Κάλλιστος Γουέαρ - Το ανθρώπινο πρόσωπο ως εικόνα της Αγίας Τριάδος (1)

Το ανθρώπινο πρόσωπο ώς εικόνα της Αγίας Τριάδος.

εκδόσεις ΠΑΡΡΗΣΙΑ, 2013

"Η πνευματική Διαθήκη του Κάλλιστου Ware".

Εισαγωγή

ПΡΙΝ ΑΠΟ ΕΙΚΟΣΙ περίπου χρόνια, κυκλοφόρησε μια μικρή έκδοση με τίτλο “Οδηγός για ένα καλό φλιτζάνι τσάι”. Έδινε πληροφορίες για όλα τα σημεία στα οποία μπορούσε κανείς να απολαύσει το τσάι του, από το Ritz μέχρι τα υπαίθρια στέκια στο East End. Μεταξύ άλλων ο συγγραφέας, Τζόναθαν Ράουθ, επισκέφθηκε και το Surrey Room Restaurant, στο σταθμό Waterloo, όπου τότε -γιατί δυστυχώς τώρα όλα έχουν αλλάξει- μπορούσες πράγματι να πάρεις το τσάι σου σε τραπέζι στρωμένο με λινό τραπεζομάντηλο και λινές πετσέτες, ενώ το σερβίρισμα επιμελείτο σερβιτόρα με στολή. «Καθώς μπήκα μέσα», θυμάται ο συγγραφέας, «με υποδέχθηκε μια κυρία και με ρώτησε “Είστε ένα άτομο;”, κάτι που, βέβαια, πολύ δύσκολα θα μπορούσα να αρνηθώ. Έτσι με οδήγησε σε τραπέζι για έναν. Σε εύλογο χρονικό διάστημα, έφερε τσάι, τοστ, ψωμί με βούτυρο και μαρμελάδα και ένα ελαφρύ κέικ με φρούτα. Τα έφαγα όλα, ενώ ταυτόχρονα αναλογιζόμουν την αρχική της ερώτηση. Εκείνη δηλαδή συνήθιζε να δέχεται πελάτες που ξαφνικά ισχυρίζονταν ότι ήταν Τρεις σε Έναν ή Ένας σε Τρεις και ζητούσαν μεγαλύτερο τραπέζι;».

Τι μας χρειάζονται όμως εδώ οι σκέψεις που έκανε ο Τζόναθαν Ράουθ στο Surrey Room Restaurant; Τρία Πρόσωπα μία Θεότης, ή ο Τρισυπόστατος Θεός; Μήπως πρόκειται απλώς για γρίφο, για ένα θεολογικό αίνιγμα ή μήπως για κάτι που επηρεάζει ριζικά την όλη μας θρησκευτική εμπειρία; Κατά τι διαφοροποιεί εμάς ως Χριστιανούς το γεγονός ότι, αντίθετα με τους Εβραίους και τους Μουσουλμάνους, δεν είμαστε απλώς μονοθεϊστές, ωστόσο δεν είμαστε ούτε πολυθειστές, αλλά αναγνωρίζουμε στον Θεό εξίσου πλήρη ενότητα όσο και γνήσια διαφοροποίηση των Προσώπων; Σχολιάζοντας το γεγονός ότι στη Δύση σήμερα παραθεωρείται η έννοια της Τριάδος, ο Karl Rahner, δεν υπερβάλλει και πολύ όταν παρατηρεί:

«Οι Χριστιανοί, παρ᾽ ότι ορθώς ομολογούν πίστη στην Τριάδα, είναι σχεδόν απλώς "μονοθεϊστές" ως προς την πραγματική θρησκευτική τους εμπειρία. Θα τολμούσε μάλιστα κανείς να επιβεβαιώσει ότι εάν το Τριαδικό δόγμα απαλείφετο ως εσφαλμένο, το μεγαλύτερο μέρος της θρησκευτικής γραμματείας θα διετηρείτο στην πορεία σχεδόν απαράλλαχτο».

Η Karen Blixen ονόμασε την Τριάδα «την πιο θανάσιμα βαρετή απ' όλες τις αντροπαρέες». Και μήπως δεν είναι αλήθεια ότι πολύ συχνά ακόμη και οι Χριστιανοί θεωρούν το Τριαδικό δόγμα μια άσχετη και καθόλου βοηθητική περιπλοκή που τους προκαλεί αμηχανία; Και όμως, όχι! Θα έπρεπε όλοι μας να μπορούμε να νιώθουμε ότι το δόγμα της Αγίας Τριάδος έχει άμεση σχέση με τον εαυτό μας και πρακτικές συνέπειες για το πρόσωπό μας. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που παρακολουθούσα στην Οξφόρδη έναν Αιγύπτιο φίλο, το Δρα George Bebawi, ο οποίος διάβαζε από ένα κοπτικό χειρόγραφο του 13ου αιώνα που είχε στην κατοχή του. Τα λόγια του ανώνυμου συγγραφέα έχουν μείνει χαραγμένα στη μνήμη μου: «Η ζωή αρχίζει με την Τριάδα, τέλος και σκοπός της είναι πάλι η Τριάδα». Η ζωή αρχίζει με την Τριάδα, διά του βαπτίσματος εις το τριπλούν Όνομα. Στόχος και σκοπός της είναι η Τριάδα, εν ουρανώ, με τους αιωνίους Τρεις. Ωστόσο, πόσοι από μας μπορούν ειλικρινά να πουν ότι η Αγία Τριάδα δε σημαίνει τίποτε λιγότερο παρά την αρχή και το θεμέλιο μας, την τελική μας ελπίδα και τον πυρήνα της ζωής μας; [Η ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΑΡΓΕΙ ΑΚΟΜΗ] 

Δικαίως μιλάμε για την Τριάδα ως Μυστήριο, με την έννοια ότι δεν πρόκειται απλώς για μια θεωρητική έννοια, που μπορεί να αναλυθεί με τη λογική. Πρόκειται μάλλον για μια ζωντανή παρουσία που γευόμαστε στην προσευχή μας, για τον προσωπικό Θεό ενώπιον του οποίου στεκόμαστε λατρευτικά. 

Η καλύτερη προσέγγιση της Τριάδος γίνεται διά της δοξολογίας και της σιωπής. Κατά το Βλαδίμηρο Λόσκυ,

«Το δόγμα της Τριάδος είναι σταυρός για τον ανθρώπινο τρόπο σκέψης... Κανένας φιλοσοφικός στοχασμός δεν κατάφερε ποτέ να αρθεί στο μυστήριο της Αγίας Τριάδος»[ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ..... ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΗΝ Η ΣΙΩΠΗ; ΔΙΑΤΑΡΑΓΜΕΝΕ;]

Ωστόσο, ταυτόχρονα, όπως μας υπενθυμίζει ο Καθηγητής Illtyd Trethowan, «ένα “μυστήριο” με τη θεολογική έννοια, είναι κάτι που αποκαλύπτεται στην κατανόησή μας ... ποτέ όμως σε απόλυτο βαθμό, επειδή οδηγεί στο σκότος του Θεού». Αφού, λοιπόν, η Τριάς ως «μυστήριο» «αποκαλύπτεται στην κατανόησή μας», ας προσπαθήσουμε όσο καλύτερα μπορούμε να εξερευνήσουμε το νόημά Της.

Θα το επιχειρήσουμε σε δύο αλληλένδετα επίπεδα. Τι μου λέει το Τριαδικό δόγμα για τον Θεό; Και τι μου λέει για τον εαυτό μου, για το ανθρώπινο πρόσωπό μου; Θα βοηθηθούμε αν θεωρήσουμε νοερά δύο κύκλους: τον αιώνιο κύκλο και τον διευρυνόμενο κύκλο.

«Ο Θεός ως κοινωνία»

Σημείο εκκίνησης κάθε συζήτησης περί της Τριάδος πρέπει πάντα να είναι το ιστορικό της σωτηρίας, η εν χρόνω κίνηση δια της οποίας ο Θεός αυτο-αποκαλύπτεται;[ΔΕΝ ΓΕΝΝΑΤΑΙ;]. Διότι ο Θεός δεν είναι κάτι το αόριστο, αλλά αποκαλύπτει τον εαυτό Του κατά συγκεκριμένους τρόπους σε ορισμένες στιγμές, μέσα από μια σειρά συναντήσεων με συγκεκριμένους άνδρες και γυναίκες. Σ' αυτή τη σειρά των συναντήσεων υπάρχει μια βαθμιαία εξέλιξη, η οποία αναπτύσσεται σε τρία στάδια.

Στο πρώτο στάδιο, λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, "... εκήρυσσε φανερώς η παλαιά (Διαθήκη) τον Πατέρα, τον Υιόν αμυδρότερον" δια τύπων και προφητειών. Στο δεύτερο στάδιο, "εφανέρωσεν η καινή τον Υιόν", με διαύγεια και σαφήνεια, αλλά δεν έκανε κάτι περισσότερο παρά "υπέδειξε του πνεύματος την θεότητα". Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο, στην εποχή της Εκκλησίας, την περίοδο που ζούμε τώρα εμείς, "εμπολιτεύεται νυν το Πνεύμα, σαφεστέραν ημίν παρέχον την εαυτού δήλωσιν". 

Συνεχίζεται

Η ΦΑΝΕΡΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ; ΣΕ ΤΙ ΔΙΑΦΕΡΕΙ ΑΥΤΗ Η ΤΑΥΤΙΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ Η ΟΠΟΙΑ ΔΙΕΛΥΣΕ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΕΒΑΛΛΕ ΤΗΝ ΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ;

Ο περίφημος ύμνος «Veni creator spiritus» που αποδίδεται στον Rhabanus Maurus (775-856), είναι μια περιληπτική έκφραση της χριστιανικής αντίληψης περί της ουσίας και της ενέργειας του Αγίου Πνεύματος. Η πρώτη στροφή λέει:
«Veni, Creator Spiritus,
Mentes tuorum visita,
Imple superna gratia,
Quae tu creasti pectora.»
«Έλα κάτω στη γη, Πνεύμα που εποίησες τα πάντα,
Κατοίκησε στο στήθος των δικών σου,
Γέμισε με υπερκόσμια ευμένεια (Χάρι)
Τις ψυχές που εσύ δημιούργησες.» 

[Είναι ο παλαιότερος ύμνος για το Άγιο Πνεύμα που γράφτηκε στη Δύση. Προέρχεται πιθανόν από τον Rhabanus Maurus, και βασίζεται μάλλον σε στοιχεία του ύμνου που έγραψε ο Αμβρόσιος για τα Χριστούγεννα. Από τον 9ο αιώνα είναι διαδεδομένος στην Δύση. Είναι μέρος της χειροτονίας επισκόπου, ιερέα και καθαγιασμού του ναού.]

Η σκέψη που εκπλήσσει, και η οποία εκφράζεται στην προσευχή αυτή προς το Άγιο Πνεύμα είναι η εξής: το Πνεύμα το οποίο παρακαλεί η προσευχή και το οποίο γεμίζει το στήθος με το έλεος του, είναι και ο δημιουργός που δημιούργησε τα δοχεία της χάριτος του. Η δημιουργική δύναμη τού Πνεύματος γίνεται κατανοητή με μια γενική έννοια. Το Άγιο Πνεύμα είναι και τα δυο: η δημιουργική δύναμη, που κάλεσε τον άνθρωπο στην ύπαρξη, αλλά και η δύναμη της αναγέννησης, της νέας δημιουργίας, της ανανέωσης του πεπτωκότος ανθρώπου. Η ενέργεια του Πνεύματος ως δημιουργού περιλαμβάνει την δημιουργία του ανθρώπου και την τελείωση, δια της υψώσεως του στην κατάσταση χάριτος. Η ενέργεια του δεν περιλαμβάνει μόνο την αρχή και το τέλος της ιστορίας, αλλά κυριαρχεί και στην πορεία της ιστορίας της σωτηρίας, σε όλες τις εποχές. Αυτό εκφράζει ο ύμνος στην στροφή, όταν χαρακτηρίζει το Άγιο Πνεύμα ως το δάκτυλο της δεξιάς χειρός του Θεού: «Dextrae Dei tu digitus». Είναι το δάκτυλο με το οποίο ο αγγειοπλάστης δημιουργεί τέλεια δοχεία από άμορφο πηλό, πάνω στον τροχό του. Είναι το δάκτυλο με το οποίο ο Θεός διαμορφώνει την χαοτική ιστορία των ανθρώπων σε ιστορία της σωτηρίας. Είναι το δάκτυλο με το οποίο ο Θεός εκδιώκει τον σατανά, όπως λέει η πέμπτη στροφή:

«Hostem repellas longius.»
«Έτρεψες τον εχθρό σε φυγή.»

Η δημιουργική αρχή του Αγίου Πνεύματος έχει μια ιδιαίτερη σχέση με την ιστορία, σύμφωνα με την χριστιανική αντίληψη. Φαίνεται μάλιστα, πως αυτή η δημιουργική αρχή είναι η θεϊκή δύναμη, η οποία προσδίδει στην ιστορία της ανθρωπότητας χαρακτήρα ιστορίας της σωτηρίας, και συνδέει τα συμπλεγμένα νήματα του ανθρώπινου γίγνεσθαι με την ιστορία της βασιλείας του Θεού. Την σχέση αυτή προς την ιστορία αναφέρει και το σύμβολο της πίστεως της παλιάς Εκκλησίας. Όταν το σύμβολο της πρώτης συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως (381) λέει: «Πιστεύω στο Άγιο Πνεύμα...που μίλησε δια των προφητών», εκφράζει με τον τρόπο αυτό, πως το Άγιο Πνεύμα δεν ενεργεί μόνο τα δώρα της χάριτος, που αναφέρονται στο τρίτο άρθρο (άφεση αμαρτιών, ανάσταση εκ νεκρών και αιώνιος ζωή), αλλά είναι το Πνεύμα που ενέργησε το έργο του Θεού δια μέσου της παλαιοδιαθηκικής προϊστορίας της χριστιανικής Εκκλησίας. Είναι το Πνεύμα που ήδη από την σωτηριώδη εποχή της Παλαιάς Διαθήκης υπέδειξε στην ανθρωπότητα, δια των υποσχέσεων Του, την επερχόμενη εκπλήρωση. Το ίδιο Πνεύμα προετοίμασε την οδό για την εκπλήρωση αυτή.  

Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΧΑΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ.