Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΗΘΙΚΗ του ERICH NEUMANN (8)

Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΗΘΙΚΗ   

του ERICH NEUMANN

Συνέχεια από Δευτέρα 9 Ιουλίου 2018

ΚΕΦΑΛΑΙΟ  ΙΙΙ

ΣΤΑΔΙΑ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Εάν θέλουμε να κατανοήσουμε γιατί η κατάσταση της παλιάς ηθικής έχει γίνει κρίσιμη στην εποχή μας, και γιατί ειδικά στα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια τα γεγονότα έχουν φθάσει σε ένα αποκορύφωμα με την διάλυση των παλιών αξιών και ένα προοδευτικό αποπροσανατολισμό του σύγχρονου ανθρώπου, του οποίου εμείς οι ίδιοι είμαστε και αυτόπτες μάρτυρες και θύματα, θα πρέπει να αφιερώσουμε μια σύντομη μελέτη στην εξέλιξη της συνειδητότητας και τα διάφορα στάδια επίδρασής της στο ανθρώπινο γένος. Η εξέλιξη της ηθικής και η εξέλιξη τής συνειδητότητας αλληλοσυνδέονται στενά, και δεν είναι δυνατόν να μελετήσουμε το ένα χωρίς το άλλο. Έχουμε περιγράψει αναλυτικά τα στάδια της εξέλιξης της συνειδητότητας σε άλλη μελέτη, [Βλέπε: «Η καταγωγή και η ιστορία του συνειδητού», του ίδιου συγγραφέα, μεταφρασμένο από τον R.C.F.Hull.Νέα Υόρκη (Bolingen Series, 42) και Λονδίνο(Routledge), 1954.Σε αυτό το έργο, οι ιδέες σχετικά με την ψυχολογία του πολιτισμού που χρησιμοποιούνται στο παρόν βιβλίο, παίρνουν την θέση τους μέσα στα πλαίσια μιας συστηματικής περιγραφής της εξέλιξης τής ανθρώπινης συνείδησης και του πολιτισμού. Ο  ε ι δ ι κ ό ς  σ κ ο π ό ς  του παρόντος έργου είναι να δείξει την σχέση της ψυχολογίας του πολιτισμού με την ηθική], και έτσι μπορούμε να διαγράψουμε πάλι μόνο τις γενικές γραμμές αυτής της εξέλιξης εδώ, χωρίς να εισχωρούμε σε λεπτομέρειες.

Το σημείο εκκίνησης της όλης εξελικτικής διαδικασίας είναι το στάδιο τής «αρχικής ενότητας». "Σύμφωνα με τη διδασκαλία τού Σέλλινγκ, που διακρίνει στον Θεό μεταξύ τού ίδιου τού Θεού και της φύσης του ή του λόγου (της αιτίας) του, γενάται ο κόσμος απ’ τη φύση ή τον λόγο (την αιτία) του Θεού.  Αυτή η σκοτεινή πρώτη αιτία παριστάνει ούτως ειπείν το υλικό για τη γένεση του Θεού (παρόμοια όπως δηλώνει στον Χέγκελ η αλυσίδα τής διαλεκτικής τής έννοιας το λογικό υλικό για τη γένεση του ίδιου του λόγου, Logos , τής έννοιας). Αυτή η σκοτεινή και μη διασαφηνισθείσα (φωτισθείσα) ακόμη φύση τού απολύτου διασώζει τη δυνατότητα μιας αυθαιρεσίας (εκλογής, ελεύθερης βούλησης), μιας πτώσης (αποστασίας), έτσι όμως και μιας εξατομίκευσης και συνεπώς και ενός χωρισμού σε υποκείμενο και αντικείμενο"[Μπουλγκάκωφ]. Σε αυτό το στάδιο, το εμβρυακό εγώ, ένα εγώ το οποίο είναι ακόμη σε μεγάλο βαθμό ανίκανο να ενεργήση μόνο του και κυριαρχείται από το ασυνείδητο, ζη σε μια κατάσταση σχεδόν ολοκληρωτικής εξάρτησης από την φυλή, τον κόσμο και το συλλογικό ασυνείδητο. Η «μυστική συμμετοχή» και η κυριαρχία της συλλογικής ψυχής επάνω στην ακόμη αδιαφοροποίητη ψυχή είναι τα πιο χτυπητά χαρακτηριστικά αυτής της αρχέγονης ανθρώπινης κατάστασης. Όπως θα πρέπει να το περιμένουμε, δεν υπάρχει ατομική ή συνειδητή ηθική ευθύνη σε αυτό το αρχικό στάδιο της ηθικής ανάπτυξης. Δεδομένου ότι το άτομο λειτουργεί μόνο σαν ένα μέλος της ομάδας, και η ομαδική συνείδηση είναι πιο σπουδαία από την ατομική συνείδηση (Βλ.. L. Lévy-Bruhl: Η «ψυχή» του πρωτόγονου) όπως είναι φυσικό βρίσκουμε πάντα ομαδική ευθύνη και ομαδική ηθική σε αυτό το επίπεδο. Η κατάσταση της μυστικής συμμετοχής, της ασυνείδητης αμοιβαίας ταυτότητας των προσώπων, εκφράζεται με το γεγονός ότι η ομάδα είναι υπεύθυνη για το άτομο, και ότι το κάθε άτομο, από την πλευρά του, θεωρείται ότι ενσαρκώνει ολόκληρη την ομάδα. Η ψυχολογία των πρωτόγονων έχει άφθονα πρότυπα συμπεριφοράς που αποκαλύπτουν πως η ομάδα ταυτίζεται με τα μέλη που την αποτελούν, και πως, με την σειρά του, το κάθε άτομο αντιπροσωπεύει ολόκληρη την ομάδα στο πρόσωπό του.

Ο,τιδήποτε συμβαίνει στο άτομο, συμβαίνει την ίδια στιγμή σε ολόκληρη την ομάδα, και ολόκληρη η ομάδα αντιδρά σαν τέτοια σε ο,τι συμβαίνει σε οποιοδήποτε άτομο μέλος της (σύγκρινε την αιματηρή βεντέτα). Η ευθύνη εντοπίζεται όχι στο άτομο αλλά στην ομάδα. Και καθώς ακριβώς ολόκληρη η ομάδα θεωρείται σαν μολυσμένη από μια εγκληματική ενέργεια, δεν υπάρχει πρόθεση εκ μέρους της ομάδας να πλήξη τον  α τ ο μ ι κ ό  εγκληματία. Καθώς ολόκληρη η ομάδα στην οποία ανήκει ο εγκληματίας είναι ένοχη, η εκδίκηση του αίματος μπορεί να στραφή ενάντια σε οποιοδήποτε συγκεκριμένο μέλος της.

Η ασυνείδητη αμοιβαία ταυτότητα των μελών μιας ομάδας μπορεί να φθάση ως το σημείο, όπου, για παράδειγμα, το έγκλημα που γίνεται από τους γονείς ή από έναν αδελφό εναντίον κάποιου μπορεί να παραμείνη ατιμώρητο, επειδή ο εγκληματίας στράφηκε, ας πούμε, εναντίον της ίδιας του της σάρκας. Αυτός και οι κοντινότεροι συγγενείς του είναι στην ουσία ταυτόσημοι. Τα συμφέροντα της ομάδας δεν θίγονται με κανέναν τρόπο – περισσότερο από όσο θίγονται στην περίπτωση της αυτοκτονίας. Και τα συμφέροντα της ομάδας είναι το μόνο πράγμα που μετράει. Με τον ίδιο τρόπο, η επανόρθωση που οφείλεται για την δολοφονία ενός μακρινού συγγενή θα είναι λιγώτερη από εκείνη που απαιτείται για την δολοφονία ενός ξένου – αν και η αρχή της υπευθυνότητας καθ’ εαυτήν αναγνωρίζεται. Εξ αιτίας της ταύτισής του με την ομάδα, ο δολοφονημένος συγγενής είναι κατά ένα μέρος κτήμα του δολοφόνου. Από την άλλη μεριά, στην Κίνα, για παράδειγμα, βρίσκουμε την αντίθετη κατάληξη που προέρχεται από αυτήν την ταυτότητα: οι γονείς και η υπεύθυνη οικογενειακή ομάδα τιμωρούνται για μια παράβαση που διέπραξε ο γιός.

