Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΟΝ (6)

Συνέχεια από ,Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 2017

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΟΝ                  

 Του Hans – Georg  Gadamer

Μια διάλεξη που δόθηκε στην Αθήνα το 1972

Η πολιτική λοιπόν στηρίζεται στο γεγονός πως κανείς μας δεν ζει σαν ένα ξεχωριστό πρόσωπο, σαν άτομο, για τον εαυτό του και σύμφωνα με την συνείδησή του, και πως αυτός δεν μπορεί από μόνος του και για τον εαυτό του μόνον να δημιουργήσει κατάλληλες συνθήκες για μιαυπεύθυνη συμπεριφορά. Αυτό είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί μόνον επειδή ζούμε με τους άλλους σε μια κοινή τάξη. Κανένας μας δεν κατασκευάζει την ζωή του σύμφωνα με σχέδια τα οποία έχει επιλέξει ελεύθερα. Καθένας μας έχει μορφωθεί, όταν ακόμη δεν κατανοούσαμε. Στον πρώτο χρόνο της ζωής μας, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, λαμβάνονται οι περισσότερες αποφάσεις οι οποίες σχηματίζουν τον χαρακτήρα και αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον μπορούν ακόμη να επηρεάσουν καί τα γενετικά δεδομένα του ανθρώπινου οργανισμού.

Γι’ αυτό το πράγμα οι Έλληνες γνώριζαν ήδη κάτι. Το όλον της «μορφώσεώς» μας μέσω του ήθους, μέσω της συνήθειας και της εξασκήσεως, όλη μας η μόρφωση μέσω της ζωής της οικογένειας  (στον δρόμο, διότι στην Αθήνα δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η οικογένεια δεν ήταν ποτέ μια κλειστή ιδιωτική ζωή), η ολότης των πολιτικών μας διατάξεων, των νομοθετικών και των οικονομικών, δημιουργεί τις συνθήκες μέσα στις οποίες είμαι σε θέσιν να κατορθώσω να πάρω την απόφασή μου, είναι η προαίρεσις, όπως λέει ο Αριστοτέλης. Έτσι, από αυτή την ανάλυση του ηθικού φαινομένου, μας φανερώνεται πως οι Έλληνες είδαν με θαυμαστή καθαρότητα πως η «ΠΟΛΙΤΙΚΗ» δεν είναι μια επέκταση της ατομικής ηθικής στην κοινωνική, αλλά ένας ουσιώδης παράγων της ηθικής. Ο Αριστοτέλης αναπτύσσει αμέσως, στα Ηθικά Νικομάχεια, τον αυτονόητο ορίζοντα της πρακτικής φιλοσοφίας υποστηρίζοντας ότι η ηθική βρίσκει την ολοκλήρωσή της στην «πολιτική». Ακόμη και η θεωρία της ανθρώπινης ζωής καθότι πρακτική δεν είναι δυνατόν να αποκτηθεί χωρίς την κατανόηση της σωστής ουσίας του κράτους και της κρατικής τάξης.

Υπάρχει ένα παράδειγμα αληθινά γιγαντιαίο για την σημασία αυτού του κάδρου της αριστοτελικής ηθικής, και είναι ο ρόλος της ΦΙΛΙΑΣ. Ο Αριστοτέλης αφιέρωσε τρία από τα δώδεκα βιβλία της ηθικής του αποκλειστικά στο θέμα της φιλίας. Δεν υπάρχει κάποιο αντικείμενο της πρακτικής φιλοσοφίας που να το έχει διαπραγματευτεί μ’ έναν τόσο εκτενή τρόπο, όπως αυτό. Και τί πράγμα είναι η Φιλία; Δεν είναι βεβαίως θέμα της ατομικής μου συμπεριφοράς. Δεν απαντά στην αλήθεια η σκέψη μ’ αυτόν τον τρόπο: ότι εγώ αγαπώ κάποιον, τί τον ενδιαφέρει αυτόν; Η ουσία της Φιλίας είναι κάτι διαφορετικό. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει φιλία – όπως είδε πολύ σωστά ο Αριστοτέλης – χωρίς κοινωνία ζωής. Η Φιλία είναι, στα διάφορα στάδια της ζωής, μια κοινή μορφή ζωής, σε οποιοδήποτε πεδίο και άν μπορεί να συμβεί. Η Φιλία πάει πέρα και από τις πλευρές του χαρακτήρος μου, όπως επίσης και πέρα από αυτό που μπορώ να λογαριάσω πως έγινα, αυτό που είμαι μέσω της μορφώσεως και της εκπαιδεύσεως και τις κάθε είδους επιρροές από εξωτερικά συμβάντα, έτσι ώστε σ’ αυτή την συγκεκριμένη πρακτική κατάσταση να είμαι ικανός να αποφασίσω αυτό που είναι σωστό, τόσο που να μην χάνω την αίσθηση του δικαίου, όπως εκείνος ο μεθυσμένος για τον οποίο μιλήσαμε, που νικιέται από τα πάθη του – όλο αυτό είναι στην εξουσία μου. Αλλά η Φιλία είναι κάτι παραπάνω από αυτό. Διότι η Φιλία εξαρτάται, είναι φανερό, από κάτι άλλο, και ιδιαιτέρως από αυτό που ονομάζουμε ξεκάθαρα ο «καιρός», και το οποίο στα λατινικά ονομάζουμε «τα άστρα». Η Φιλία ανήκει σ’ εκείνο το είδος των πραγμάτων χωρίς τα οποία η ζωή δεν θα ήταν ανεκτή. Διότι κανείς μας δεν μπορεί να είναι ευτυχής χωρίς τους φίλους.

Εάν με την φιλία εννοούμε ένα ευρύτατο φαινόμενο, τότε αυτό ισχύει και για μας. Θα είμαστε ποτέ εμείς ικανοί, από μόνοι μας να πράξουμε το σωστό; Και πάνω απ’ όλα: θα υπήρχε η Ευτυχία; Δεν μπορούμε καν να σκεφθούμε κάποιον ο οποίος υπάρχει χωρίς φίλους, κάποιον ο οποίος, για παράδειγμα έχει χάσει τους φίλους του επειδή έχουν πεθάνει. Όλοι οι γέροι είναι κατά κάποιο τρόπο μόνοι, και δεν είναι δυνατόν να κάνουμε την φιλία μας υποχρέωση. Και ακριβώς αυτό είναι που είδε πολύ σωστά ο Αριστοτέλης, ότι δηλαδή η ανθρώπινη ζωή εξαρτάται από συνθήκες που δεν βρίσκονται στον έλεγχό μας, και γι’ αυτό έχει για άλλη μια φορά δίκαιο όταν λέει: για μια ολοκληρωμένη ζωή, δηλαδή για μια ζωή για την οποία μπορούμε να πούμε ότι είναι σωστή, είναι αναγκαία η φιλία, η οικογενειακή ευτυχία και αυτό που ονομάζει εκτός χορηγίας, να υπάρχουν δηλαδή τα μέσα για την ζωή. Σε κάθε συνθήκη της ζωής παραμένει αληθινή η αρχή πως για την ευτυχία, με εκείνη την σημασία της σωστής ζωής που ανήκει στην ελληνική σκέψη, είναι αναγκαίο να ικανοποιούνται οι εξωτερικές ανάγκες της ζωής. Διότι δεν υπάρχει ευτυχία χωρίς αυτό που ονομάζεται το καλόν, το ωραίο, το οποίο δεν είναι αναγκαίο για την συνέχεια της ζωής, και παρ’ όλα αυτά είναι απαραίτητο για την αληθινή ζωή.

Έτσι θα ήθελα να υπερασπιστώ τον ορίζοντα της ευδαιμονίας με τον τρόπο που ανεπτύχθη από τον Αριστοτέλη, ενάντια στον Καντ, και να πω: η ελληνική ηθική δεν ήταν μια ηθική που υπέβαλλε την σωστή πράξη στις συνθήκες μιας απαιτητής ευτυχίας, αλλά μια ηθική η οποία υπέβαλλε την σωστή πράξη στις συνθήκες μιας σωστής απεικονίσεως τής πραγματικότητος. Όσο λίγο ιδανική μπορεί να είναι η πραγματικότητά μας, αυτή πρέπει να είναι τέτοια ώστε να μας καθιστά δυνατό να πούμε το ναι σ’ αυτή τη ζωή, δηλαδή στην Ευδαιμονία. Δεν είναι αυτό σωστό; Δεν είναι αληθινό ακόμη και από την άποψη των πιο σκληρών κανόνων της ηθικής φιλοσοφίας; Και γ’ αυτό δέν είναι το δέον για μας και σαν πολιτικό χρέος; Όταν σκεπτόμαστε μ’ αυτόν τον τρόπο, δεν είμαστε, μαζί με τους Έλληνες στοχαστές, και εμείς μαζί τους, απέναντι στο δικό μας μέλλον;

                                                           

                                                     

                             ΤΕΛΟΣ