Ο ΕΡΩΣ ΤΟΥ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ΣΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ (8)

 Συνέχεια από: Παρασκευή 4 Ιουνίου 2021

FIORENTINA UNIVERSITAS STUDIORUM.

Ο ΕΡΩΣ ΤΟΥ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ΣΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ 

Τού Νικολάου Πατρώζου.

          ΙΙ. Το πάθος μάθος στήν τραγωδία.

Η γνωσιολογική μέθοδο τού πάθους μάθους τού Αλκιβιάδη παρομοιάστηκε από την Nussbaum με τις επιλογές που αναγκάστηκαν να πραγματοποιήσουν ο Αγαμέμνων και ο Ετεοκλής στις τραγωδίες του Αίσχυλου. Επιλογές που ελήφθησαν με πόνο από μέρους τών πρωταγωνιστών, καθότι απαιτούν μία “ηθική μάχη” η οποία τις καθιστά πολύ δύσκολες. Εν συντομία, από το ένα μέρος ο Αγαμέμνων βρίσκεται απέναντι σε μία τραγική επιλογή υποχρεωμένος να θυσιάσει την κόρη του Ιφιγένεια για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της Θεάς Άρτεμης, ώστε να πραγματοποιήσει την εκστρατεία εναντίον τής Τροίας κάτω από την κυριαρχία τού Διός, για να εκδικηθεί την παράβαση ενός παραπτώματος ενάντια στην φιλοξενία των Ελλήνων. Από το άλλο την επιλογή να μην πραγματοποιήσει την θυσία να σώσει την κόρη του αλλά να καταδικάσει όλους στον θάνατο παραβιάζοντας και τις δύο παραπάνω συνθήκες. Στην περίπτωση του Ετεοκλή, βασιλέως τής Θήβας, αυτός αντιμετωπίζει έναν στρατό εισβολής καθηγούμενο από τον αδελφό του Πολυνίκη. Αφού διάλεξε έξι άλλους πρωταθλητές Θηβαίους για να αντιμετωπίσουν έξι από τους επτά πρωταθλητές του εχθρού στις πύλες των Θηβών, ανακαλύπτει ότι ο έβδομος αντίπαλος είναι ο ίδιος ο αδελφός του. Στην αρχή ουρλιάζει από τον πόνο, αλλά στην συνέχεια δηλώνει αντίπαλός του.

          Το επεισόδιο τού Αγαμέμνονος μας δείχνει μία κατάσταση στην οποία και οι δύο εναλλακτικές οδηγούν σε άλλα τόσα κακά. Και μέσω αυτής της εσωτερικής διαμάχης ο Αγαμέμνων “αρχίζει να συνεργάζεται εσωτερικά με την ανάγκη, οργανώνοντας τα συναισθήματα του για να συμφωνήσουν με την τύχη του!” (M. Nussbaum). Αυτή η δραστηριότης τής εσωτερικής συνεργασίας τον βοηθά να πάρει την απόφαση να πραγματοποιήσει την θυσία και να το παρουσιάσει με ηρεμία και με μία “ιδιαίτερη αισιοδοξία”. Αυτή η πρόοδος του εσωτερικού πόνου όταν ωθείται στο τέρμα της από μέρους του ηθοποιού στην σκηνή δίνει γνώση στον θεατή τής τραγωδίας ο οποίος παρακολουθεί προσεκτικά. Στο δεύτερο επεισόδιο ο βασιλιάς Ετεοκλής δηλώνει χωρίς κανένα δισταγμό την υποψηφιότητά του, σαν αντίπαλος τού αδελφού του, και προχωρεί μπροστά “με ενθουσιασμό, και μάλιστα με πάθος”, μία επιλογή η οποία δεν το κατατάσσει σε μία “ηθική σύγκρουση” βαθιά όπως εκείνη του προηγούμενου επεισοδίου. Σ’αυτή την περίπτωση ο Αισχύλος θέλει να μεταφέρει στους πολίτες το μήνυμα λόγω τού οποίου το πιο σημαντικό τους χρέος είναι προς την πόλη τους, όχι προς την οικογένειά τους. Ο σύντομος χρόνος της αγωνίας πριν την απόφαση του Ετεοκλή τον τοποθετεί σε κάτι ακραίο, ενώ στο κέντρο μπορούμε να φανταστούμε τον Αγαμέμνονα, ο οποίος μετά από μία κάποια περίοδο εσωτερικής εργασίας, κατόρθωσε να πάρει την απόφαση και να προχωρήσει με την θυσία. Στο άλλο άκρο όμως υπάρχει η φιγούρα του Αλκιβιάδη, δηλαδή ενός προσώπου το οποίο υποφέρει, το οποίο βρίσκεται φανερά σε “ηθική εσωτερική σύγκρουση”, αλλά δεν κατορθώνει να πάρει μία οριστική απόφαση: να ακολουθήσει την συμβουλή του Σωκράτη ή να απομακρυνθεί από αυτόν. Ο Αλκιβιάδης βρίσκεται σε μία κατάσταση πόνου, είναι ένας εραστής καταδικασμένος να μην επιτύχει ποτέ με τον ερωμένο του. Οι εμπειρίες του τον οδήγησαν στην νοητική γνώση, αλλά αυτός δεν είναι διατεθειμένος να αποχωριστεί το συναίσθημα και την φαντασία για να αφοσιωθεί μόνον σ’αυτή!