Η πίστη του κλασσικού Ιουδαϊσμού ότι ο Ιεχωβά μπορεί να ανταμείψη ή να τιμωρήση τους απογόνους ενός ανθρώπου για τις πράξεις αυτού του ανθρώπου, ανήκει στην ίδια ομάδα ιδεών. Από την οπτική γωνία της ηθικής, αυτό προϋποθέτει ότι η ομαδική ταυτότητα της οικογένειας διατηρείται με το πέρασμα των γενεών· υπονοεί ότι δεν είναι μόνο τα σύγχρονα μέλη της φυλής που θεωρούνται σαν μια ομάδα, αλλά ότι οι απόγονοι της οικογένειας στην σειρά επίσης αποτελούν μια μονάδα – μια αντίληψη που έχει μεγάλη σημασία για την κατανόηση του Ιουδαϊσμού. Η πραγματικότητα της ομαδικής ταυτότητας δεν είναι ορατή μόνο από την βιολογική πλευρά – είναι επίσης ένα ψυχολογικό γεγονός. Αυτό το γεγονός επιβεβαιώνεται επανειλημμένα από την ανάλυση σύγχρονων ατόμων. Όχι σπάνια, η νεύρωση ή οι παθολογικές αντιδράσεις ενός ατόμου αποδίδονται σε κάποια «ενοχή» εκ μέρους τον γονέων ή και των παππούδων του, και η επίδραση αυτής της ενοχής συνεχίζει να υπάρχη, όσο αυτή παραμένει ασυνείδητη. Για να πάρουμε ένα μόνο παράδειγμα, η αυστηρότητα ενός παππού μπορεί να είναι υπεύθυνη για την έλλειψη ανεξαρτησίας εκ μέρους της κόρης· η μεταγενέστερη αντίδραση της κόρης, όταν έρθη η ώρα να αναθρέψη τα παιδιά της, μπορεί να κάνη τα τελευταία νευρωτικά.

Στο αρχικό στάδιο, όταν τα μέλη της ομάδας είναι ακόμη σε μεγάλο βαθμό αδιαφοροποίητα, το «Μεγάλο Άτομο» θα αντιπροσωπεύη την «προσωπικότητα με το mana» (θεϊκή ιδιότητα: Δες: «Οι σχέσεις ανάμεσα στο εγώ και το ασυνείδητο», του C.G.Jung, Άπαντα, τόμος 7)· θα είναι με μια έννοια το Ταυτό της ομάδας, το δημιουργικό της κέντρο, και από αυτόν, με την ιδιότητά του σαν αρχηγού και δημιουργού, το σύνολο θα παίρνη τις αξίες του.

Όπως έχουμε εξηγήσει αλλού (Δες το προαναφερθέν έργο του Neumann, Παράρτημα Ι: Η Ομάδα και το Μεγάλο Άτομο), το Μεγάλο Άτομο δρα σαν θεμελιωτής και ιθύνων νους σε κάθε σφαίρα – με άλλα λόγια, είναι ένας πνευματικός γενάρχης. Εκτελεί αυτήν την λειτουργία κάνοντας σπουδαίες πράξεις σαν ήρωας, ή σαν καλλιτέχνης, επιστήμονας, φιλόσοφος, θρησκευτικός αρχηγός – και επίσης σαν ο θεμελιωτής μιας ηθικής.

Οι ηθικές αξίες εγκαθιδρύονται σαν αποτέλεσμα μιας αποκάλυψης εκ μέρους της «Φωνής» προς το Άτομο – Ιδρυτή. Μπορούμε να ανιχνεύσουμε αυτήν την πηγή της συλλογικής ηθικής σε αποκαλύψεις που έγιναν σε Άτομα – Ιδρυτές σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία, από τον πρωτόγονο άνθρωπο μέχρι τα πολιτισμένα έθνη. Οι χρησμοί των θεών, των προφητών και των γιατρών, των ιερέων, των αρχηγών και των κατεχομένων από θείο πνεύμα προσώπων, από τις μαντείες και τις κρίσεις που δίνονται από κάποιον θεό μέχρι την αποκάλυψη της θεότητας σε έναν θεόσδοτο νόμο – όλες αυτές είναι μοναδικού χαρακτήρα πράξεις αποκάλυψης, που γεννιούνται από μια συγκεκριμένη κατάσταση. Σε μια μεταγενέστερη εποχή συγκεντρώνονται και κωδικοποιούνται, και παραδίδονται με γενικό και καθολικό κύρος – και κατά την πορεία αυτής της διαδικασίας απομονώνονται από την συγκεκριμένη κατάσταση, στην οποία αρχικά αποκαλύφθηκαν.

Τα βασικά συστατικά στοιχεία μιας οποιασδήποτε ηθικής πηγάζουν από την «Φωνή», η οποία μιλάει σε μερικά ευνοημένα άτομα. Το μοναδικό πνευματικό τους χάρισμα βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι είναι αυτοί που ακούνε την Φωνή. Είτε η Φωνή ανήκει σε έναν Θεό είτε σε ένα ζώο, σε ένα όνειρο ή σε μια φαντασίωση, η πραγματικότητα αυτής της Φωνής είναι απόλυτη και δεσμευτική όσον αφορά το Άτομο – Ιδρυτή. Προέρχεται είτε «από τον θεό», ή αλλοιώς από ένα σύμβολο που αντιπροσωπεύει τον θεό, και αργότερα περνάει στα χέρια μιας ελίτ, την οποία η Προσωπικότητα – Ιδρυτής συγκεντρώνει γύρω του, και στην συνέχεια επιβάλλεται από αυτούς σαν ένα συλλογικό πρότυπο για όλη την φυλή.

Τα δημιουργικά άτομα που εγκαθιδρύουν την φυλή δείχνουν την ανάλογη θρησκευτική και ηθική στάση στην δική τους προσωπική ζωή. Στην πραγματική διαδικασία της εγκαθίδρυσης, όμως – δηλαδή όταν η ηθική που έχει αποκαλυφθή μεταδίδεται από τον ιδρυτή στην ελίτ των οπαδών του με την μορφή ενός νόμου – αυτή η ατομική θρησκευτική ηθική μετατρέπεται σε συλλογική ηθική.

Η ελίτ έπειτα προχωράει στην εκπαίδευση του συνόλου στις αρχές αυτής της νέας ηθικής, και παρουσιάζει τις αξίες της σαν παγκόσμιες και δεσμευτικές για ολόκληρο το ανθρώπινο γένος – δηλαδή σαν συλλογικές αξίες, που η φυλή πρέπει να ενσωματώση στην δική της ζωή.

Βρίσκουμε αυτή την στάση του εξέχοντος ατόμου, η οποία βασίζεται στις εσωτερικές αποκαλύψεις της Φωνής, όχι μόνο ανάμεσα στους πρωτόγονους, αλλά επίσης ανάμεσα στους μεγάλους ιδρυτές θρησκειών, που πάντα επέβαλλαν ένα καινούργιο ηθικό φορτίο επάνω στην κοινότητα, μέσα στην οποία ρίζωσαν οι ιδέες τους.

Η τυπική πορεία της ηθικής εξέλιξης προχωράει μέσω της αρχικής αποκάλυψης προς το Μεγάλο Άτομο και της ταύτισης της ελίτ με αυτήν την αποκάλυψη, στο στάδιο στης συλλογικής ηθικής, κατά την οποία η ομάδα δέχεται τον «Νόμο» και τον αναγνωρίζει σαν δεσμευτικό γι’ αυτήν, ανεξάρτητα από τα περιεχόμενα αυτού του Νόμου. Στην τελική φάση το σύνολο υποτάσσεται στον ηθικό κανόνα άκριτα και με την ίδια τυφλή βεβαιότητα, την οποία οι μη σκεπτόμενοι άνθρωποι δείχνουν πάντοτε εμπρός σε οποιονδήποτε κατεστημένο θεσμό. Για ένα πνεύμα χωρίς ιστορική συνείδηση, το έθιμο είναι έθιμο και ο νόμος είναι νόμος, για τον απλό λόγο ότι τα πάντα είναι έτσι· και ακόμη και αυτή η εκλογίκευση είναι απλώς η απάντηση στο ερώτημα που έθεσε ο Δυτικός ερευνητής στον πρωτόγονο, και όχι ο ίδιος ο πρωτόγονος στον εαυτό του.

Η υποταγή στον συλλογικό νόμο αντιπροσωπεύει, πάντως, στην πραγματικότητα, ένα σπουδαίο βήμα προς τα εμπρός όσον αφορά την συνειδητότητα. Προϋποθέτει ότι η εξέλιξη της συνειδητότητας έχει φθάσει σε ένα στάδιο, όπου η αρχική ενότητα, και μαζί της η τυραννία του ασυνείδητου, λύνεται, και η διαφοροποίηση και η ενίσχυση του εγώ και του συνειδητού οδηγούν σε έναν διαχωρισμό ανάμεσα στα δύο συστήματα, της συνείδησης και του ασυνειδήτου. Αυτός ο διαχωρισμός ανάμεσα στα συστήματα συνδέεται με μια γενική ανάπτυξη τάσεων και λειτουργιών, που στοχεύουν στο να ενισχύσουν την σταθεροποίηση του συνειδητού και τον διαχωρισμό του από το ασυνείδητο. Η επίδραση της συλλογικής ηθικής λειτουργεί προς την ίδια κατεύθυνση.

Στο επίπεδο του πρωτόγονου ανθρώπου η κοινωνική ζωή, η εκπαίδευση και η πρόοδος της φυλής διαταράσσονται και εμποδίζονται από την τυραννία των ασυνειδήτων δυνάμεων. Εδώ ο νόμος, αντιπροσωπεύοντας ένα συλλογικό πρότυπο, το οποίο εντοπίζει την προσοχή του στην φωτεινή πλευρά του συνειδητού και στις ηθικές αξίες που συνδέονται με αυτήν, και το οποίο κηρύσσει τον πόλεμο ενάντια στις δυνάμεις του σκοταδιού, εκτελεί μια απόλυτα απαραίτητη λειτουργία. Το συλλογικό σύστημα αξιών που κηρύσσεται από τα μέλη της ελίτ, υπό την ιδιότητά τους ως εκτελεστών των εντολών του Ιδρυτή, πάντοτε τοποθετείται, με διάφορες διαβαθμίσεις, στο πλευρό της συνειδητότητας, και ενάντια στην καταπιεστική κυριαρχία του ασυνειδήτου.

