Συνέχεια από: Τετάρτη 20 Φεβρουαρίου 2019
Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του
Οι επαναστάσεις στοιχίζουν, κεφάλια και μαλλιά. Λίγο καιρό μετά την γαλλική επανάσταση, είχαν προσλάβει φθηνό εργατικό δυναμικό, το οποίο θα εκτελούσε απλούς υπολογισμούς σε εργοστάσια μαζικής παραγωγής.
ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο
Η βελτίωση της ζωής
Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του
Κοινωνική φυσική(1)
Ο κύριος Pimbley κάνει μια ομιλία, στην οποία συμβουλεύει τους φυσικούς να σουλουπωθούν για να είναι εμφανίσιμοι στην Wall Street
Οι επαναστάσεις στοιχίζουν, κεφάλια και μαλλιά. Λίγο καιρό μετά την γαλλική επανάσταση, είχαν προσλάβει φθηνό εργατικό δυναμικό, το οποίο θα εκτελούσε απλούς υπολογισμούς σε εργοστάσια μαζικής παραγωγής.
Και το εντυπωσιακό είναι ότι τους ονόμασαν: «computer».
Οι περισσότεροι από αυτούς τους εργάτες ήταν κουρείς, οι οποίοι είχαν μείνει άνεργοι, λόγω της νέας επαναστατικής μόδας στην κόμμωση, αλλά και λόγω μιας δυσάρεστης κατάστασης: οι πρώην πελάτες τους, οι ευγενείς είχαν μείνει χωρίς κεφάλια.
Αισθάνεται κανείς πολύ πιο άνετα όταν ένας κουρέας υπολογίζει παρά όταν ένας δήμιος κουρεύει. Και τα δυο είναι μια υπόθεση κατανομής τής εργασίας και προσόντων, αλλά τα δυο τά χωρίζει μια τρίχα. Θεωρούμε την ζωή ως εξέλιξη, αλλά ξεχνάμε ότι η μετάλλαξη είναι αυτή που γεννά τα τέρατα και τα απρόβλεπτα.
Με τεράστια έξοδα σε χρήμα, υλικά και ταλέντο, κτίστηκαν τα συστήματα τού «κλειστού κόσμου» του Ψυχρού Πολέμου: εγκαταστάσεις ραντάρ, πύραυλοι, οι πρώτοι υπολογιστές και δίκτυα δεδομένων, τα μαθηματικά μοντέλα-και όλα αυτά παίζονταν στα κεφάλια. Η βόμβα ευτυχώς δεν είχε χρησιμοποιηθεί, ούτε η άμεση στρατιωτική σύγκρουση των δυο υπερδυνάμεων έλαβε χώρα.
Τα πεδία μάχης κατά τον Ψυχρό Πόλεμο ήταν ερμητικά κλειστοί, μη πραγματικοί χώροι. Ο ιστορικός της επιστήμης Paul N. Edwards, τους είχε λεπτομερώς περιγράψει στο κλασσικό έργο του «Ο κλειστός κόσμος». Ακόμα και οι καταστροφικοί, και με κανένα τρόπο εικονικοί πόλεμοι στο Βιετνάμ και την Κορέα, υπάγονται στο σύστημα των κινήσεων του νούμερο 2, και είναι προσπάθεια απάντησης στο θεμελιώδες ερώτημα του νούμερο 2: πως εξαφανίζω κάποιον που διαθέτει την ατομική βόμβα;
Όλα ήταν συμβολικά, κάθε χειρισμός ήταν μια κίνηση στα πλαίσια του παιχνιδιού. Αυτή ακριβώς ήταν και η πορεία του Ψυχρού Πολέμου: χωρίς την βία των όπλων, αλλά με ψυχολογική βία.
Όλα αυτά όμως είχαν τελειώσει με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Και επειδή τότε η προσοχή ήταν στραμμένη αποκλειστικά στον κομμουνισμό που είχε καταστραφεί, δεν δώσαμε την δέουσα προσοχή στο τι έγινε με αυτή την τερατώδη ενέργεια που είχε εκπτυχθεί μετά την αποφυγή της απειλής (του κομμουνισμού).
Την νύχτα που έπεσε το τείχος του Βερολίνου, στα κομμουνιστικά κράτη έκλεισαν πολλά εγκεφαλικά κύτταρα που μια ολόκληρη ζωή ήταν απασχολημένα με τον μαρξισμό-λενινισμό και τον ιστορικό υλισμό. Οι πολιτικοί της Ανατολικής Γερμανίας έγιναν κτηματομεσίτες, καθηγητές πολιτικής αγωγής το γύρισαν στην γαστρονομία.
Πολλοί παρατηρητές, προσκολλημένοι στην πτώση του σοσιαλιστικού συστήματος και μεθυσμένοι από τον δικό τους θρίαμβο, δεν πρόσεξαν πως την ίδια στιγμή, η μηχανή παραγωγής σκέψης στην Δύση είχε αρχίσει να μεταβάλλεται. Και ενώ οι φιλόσοφοι και οι δημοσιογράφοι ασχολούνταν ακόμα με τις κομμώσεις, και μια από τις πιο δημοφιλείς περούκες λεγόταν «παγκοσμιοποίηση», οι άνθρωποι είχαν χάσει τα κεφάλια τους: δεν ήταν πια χρήσιμοι εκεί που τους είχε ορίσει η ανατομία τής κοινωνίας.
