Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (18)-επανάληψη

Συνέχεια από: Κυριακή 3 Μαρτίου 2019

ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο

Η βελτίωση της ζωής

Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του

Το νευρικό σύστημα 

Για πρώτη φορά γίνεται σαφές: ο άνθρωπος δεν χρειάζεται σώμα για να λειτουργήσει στον κόσμο, χρειάζεται μόνο γερά νεύρα

Το νούμερο 2 δεν είναι πια ένα πλάσμα που βρίσκεται πάνω στο χαρτί. Για όσο βρισκόταν μόνο στα βιβλία, ήταν φανερό πως υπηρετούσε ως ιδεολογία για ένα μεγάλο φάσμα ανθρώπων, που ξεκινούσε από τον οικονομολόγο από το Σικάγο Milton Friedman,  και έφτανε μέχρι τα παρακλάδια του θατσερισμού. Ο ηλεκτρισμός ήταν που κατέστησε το «νούμερο 2» αυτό που κατέληξε να είναι.

Η ιδέα του ρομπότ, δηλαδή μέσω ηλεκτρισμού να βάλεις κάποιον ή κάτι να κάνει και νά σκεφτεί για σένα, είναι τόσο παλιά όσο η ανακάλυψη του ηλεκτρισμού, και τόσο καινούργια όσο η διαφήμιση για το τελευταίο μοντέλο μίξερ.Ευλαβείς επισκέπτες, οι οποίοι παρακολούθησαν τα θεατρικά shows πωλήσεων που παρουσίασε στο Παρίσι του 1881 ο Thomas Alva Edison (μεταξύ άλλων εφηύρε το μίξερ), μίλησαν για ένα «χέρι φάντασμα», το οποίο ανοίγει ή κλείνει ηλεκτρικές συσκευές, κινεί αντικείμενα, ή προκαλεί ηλεκτροπληξία. 

Φως, θερμότητα, ηλεκτροπληξία και το αόρατο χέρι: αυτός είναι ο δελεαστικός συνδυασμός, που φορτίζει τα κεφάλια όχι μόνο με επιστήμη αλλά και με μαγεία. Μόλις είχε εφευρεθεί ο τηλέγραφος, και οι επιστήμονες προσπαθούν να επικοινωνήσουν με το επέκεινα. Μόλις μπήκε το τηλέφωνο στο σπίτι, και στα μυθιστορήματα του Κάφκα τηλεφωνούν ανώνυμες δυνάμεις. Ο ηλεκτρισμός είναι στενά συνδεδεμένος με τον φόβο για τις πρωτόγονες δυνάμεις και τα τέρατα, τα οποία ξυπνούν στα βάθη της γης ή μέσα στον άνθρωπο.

Μια δεκαεννιάχρονη είχε γράψει το πρώτο κείμενο φαντασίας, μια νύχτα με καταιγίδα στην λίμνη της Γενεύης. «Ίσως θα έπρεπε να ζωντανέψουμε ένα πτώμα», σκέφτηκε, «ο γαλβανισμός είχε δείξει πως κάτι τέτοιο είναι δυνατό: ίσως θα μπορούσε κανείς να παράξει τα μέρη του πλάσματος αυτού, να τα συναρμολογήσει και να τους δώσει ζωτική θέρμη.¹¹⁶»

Το τέρας του Dr. Frankenstein, που είχε ζωντανέψει με αστραπές και γαλβανικό ρεύμα, βρισκόταν επίσης μόνο πάνω στο χαρτί μέχρι τώρα. Έπρεπε να περάσει σχεδόν 150 χρόνια σε χειμερία νάρκη στους αιώνιους πάγους, πριν του δοθεί η δεύτερη ευκαιρία. Όλος ο κόσμος αναφέρεται τώρα στο τέρας του Frankenstein, λες και υπήρξε στην πραγματικότητα. Δεν άλλαξαν η φαντασία, οι επιθυμίες  και τα πάθη των ανθρώπων, αλλά μόνο οι τεχνολογικές δυνατότητες πραγματοποίησης τους. Ο «Frankenstein» της Mary Shelley ήταν, όπως τόσο κατά τον 19^ο αιώνα, μια δοκιμαστική κούρσα για την φαντασία. Το τέρας ήταν εκεί. Έλειπε μόνο η σπίθα που θα το ζωντάνευε.

Ζούμε στην εποχή του δεύτερου αυτού κύματος σκέψεων, θεωριών και ιδεολογιών, οι οποίες κάποτε δοκιμάστηκαν κάτω από άλλες προϋποθέσεις, και απέτυχαν. Στις αποτυχίες αυτές ανήκουν οι καταστροφές στα πλαίσια του οικονομικού καπιταλισμού, η εκμηχάνιση του ανθρώπου, ο κατακερματισμός του ανθρώπινου εαυτού με σκοπό την καλύτερη εκμετάλλευση του, η εμπορευματοποίηση των κοινωνικών σχέσεων. Όλα αυτά κυριαρχούσαν κάποτε στα εργαστήρια των αλχημιστών, κατά την εποχή του απολυταρχισμού, της βιομηχανικής επανάστασης, όπως και στα βιομηχανικά συμπλέγματα των αρχών του 20^ου αιώνα. 

Όταν κάτι γίνεται για πρώτη φορά είναι πάντα σωματικό: παραγωγή χρυσού από μόλυβδο, ανάσταση νεκρών με ηλεκτροπληξία, μετατροπή αυτομάτων σε ανθρώπους. Τέτοια οράματα περί του ανθρώπου φυλακίζονται με τρομερούς κόπους σε σπηλιές, ή εξορίζονται στους πόλους, ή απλά θεωρούνται ως παιδικότητες. Εκεί περιμένουν σαν τους Έλληνες τιτάνες κάτω από τη γη, ή όπως ο Sauron στην Mordor, την ημέρα της επιστροφής με νέα μορφή και κάτω από καλύτερες συνθήκες. Η φαντασία των πολιτισμών γνωρίζει εκατοντάδες τέτοια παραδείγματα. Ας ονομάσουμε ένα: η επιστροφή των freak animals, η απελευθέρωση των τεράτων.

Αυτή η ιστορική επισήμανση είναι σημαντική, για να καταλάβουμε ποια όνειρα ονειρευόμαστε αυτή την στιγμή. Η ιστορία δεν ξεκινά με την Apple ή την Microsoft, ούτε και με την υπολογιστική μηχανή του πρωτοπόρου των υπολογιστών Konrad Zuse.Το software το οποίο οδήγησε στην κατασκευή αυτών των μηχανών, αποτελείται εδώ και αιώνες, όχι από μαθηματικούς κωδικούς, αλλά από την οικονομική επιθυμία για ένα είδος μηχανής σκέψης, ένα αυτόματο προς έλεγχο της σκέψης, για ζωντάνεμα του μη ζώντος, για επικοινωνία με και τήν παρακολούθηση των απόντων.

Όταν τον 18^ο αιώνα εμφανίστηκαν τα πρώτα αυτόματα με μηχανισμό ρολογιού, η φαντασία περί τεχνητού ανθρώπου είχε προσκολληθεί σε αυτά. Μετά ακολούθησε η εφεύρεση της ατμομηχανής, και αμέσως έψαχναν για μια ατμομηχανή που σκεφτόταν. Ύστερα ήρθε ο ηλεκτρισμός και συνέδεαν ανθρώπους σε πηγές ηλεκτρισμού. Τίποτα από αυτά δεν λειτούργησε, όλα όμως ήταν εμψυχωμένα από την ίδια επιθυμία: την δημιουργία ενός σωσία του ανθρώπου ο οποίος θα ήταν ελέγξιμος και προβλπτός. Και αν δεν κατάφερναν να φτιάξουν τον σωσία του ανθρώπου, τότε τουλάχιστο το αντίγραφο του εγκεφάλου του. 

