HEIDEGGER (9)

Συνέχεια από: Δευτέρα 11 Φεβρουαρίου 2019

HEIDEGGER 

Τού Enrico Berti.

         

Η ερμηνεία τής μεταφυσικής σαν "οντο-θεολογία" (συνέχεια).

Η ίδια ασάφεια σημειώνεται καί στο τελευταίο απο τα μαθήματα τού Μαρβούργου τού Χάϊντεγκερ, στις "Μεταφυσικές αρχές τής λογικής", τού καλοκαιρινού εξαμήνου τού 1928, όπου η ερμηνεία τής αριστοτελικής μεταφυσικής σαν οντο-Θεολογίας είναι ακόμη πιό φανερή και μάλιστα αποκαλύπτονται και οι πηγές. Εδώ λοιπόν για να ορίσει την φιλοσοφία ο Χάϊντεγκερ, ανακαλεί την αρχαία φιλοσοφία, καθορισμένη απο αυτόν, "Μία μεγαλειώδης αρχή", και στο πλαισιο τής αρχαίας φιλοσοφίας, στον Αριστοτέλη, καθότι αυτός "αντιπροσωπεύει το κορυφαίο σημείο τής εξελίξεως τής αυθεντικής αρχαίας φιλοσοφίας". Τού Αριστοτέλη αναφέρει κατά πρώτον τον ορισμό τής πρώτης φιλοσοφίας σαν επιστήμης τού όντος καθότι οντος, η οποία αναφέρεται στην Μετ. Γ1, εξηγώντας ότι το όν σαν όν είναι αυτό που καθιστά το όν αυτό που είναι, είναι δηλαδή το Είναι. Στην συνέχεια αναφέρει τον ορισμό τής πρώτης φιλοσοφίας σαν Θεολογικής (φιλοσοφίας), δηλαδή επιστήμης τού Θείου, η οποία περιέχεται στην Μετ. Ε1, εξηγώντας ότι το Θείο είναι το κατεξοχήν όν. Έτσι φτάνει σε ένα πρώτο συμπέρασμα : "η φιλοσοφία σαν φιλοσοφία πρώτη έχει λοιπόν ένα διπλό χαρακτήρα, είναι επιστήμη τού Είναι και επιστήμη τού Θείου".

          Στην συνέχεια αφού έχει υπογραμμίσει, και στις δύο πλευρές της, ότι είναι για τον Αριστοτέλη μία επιστήμη σε "αναζήτηση", ο Χάιντεγκερ, διευκρινίζει ότι η επιστήμη του Είναι αντιστοιχεί σ'αυτό που στην μοντέρνα εποχή ονομάσθηκε "οντολογία", ενώ η επιστήμη του Θείου αντιστοιχεί στην "Θεολογία" και αναρωτιέται:

          «Η φιλοσοφία είναι οντολογία ή Θεολογία; Ή και τα δυό μαζί; Αυτό που αναζητάται κάτω απο το όνομα "Θεολογία" βρίσκεται πραγματικά στην ουσία τής φιλοσοφίας, εννοημένης με πλήρη και ριζικό τρόπο; Ή μήπως αυτό που εμφανίζεται στον Αριστοτέλη σαν Θεολογία δέν είναι παρά ένα υπόλειμμα τής νεανικής του περιόδου; Είναι αυτή η αρχαία μεταφυσική και η οντολογία είναι η νέα; Και υπήρξε μία εξέλιξη απο την μία στην άλλη; Αυτά τα προβλήματα [και εδώ παραπέμπει σε μία σημείωση όπου αναφέρει το άρθρο του Natorp] δέν μπορούν να λυθούν μόνον με την ιστορικο-φιλολογική ερμηνεία [και εδώ αναφέρεται στον Αριστοτέλη του Jaeger], αντιθέτως ακόμη και αυτή η τελευταία έχει ανάγκη καθοδηγήσεως απο μία κατανόηση των προβλημάτων η οποία θα είναι στο ύψος όσων μας παραδόθηκαν. Και μία τέτοια κατανόηση πρέπει κατ'αρχάς να την προμηθευθούμε [και εδώ αναφέρει τον Κάντ σχετικά με το "υπερβατικό ιδανικό"]».