          Αυτόν τον τρόπο γνώσεως και πρακτικής αντίδρασης τον συναντούμε και σήμερα. Στην καθημερινή ζωή ιδιαιτέρως όταν κάποιος διανύει μία δύσκολη περίοδο ή συγκλονίζεται από ένα τραγικό συμβάν, θα είναι επιρρεπής στο να πλησιάζει πρόσωπα που έχουν αντιμετωπίσει μία παρόμοια εμπειρία, διότι θα μπορέσουν να κατανοήσουν την κατάσταση του με ακριβέστερο τρόπο. Άλλα πρόσωπα όμως που δεν αντιμετώπισαν μία παρόμοια εμπειρία, καταλαβαίνουν με την σειρά τους με διανοητικό τρόπο την πολυπλοκότητα τής καταστάσεως αλλά δεν κατανοούν όλες τις λεπτομέρειες!

2.5. Απώλεια μίας ευκαιρίας; Ο τυφλός φθόνος τού Αλκιβιάδη.

          Ο Αλκιβιάδης αντιπροσωπεύει την ακραία ζήλεια, τον λεγόμενο φθόνο (S. Stenzel, Platone educatore, Laterza, Roma-Bari, 1966, σ.240), ο οποίος περιέχει μέσα του την ροπή στην βία. Ο απότομος χαρακτήρας, σχεδόν καταχρηστικός του Αλκιβιάδη μάς επιβεβαιώνεται και από τον Ξενοφώντα, ο οποίος στα Απομνημονεύματά (Ι, 2,12) τού αποδίδει την “πρώτη θέση για τρία ελαττώματα τα οποία ήταν ιδιαιτέρως μισητά για το Ελληνικό ήθος. Ο Αλκιβιάδης ήταν, περισσότερο από κάθε άλλον, ακρατέστατος (χωρίς αυτοκυριαρχία), επιρρεπής στις υπερβολές, στις ύβρεις (υβριστικότατος) όπως και στην βία (βιαιότατος)”, (J.de Romilly, Alcibiade, 1997, σ.29) και αυτές ακριβώς οι ιδιότητες τον οδηγούν να αναποδογυρίσει τον έρωτα σε κάτι περιοριστικό αντί για κάτι που μορφώνει!

          Δεν είναι εκτός τόπου προφανώς και το αίτημα που αναφωνεί ο Σωκράτης όταν αμυνόμενος λέει: “Αγάθων, δες αν μπορείς να με βοηθήσεις, διότι ο έρως αυτού του ανθρώπου έγινε μία υπόθεση καθόλου ασήμαντη. Και πράγματι από τότε που τον ερωτεύτηκα δεν μου επιτρέπεται να κοιτάξω και να μιλήσω ούτε με έναν που είναι ωραίος. Μάλλον ζηλιάρης και φθονερός έλαβε μία στάση που με εξέπληξε: αποθρασύνεται και με δυσκολία αποφεύγει να σηκώσει τα χέρια του πάνω μου” (212 c-d). Εξαντλημένη η μικρή του υπομονή, ο Αλκιβιάδης δεν κατορθώνει να αντέξει την φυσική συμπεριφορά του Σωκράτη, η οποία τον οδηγεί να βρίσκεται πάντοτε περικυκλωμένος από τους νεαρούς-όπως συμβαίνει και στο τέλος του διαλόγου, όταν κατευθύνεται προς το Λύκειο- και γι’αυτό ο Αλκιβιάδης προσπαθεί να τον περιορίσει. Του θέτει εμπόδια για να τον εμποδίσει να κοιτάξει κάποιον άλλον, για να αποφύγει να ερωτευθεί ο Σωκράτης κάποιον άλλον νεαρό και να χάσει το αποκλειστικό ενδιαφέρον του γι’αυτόν. Ο έρωτάς του είναι ένας έρωτας ο οποίος εξωτερικεύεται στην ζήλεια, κάτι που σημαίνει ότι “είναι το σημείο το υποκείμενικό-προσωπικό του Εγώ… το οποίο λόγω προσωπικής φιλοσοφίας κατέστρεψε την πατρίδα του” (J. Stenzel, Platone educatore, Laterza, 1974, σ.241). Για τον Πλάτωνα αυτός ο φθόνος, αυτός ο πόθος “κατοχής τού άλλου, είναι το αντίθετο του αγαθού, καθότι ζητά να επεκτείνει σε κάθε πράγμα την εξουσία του… Το αντίστροφο τής χάρης, τής εγκαταλείψεως στην κοινότητα” είναι η αμφιβολία προς τον άλλον, η δυσκολία να εμπιστευθεί και να πραγματοποιήσει το άλμα έξω από την ατομικότητά του-όπως είδαμε ήδη προηγουμένως (πάθος μάθος Ι).

Συνεχίζεται.

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΛΟΙΠΟΝ ΕΙΧΑΝ ΔΙΑΚΡΙΝΕΙ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΕΙ ΤΑ ΠΑΘΗ ΠΟΥ ΦΘΕΙΡΟΥΝ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΡΑΓΙΚΗ ΤΟΥΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΝ ΔΙΔΑΣΚΑΝ ΣΤΙΣ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΤΟΥΣ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΩΣ ΔΕ ΤΟΝ ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟ ΤΗΣ ΚΕΝΟΔΟΞΙΑΣ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΚΑΛΛΟΣ. ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ ΦΘΟΝΟ ΟΤΑΝ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΕ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. 

ΑΥΤΟ ΤΟ ΙΔΙΟ ΠΑΘΟΣ ΕΠΙΒΙΩΝΕΙ ΚΑΙ ΘΡΙΑΜΒΕΥΕΙ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΜΕ ΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΨΕΥΔΟΣΩΤΗΡΩΝ ΜΑΣ. 

ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΛΟΙΠΟΝ ΓΕΝΝΗΣΕ ΤΗΝ ΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΕ ΟΛΗ ΤΟΥΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΟΥΡΑΝΙΑ ΠΡΟΟΡΙΣΜΕΝΗ ΣΕ ΜΕΡΙΚΟΥΣ ΕΚΛΕΚΤΟΥΣ, ΘΕΙΑ ΟΝΤΟΤΗΣ.

Αμέθυστος.