Τώρα έρχεται το μοναδικό, ή μάλλον παγκόσμιο, γαστρονομικά σωστό πιάτο. Διά της πολυεθνικής βιομηχανίας τροφίμων, της McMondo, τής βιώσιμης τροφής σύμφωνα με τις επιταγές του περιβάλλοντος και της υγείας, τώρα φτάσαμε στο "παγκόσμιο σύστημα διατροφής", το τελευταίο στάδιο της ενιαίας σκέψης ή του διαλείμματος αναψυκτικού, μεταξύ τυποποιημένου φαγητού και μαγειρικής επίδειξης. Συνθετικά μπιφτέκια κρέατος, σάντουιτς με γρύλλους, πατάτες από αλεύρι μυγών· αυτό το σενάριο αναμένεται στη διατροφή του μέλλοντος. Αυτή την παγκοσμιοποίηση του φαγητού καταγγέλλει ο Ντιέγκο Φουσάρο, ένας ζωηρός εναλλακτικός στοχαστής, ο οποίος έγραψε ένα δοκίμιο με τίτλο Η δικτατορία της γεύσης (εκδόσεις Rizzoli). Το θέμα του φαγητού έχει γίνει κεντρικό στην εύπορη κοινωνία μας: ως λόγος, ως εκπροσώπηση, ως επιχείρηση, σε ένα σκαμπανέβασμα μεταξύ υποσιτισμού και παχυσαρκίας, ανορεξίας και βουλιμίας, πείνας και σακχάρου στο αίμα. Το φαγητό είναι μια από τις κύριες παγκόσμιες εμμονές, ειδικά στη Δύση: στην τηλεόραση μιλάμε συνεχώς για μαγείρεμα, στο τραπέζι μιλάμε πάλι για φαγητό, υπάρχουν πολλά πήγαινε έλα μεταξύ δίαιτας και μαγειρικής τέχνης. Ακόμη και ιδεολογικές, οικολογικές, ευαισθητοποιημένες για την υγεία και εξωτικές μόδες σέρνονται σαν τα σκουλήκια στο φαγητό, ενώ στο βάθος παίρνει σάρκα και οστά η σύγκρουση των πολιτισμών ανάμεσα στο χάμπουργκερ και το κεμπάπ ή μεταξύ πίτσας και σούσι. Και η ανησυχητική σκιά των Γενετικά Τροποποιημένων Τροφίμων.
Ο Fusaro ανακατασκευάζει το κοινό νήμα των σκέψεων για το φαγητό, ανατρέχει τη φιλοσοφία που αφορά το φαγητό και το μαγείρεμα, τον αρχαίο ανθρωπολογικό διαχωρισμό μεταξύ ωμού και μαγειρεμένου· καί αντιμετωπίζει τις διατροφικές μανίες και τις φοβίες της εποχής μας. Στο βάθος παραμένει η πρόκληση του Andy Warhol, «Το πιο όμορφο πράγμα στη Φλωρεντία είναι τα McDonald's», και το ίδιο συμβαίνει στο Τόκιο, τη Στοκχόλμη, το Πεκίνο και τη Μόσχα. Η αμερικανοποίηση του κόσμου περνά από το γρήγορο φαγητό (φαστφουντάδικα), ενώ οι πόλεις μας, ξεκινώντας από τη Ρώμη, περιορίζονται σε χυδαία εστιατόρια.
Μια ομοιόμορφη διατροφή επικρατεί στον πλανήτη, αλλά δεν είμαι τόσο πεπεισμένος ότι ο κόσμος γίνεται ομοιόμορφος στο φαγητό. Εκτός από τις διαφορές στα επίπεδα τροφίμων μεταξύ πλουσίων και φτωχών, μεταξύ των Δυτικών και του υπόλοιπου κόσμου, υπάρχουν πάρα πολλές παραλλαγές για να μιλάμε για μια δικτατορία του μεμονωμένου πιάτου. Υπάρχουν οι vegans, που είναι ένας σημαντικός χώρος της αγοράς και έχουν περισσότερο απήχηση σε σχέση με όσους έχουν προβλήματα υγείας: μπορείτε να βρείτε το vegan κρουασάν αλλά δεν μπορείτε να βρείτε το κρουασάν χωρίς ζάχαρη για διαβητικούς· υποστηρίζεται δηλαδή μια επιλογή τροφίμων (μια διατροφική επιλογή) ενώ δεν λαμβάνεται υπόψη μια κοινωνική ασθένεια, έστω και πολύ διαδεδομένη. Δεύτερον, τα παραδείγματα του παρελθόντος έχουν καταρρεύσει ή και ανατραπεί: κάποτε οι φτωχοί ήταν αδύνατοι και οι πλούσιοι ήταν χοντροί. Σήμερα, τουλάχιστον στη Δύση, συμβαίνει πιο συχνά το αντίθετο. Και η κακή διατροφή, το street food, τα τηγανητά και οι υπερβολικές δόσεις μπύρας, κόκα-κόλας, πίτσας, σνακ και γλυκών ανήκουν περισσότερο στις λιγότερο εύπορες και λιγότερο μορφωμένες τάξεις. Δεύτερον, δεν είναι μόνο οι φτωχοί που τρώνε άσχημα· μερικές φορές, για