          Απο αυτό το χωρίο φαίνεται καθαρά ότι το πρόβλημα που ετέθη στον Χάϊντεγκερ απο την διπλή φύση της φιλοσοφίας, μάλιστα δέ της αριστοτελικής μεταφυσικής, συμπίπτει με την ίδια τήν παραδοχή της με εκείνο που διατύπωσε ο Natorp, και ότι η λύση με το κλειδί της εξελίξεως την οποία πρότεινε ο Jaeger κρίνεται από αυτόν ανεπαρκής. Μία ακόμη πιό οξεία κριτική στο βιβλίο τού Jaeger, εξάλλου, βρίσκεται σε ένα γραπτό του Χάϊντεγκερ έναν χρόνο αργότερα, στο άρθρο «Περί της ουσίας και περί της έννοιας τής "φύσης" (Αριστοτέλης Φυσικά Β, 1)» όπου ο Χάιντεγκερ σχετικά με τον Αριστοτέλη δηλώνει : "ένα βιβλίο, το οποίο παρόλη την ευρυμάθειά του έχει το μοναδικό ελάττωμα να σκέφτεται την φιλοσοφία τού Αριστοτέλη μ'έναν απολύτως μή-ελληνικό τρόπο, αλλά μοντέρνο-σχολαστικό και νεοκαντιανό".

          Παρ'όλα αυτά όμως κανένας απο τους τρείς ούτε ο Natorp ούτε ο Jaeger, ούτε και ο ίδιος ο Χάιντεγκερ, ξεφεύγει εντελώς, σχετικά με την ερμηνεία τής μεταφυσικής του Αριστοτέλη, απο την επήρεια τού Κάντ, ο οποίος με την σειρά του είχε επηρεαστεί απο σχολαστικο-μοντέρνα ερμηνεία, δηλαδή θωμιστικο-σουαρεζικο-γουλφική. Γι'αυτό η κατηγορία για νεοκαντισμό η οποία στρέφεται απο τον Χάιντεγκερ στον Jaeger, θα μπορούσε να στραφεί και εναντίον του! Είδαμε μάλιστα στο χωρίο που παραθέσαμε, ότι για να βρεί αυτή που θεωρεί την αληθινή λύση ο Χάιντεγκερ παραπέμπει πρός μία κατεύθυνση την οποία είχε υποδείξει ο Κάντ.

          Με τον Κάντ εξάλλου είχε αρχίσει να ασχολείται ο Χάιντεγκερ απο το 1925-26 αφιερώνοντάς του το δεύτερο μισό των μαθημάτων στην Λογική, "Το πρόβλημα τής αλήθειας", τής οποίας λογικής, όπως θα δούμε το πρώτο μέρος ήταν αφιερωμένο στον Αριστοτέλη. Μόλις έναν χρόνο μετά δέ απο τα μαθήματα τού 1928, ο Χάιντεγκερ εκδίδει το βιβλίο του για τον "Καντ και το πρόβλημα τής Μεταφυσικής", όπου ξαναβρίσκουμε τους ίδιους στοχασμούς γύρω απο την μεταφυσική τού Αριστοτέλη. Εδώ τονίζει πώς η μοντέρνα διάκριση ανάμεσα στην γενική μεταφυσική, δηλαδή την οντολογία και την ειδική μεταφυσική, συμπεριλαμβάνουσα κοσμολογία, ψυχολογία και φυσική Θεολογία, την οποία έβρισκε ο Κάντ στον Baumgarten, ήταν το αποτέλεσμα μιας Χριστιανικής ερμηνείας τής ασαφούς αριστοτελικής μεταφυσικής η οποία διπλασιάσθηκε εξ'αρχής σε επιστήμη τής υψηλότερης σφαίρας του όντος!