Η κοινωνική κατανομή της διάνοιας εντός του κρανίου είχε μετατοπιστεί. Και όπως πάντα, όταν μετατοπίζονται κοινωνικά αγαθά, είναι τα χρήματα στην μέση. Αντίθετα από αυτό που η θρησκεία της «οικονομίας της επιστήμης» θέλει να μας κάνει να πιστέψουμε, αυτή η μετατόπιση έχει πολύ σπάνια ως αιτία την εμφάνιση ενός νέου Einstein, ή τις καλύτερες απαντήσεις και αλήθειες για τα ερωτήματα που απασχολούν. Τα κεφάλια και τα ταλέντα μετακινούνται προς εκείνα τα μέρη, όπου δεν υπάρχουν μόνο τα καλύτερα οικονομικά «incentives»(θέλγητρα), αλλά πάνω απ’ όλα, όπου υπάρχουν τα πιο επιφανή κοινωνικά ερεθίσματα.
Το τέλος της άμεσης πυρηνικής απειλής είχε τεράστια επίδραση στην χρηματοδότηση και προγραμματισμό της καριέρας των φυσικών. Δεν μπορούσαν πια να είναι βέβαιοι ότι οι έρευνες τους θα χρηματοδοτούνταν ακόμα από το στρατιωτικό-οικονομικό σύμπλεγμα, για το οποίο εργάζονταν από την δεκαετία του ‘30 και το οποίο τους στήριζε οικονομικά όλα αυτά τα χρόνια. Ο επιστημονικός τομέας του στρατού, που είχε δημιουργήσει την ατομική βόμβα, την θεωρία παιγνίων, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και την «RAND Corporation», είχε αναθεωρήσει τις προτεραιότητες του. Από την άλλη, η Wall Street είχε οικονομολόγους, αλλά δεν είχε φυσικούς, οι οποίοι ήταν εξοικειωμένοι με την ενσωμάτωση μαθηματικών μοντέλων στους υπολογιστές, που είχαν αρχίσει να κατακτούν τον κόσμο.
Κατά την ετήσια συνεδρίαση της American Physical Society το 1996, ένας από αυτούς, ο JosephM. Pimbley, είχε μιλήσει σχεδόν αποκλειστικά για την τραυματισμένη αυτοπεποίθηση ολόκληρου του σιναφιού του: «Κάθε φυσικός διερωτάται σήμερα, τι να κάνει με το υπόλοιπο της καριέρας του.» Και πρότεινε στους συναδέλφους του να πάνε στην Wall Street, που έχει νέες προκλήσεις και καλά λεφτά. «Γιατί αυτή η εστίαση στα λεφτά;», ρώτησε. «Πρέπει να επιλέξει κανείς την δουλειά με την οποία κερδίζει τα περισσότερα χρήματα; Οπωσδήποτε όχι. Αλλά σε μια κοινωνία με ελεύθερες αγορές, ο μισθός είναι έκφραση της αξίας που μια κοινωνία αποδίδει σε ένα επάγγελμα. Ο καλύτερος ίσως τρόπος για τους φυσικούς να υπηρετήσουν την κοινωνία είναι να κάνουν καριέρα στα οικονομικά. Τι δημαγωγικός ισχυρισμός! Τον πιστεύω πραγματικά; Όχι. Αλλά είμαστε αναγκασμένοι να τον συζητήσουμε.»77
Στο τέλος της ομιλίας του επεσήμανε στους Αμερικανούς φυσικούς: «Αν ο Einstein ήταν σήμερα νέος, ίσως να εργαζόταν στην Wall Street. Δυστυχώς θα έπαιρνε τόσα πολλά χρήματα, και τα βράδια θα ήταν πτώμα από την κούραση, και γι’αυτό δε θα γινόταν ποτέ διάσημος.»78
Η ομιλία του Pimbley είναι ένα εντυπωσιακό ντοκουμέντο της αλλαγής παραδείγματος. Και ενώ ο Pimbley επαινούσε στους νεαρούς συναδέλφους του την κοινωνική και οικονομική θέση μιας καριέρας στην Wall Street, οι παλιοί θυμήθηκαν τις ωραίες εκείνες ημέρες, όταν οι φυσικοί απολάμβαναν ακόμα το κύρος των τραπεζιτών-επενδυτών (που το 1996 ήταν ακόμα ακέραιο).Κατά τις δεκαετίες ’50 και ’60 ήταν στην ακμή του ένα άλλο «καθαρτήριο πυρ της φιλαρέσκειας», και σύμφωνα με το «Harper's Bazaar», «κανένα πάρτι δεν μπορεί να είναι επιτυχημένο, εάν δεν συμμετέχει έστω ένας φυσικός.»
Τότε συνόδευαν αστυνομικοί τούς νεαρούς φυσικούς στα ιδιωτικά συνέδρια. Σημαντικοί φυσικοί, που εργάζονταν παράλληλα και ως σύμβουλοι της κυβέρνησης, πετούσαν με τα βομβαρδιστικά Β-52, εάν η πτήση με την Pan-Am δεν βόλευε.79
Οι φυσικοί και οι πνευματικοί τους αδελφοί, οι οικονομολόγοι, ήταν τότε σύμβουλοι σε όλους τους τομείς, κατείχαν θέσεις κλειδιά, κέρδιζαν πολλά λεφτά, και στο τέλος της δεκαετίας του ’50, στις κατηγορίες αυτές ανήκαν οι περισσότεροι πρυτάνεις των Αμερικάνικων πανεπιστημίων. Την ίδια εποχή, μέσα σε μια δεκαετία είχε τριπλασιαστεί ο αριθμός των φοιτητών φυσικής.80
Θα μπορούσε να πει κανείς, πως η συμπεριφορά των τραπεζιτών σήμερα (ο τρόπος ζωής, τα αστρονομικά κέρδη των φυσικών στην Wall Street, τα τελετουργικά ανδρείας, τα ουρλιαχτά που σημαίνουν ότι ο trader έκανε το Killing, τα διάφορα email των επενδυτικών τραπεζιτών όπου φαίνεται πως έπαιζαν με οικονομίες ολόκληρων χωρών) μπορεί να θεωρηθεί ως η παθολογία «του ζώου μέσα στον άνδρα»: έτσι είναι ο άνθρωπος, όταν είναι ο εαυτός του.
Το αντίθετο όμως συμβαίνει. Είναι οι ίδιοι τρόποι συμπεριφοράς που είχαν παραχθεί τεχνητά κατά την δεκαετία του ‘50 (προπάντων ανάμεσα στους Αμερικανούς φυσικούς, στρατιωτικούς και οικονομολόγους). Για τον λόγο αυτό αναδύονται σήμερα πρόσωπα και καταστάσεις, τα οποία θεωρούσαμε ως ξεχασμένα και ασφαλισμένα στα υπόγεια καταφύγια του Ψυχρού Πολέμου. Ο Ψυχρός Πόλεμος όμως δεν έχει τελειώσει, μόνο το Theatre of War, το σκηνικό, έχει αλλάξει.
Το θέμα του Ψυχρού Πολέμου ήταν οι ζωές των ανθρώπων. Επειδή όμως, ευτυχώς, ο πυρηνικός πόλεμος δεν είχε ξεσπάσει, μέσα στις εγωιστικές λογικές των Thinktanks, είχε από τότε φυτρώσει η ίδια μεγαλομανία για τους αριθμούς και η ίδια περίεργη συμπεριφορά. Αυτό το τεκμηριώνει ο Paul Edwards με πλήθος παραδειγμάτων.81
Κανένας δεν το απεικόνισε καλύτερα από τον Stanley Kubrick που με τον Dr. Strangelove παρουσιάζει την ψυχολογία της εποχής με μεγαλύτερη ακρίβεια από κάθε βιβλίο ιστορίας.
Ο διαβόητος και ιδιοφυής φυσικός Herman Kahn, που ήταν ένα αυθεντικό υπόδειγμα για τον Dr.Strangelove, και διάσημος υπάλληλος της RAND, διέσχισε το 1959 τις ΗΠΑ, κάνοντας διαλέξεις ενώπιον χιλιάδων ενθουσιασμένων ανθρώπων, με θέμα την οικονομία του θερμοπυρηνικού πολέμου. Τις διαλέξεις αυτές θα τις θεωρούσαμε σήμερα, χωρίς υπερβολή, ως πνευματικά αρρωστημένες, εάν δεν αντιστοιχούσαν στην σημερινή μέθοδο υπολογισμού του ρίσκου στην Wall Street.
Σχόλιο: Όπως αποδεικνύεται απολύτως απο το κείμενο αυτό, η παγκόσμια οικονομία η οποία εισήλθε σε κρίση, δέν ρυθμίζεται απο οικονομολόγους αλλά απο φυσικούς επιστήμονες οι οποίοι πιστεύουν ότι νίκησαν τήν φύση.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος
Σημειώσεις
77. Joseph Pimbley, ‘Physicists in Finance’, σ. 44.
78. Joseph Pimbley, ‘Physicists in Finance’, σ. 46.
79. David Kaiser, ‘The Postwar Suburbanization of American Physics’.
80. Το 1953, για παράδειγμα, «κάθε φυσικός λάμβανε κατά μέσο όρο [ομοσπονδιακή υποστήριξη] 11.000$, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για έναν χημικό ήταν 1.900$, ο μέσος βιολόγος 4.900$ και στη γεωλογία και τα μαθηματικά τα ποσά ήταν 1.800$ και 1.700$ αντίστοιχα». Philip Mirowski, Science-Mart: Ιδιωτικοποίηση της Αμερικανικής Επιστήμης, σελ. 113.
81. Paul N. Edwards, The Closed World: Υπολογιστές και η πολιτική του λόγου στον Ψυχρό Πόλεμο της Αμερικής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου