τικτόμενον και σπαργανούμενον, τιθηνούμενον και γακακτοτροφούμενον, περιτομήν δεχόμενον και υπό Συμεών βασταχθέντα, ου δοκήσει ουδέ φαντασία, αλλ’ αληθεία τω κόσμω φανέντα, προς όν βοήσωμεν, ο προ αιώνων θεός, δόξα σοι».
368. Εκδόσεις βάνιας, Θεσσαλονίκη 2002.
369. ΚΥΡΊΛΛΟΥ ΑΛΑΞΑΝΔΡΕΊΑΣ, Εις τα άσματα των ασμάτων αποσπάσματα, P.G. 69, 1288CD.
370. Εδώ για αποφυγή συγχύσεως θα πρέπει να τονιστεί ότι η κοινωνία αγάπης στην Αγ. Τριάδα δεν υπάρχει κατά την αρειανική θεώρηση της «σχετικής σχέσης», αλλά με την ορθόδοξη διδασκαλία της κατά φύσιν αγάπης, της αληθινής και πραγματικής αγάπης, χωρίς να θέτει ζητήματα, κατά τα πρότυπα του σχολαστικισμού, για προτεραιότητα προσώπου ή φύσεως, ενεργειών κ.τ.λ.. Η ορθόδοξη θεολογία έχει διακριτά όρια ανάμεσα στην ουσία και στις ενέργειες του Θεού ξεκινώντας από τον Μ. Βασίλειο μέχρι τον Αγ. Γρηγόριο Παλαμά. Βλ. σχ. Χ.ΣΤΑΜΟΎΛΗ.: Φύση και Αγάπη και άλλα μελετήματα, β΄ εκδ.: το Παλίμψηστον Θεσ/νίκη 2007 σ.σ. 43-49, όπου ο κ. καθηγητής αναπτύσσει διεξοδικά το ζήτημα.
371. Γ. Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΎ, Παράδοση και Αλλοτρίωση, εκδ. Δόμος, Αθήνα 2001,
372. ΑΝΑΣΤΑΣΊΟΥ ΣΙΝΑΪΤΟΥ, Στην εξαήμερο, P.G. 89, 961D-962AB: «Οι αρχαιότεροι των εκκλησιών, λέγω δη Φίλων ο φιλόσοφος και των αποστόλων ομόχρονος, και Παπίας ο πολύς,…. Ειρηναίος τε ο Λουγδουνεύς, Ιουστίνος ο μάρτυς και φιλόσοφος… και οι αμφ’ αυτούς, πνευματικώς τα περί παραδείσου εθεώρησαν εις την του Χριστού Εκκλησίαν αναφερόμενα. Εξ’ ών εισίν και οι περί πάντα πάνσοφοι δύο Καππαδόκαι Γρηγόριοι. Άπαντες ούτοι εξ αιτιών τοιώνδε φάσκοντες είναι πνευματικόν τινά παράδεισον».
373. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης στον στ’ κατηχητικό λόγο του μιλά για τον άνθρωπο στον παράδεισο: «απαθής την φύσιν, του γάρ απαθούς μίμημα ήν, ανάπλεως δε παρρησίας, αυτής κατά πρόσωπον της θείας εμφανείας κατατρυφών». P.G. 45, 28B.
374. Γεν. γ΄, 15: «και έχθραν θήσω ανά μέσον σου και ανά μέσον της γυναικός και ανά μέσον του σπέρματος σου και ανά μέσον του σπέρματος αυτής, αυτός σου τηρήσει την κεφαλήν, και σύ τηρήσεις αυτού πτέρναν».
375. Εβρ. ΙΑ΄, 13.
376. ΓΡΗΓΟΡΊΟΥ ΝΎΣΣΗΣ, Περί κατασκευής ανθρώπου, P.G. 44, 208BC.
377. Του ιδίου, Εξήγηση στο άσμα ασμάτων, λόγος ε΄, P.G. 44, 864B.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου