Χαΐντεγκερ και Βουδισμός(1)

Heidegger and Buddhism

Takeshi Umehara

Philosophy East and West Vol. 20:3

July 1970

p.271-281

(Ο Takeshi Umehara γεννήθηκε το 1925. Είναι ένας από τους σημαντικοτερους σύγχρονους Ιάπωνες φιλοσόφους, με εκτενές έργο αναφερόμενο στην ιαπωνική παράδοση.)

[Σημειώσεις για την σχέση της φιλοσοφίας του Heidegger με τις φιλοσοφίες της Ανατολής (από το άρθρο του David Storey, Zen in Heidegger’s way)

...Στην εισαγωγή μιας έκδοσης του 1956 κειμένων του D.T. Suzuki, του πιο επιφανούς πρεσβευτή του Βουδισμού Ζεν, ο William Barrett αναφέρει ένα ανέκδοτο: «Ένας Γερμανός φίλος του Heidegger μου είπε, πως μια μέρα που τον επισκέφτηκε,τον βρήκε να διαβάζει ένα από τα βιβλία του Suzuki. Και ο Heidegger του είπε: ‘αν τον καταλαβαίνω σωστά, αυτά είναι που προσπαθώ να πω σε όλα μου τα γραπτά’. Δεν μπορεί να διαπιστωθεί αν η ιστορία αυτή αληθεύει, το ηθικό δίδαγμα της όμως είναι, σύμφωνα με του Burrett, αδιαμφισβήτητο:

Γιατί το τελικό μήνυμα που αφήνει ο Heidegger είναι πως η δυτική φιλοσοφία είναι ένα μεγάλο λάθος, αποτέλεσμα διχοτομικής διάνοιας, που απέκοψε τον άνθρωπο από την ενότητα με το Είναι καθ’ αυτό και με το δικό του είναι. Ο Heidegger επαναλαμβάνει πως αυτή η παράδοση της Δύσεως έφτασε στο τέλος του κύκλου της. Λέγοντας αυτό, το μόνο που μπορεί να συμπεράνει κανείς, είναι πως ο ίδιος έκανε το βήμα και πήγε πέραν της παραδόσεως αυτης. Και πάτησε στα εδάφη της παράδοσης της Ανατολής; Θα έλεγα πως πλησίασε πολύ κοντά στο Ζεν.

Βάσει λοιπόν αυτού και άλλων  παρόμοιων ανεκδότων,  πολλοί ερευνητές προσπάθησαν να ανιχνεύσουν τις ομοιότητες της φιλοσοφίας του Heidegger και αυτής της Ανατολής, στηριζόμενοι στην διαπίστωση, «όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά». 
Η ύπαρξη αυτής της «φωτιάς» υποστηρίζεται από τα εξής στοιχεία: 1) ο Ταοϊσμός και το Ζεν είναι αδιαπραγμάτευτα μη μεταφυσικά, 2) τα γραπτά τους είναι υψηλής ποιητικής και μη ορθολογιστικά και 3) έχουν σκοπό να προκαλέσουν ριζική μεταμόρφωση στο άτομο, που θα αλλάξει για πάντα την στάση του προς τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο. Δεν έχουν σκοπό να προσφέρουν θεωρητική απόδειξη θέσεων περί πνεύματος και κόσμου....]

Αποσπάσματα από το κείμενο του Umehara

Ο σύγχρονος κόσμος ξεκίνησε ένα σοβαρό πείραμα, που σκοπό έχει να δώσει απάντηση στο ερώτημα αν ο άνθρωπος μπορεί ή δε μπορεί να ζήσει χωρίς οποιονδήποτε Θεό και θρησκεία. «Ο Θεός είναι νεκρός»  είπε ο Νίτσε. Αυτή ήταν η μοίρα του μοντέρνου ευρωπαϊκού πολιτισμού εξαιτίας της επιστήμης και της τεχνολογίας. Λέγεται πως ο Rene Descartes είναι ο ιδρυτής της σύγχρονης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας. Σύμφωνα με τον Hegel, ο Descartes είναι πράγματι ο ιδρυτής της σύγχρονης φιλοσοφίας, εφόσον η φιλοσοφία αυτή θεωρεί ως αρχή της την «σκέψη». Αφού τα αμφισβήτησε όλα, ο Descartes έφτασε στο «σκεπτόμενο εγώ», η ύπαρξη του οποίου δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αυτό το σκεπτόμενο εγώ, δηλαδή η διάνοια ήταν το σημείο έναρξης της φιλοσοφίας αυτής. Δεν ήταν μόνο σημείο έναρξης της καρτεσιανής φιλοσοφίας, αλλά ολόκληρης της μοντέρνας φιλοσοφίας ή πολιτισμού. Αυτό ισχύει, εφόσον απαιτεί την αποκοπή του πνεύματος από την φύση, και την επακόλουθη μηχανική σύλληψη της φύσεως, και υπονοεί την ανάγκη και το δικαίωμα του ανθρώπου να ελέγχει την φύση αυτή για τους δικούς του σκοπούς.

Αυτό το γεγονός όμως δεν περιορίζεται πια στον ευρωπαϊκό κόσμο. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, ιδιαιτέρως η επιστήμη και η τεχνολογία, κατέκτησε ολόκληρο τον κόσμο με την μεγάλη παραγωγικότητα και τα ισχυρά του όπλα. Δεν υπάρχει χώρα στον κόσμο που να μην επηρεάζεται από την δυτική επιστήμη και τεχνολογία. Με τον τρόπο αυτό, η μοίρα του ευρωπαϊκού πολιτισμού έγινε μοίρα ολόκληρου του κόσμου.

Ο Νίτσε θεώρησε τον αθεϊσμό εγγενή στα πρώτα στάδια του μοντέρνου πολιτισμού. «Ο Θεός δεν είναι απλά νεκρός, αλλά Τον σκοτώσαμε». Ο Θεός έγινε άχρηστος για τον άνθρωπο, όταν αυτός ανέπτυξε πλήρη εμπιστοσύνη στην λογική του και έβαλε στόχο να εξασκήσει απόλυτο έλεγχο πάνω στον υλικό κόσμο. Ο Θεός είναι νεκρός, και ο άνθρωπος και η υλική φύση πήραν την θέση Του.

...

Τον περασμένο αιώνα, η Ιαπωνία έκανε τεράστια προσπάθεια να υιοθετήσει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, της επιστήμης και τεχνολογίας, αλλά χωρίς να αποδεχθεί τον Χριστιανισμό. Την ίδια στιγμή σταματήσαμε να νοιαζόμαστε για τον Βουδισμό και τον Κομφουκιανισμό.  Εισαγάγαμε τον Θεό απ’ έξω και ταυτόχρονα σκοτώσαμε τους δικούς μας θεούς στο όνομα του μοντέρνου πολιτισμού. Η Ιαπωνία κατάφερε να εκμοντερνιστεί σκοτώνοντας τους θεούς της. Με τον τρόπο αυτό, η Ιαπωνία κατάφερε να πετύχει το μεγαλύτερο ακαθάριστο εθνικό προϊόν στον κόσμο. Μαζί με αυτή την υλική ευημερία, μια τερατώδης ματαιοδοξία αρχίζει να διαπερνά την ατμόσφαιρα της κοινωνίας μας. Δεν έχουμε πια θεό να πιστέψουμε. Γίναμε ο πιο άθεος λαός στον κόσμο και δεν έχουμε πια εμπνεύσεις, αλλά μόνο ώθηση για υλικά αγαθά και σεξ (αυτό το τελευταίο αρχίζει να εκλείπει, καθώς μεγάλο ποσοστό νέων στην σημερινή Ιαπωνία δεν είχε και δεν έχει καμιά σχέση και επαφή με το άλλο φύλο). Μπορεί όμως ένας δυτικός να γελάσει με αυτά τα οικονομικά ζώα; Δεν ήταν οι Ευρωπαίοι που δίδαξαν στους μη Ευρωπαίους να σκοτώσουν τους θεούς τους; Οι Ιάπωνες ξεπέρασαν τους δασκάλους τους στο σημείο αυτό. Ο θάνατος των θεών, η κατάρρευση των αξιών, η απελευθέρωση των ενστίκτων,  και επακόλουθη αταξία, δημιουργούν μια κρίσιμη κατάσταση στον κόσμο. Στην κατάσταση αυτή δεν μπορούμε παρά να ασχοληθούμε με το ερώτημα, εάν η ανθρωπότητα μπορεί να επιβιώσει χωρίς κανένα θεό. Αυτό φαίνεται πως είναι το πιο σημαντικό και κρίσιμο πρόβλημα του σύγχρονου κόσμου.

Υπάρχουν τρεις πιθανές απαντήσεις στο ερώτημα αυτό:

Α) ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει χωρίς θεό και πρέπει ο ίδιος να γίνει ένα είδος θεού (Marx, Nietzsche, Sartre, Camus…)

Β) ο άνθρωπος πρέπει να έχει θεό και η αναγέννηση είναι δυνατή με την ανάκτηση των παλιών πεποιθήσεων για τον θεό (Berdyaev, Dawson, Suzuki…)

Γ) ο θεός είναι απαραίτητος, αλλά δεν πρέπει να είναι ο θεός του παρελθόντος, και για τον λόγο αυτό πρέπει να αναζητηθεί ένας νέος θεός, τον οποίο η ανθρωπότητα δεν συνάντησε ακόμα.

Προτείνω να διαπραγματευθούμε την φιλοσοφία του Martin Heidegger βάσει της τρίτης τοποθέτησης. Δεν προτείνει ούτε την επιστροφή στον Χριστιανισμό ούτε είναι άθεος όπως οι Μαρξ και Σαρτρ.

Ο Θεός είναι νεκρός και ο νέος θεός δεν αποκαλύφθηκε ακόμα. Για να υποδεχθεί τον νέο θεό, ο Heidegger πρέπει να του ετοιμάσει τόπο. Για να του ετοιμάσουμε τον τόπο, πρέπει να βρούμε που είχε αποκαλυφθεί ο παλιός θεός. Εκεί είναι ο τόπος για τον νέο θεό. Στην φιλοσοφία του Heidegger, το θέμα κλειδί είναι, το ερώτημα εάν βρηκε τον τόπο όπου είχε αποκαλυφθεί ο παλιός θεός και εάν κατάφερε να ετοιμάσει τον τόπο για τον νέο θεό. (Martin Heidegger, „Brief über den Humanismus“).

Μετφ, Πέτρος

Συνεχίζεται

Ας δούμε καί μία περίεργη συγχρονότητα μέ τήν σκέψη τού Αυγουστίνου:
Ο Αυγουστίνος περιγράφει την κατάσταση τού ανθρώπου σαν κενή και παροδική, μία ψευδαίσθηση, η οποία καθορίζεται από φόβο και ψεύδος, παρότι δεν δέχεται την φιλάρεσκη δακρυλογία που είναι τυπική της μελαγχολίας. Οι μεταφυσικές εκφράσεις «νύχτα», «σκιά», «κοιλάδα των δακρύων» ή «ο πόνος του ταξιδευτού σε ξένη γή», εκφράζουν αυτή την κατάσταση ακριβώς. Αυτές οι εκφράσεις όμως δεν σκοπεύουν να αντιταχθούν μ’έναν ασυμβίβαστο τρόπο στις αντίστοιχες θετικές εκφράσεις, στην αναλλοίωτη και άσβυστη αλήθεια του Θεού, του οποίου η αυτοβεβαίωση, Εγώ ειμί ο ών, φανερώνει πώς ο Θεός είναι το αληθινό όν, το άχρονο, το αγνό, το Φώς, η χαρά, η ησυχία και η Πατρίδα. Και πράγματι μόλις αναγνωρίσουμε τον τόπο της ανομοιότητος, ωθούμαστε στην ομοίωση ή στην ενότητα, η οποία συμπίπτει με τον τόπο της Ευτυχίας. 
Τόπος είναι τό Da τού Χάιντεγκερ.

Αμέθυστος