Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (12)

Συνέχεια από: Δευτέρα 16 Απριλίου 2018 

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Του Adolf Trendelenburg.

Εισαγωγή τού Giovanni Reale.

15. Κατηγορία και συμβεβηκός (Τυχαίο).

   

       
Είναι αλήθεια ότι τόσο η κατηγορία όσο και το συμβεβηκός είναι εν υποκειμένω και επομένως λέγονται ενός υποκειμένου (καθ'υποκειμένου), καθώς δέν υφίσταται χωριστά απο την ουσία (των μέν άλλων κατηγορημάτων ουδέν χωριστόν. Μετ. 1028 α 33). Γράφει ακριβώς ο Αριστοτέλης. "Επειδή υπάρχουν σύνθετα και κατά τίς άλλες κατηγορίες (διότι υπάρχει ένα υποκείμενο για κάθε μία απο αυτές, έτσι για την ποιότητα, όπως και για την ποσότητα, για το πότε(τώ ποτέ), για το πού και για την κίνηση) είναι απαραίτητο να εξετάσουμε εάν υπάρχει ένας ορισμός (λόγος) καθενός απο αυτά και τί ήν είναι εκάστου αυτών! (Μετ. 1029 b 22).

          Εάν όμως είναι αλήθεια ότι τόσο η κατηγορία όσο και το συμβεβηκός είναι σε ένα υποκείμενο είναι άλλο τόσο αλήθεια ότι υπάρχει τρόπος και τρόπος να υφίσταται σε ένα υποκείμενο και ότι η κατηγορία είναι εν υποκειμένω, (δηλαδή εν ουσία) με εντελώς διαφορετικό τρόπο απο το συμβεβηκός (συμβάν), εάν αυτό κατανοηθεί στην ιδιαίτερή του σημασία!

          Στα Τοπικά αυτή η στενή σημασία τού συμβεβηκότος ορίζεται ακριβώς: "συμβεβηκός...είναι αυτό το οποίο δέν είναι....μήτε όρος (ορισμός), μήτε ίδιον, μήτε γένος, υπάρχει δέ τω πράγματι και ό ενδέχεται υπάρχειν (ανήκων) στο αντικείμενο (στο πράγμα) ή να μήν ανήκει σε ένα και μοναδικό πράγμα, όποιο κι' άν είναι" (Τοπικά, 102 b 3). Μ'αυτή δέ την έννοια προσέλαβε ο σχολαστικισμός το συμβεβηκός ! "Συμβεβηκός δέ έστιν, ό γίνεται και απογίνεται χωρίς τής τού υποκειμένου φθοράς", η οποία είναι η διατύπωση του Πορφύριου! [η ειρωνία είναι ότι στην έννοια τού συμβάντος ο Αυγουστίνος συμπεριέλαβε την σωτηριώδη "κτιστή" ενέργεια τού Θεού και επινόησε την ιστορία, την πολιτεία του Θεού και τον εκσυγχρονισμό]. Με άλλους όρους, συμβεβηκός είναι αυτό που μπορεί να ενωθεί, να προσχωρήσει, ή να μήν ενωθεί, αδιαφόρως απο το πράγμα. Κάτι που συμφωνεί τελείως με τις βεβαιώσεις τής Μεταφυσικής: το συμβεβηκός ενδέχεται μή υπάρχειν (Μετ. 1059 α 2), την οποία εκφράζει καθαρότερα αυτή η άλλη: συμβεβηκός λέγεται ό υπάρχει μέν τίνι και αληθές ειπείν (το οποίο μπορεί να βεβαιωθεί και ώς την αλήθεια τού πράγματος) αλλά όχι πάντοτε, ούτ, εξ'ανάγκης, ούτε ώς επί το πολύ! (Μετ. 1025 α 14).

          Όμως δέν μπορούμε να πούμε για τις κατηγορίες ότι ενδέχεται να μήν υπάρχουν και ούτε μπορούμε να πούμε ότι ενώνονται στα πράγματα ούτε αναγκαίως, ούτε ώς επί το πολύ! Χωρίς τις κατηγορίες η αισθητή ουσία δέν νοείται, σημαίνει δηλαδή ότι οι κατηγορίες καθαυτές είναι αναγκαίες.

          Ας δούμε ένα παράδειγμα: δέν είναι αναγκαίο-δηλαδή είναι συμβεβηκός, τυχαίο-ένας άνθρωπος να έχει αυτές τις συγκεκριμένες ποιότητες (ας πούμε λευκός, φιλάνθρωπος, μουσικός) με την έννοια ότι θα μπορούσαν να είναι διαφορετικές, χωρίς γι' αυτό να παύει να είναι άνθρωπος ο άνθρωπος. Αλλά δέν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο άνθρωπος έχει ποιότητα! Το παράδειγμα μπορεί να επαναληφθεί για κάθε κατηγορία! Έτσι αυτό που είναι συμβεβηκός (το οποίο είναι έτσι αλλά θα μπορούσε να είναι διαφορετικά) όσο και αυτό που δέν είναι συμβεβηκός, δηλαδή η κατηγορία, δέν μπορεί να εννοηθεί παρά εν υποκειμένω και καθ'υποκειμένου, δηλαδή στον άνθρωπο και τού ανθρώπου!