λόγους βιασύνης, τρώνε άσχημα και πολλοί επιχειρηματίες, που δεν γευματίζουν, δεν κάθονται στο τραπέζι, αλλά «βάζουν κάτι στο στομάχι τους», σε μια μικρή παύση μεταξύ του ενός τηλεφωνήματος και του άλλου. Τρίτον, είναι αλήθεια ότι το πρόχειρο φαγητό, ή το τυπικό φαγητό της παγκόσμιας βιομηχανίας τροφίμων, αυξάνεται· αλλά παράλληλα, αυξάνεται και η αναζήτηση εναλλακτικών τροφών, η εκ νέου ανακάλυψη της φτωχής κουζίνας, η μεσογειακή διατροφή, η έθνικ κουζίνα· και μετά η αναζήτηση ποιοτικού φαγητού, για να μην αναφέρουμε εστιατόρια με αστέρια ή τρατορίες/ταβέρνες για καλοφαγάδες, συμπεριλαμβανομένων σεφ και γκουρμέ. Η εκ νέου ανακάλυψη φρούτων, λαχανικών και ψαριών, σε σύγκριση με αλλαντικά, τυριά και κρέας, είναι ένα άλλο θετικό σημάδι. Και έτσι η μικρότερη χρήση αλατιού, ζάχαρης, βουτύρου, γλυκών και το μικρότερο μέγεθος των πιάτων. Σε φτωχές και καθυστερημένες κοινωνίες, μια θετική απαίτηση είναι οι γενναιόδωρες μερίδες· στις πιο ανεπτυγμένες κοινωνίες, αντίθετα, η ποιότητα προτιμάται από την ποσότητα: η διαφορά ανάμεσα στα γιγάντια κανόλια της σικελικής ενδοχώρας και τα μικροζαχαροπλαστεία του Τορίνο είναι εντυπωσιακή... Και μετά είμαστε πιο απαιτητικοί στο ποτό, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν τήν ικανότητα στην επιλογή των κρασιών τους, η οποία ωστόσο αποτελεί ένδειξη μεγαλύτερης φινέτσας. Εν ολίγοις, δεν βρισκόμαστε στην παρουσία μόνο μιας τάσης, υπάρχουν αντίθετες τάσεις που ανακατεύουν το τοπίο και δεν το κάνουν ομοιόμορφο. Και το φαγητό μας έχει επίσης χειροτερέψει γιατί μαγειρεύουμε λιγότερο στο σπίτι, υπάρχουν λιγότερες οικογένειες και λιγότερες νοικοκυρές.
Ωστόσο, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η διαφήμιση και η διάχυτη πίεση της μεγάλης βιομηχανίας τροφίμων και των υπεραγορών παραμένουν, η ρητορική της βιωσιμότητας φθάνει σε τραγελαφικές υπερβολές: για παράδειγμα, όταν ένα προϊόν δεν υπερηφανεύεται για τις ιδιότητές του αλλά για το γεγονός ότι είναι οικολογικό, δεν αφήνει υπολείμματα και άχρηστα απόβλητα. Και έπειτα τα τρόφιμα με έντομα που είναι προς το παρόν περισσότερο μια απειλή, αν και ανησυχητική, παρά μια μαζική πραγματικότητα. Φυσικά, η περίσσεια γαστρονομικών τηλεοπτικών προγραμμάτων, η πολλή κουβέντα γύρω από το φαγητό, είναι ενοχλητική, κάτι που είναι μια διαστροφή του κλασικού συμποσίου: το τραπέζι ήταν η αφορμή αλλά στα συμπόσια οι διάλογοι άνθισαν, όπως διδάσκει ο Πλάτων. Τώρα, όμως, οι διάλογοι επικεντρώνονται απευθείας στο φαγητό και τις τροφικές εμπειρίες: το φαγητό γίνεται η αιτία, η αφορμή και ο σκοπός του δείπνου, παρόλο που συνοδεύεται από χαζομάρες.
Για να μην αναφέρουμε τον κεντρικό ρόλο που είχαν οι θρησκείες στο φαγητό, τον οποίο υπογραμμίζει σωστά ο Fusaro, σε σημείο να ορίζει τις θρησκείες ως ιεροποιημένα διατροφικά καθεστώτα. Εμείς τα παιδιά του χριστιανικού πολιτισμού θα έπρεπε ίσως να ξεκινήσουμε ξανά από το ψωμί, το κρασί και το λάδι, το ABC του τραπεζιού μας και της υπαίθρου μας.
Και σε κάθε περίπτωση ο άνθρωπος δεν είναι μόνο αυτό που τρώει, όπως είπε ο Φόιερμπαχ: είναι και αυτό που ονειρεύεται, αυτό που σκέφτεται, αυτό που κάνει, αυτό που λέει, αυτό που προσεύχεται, αυτό που αγαπά. Να είστε μεγαλόψυχοι πριν είστε μεγαλοφαγάδες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου