Τα γνωστικιστικά θεμέλια του μηδενισμού στον Heidegger ε

Συνέχεια από:Τετάρτη 20 Φεβρουαρίου 2019

Τα γνωστικιστικά θεμέλια του μηδενισμού στον Heidegger 

Της Susan Anima Taubes,

The Journal of Religion, Volume XXXIV, Number 3 , July 1954

IVα

Στην διαδικασία αυτής τής ανάλυσης αναδύθηκε η δομή και ο σκοπός τής σκέψης τού Heidegger: η αντανακλαστική δομή μιας κυκλικής λογικής εντός ενός κυκλικού συστήματος. Φαινόμενα τα οποία συνήθως ερμηνεύονται από την αρχή ως σχέση μεταξύ δυο ανεξάρτητων στοιχείων, ερμηνεύονται τώρα ως δυο πτυχές του ενός και του αυτού όντος, του δυναμικού εαυτού. Κανένας μυστικός, συγκρινόμενος με τον Heidegger, δεν προχώρησε με μεγαλύτερη πληρότητα και συνέπεια στην λογική τής ταυτότητας. Η διαφορά μεταξύ Heidegger και μυστικών είναι η εξής: ενώ για τους μυστικούς ο κόσμος των φαινομένων εξαφανίζεται κατά τον διαλογισμό του Ενός, για τον Heidegger η λογική της ταυτότητας δεν χρησιμεύει στο να καταστρέψει τα φαινόμενα, αλλά να τα διαφωτίσει. Ο μυστικός υιοθετεί την κυκλική λογική αρνούμενος τον κόσμο των φαινομένων, γιατί αποδέχεται την «κοινή» γνώμη, πως τα φαινόμενα μπορούν να κατανοηθούν μόνο με την διαίρεση υποκειμένου αντικειμένου. Ο Heidegger όμως, όπως και ο Hegel, προσπαθεί να εξηγήσει τα φαινόμενα δια της λογικής της ταυτότητας, και στο σημείο αυτό είναι πιο ριζοσπαστικός από τους μυστικούς³¹.

 Το πρόγραμμα του Heidegger απαιτεί μια «αρνητική» φαινομενολογία. Μια θετική φααινομενολογία δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τον σκοπό αυτό, εφόσον ότι είναι θετικό «προσθέτει» σε μια μη μειούμενη πολλαπλότητα, η οποία έχει χωρικό χαρακτήρα. Μέσα στον χώρο όμως, τα φαινόμενα εμφανίζονται πως συνδέονται εξωτερικά μεταξύ, εν τέλει όμως είναι άσχετα μεταξύ τους. Αν είναι να συσχετιστούν εσωτερικά τα φαινόμενα, τότε πρέπει να θεωρηθούν δια του χρόνου. Η σχέση για τον Heidegger είναι κίνηση, και η κίνηση είναι μια μορφή χρόνου. Ο χρόνος είναι μετάβαση. Το μεταβατικό όμως ποτέ δεν «είναι» και τείνει στην καθαρή αρνητικότητα. Ο χρόνος είναι το σημείο μηδέν (σημείο όπως το βλέπουμε από την σκοπιά του χώρου) στο οποίο πρέπει να συγκεντρωθούν όλα τα φαινόμενα. Αν το Είναι και ο χρόνος ταυτίζονται, τότε τό Είναι είναι η απόλυτη αρνητικότητα. Αν τα φαινόμενα πρόκειται να εξηγηθούν οντολογικά ως προς το Είναι τους, τότε πρέπει να γίνει η προσέγγιση με βάση την αρνητικότητα.

Στην ανάλυση τής ενοχής ο Heidegger ερμηνεύει τον εαυτό ως το θεμέλιο της αρνητικότητας³².  Η συνείδηση δείχνει την θεμελιώδη ενοχή μέσα στον εαυτό. Δεν είναι ένοχος για το ένα ή το άλλο παράπτωμα, παραβιάζοντας κάποιο νόμο ή αποτυγχάνοντας να φτάσει σε κάποιο μέτρο. Ο εαυτός, εφόσον είναι, είναι ήδη ένοχος. Η «γνωστικιστική» θεώρηση τής ενοχής πρέπει να διακριθεί ξεκάθαρα από το χριστιανικό δόγμα του προπατορικού αμαρτήματος. Είναι βασικό χαρακτηριστικό του γνωστικισμού πως δεν αντιλαμβάνεται το «επέκεινα» ως πατρική, νομοθετική δύναμη πάνω από τον εαυτό. Η ουσιαστική αίρεση του γνωστικισμού είναι η άρνηση του προπατορικού αμαρτήματος, της ενοχής δηλαδή ως μιας πράξης της θέλησης του ανθρώπου. Επειδή ο άνθρωπος (κατά τον γνωστικισμό) δεν έπεσε στον κόσμο μέσω δικής του πράξης, αλλά ρίφθηκε μέσα στον κόσμο, η γνωστικιστική έννοια της ενοχής είναι οντολογική και πέραν της ηθικής: ο άνθρωπος είναι από την φύση του ένοχος. Η χριστιανική διδασκαλία περί προπατορικού αμαρτήματος  είναι ουσιαστικά ένας συμβιβασμός μεταξύ της γνωστικιστικής έννοιας της πρωταρχικής ενοχής του ανθρώπου και της βιβλικής ηθικής θεώρησης, πως ο άνθρωπος έπεσε με την ελεύθερη θέληση του. παρομοίως, ενώ στο χριστιανικό πλαίσιο, ο άνθρωπος έπεσε με την θεληματική του παρακοή, στο γνωστικιστικό πλαίσιο, η πτωτική κατάσταση του ανθρώπου βασίζεται στο ότι ο άνθρωπος ρίφθηκε μέσα στον κόσμο.

Επειδή ο εαυτός δεν δημιουργήθηκε από τον Θεό και επειδή δεν δημιούργησε ο ίδιος τον εαυτό του, περιορίζεται στην πραγματικότητά του (Faktizität). Ο εαυτός είναι το θεμέλιο των μελλοντικών του δυνατοτήτων. Επειδή όμως έχει ριφθεί στην ύπαρξη, δεν μπορεί να είναι ο κύριος του θεμελίου του. Ο εαυτός λαμβάνει το θεμέλιό του από το τίποτα, και παρόλα αυτά, πρέπει να ενεργεί σαν να ήταν δικό του το θεμέλιο, το οποίο δεν έθεσε ο ίδιος. Η προβολή επομένως, το μηδέν ως θεμέλιο του εαυτού, στηρίζεται στην μηδενικότητα (Nichtigkeit). Επειδή όλες οι προβολές του εαυτού καθορίζονται από την μέριμνα, η μέριμνα είναι ουσιαστικά «διαποτισμένη από την μηδενικότητα»³³. Την ίδια στιγμή όμως, η μέριμνα είναι η ώθηση του εαυτού, και έτσι η αρνητικότητα του εαυτού είναι δημιουργική. Η δημιουργικότητα τού τίποτα βρίσκεται απέναντι από την δημιουργικότητα του Θεού στην ιουδαϊκή και χριστιανική θεολογία. Δεν δημιουργεί ο Θεός από το τίποτα, αλλά το τίποτα δημιουργεί. Η έννοια που χρησιμοποιεί ο Heidegger για την δημιουργικότητα τού τίποτα είναι nichten (καθιστώ κάτι τίποτα). Κατά παράδοξο τρόπο, το nichten δεν σημαίνει καταστρέφω (vernichten). Το nichten ανοίγει το ξέφωτο (Lichtung) για τον κόσμο.

Συνεχίζεται