          Ο Κάντ, παρατηρεί πολύ σωστά ο Χάιντεγκερ, ονόμασε καθαυτή μεταφυσική μόνον την ειδική μεταφυσική, και ιδιαιτέρως την φυσική Θεολογία, την οποία ώς γνωστόν έκρινε, ενώ ονόμασε την γενική μεταφυσική ή οντολογία, με το όνομα τής υπερβατικής φιλοσοφίας και αυτό ήταν το μέρος το οποίο ανέπτυξε θετικά. Ο ίδιος ο Χάϊντεγκερ εγκαταλείπει μαζί με τον Κάντ την ειδική μεταφυσική, ενώ ξαναπροσλαμβάνει την υπερβατική φιλοσοφία του Κάντ, συνεχίζοντας να την ονομάζει οντολογία (θεμελιώδη) αλλά ερμηνεύοντας την με την σημασία μιας οντολογίας τού "Είναι εδώ τώρα" (Dasein), δηλαδή μιας μεταφυσικής τού πεπερασμένου.

          Σχετικά μ'αυτή την τελευταία, μάλιστα, ο Χάιντεγκερ αναφέρεται και πάλι στον Αριστοτέλη, με μία ενέργεια την οποία προτείνει να ονομασθεί "ανάμνηση" ή επίσης "επανάληψη" τής μεταφυσικής και επι πλέον ολοκληρώνει το βιβλίο του στον Κάντ με την διατύπωση τού οντολογικού προβλήματος η οποία εκτίθεται στο βιβλίο Ζ τής μεταφυσικής, δηλαδή "και δή και το πάλαι τε και νύν και αεί ζητούμενον και αεί απορούμενον τι το όν" (Ζ1, 1028 b..). Μεγαλύτερη σημασία όμως αποκτά αυτή η αναφορά απο το γεγονός ότι είναι λειψή, δηλαδή κόβει την τελευταία φράση τού κειμένου, η οποία όμως συνιστά την διατύπωση τής προθέσεως όλης τής δηλώσεως τού Αριστοτέλη: "τούτο εστί τις η ουσία! Αυτό μας δηλώνει όμως ότι απο την θέση τού Αριστοτέλη, ο Χάιντεγκερ αξιολογεί ακόμη σαν αξιόλογο μόνο το οντολογικό θέμα, δηλαδή την έρευνα στο Είναι, ενώ απορρίπτει την Θεολογική στιγμή, την οποία ταυτίζει ο Αριστοτέλης με την έρευνα στην ουσία!

          Δέν είναι ασφαλώς η ερμηνεία την οποία έδινε ο Natorp τής αριστοτελικής μεταφυσικής, διότι για τον Χάϊντεγκερ η οντολογία, δηλαδή η υπερβατική φιλοσοφία τού Κάντ, δέν είναι όπως για τον Natorp, μία επιστημολογία, αλλά είναι ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή μία οντολογία τού Dasein, τού πεπερασμένου. Υπάρχουν όμως κοινά σημεία. Και οι δύο ακυρώνουν, με τον Κάντ, την ειδική μεταφυσική, ιδιαιτέρως την φυσική Θεολογία και αμφότεροι ισχυρίζονται ότι το μοναδικό άξιο μέρος τής μεταφυσικής τού Αριστοτέλη είναι η οντολογία, παρότι ο Natorp θεωρεί αντιφατική την προσπάθεια τού Αριστοτέλη να την συμφιλιώσει με την Θεολογία, ενώ ο Χάϊντεγκερ την θεωρεί επιτυχημένη, αλλά μοιραία για την αξία τής οντολογίας. Και οι δυο τέλος, επαναφέρουν την οντολογία τού Αριστοτέλη στην υπερβατική φιλοσοφία του Κάντ, παρότι την ερμηνεύουν με δύο ριζικά αντίθετους τρόπους.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.