          Το παράδειγμα λοιπόν δείχνει την διαφορά ανάμεσα στα δύο αλλά δείχνει και την στενή σχέση ανάμεσα τους. Το συμβεβηκός είναι η συγκεκριμένη μορφοποίηση ή η εμπειρική πραγματοποίηση τής κατηγορίας, και καθαυτό, είναι το μεταβλητό στην σταθερότητα τής κατηγορίας.

 Όπως η ουσία διαμορφώνεται εμπειρικά σαν άτομο (το καθ'έκαστον), έτσι, αναλόγως, η κατηγορία πραγματοποιείται σαν συμβεβηκός και επομένως σαν τρόπος τού είναι (υπάρξεως) τού ατόμου, σαν το πάθος ή η επιλογή τού ατόμου. 

Το συμβεβηκός, λέει ο Αριστοτέλης, εκφράζει πάντοτε την κατηγορία κάποιου υποκειμένου (αεί το συμβεβηκός καθ'υποκειμένου τινός σημαίνει την κατηγορίαν (Μετ. 1007 α 35). Και την εκφράζει σαν εμπειρική πραγματοποίηση αυτής, αλλά σαν μεταφυσική φιγούρα, δέν ταυτίζεται μ'αυτή! Εξάλλου όπως η ουσία καθαυτή δέν είναι το εμπειρικό όν (άτομο) αλλά η μορφή, (το είδος, το τί ήν είναι) η οποία καθορίζει την ύλη, έτσι ξεχώρισε με διαύγεια ο Αριστοτέλης, την κατηγορική μορφή απο την εμπειρική της πραγματικοποίηση, που είναι το συμβεβηκός.

          Ας διαβάσουμε ένα διαφωτιστικό χωρίο τής μεταφυσικής: "Όχι μόνον λοιπόν αναφορικά με την ουσία δείχνει ο λόγος ότι το είδος δέν γίνεται (γίγνεσθαι), αλλά ο ίδιος λόγος έχει ισχύ κατά όμοιο τρόπο και σχετικά με όλα τα πρώτα γένη (περί πάντων ομοίως των πρώτων κοινός ο λόγος, όπως είναι το ποσό το ποιό και οι άλλες κατηγορίες. Έτσι λοιπόν γίγνεται (γεννάται) η Χάλκινη σφαίρα, και όχι σφαίρα και χαλκός και όπως συμβαίνει με τον χαλκό όταν γίγνεται (γιατί κάθε φορά πρέπει να προϋπάρχει η ύλη, και το είδος, η μορφή) ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με το τί εστί και επί του ποιού και ποσού και με τις άλλες κατηγορίες ομοίως. Δέν έρχεται στην γένεση δηλαδή το ποιόν αλλά παράγεται ένα ξύλο με τέτοια ποιότητα, ουδέ το ποσόν, αλλά το ποσόν ξύλον ή ζώον". (Μετ. 1034 b 7...)!

          Οι κατηγορίες λοιπόν είναι κάτι που είναι πρώτο (πρώτα) με την ίδια έννοια τών αρχών τού αισθητού, δηλαδή είδος και ύλη. Όπως αυτές οι αρχές δέν γίγνονται, δέν γεννώνται, ούτε φθείρονται και πεθαίνουν, ενώ γεννώνται, γίγνονται και πεθαίνουν οι εμπειρικές πραγματοποιήσεις τού είδους και της ύλης με τα αισθητά τους πάθη στα οποία ακριβώς οι κατηγορίες διαμορφώνονται!

          Ολοκληρώνοντας : ενώ για τον Αριστοτέλη το αισθητό άτομο (το καθ'έκαστον) και το υλικό σύνολο δέν είναι η ουσία μεταφυσικώς εννοημένη, αλλά δέν είναι παρά η εμπειρική πραγματοποίηση αυτής, αναλόγως, το συμβεβηκός δέν είναι καθόλου η κατηγορία, αλλά μόνον η εμπειρική της διαμόρφωση ! Οι κατηγορίες, ή καλύτερα, τα σχήματα των κατηγοριών, εκφράζουν πρώτες σημασίες, είναι μεταφυσικά πρώτα. Έτσι μόνον γίνεται κατανοητό αυτό που έγραψε ο Αριστοτέλης: Καθ'αυτά δέν είναι λέγεται όσαπερ σημαίνει τα σχήματα τής κατηγορίας! (Μετ. 1017 α 22).

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.