Η παλιά ηθική ελευθέρωσε τον άνθρωπο από την αρχική του κατάσταση της ασυνειδητότητας· όσον καιρό το έκανε αυτό, παρέμενε εποικοδομητική. Ακόμη και όταν παίρνει την μορφή ενός στερεότυπου συλλογικού κανόνα ηθικών παραγγελμάτων, η ηθική προσταγή «θα κάνης» μπορεί στην ουσία να βοηθήση την ανάπτυξη της συνειδητότητας· μπορεί, πράγματι, να δώση ένα γενικό πλαίσιο προσανατολισμού, που θα λειτουργήση σαν κυματοθραύστης απέναντι στο συγκινησιακό στοιχείο του ανθρώπινου ασυνειδήτου, με όλη του την στοιχειακή ανυπολόγιστη δύναμη.

Αυτό εξηγεί γιατί η παλιά ηθική έπαιξε έναν σπουδαίο βοηθητικό ρόλο στην ανάπτυξη της ανθρώπινης συνειδητότητας. Αντιπροσωπεύει ένα βασικό μεταβατικό στάδιο και οι τεχνικές της τής καταπίεσης και τής απώθησης είναι ένα αναπόσπαστο μέρος των αμυντικών μηχανισμών του συνειδητού ενάντια στο ασυνείδητο. Στην πραγματικότητα, αληθεύει να πούμε ότι σε κάποιο βαθμό η μείωση και η υποβάθμιση του ασυνείδητου είναι απόλυτα απαραίτητα στα αρχικά στάδια της εξελικτικής διαδικασίας· το συνειδητό είναι ακόμη πολύ αδύναμο, και χωρίς αυτήν την τάση να υποβαθμίση το ασυνείδητο, δεν θα είχε ποτέ εγκαθιδρύσει και σταθεροποιήσει την θέση του, ούτε θα είχε αποδείξει την αξία του σαν διαμορφωτικού παράγοντα στην δημιουργία του πολιτισμού.

Στο πρωτόγονο επίπεδο της μαγείας, για παράδειγμα στην τελετουργία της θυσίας του αποδιοπομπαίου, το μυστηριακό δράμα, κατά το οποίο το κακό παρελαύνει μπροστά στα μάτια των πιστών, είναι μια αρχική φάση στην διαδικασία της ενίσχυσης της συνείδησής τους. Εδώ όλα διενεργούνται εξωτερικά, στο αντικειμενικό επίπεδο, το οποίο είναι η οθόνη για την προβολή του εσωτερικού δράματος. Όπως στην περίπτωση της κλασσικής τραγωδίας αυτός που δέχεται το συμβάν είναι το σύνολο που το ζη, όχι το άτομο. Η βίωση του κακού εξωτερικά και σε μια ξένη μορφή δίνει την βάση για τον σχηματισμό της συνείδησης σαν μιας εσωτερικής αυθεντίας και αντιπροσώπου των συλλογικών αξιών. Αλλά η διαδικασία του σχηματισμού της συνείδησης σαν μιας εσωτερικής ψυχικής αυθεντίας είναι μια έκφραση της ατομικοποίησης του ανθρώπου της ομάδας, έστω και αν τα περιεχόμενα της συνείδησης δεν είναι ακόμη ατομικά αλλά συλλογικά.

Η ανάπτυξη του εγώ και της συνειδητότητας υπόκειται στην ισχυρή διαμορφωτική επίδραση του συνόλου. Στην αρχική της φάση η εγωική ανάπτυξη δεν συνεπάγεται την ανάπτυξη ενός δημιουργικού εγώ, αλλά ενός εγώ που είναι ικανό να εκτελή και να εφαρμόζη τις απαιτήσεις του συνόλου, στον εαυτού του και στους άλλους, ανεξάρτητα, και με την δική του κινητήρια δύναμη – και αυτό συνεπάγεται την εκτέλεση των εντολών και των απαγορεύσεων της συλλογικής ηθικής με την βοήθεια της δικής του ατομικής συνείδησης.

Καθώς το άτομο και η εγωική συνείδηση προοδευτικά διαφοροποιούνται και ξεχωρίζονται από την μήτρα του πρωτόγονου συλλογικού στοιχείου, η ανθρώπινη εξέλιξη προχωράει σε ένα δεύτερο ηθικό στάδιο – το στάδιο της ατομικής ηθικής υπευθυνότητας. Αρχικά, αυτή η ατομική υπευθυνότητα εκφράζεται μέσα στο πλαίσιο της συλλογική ηθικής – δηλαδή, το άτομο προσπαθεί να βάλη σε εφαρμογή τις αξίες του συνόλου ή να ταυτισθή με αυτές.

Από την στιγμή που αποκαλύφθηκε ότι η ανάπτυξη και η διαφοροποίηση της συνειδητότητας ήταν μια τάση που ήταν απαραίτητη για την πρόοδο του ανθρώπινου γένους, τα μέλη της ελίτ προσπάθησαν σε αυτήν την φάση να εξαλείψουν κάθε τι που πήγαινε αντίθετα προς την παλιά ηθική. Έστω και αν (όπως είδαμε) η προσπάθειά τους ήταν ανεπιτυχής, κατόρθωσαν να δημιουργήσουν τις συνθήκες για μια μερική διεύρυνση της ανθρώπινης συνειδητότητας, προς όφελος της συνολικής ανθρώπινης ανάπτυξης.

Πριν από την εμφάνιση της παλιά ηθικής, το εγώ είχε παραμείνει, σε ένα μεγάλο βαθμό, θύμα των ασυνειδήτων δυνάμεων, που τώρα είχαν φθάσει να είναι απαγορευμένες. Ήταν υποταγμένο και κυριευμένο από αυτές τις δυνάμεις και τα ένστικτα, που έκαναν κατοχή επάνω του με την μορφή της σεξουαλικότητας, της επιθυμίας για δύναμη, της αγριότητας, της πείνας, του φόβου και τών προλήψεων. Το εγώ ήταν το όργανό τους, και αγνοούσε εντελώς ότι στην πραγματικότητα βρισκόταν υπό κατοχή, δεδομένου ότι όλα αυτά τα ζούσε εξωτερικά με τυφλό τρόπο και ήταν ανίκανο να επιτύχη οποιαδήποτε απόσταση ανάμεσα στο ίδιο και στην δύναμη που το είχε κυριεύσει. Αλλά για ένα εγώ που απαιτείται να αναλάβη υπευθυνότητα, αυτό το στάδιο της ασυνειδησίας και της κατοχής ισοδυναμεί με αμαρτία.

Σε αυτό το στάδιο η παλιά ηθική απαιτεί την αναγνώριση αυτών των περιεχομένων και την καταπίεσή τους. Η καταπίεση είναι μια από τις τυπικές ενέργειες αυτής της διαδικασίας διαφοροποίησης και αποστασιοποίησης, που θέτει την αρχική βάση για την ψυχολογική συνειδητότητα. Εκείνο το μέρος της ψυχής που προηγουμένως αντιπροσώπευε ένα κυρίαρχο στοιχείο που «έσυρε» το εγώ, τώρα γίνεται – ως  ένα βαθμό τουλάχιστον – ένα περιεχόμενο της συνείδησης, και το κέντρο μιας διαδικασίας φιλονεικίας και σύγκρουσης, κατά την οποία το εγώ αντιμετωπίζει αυτό το μέρος της ψυχής σε μια σχέση υποκειμένου – αντικειμένου. Ακόμη και όταν το εγώ αποτυγχάνει ηθικά, αμαρτάνει και κατακλύζεται από το περιεχόμενο που θα έπρεπε να καταπιέση, δεν απολαμβάνει πια την πρωτόγονη κατάσταση της αδιαφοροποίητης ενότητας, που ήταν χαρακτηριστική του προ-ηθικού σταδίου της «φοράς» από το ασυνείδητο· ξέρει πολύ καλά ότι – και τί – όφειλε να είχε καταπιέσει. Έχει φάει από το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού. Η ηθική στάση της συνείδησης παραμένει ανεπηρέαστη ακόμη και όταν το εγώ αποτυγχάνει.