Απουσία κατάλληλων εργαλείων, δηλαδή του υπολογιστή, πολλά κατέληξαν σε αδιέξοδα ή σε μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας. Καμιά αποτυχία όμως δεν κατάφερε να σιγήσει το ανερχόμενο όραμα. Ποτέ ο σκοπός της κατασκευής τέτοιων αυτόματων δεν ήταν τα εκκαθαριστικά της εφορείας που θα τα έγραφαν αυτόματα προγράμματα, ούτε δημιουργία συστημάτων κράτησης πτήσεων και δωματίων στις διακοπές. Ο σκοπός ήταν πάντα απείρως μεγαλύτερος.

Πρώτα οι στρατιωτικοί, μετά οι χρηματιστές και τέλος ολόκληρος ο κόσμος, είχε το αίσθημα, μετά από μια σύντομη επαφή με τον ψηφιακό κόσμο, πως επικοινωνεί με ένα ζωντανό οργανισμό. Ένα ζωντανό οργανισμό  τόσο τέλειο, ώστε να του αναθέσουν αποφάσεις περί ζωής και θανάτου ολόκληρου του πλανήτη. 

Το ότι σήμερα ο καθένας μιλά για ένα ηλεκτρονικό «νευρικό σύστημα», που διαπερνά ολόκληρο τον κόσμο, είναι κάτι παραπάνω από μια βοηθητική νοητική κατασκευή. Είναι ακριβώς αυτό το νευρικό σύστημα, το οποίο ονειρεύονται οι οικονομολόγοι εδώ και 200 χρόνια: η ίδια οικονομική λογική διαποτίζει το σύνολο του ζωντανού και μη σύμπαντος, η ίδια οικονομία της σκέψης, η ίδια υπολογισιμότητα αγορών και πωλήσεων. Το φάσμα ξεκινά από τα νευρικά κύτταρα και φτάνει μέχρι τις αποφάσεις περί επενδύσεων με τα χρήματα συνταξιοδοτικών ταμείων. 

Υπάρχουν επίσης και νεκροί κλάδοι πάνω στο γενεαλογικό δέντρο του «νούμερο 2». Ο ένας ήταν η προσπάθεια να τον ζωντανέψουν με την βοήθεια του ηλεκτρισμού, και να τον κάνουν υπηρέτη του κυρίου του ή εργάτη σε εργοστάσιο. Το αδιέξοδο όμως στο οποίο κατέληξε ο 18^ος αιώνας, οδήγησε σε μια νέα γνώση, με την οποία καταπιάστηκαν και πάλι 100 χρόνια αργότερα: η ζωτική ενέργεια δεν ήταν ο ηλεκτρισμός, αλλά η ηλεκτρική ανταλλαγή πληροφοριών. Η αποτυχία στην πρώτη προσπάθεια να ζωντανέψει το «νούμερο 2», ήταν ότι συνέδεσαν τα ηλεκτρόδια κατευθείαν στο ζωντανό σώμα, αντί να τα χρησιμοποιήσουν για να συνδέσουν δυο ζωντανά μεταξύ τους.

Στις 6 Νοεμβρίου του 1780, ο γιατρός Luigi Galvani (1737-1798) άγγιξε με ένα στατικά φορτισμένο νυστέρι ένα κομμένο πόδι βατράχου, το οποίο ήταν στερεωμένο πάνω στο τραπέζι με μεταλλικές λαβίδες. Μόλις το άγγιξε, το πόδι άρχισε να τινάζεται. Ο Galvani πίστεψε ότι είχε ανακαλύψει τα ζωτικά πνεύματα. Για να βεβαιωθεί ότι οι ηλεκτρικές σπίθες ήταν σε θέση να δώσουν την σπίθα της ζωής, στερέωσε μεταλλικά ραβδιά στην στέγη του σπιτιού του, τα οποία συνέδεσε με καλώδια με τα εκτεθειμένα νεύρα βατράχων και άλλων ζώων που ήταν στο εργαστήριο του. Όταν χτύπησε κεραυνός τα ζώα είχαν αρχίσει να συσπώνται. Η είδηση, ότι ο ηλεκτρισμός είναι σε θέση να φέρει νεκρούς στη ζωή, διαδόθηκε σαν αστραπή σε όλη την Ευρώπη.

Συνεχίζεται

Σημειώσεις
116. Mary W. Shelley, Frankenstein, σ. 11.