Η συλλογική ηθική, η οποία, με το δόγμα της τής ατομικής υπευθυνότητας απέναντι στην συνείδηση, αντιπροσωπεύει την κλασσική μορφή της παλιάς ηθικής, στην συνέχεια εξελίσσεται προς δύο κατευθύνσεις. Και οι δύο αυτές κατευθύνσεις αντιστοιχούν σε ανάλογες διαδικασίες στην πορεία της ανάπτυξης του εγώ και της συνειδητότητας του ατόμου.

Η πρώτη οδηγεί, με την πρόοδο της ατομικοποίησης, στην «ηθική της εξατομίκευσης», στην «νέα ηθική»· η δεύτερη, στην κατάρρευση της παλιάς ηθικής και σε φαινόμενα οπισθοδρόμησης, που τα έχουμε περιγράψει αλλού (Βλέπε το προαναφερθέν έργο τουNeumann, Παράρτημα ΙΙ: «Ο μαζικός άνθρωπος και τα φαινόμενα της επανασυλλογικοποίησης»). Και όπως ακριβώς, στην συνολική εξέλιξη του ανθρώπου, ο ήρωας είναι το πρότυπο της ανάπτυξης του ατόμου (Βλέπε στο προαναφερθέν έργο, Μέρος Ι: «Τα μυθολογικά στάδια στην εξέλιξη της συνειδητότητας»), έτσι ο ιδρυτής μιας ηθικής είναι το πρότυπο γι’ αυτό που μπορεί να συμβή σε κάθε μεμονωμένο άτομο σήμερα.

Η αποκάλυψη της Φωνής σε ένα μεμονωμένο πρόσωπο, προϋποθέτει ένα άτομο, που η ατομικότητά του είναι τόσο ισχυρή, ώστε μπορεί να ανεξαρτητοποιηθή από το σύνολο και τις αξίες του. Όλοι οι ιδρυτές ηθικών συστημάτων είναι αιρετικοί, αφού προβάλλουν την αποκάλυψη της Φωνής σε αντίθεση προς τις διακηρύξεις της συνείδησης σαν αντιπροσώπου της παλιάς ηθικής.

Ο ψυχολογικός νόμος της σχετικότητας των ηθικών αποκαλύψεων μας λέει ότι η αποκάλυψη του ατόμου προς την ελίτ των οπαδών του επιβάλλεται επάνω στο σύνολο, και ότι ο άνθρωπος της ομάδας έπειτα ενδοβάλλει τον αποκεκαλυμμένο νόμο με την μορφή της αυθεντίας της συνείδησης, ενώ συγχρόνως όλες εκείνες οι δυνάμεις και οι τάσεις που αντιτίθενται στην αποκάλυψη καταπιέζονται ή απωθούνται.

Κάθε καινούργια «εισβολή» αποκάλυψης – δηλαδή, κάθε καινούργια αυτό-αποκάλυψη της Φωνής σε ένα άτομο – αντιτίθεται στην συνείδηση, η οποία αντιπροσωπεύει την παλιά συλλογική ηθική. Επομένως, είναι αναπόφευκτο η ηθική αποκάλυψη που παραδίδεται στο άτομο να προηγήται από το σύνολο, και να αντιπροσωπεύει στην πραγματικότητα ένα ηθικό επίπεδο συχνά πολύ μακρυά από το φυσιολογικό ηθικό επίπεδο του συνόλου. Αυτή η αντινομία είναι άλυτη. Με την ιδρυτική πράξη του πρωτοπόρου ατόμου, το σύνολο δέχεται έναν νόμο, που θα οδηγήση, στην πορεία της ιστορίας, στην μεγαλύτερη ανάπτυξή του, αλλά που είναι, την ίδια στιγμή, πάνω από το επίπεδό του.

Συνεχίζεται

 Αμέθυστος.